Die verband tussen die Groot 5 en Suid-Afrikaanse vroue het niks te doen met ons land se uitnemende en pragtige natuurlewe nie, maar eerder met kanker, die siekte wat Suid-Afrikaanse vroue se lewens verwoes. Gedurende Oktober val KANSA se soeklig op die bewusmaking van vroue gesondheid. Die klem word veral gelê op die vyf mees algemene soorte kankers wat sonder enige diskriminasie by vroue in Suid-Afrika gediagnoseer word: bors-, servikale, kolon-, baarmoeder- en longkanker.

1. DIE GROOT 5 KANKERS
WAT VROUE IN SA
AFFEKTEER
1 Bors kanker
2 Servikale kanker
3 Kolorektale kanker
4 Baarmoeder
kanker
5 Long kanker

2. Leer ken die ‘Groot Vyf’ wat
Suid-Afrikaanse vroue bedreig
Die verband tussen die Groot 5 en
Suid-Afrikaanse vroue het alles te doen
met die vyf mees algemene kankers wat
by vroue in SA gediagnoseer word:
1 Bors kanker
2 Servikale kanker
3 Kolorektale kanker
4 Baarmoeder kanker
5 Long kanker

3. Bors- en servikale kanker is die twee
mees algemene kankers wat vroue in
Suid-Afrika affekteer
* Nasionale Kankerregister (NKR) 2012
Leeftydrisiko
vir Bors kanker
onder SA vroue:
1 in 26*
Leeftydrisiko
vir Servikale kanker
onder SA vroue:
1 in 39*

4. Waarskuwingstekens van bors kanker

5. Gereelde bors-selfondersoeke speel ’n
belangrike rol in die opsporing van borskanker CANSA beveel
’n jaarlikse
mammogram
aan vanaf
ouderdom 40
vir doeleindes
van nie-
simptomatiese
sifting. Vroue
met ouderdom
55 en ouer
kan hul
patroon
verander na ’n
mammogram
elke 2 jaar
’n Bors-selfondersoek is so maklik soos 1-2-3

6. Servikale kanker word veroorsaak deur die Menslike
Papillomavirus (HPV) - wat is HPV?
• Die Menslike Papilloomvirus (MPV) bestaan uit 'n
groep van meer as 100 verwante virusse
• Sowat 40 tipes MPV word seksueel versprei deur genitale
kontak terwyl 2 tipes (tipes 16 en 18) hoë risiko MPV's in
Suid-Afrika, bykans 70% van alle servikale kankers veroorsaak
• MPVs word versprei deur vel-tot-vel kontak en deur
liggaamsvloeistowwe
• Sommige MPV's, soos dié wat gewone vratjies op hande en voete
veroorsaak, versprei nie maklik nie

8. Die meeste kolorektale kankers begin as ’n POLIEP, ’n
klein uitgroeisel van weefsel wat in die voering begin en
wat later versprei tot in die middel van die kolon of
rektum. Dokters kan poliepe tydens ’n kolonoskopie
prosedure verwyder.
Sekere KANSA Sorgsentra landswyd bied fekale
okkultbloedtoetse. Positiewe resultate vereis 'n verwysing na 'n
dokter alhoewel dit nie altyd 'n indikasie van kanker is nie.
• Verandering in derm-gewoontes,
insluitende diarree/hardlywigheid
• Rektale bloeding of bloed in die
stoelgang
• Voortdurende abdominale
ongemak (krampe, gas of pyn)
Tekens & Simptome
• 'n Gevoel dat die
dikderm nie heeltemal
ledig nie
• Swakheid of moegheid
• Onverklaarbare
gewigsverlies

