Gedurende Oktober fokus KANSA op die belangrike rol wat vroue kan speel om eienaarskap te aanvaar vir hul persoonlike gesondheid. Volgens statistieke van die Nasionale Kankerregister (NKR) 2014 is die top vyf kankers wat vroue in Suid-Afrika affekteer die volgende: borskanker; servikale kanker, kolorektale kanker, kanker van die baarmoeder en longkanker. Dit is belangrik om vroue te bemagtig met kennis aangaande die verlaging van risiko’s vir kanker en algemene gesondheid onder vroue en om kennis te neem van waarskuwingstekens. Ons moedig ook vroue aan om maandelikse selfborsondersoeke te doen, jaarlikse mediese ondersoeke te ondergaan en om gereelde siftingstoetse vir kanker te laat doen. Dit kan vroeë opsporing van die siekte verbeter omdat simptome nie altyd ondervind en opgemerk word voordat die kanker versprei het nie. Vroue behoort ‘n gesonde en gebalanseerde lewenstyl te handhaaf en te besef dat lewenstylfaktore hul kankerrisiko kan verhoog. Lees meer: https://www.cansa.org.za/aanvaar-eienaarskap-vir-vrouegesondheid/

1. www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
072 197 9305
071 867 3530
English,
Xhosa, Zulu,
Afrikaans
Sotho, Siswati
#WomensHealth
Oktober 2018
WAT VROUE IN SA AFFEKTEER
DIE GROOT 5 KANKERS

2. Aanvaar Eienaarskap
vir Vrouegesondheid
o Die Nasionale Kankerregister (NKR) 2014 wys die top vyf kankers
wat vroue in Suid-Afrika affekteer: borskanker, servikale kanker,
kolorektale kanker, kanker van die baarmoeder en longkanker
o Dit is belangrik om vroue te bemagtig met kennis oor:
• verlaging van risiko’s vir kanker
• algemene gesondheid onder vroue en om
• kennis te neem van waarskuwingstekens
• maandelikse selfborsondersoeke
• jaarlikse mediese ondersoeke
• gereelde siftingstoetse vir kanker
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22 Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer

3. Tallevroueonder50jaarwordmet
borskankergediagnoseer
Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
"Die 1ste dokter wat my
ondersoek het, het dadelik my
bekommernis oor die knop verwerp,
gesê ek was te jonk vir borskanker.
Toe ek uiteindelik ‘n 2de opinie
ingewin het, het ons uitgevind dat ek
fase 3 Drievoudige negatiewe
borskanker gehad het. Kanker
gee nie om hoe oud
jy is nie."
- Melissa Willemse, 25 jaar oud met diagnose
Vrouewatoorgewigismetlaevlakkevanfisiese
aktiwiteitloophoërrisiko,veralnamenopouse
Alkohol-entabakverbruikverhoog
dierisiko
Alhoeweldierisikohoërismetfamilie-
geskiedenis,hetvrouemetander
risikofaktoreookverhoogderisiko
Vrouewatnooitkindersgehadhet,ofeers
kindersgehadhetna30,het‘nverhoogde
risiko
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
Borskanker – Risiko Faktore

4. Borskanker - Waarskuwingstekens
Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
Dooen maandelikse bors-selfondersoeke ~ Gaan vir gereelde sifting (kliniese borsondersoeke)
Simptoomvrye vroue moet elke jaar vir ’n mammogram gaan vanaf ouderdom 40
(vroue 55 jaar & ouer moet verander na elke 2 jaar)
Rimpeling in die borsvel 'n Knop in die bors of
armholte
'n Verandering in die vel
rondom die tepel
Kuiltjievorming /
inkering van die tepel
Buitengewone vergroting
of verkleining van een bors
of onlangse asimmetrie
van die borste
Een bors is
buitengewoon
laer as die ander. Tepels
op verskillende vlakke
n Vergroting van die
kliere
Buitengewone swelsel in
die armholte

