Reconstructie van de ontvoering van Luca en Aysha door hun moeder uit Maastricht naar het kalifaat

1. © Copyright 2015 Dagblad De Limburger / Limburgs Dagblad.
Het auteursrecht, ook ten aanzien van artikel 15 AW, wordt
uitdrukkelijk voorbehouden. Maandag, 16 maart 2015
Vader hoopt
op levensteken
uit het kalifaat
in Maastricht. Daarna wordt het stil. Reconstructie van een drama.
RADICALISERING
Umm*, een Tsjetsjeense moslima (33) uit Maastricht, ontvoert eind oktober
2014 twee van haar vier kinderen en vertrekt richting Syrië. De politie slaat
groot alarm. Er wordt een internationaal aanhoudingsbevel uitgevaardigd.
Toch weet Umm na lange omzwervingen twee maanden later in het kalifaat te
arriveren. Haar eerste levensteken is een in de Syrische grensplaats Tell Abyad
gemaakte foto die ze op Facebook zet. Ze belt nog een keer met haar moeder
in Maastricht. Daarna wordt het stil. Reconstructie van een drama.
door Johan van de Beek en Claire van Dyck
O
uit het
O
p 23 september 2014 krijgt
Mark* een verontrustend
sms-bericht. Zijn kinderen
Luca (8) en Aysha (7) zijn
in gevaar. Umm, Marks
ex-vriendin, wil de kinderen meenemen
naar Syrië. De anonieme afzender meldt
dat Umm daarover op Facebook corres-
pondeert met ‘moslimzusters’.
Mark, die op twee uur rijden van Maas-
tricht woont, alarmeert de politie in de
Limburgse hoofdstad. Die gaat naar de
wijk Caberg waar de moeder woont. Ze
is thuis. Luca en Aysha ook. Latere pogin-
gen om de klokkenluider die de sms
stuurde te traceren, leveren niets op.
Mark vertrouwt het niet. Ook omdat po-
litie en de inlichtingendienst AIVD signa-
len afgeven die duiden op mogelijke af-
reisplannen. Umm wordt door de AIVD
in de gaten gehouden sinds ze een relatie
heeft gehad met een Tsjetsjeense man,
een fundamentalistische moslim, van
wie ze ook een zoontje heeft. De relatie
eindigt omdat zij de man ‘te radicaal’
vindt. De aanwijzingen voor een reis
naar het kalifaat - verkapte uitlatingen
op sociale media en het afschermen van
haar Facebookpagina - zijn niet concreet
genoeg voor stappen. Umm wordt wel
ondervraagd, verschillende keren.
De Tsjetsjeense vluchtelinge met een tij-
delijke verblijfsvergunning is verontwaar-
digd. Ze vindt het belachelijk dat haar
ex-partner de politie heeft gewaar-
schuwd. Hoe komt die er bij dat ze Luca
en Aysha mee zou nemen naar oorlogs-
gebied? „Je denkt toch niet dat ik mijn
kinderen in gevaar breng?”. Een leugen
van formaat, zal blijken. Mark wordt ‘ge-
straft’ voor zijn argwaan: hij mag een
paar weken lang de kinderen niet zien
terwijl hij daar wel recht op heeft.
Hij neemt contact op met de islamiti-
sche basisschool El Habib in Maastricht.
Met de adjunct-directeur spreekt hij af
dat die ongeoorloofd verzuim van zijn
kinderen zal melden. Dat gebeurt twee
keer. Twee keer loos alarm.
Op 29 oktober slaat de adjunct alarm.
Umm komt vlak voor sluiting Luca opha-
len. Aysha is die dag ziek gemeld. Umm
vraagt of ze iets mag uitprinten op
school. Documenten, nodig voor de so-
ciale dienst. Niet lang daarna ontdekt de
adjunct dat de moeder een pagina open
heeft laten staan op een computer. Daar-
op ziet hij een afbeelding van een vlieg-
ticket. Düsseldorf-Alexandroupolis, met
een tussenstop in Athene. Retour. Ver-
trek: 19.20 uur. Dezelfde avond.