9. • Kanker van die uterus word ook kanker
van die baarmoeder of endometrium
kanker genoem
• Endometrium kanker is ‘n siekte wat
gevorm word as kwaadaardige kankerselle
in die weefsel van die endometrium of
baarmoeder voorkom
• Die endometrium is die voering van die
uterus of baarmoeder, in ‘n vrou se pelvis
of bekken
• Kanker van die endometrium is nie
dieselfde as kanker van die spierweefsel
van die baarmoeder of die uterus nie – dit
word sarkoom van die uterus genoem
RISIKO FAKTORE
• Ouderdom
• Obesiteit (vetsug) en gebrek aan oefening
• Rook
• Die gebruik van alkohol
• Familiegeskiedenis
• Genetika
• Onvermoë om swanger te raak
• Onreëlmatige menstruasiesiklus of die
aanvang van menstruasie voor die
ouderdom van 12 jaar
• Estrogeen-vervangingsterapie sonder die
gebruik van progesteroon

10. Waarskuwingstekens
Hierdie simptome kan
veroorsaak word deur 'n
ander gesondheids-
probleem, maar as een of
meer van hierdie simptome
voortduur, raadpleeg jou
mediese praktisyn sonder
versuim

14. Onthou...
Vind uit by jou
mediese praktisyn,
of op ons webwerf
www.cansa.org.za
of by ’n KANSA
Sorgsentrum wat jy
kan doen om jou
kankerrisiko te
verlaag
Wees fisies
aktief, waak
teen oorgewig,
beperk jou
rooivleisinname
en vermy
alkohol
Jy kan jou kanse om
kanker te kry, verlaag
deur 'n gebalanseerde
lewenstyl te handhaaf
en deur omgewings-
karsinogene
(kankerveroorsakende
stowwe) te vermy
Dit is moontlik
om kanker te
ontwikkel
sonder dat
enige risiko
faktore
betrokke is

15. Kennis
is soos verf,
dit dien eers ’n doel
sodra dit aangewend word
Gereelde siftingstoetse
is belangrik

16. Siftingstoetse beskikbaar vir vroue
• Doen maandelikse bors-selfondersoeke
(http://www.cansa.org.za/steps-how-to-do-a-breast-self-examination-bse/)
• Gaan vir gereelde kliniese borsondersoeke, beskikbaar by
28 KANSA Sorgsentra landswyd
(http://www.cansa.org.za/cansa-care-centres-contact-details/)
• Simptoom-vrye vroue behoort vanaf die ouderdom van 40
elke jaar ’n mammogram te laat doen
• SureTouch - nie-indringende toestel vir veilige vooraf-siftingstoetse
(nie ’n diagnostiese hulpmiddel) – beskikbaar by sommige KANSA Sorgsentra
• Gaan vir gereelde Papsmeer toetse
(’n siftingstoets vir vroeë diagnose van servikale kanker)
• Fekale okkultbloedtoetse by sommige KANSA Sorgsentra
(monster van stoelgang word verkry om sodoende klein hoeveelhede bloed op te spoor).
Positiewe resultate vereis 'n verwysing na 'n dokter alhoewel dit nie altyd 'n indikasie
van kolonkanker is nie.

17. Kanker siftingstoetse
word landswyd by KANSA se
Mobiele Gesondheidsklinieke
of Sorgsentra gedoen
Lede van die Radiologiese Vereniging van
Suid-Afrika (RVSA), bied 'n spesiale mammografie
aanbod in Oktober 2017. Dit behels die voorsiening
van toegang tot 'n mammogram (waarvoor mediese
fondse nie betaal nie) in RSSA geaffilieërde
mammografie klinieke teen 'n verlaagde prys:
http://www.cansa.org.za/files/2017/10/RSSA-
Discount-Breast-Awareness-Participation-2017.pdf
of kontak die RSSA op 011 794 4395,
e-pos radsoc@iafrica.com of
besoek www.rssa.co.za

18. Wat doen KANSA
om te help?
• Ons erken die belangrike rol wat vroue speel
in die maatskaplike en ekonomiese welvaart
van ons land.
• Ons het Mobiele Gesondheidsklinieke wat na
afgeleë gebiede in Suid-Afrika reis om mense
wat andersins nie toegang tot siftingstoetse
het nie, te bereik
• En ons ondersteun ook pasiënte en hul
families deur berading, ondersteunings-
groepe en tuis-weg-van-die-huis
akkommodasie by Sorgtuistes
• KANSA speel ’n aktiewe rol in die proses om
die Suid-Afrikaanse Patente Reg te beïnvloed
en te wysig, wat die resultaat kan hê dat meer
kankerpasiënte toegang kan kry tot
bekostigbare medikasie.