5. Borskanker – Vroeë Opsporing is
Uiters Belangrik
Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
Het jy geweet?
KANSA bied ‘n
verskeidenheid
bekostigbare
borsprotese
aan dié wie ‘n
mastektomie/
lumpektomie
moes
ondergaan
Bors-selfondersoek in 3 maklike stappe:

6. Servikale kanker – Vroeë Opsporing is
Uiters Belangrik
o Omtrent alle servikale kankers word deur Menslike Papilloomvirus
(MPVs) veroorsaak en is 'n algemene virus wat deur direkte velkontak,
liggaamsvloeistowwe en genitale kontak oorgedra kan word
o Servikale kanker kan effektief behandel word indien dit vroegtydig
opgespoor en gediagnoseer word
o Papsmeer = 'n betroubare siftingstoets vir die opsporing
van servikale kanker - die neem van 'n monster van
die selle van die serviks
o Vroue tussen 18-25 wat seksueel aktief was behoort
elke 3 jaar vir 'n Papsmeer te gaan - of 2 jaar na
eerste seksuele aktiwiteit (wat ookal laaste plaasvind)
en voortgaan tot ouderdom 70
Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22

7. Servikale Kanker
o KANSA ondersteun die Departement van Gesondheid se
HPV Skoolinentingsprogram (lees meer…)
o Voortdurende infeksie met HPV kan lei tot servikale kanker
- alle vroue in die ouderdomsgroep van 9-26 (mits hulle nie
seksueel aktief is nie) kan ingeënt word
o Vroue wat gebruik maak van openbare gesondheidsdienste vir
siftingstoetse is geregtig op drie gratis Papsmere per leeftyd. Dit geld vir
vroue van 30 jaar en ouer met ’n interval van 10 jaar tussen elke
Papsmeer
o Vroue wat as hoë risiko gesien word, insluitend vroue wat MIV+ is, kan
meer gereeld aanmeld
Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22

8. Kolorektale Kanker –Vroeë Opsporing is
Uiters Belangrik
Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
o Meeste kolorektale kankers begin as 'n POLIEP, 'n klein
uitgroeisel van weefsel wat in die voering begin
en wat later versprei tot in die middel
van die kolon of rektum
o Dokters kan poliepe tydens ‘n
kolonoskopie prosedure verwyder
o Gaan vir gereelde kolon siftings-
toetse soos kolonoskopie
of sigmoïdoskopie vanaf
50 jaar - elke 10 jaar
“Ek het simptome ervaar, maar die
dokters het my siektetoestand telkens verkeerd gediag-
noseer. Uiteindelik het ek direk na ’n spesialis gegaan wat
my met kolorektale kanker gediagnoseer het. As jy enige
bloed/slym in jou stoelgang opmerk, gaan sien dadelik
’n algemene mediese praktisyn of spesialis.”
Carima Adams
gediagnoseer op 28, laat stadium 3

9. Kolorektale Kanker – Risiko, Simptome
Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
Tekens & SimptomeLewenstyl Risiko Faktore
Ander risiko faktore inflammatoriese dermtoestande en
persoonlike of familiegeskiedenis van kolorektale poliepe en/of -kanker
• Verandering in dermgewoontes,
insluitende diarree/hardlywigheid
• Rektale bloeding of bloed in die
stoelgang
• Voortdurende abdominale
ongemak (krampe/gas/pyn)
• 'n Gevoel dat die dikderm nie
heeltemal ledig nie
• Swakheid of moegheid
• Onverklaarbare gewigsverlies
*Baie mense ervaar geen simptome nie
’n Aktiewe Gebalanseerde Lewenstyl Verlaag
die Risiko vir Kolorektale Kanker AANSIENLIK