Mark belt na het telefoontje van de ad-
junct meteen zijn ex. Het is 18.30 uur. Ze
zegt dat ze in de stad (Maastricht) is. Of
Mark over twintig minuten terug kan
bellen want de batterij van haar telefoon
is bijna leeg. Mark krijgt Luca nog even
aan de lijn. Die zegt dat ze ‘vanavond
misschien bij iemand anders gaan sla-
pen’. Daarop wordt de verbinding ver-
broken. Mark zal zijn kinderen niet meer
zien of spreken. Ook met zijn ex zal hij
geen contact meer krijgen.
Mark licht direct de politie in. Die gaat
naar het huis van Umm. Niemand thuis.
De moeder is dan met Luca naar haar ei-
gen moeder gegaan. Daar verblijven ook
het zoontje uit de relatie met de ‘te radi-
cale’ Tsjetsjeen, een dochtertje uit weer
een andere relatie én de ziek gemelde
Aysha. Umm zegt dat ze nog even weg
moet en neemt Aysha alvast mee. De an-
dere twee kinderen zal ze over twintig
minuten ophalen. Oma vertrouwt het
niet. Ze stelt vragen maar krijgt geen dui-
delijk antwoord. Umm vertrekt met Lu-
ca en Aysha en wordt opgehaald door
een Maastrichtse vrouw van Turkse af-
komst. Die brengt de drie met de auto
naar het vliegveld in Düsseldorf.
Deze vrouw zal later bij de politie verkla-
ren dat ze dacht Umm met haar kinde-
t kalif
Op haar Facebook plaatst
ze een röntgenfoto van een
vuist en de tekst go to hell
AIVD.
ᮣ
ren in Griekenland op vakantie ging.
Vreemd, want het is helemaal geen
schoolvakantie.
Umm en de kinderen missen de vlucht.
Ze zijn simpelweg te laat aan de gate.
Diezelfde avond worden de kinderen als
vermist gesignaleerd, ook internationaal.
Schoolfoto’s van Luca en Aysha (een
met én eentje zonder haar hemelsblau-
we hoofddoek) worden online gezet.
Een internationaal aanhoudingsbevel
wordt van kracht nadat de aangifte van
vermissing is omgezet in ‘onttrekking
aan de ouderlijke macht’, oftewel kinder-
ontvoering.
Moeder en kinderen zijn daarna niet tra-
ceerbaar totdat ze, ruim twee weken la-
ter, vanaf de Belgische luchthaven Char-
leroi een vlucht naar Griekenland ne-
men. Mogelijk glippen ze door de contro-
le dankzij gestolen paspoorten. Ze ver-
dwijnen van de radar tot half december.
Dan krijgt Mark via de politie foto’s te
zien van een bewakingscamera bij een
bank in Istanbul. Umm heeft daar vijftig
euro gepind. Mark herkent het drietal
meteen ondanks brillen en capuchons
bij de kinderen. Umm is geblondeerd. Ze
draagt - voor de gelegenheid - geen
sluier.
Er wordt via politie en Buitenlandse Za-
ken geprobeerd contact te leggen met de
Turkse autoriteiten. Zonder resultaat.
Op 28 december plaatst Umm een foto
op haar Facebookpagina. Een groen uitge-
slagen muur, wat dorre planten. In de
verte een moskee. ‘Zo ziet deze wijk er-
uit bij ons’, schrijft ze als een vriendin
uit Nederland informeert waar dat is. ‘Ik
woon er, Alhamdu Llilah’ (Dank God).
‘In Raqqa’, voegt ze twee dagen later toe.
Het gaat echter om Tell Abyad, een grens-
plaats in het noorden van Syrië die in
handen van IS is. Dat blijkt uit onder-
zoek dat het open source-platform
Bellingcat** (bekend van geo-research
naar MH17 en de plek waar James Foley
door IS werd onthoofd) op verzoek van
deze krant heeft gedaan. Op de Face-
book-pagina van Umm nog iets intrige-
rends: een röntgenfoto van een vuist en
de tekst go to hell AIVD. Ze plaatst die
precies een week na het alarmerende
sms-bericht aan Mark en het huisbezoek
van de politie.