19. Booklet 6
Wat doen KANSA om te help?
• KANSA Navorsing is trots om ’n nuwe CANSA
Detectives booklet deur Prof Jennifer Moodley
bekend te stel, getiteld Women’s Pathways to
Breast Cancer Diagnosis and Care.
• Haar navorsing is gebaseer op die
simptomatiese bewustheid vir borskanker en
faktore vir gesondheidsoekende- en
verwysingsroetes.
• Dit is die eerste studie in Suid-Afrika wat vroue
se borskankerdiagnose roetes aandui deur die
model van Pathways to Treatment as ’n
teoretiese raamwerk te gebruik.
Lees oor KANSA Navorsing hier: www.cansa.org.za/cancer-research/
Prof Jennifer
Moodley

20. Wat kan jy doen om te help?
• Gedurende Oktober kan mense
deelneem aan KANSA ‘Shades of
Pink’ geleenthede om bewustheid
oor kankers wat vroue raak, te
verhoog en vir befondsing vir KANSA
se sifting- en ondersteunings-
dienste vir vroue
Klik hier vir naaste geleentheid
• Jy kan ook jou Sorgsentrum vra
wanneer die Mobiele Gesondheids-
eenhede in jou gemeenskap is
Klik hier vir skedule
• Like en Share ons gesondheids-
materiaal op jou sosiale media
CANSA The Cancer Association of South Africa
@CANSA
@CancerAssociationOfSouthAfrica

21. Om KANSA te help om ons kankersiftings-
programme uit te brei, oorweeg dit
asseblief om 'n skenking by enige van ons
KANSA Sorgsentra landswyd te maak of
Aanlyn by
http://www.cansa.org.za/personal-donation-options/
of maak ’n donasie deur SnapScan of
Zapper op jou slimfoon
Wat kan jy doen om te help?

22. Kontak ons…
• Skakel ons tolvry 0800 22 66 22, of e-pos info@cansa.org.za
• Whatsapp: 0721979305 vir English en Afrikaans en
0718673530 vir Xhosa, Zulu, Sotho en Siswati
• Teken in op ons KANSA Nasionale Facebook-blad:
CANSA The Cancer Association of South Africa
• As jy ’n kankeroorwinnaar is, sluit asseblief aan by ons Facebook groep
ter ondersteuning van kankeroorwinnaars:
Champions of Hope - CANSA Survivors
• As jy ’n versorger, sluit asseblief aan by ons Facebook groep ter
ondersteuning van kanker versorgers: CANSA Caring for the Carers
• Volg ons op Twitter: @CANSA
• Volg ons op Instagram: @CancerAssociationOfSouthAfrica
• Kyk ons videos op YouTube: http://www.youtube.com/user/can1000sa

23. Vrywaring:
Terwyl die Kankervereniging van Suid-Afrika (KANSA) elke voorsorgmaatreël getref het met
die samestelling van hierdie aanbieding, kan dit of enige bydraer(s) tot hierdie aanbieding
nie verantwoordelik gehou word vir enige optrede (of die gebrek daaraan) wat deur enige
persoon of organisasie waarookal hulle gebaseer is, as 'n gevolg, direk of andersins, van
inligting vervat in, of bekom is deur middel van hierdie aanbieding.

24. DIE GROOT 5 KANKERS
WAT VROUE IN SA
AFFEKTEER
1 Bors kanker
2 Servikale kanker
3 Kolorektale kanker
4 Baarmoeder
kanker
5 Long kanker