Op 2 januari van dit jaar rinkelt bij oma
in Maastricht de telefoon. Umm. Ze zegt
dat ze in Raqqa, de hoofdstad van het ka-
lifaat, is aangekomen. In het korte ge-
sprek meldt ze dat bellen moeilijk is van-
wege slecht bereik. Internet is beperkt
toegankelijk. Na dit telefoontje wordt
het stil. Ze zal niets meer posten op de
openbare tijdlijn van haar Facebook.
Ook op andere sociale netwerken, waar
ze onder andere namen actief is, blijft
het stil.
Wat drijft een moeder ertoe om met
twee van haar vier kinderen af te reizen
naar een oorlogsgebied waar enorme
wreedheden worden begaan? Is ze ge-
lokt door de droom om mee te bouwen
aan een islamitische heilstaat? Te trou-
wen met een strijder? Mark herinnert
zich nu dat Aysha tegen hem zei dat
mamma voor haar 33ste wilde trouwen.
Hij sloeg daar toen geen acht op, maar
nu wel. Had ze contacten met een strij-
der? Of meende ze dat ze niets meer te
verliezen had in Nederland?
Voor Mark waren er, terugblikkend, wel
aanwijzingen. Umm was, toen hij haar
leerde kennen, een haast seculiere mosli-
ma. Ze ging nooit naar de moskee.
Vroom werd ze pas in de laatste paar
maanden van hun relatie. Medio 2009
gaat ze een hoofddoek dragen. Gebed en
rituelen bepalen de dagindeling. De kin-
deren moeten zich schikken, tot irritatie
van Mark. Nadat de relatie is gestrand,
gaat Umm gesluierd door het leven. Al-
leen haar gezicht blijft onbedekt. Altijd
in het donkerbruin. En steeds strikter in
de leer. Tegen Mark laat ze zich ontval-
len geen bezwaar te hebben tegen het
dragen van een boerka. In 2011 haalt ze,
zonder overleg met Mark, de kinderen
van de Nederlandse basisschool en
plaatst hen op El Habib. Op Facebook ‘is-
lamiseert’ ze haar account. Haar echte
naam haalt ze weg.
De radicalisering van Umm is geen spon-
taan, autonoom proces. Ze wordt beïn-
vloed door haar omgeving. En ongetwij-
feld ook via internet. Nu ook blijkt dat
Umm goed bevriend is met de Maas-
trichtse bekeerlinge Aïcha, al voordat die
in februari vorig jaar zelf naar Syrië ver-
trok en wereldnieuws werd toen ze in
november wist te ontsnappen uit het ka-
lifaat.
Veel wijst erop dat het niet toevallig is
dat Maastricht nu maar liefst zes uitreizi-
gers (Limburg in totaal negen) telt. Sul-
tan (dood, zelfmoordaanslag Bagdad)
was een vriend en schoolgenoot van
Azad* (hoogstwaarschijnlijk dood, slag-
veld Syrië). En Sultan was klasgenoot -
op een voorgaande school - van Aïcha.
Iedereen kent iedereen, als het niet van
school is, dan van sociale netwerken of
via personen die zich in de stad bezig-
houden met het organiseren van activi-
teiten voor islamitische jongeren zoals
Koranles of Arabische les. Umm, Luca
en Aysha volgden lessen bij dezelfde
Maastrichtse stichting waar ook Sultan
en Azad tot hun vertrek wekelijks les na-
men.
Het ziet er niet naar uit dat Umm erg
veel matigende krachten in haar leven
ontmoet na haar tijd met Mark. De ‘te ra-
dicale’ Tsjetsjeen die ze leerde kennen
Niemand van haar ‘vrienden’
heeft tot nu toe aan Umm
gevraagd hoe het met
haar kinderen gaat.
ᮣ
in de El Fath moskee in Maastricht zit
nu naar verluidt in Somalië, waar hij
zich heeft aangesloten bij de terreur-
groep Al-Shabaab. Of hij nog leeft, is on-
duidelijk. Hij wordt gezocht door de
Amerikaanse inlichtingendiensten. Hij
is de reden waarom de AIVD sinds 2011
Umm in de gaten houdt. Umm ver-
moedt dat haar telefoon wordt getapt.
Daarom heeft ze diverse telefoons en
simkaarten.
Het jongste zoontje, nooit erkend door
de vader, woont bij oma die de voogdij
heeft. Haar jongste dochtertje - uit een
relatie met een andere man van Tsje-
tsjeense afkomst - is met goedkeuring
van Jeugdzorg naar haar vader in België
gegaan. Die man is, naar verluidt, de af-
gelopen jaren meermaals naar Syrië ge-
weest om hulpgoederen te brengen.
Aïcha en Umm verkeren weer in een on-
line-netwerk van moslima’s in Maas-
tricht. Opvallend (en veelzeggend) is dat
na de aankomst van Umm in Syrië nie-
mand van haar ‘zusters’ op Facebook eni-
ge verbazing toont. Tot op de dag van
vandaag heeft geen enkele ‘zuster’ of
‘broeder’ de meest voor de hand liggen-
de vraag aan Umm gesteld: hoe gaat het
met de kinderen? Het is alsof ze van de
aardbodem verdwenen zijn.
Heeft Umm professionele hulp gehad?
Daar lijkt het op. Van wie kreeg ze ver-
valste paspoorten? Wie heeft haar onder-
dak gegeven na de gemiste vlucht in
Düsseldorf? Wat is de rol van die Turkse
vrouw? Hoe is het mogelijk dat Umm
een enorme voorraad medicijnen (voor
diverse chronische aandoeningen) heeft
meegenomen die enkel op doktersvoor-
schrift verkrijgbaar zijn?
Mark denkt dat het mogelijk is dat
Umm schulden heeft gemaakt om de
reis te kunnen bekostigen en zakgeld te
hebben. De laatste maanden waren de
kinderen vaak hongerig, hoort hij achter-
af van oma. De elektriciteit in de wo-
ning van Umm is een maand voor ver-
trek afgesloten omdat rekeningen niet
werden betaald. ’s Avonds zit het gezin
dan bij kaarslicht. Vlak voor vertrek
krijgt Mark het verzoek om een bijdrage
voor de nieuwe woning, die de moeder
zou zijn toegewezen. Hij vraagt om fo-
to’s. Die worden hem beloofd, maar
nooit verstuurd. Hij maakt wel 300 euro
over. „Daarmee heb ik mogelijk bijgedra-
gen aan de reis van mijn kinderen.”
Wie zoekt naar Luca en Aysha? Mark is
radeloos. „Dit kraakt je ziel.” Hij hoopt,
misschien tegen beter weten in, op een
levensteken. Vanuit Raqqa, of waar
Umm zich nu ook mag bevinden. Niets
is zeker, vooral door haar aanhoudende
zwijgen. Hij maakt zich zorgen. Aysha is
een harde, die kan zich wel redden. Een
tijdje. Maar Luca is altijd een kwetsbaar
knaapje geweest. Veel ziek. Ook toen al-
les nog goed was, in Nederland.
Iets in hem hoopt dat Umm vrijwillig te-
rugkomt. Hij leest alles over Syrië. Ook
over strijders en jihadbruiden die gedes-
illusioneerd raken. Als Umm terugkomt,
kan hij zich ontfermen over de kinde-
ren. Daar denkt hij vaak aan.
Het is moeilijk, in alle opzichten. Mark
is getrouwd, een maand voordat Umm
naar Syrië vertrok. Zijn nieuwe vrouw
kent de kinderen, weet van zijn verdriet.
Ze praten erover, maar niet altijd, niet el-
ke dag. Dan heb je geen leven meer.
Maar soms kan hij dagen lang aan niets
anders denken. Aysha is vandaag jarig,
Luca aanstaande donderdag. Hij over-
weegt om een berichtje te sturen. Via
een van haar oude nummers. Of op haar
Facebook.
Je weet maar nooit…
*Deze namen zijn om redenen van
privacy en veiligheid gefingeerd.
**www.bellingcat.com (Bellingcat zal
ook publiceren over de Umm-foto)
Foto die Umm op Facebook plaatste. Deze
krant vroeg aan het gespecialiseerde open
source-onderzoeksplatform Bellingcat de-
ze locatie te vinden. Het gaat om Tell
Abyad (district Raqqa) in Syrië.
faat