10. Uteruskanker
Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
o Kanker van die uterus word ook
ENDOMETRIUM kanker of kanker van
die UTERUS genoem
o Kwaadaardige kankerselle vorm in
weefsel van endometrium/baarmoeder
Simptome
• Abnormale vaginale bloeding of
ontslag wat nie vir jou normaal is nie
• Pyn in die pelvis, bekken of buik veral
as jy urineer of tydens seksuele
omgang
Risiko Faktore
o Genetika
o Onvermoë om swanger te raak
o Onreëlmatige menstruasiesiklus of
aanvang van menstruasie voor 12jr
o Oestrogeen-vervangingsterapie
sonder progesteroon
o Diabetes

11. Longkanker
Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
Risiko Faktore
• 'n Nuwe hoes wat nie weggaan nie
• As ’n hoes verander in kroniese hoes/kug of
'rokershoes'
• 'n Hoes wat vererger en nie weggaan nie
• Die hoes van bloed, selfs 'n klein hoeveelheid
• Kortasem of aamborstigheid
• Konstante borspyn – veral tydens hoesbui
• Gereelde borsinfeksies
• Bors of asemhaling wat fluit/heesheid
• Swelling van die nek en gesig
• Moegheid (voel erg, voortdurend)
• Verlies aan eetlus/gewigsverlies sonder om
te probeer
• Pyn in die bene
• Hoofpyn
Bestuur jou risiko
• Staking van rook ter enige tyd verlaag die
risiko
• Blootstelling aan tweedehandse rook
verhoog die risiko vir nie-rokers twee- of
drievoudig
• Gesonde dieet en matige fisiese aktiwiteit
speel ‘n belangrike rol in die vermindering
van die risiko
• Blootstelling aan asbes verhoog die risiko
en as dit gekombineer word met rook,
vergroot die risiko aansienlik
• Chemikalieë wat in industrieë en tuis
gebruik word, verhoog die risiko.
• Blootstelling aan radon in die huis is die 2de
grootste oorhoofse oorsaak van longkanker
en die nr 1 oorsaak by nie-rokers

12. o Doen maandelikse bors-selfondersoeke
(http://www.cansa.org.za/steps-how-to-do-a-breast-self-examination-bse/)
o Gaan vir gereelde kliniese borsondersoeke, beskikbaar by
28 KANSA Sorgsentra landswyd
(http://www.cansa.org.za/cansa-care-centres-contact-details/)
o KANSA se Mobiele Gesondheidsklinieke doen sifting in gemeenskappe
(https://www.cansa.org.za/cansa-mobile-health-clinics/)
o Gaan vir gereelde Papsmere, beskikbaar by 28 KANSA Sorgsentra
landswyd (’n siftingstoets vir vroeë diagnose van servikale kanker)
o Fekale okkultbloedtoetse by sommige KANSA Sorgsentra
(monster van stoelgang word verkry om sodoende klein hoeveelhede bloed op te
spoor). Positiewe resultate vereis 'n verwysing na 'n dokter alhoewel dit nie altyd 'n
indikasie van kolonkanker is nie
Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
Sifting beskikbaar vir vroue

13. o Simptoomvrye vroue moet elke jaar vir ’n mammogram gaan
vanaf ouderdom 40 (vroue 55 jaar & ouer moet verander na
elke 2 jaar)
o Besoek die CANSA webwerf (https://www.cansa.org.za/womens-
health/) vir ’n lys van openbare hospitale en klinieke wat
mammogramme doen
o Deelnemende lede van die Radiologiese Vereniging van SA (RSSV)
bied mammogramme teen ’n moontlike spesiale verlaagde prys
(waarvoor mediese fondse nie betaal nie) by geaffilieerde klinieke
gedurende Oktober 2018. Besoek www.rssa.co.za of kontak die
RSSV op 011 794 4395, e-pos radsoc@iafrica.com
Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
Sifting beskikbaar vir vroue

14. o Ons erken die belangrike rol wat vroue speel in die maatskaplike
en ekonomiese welvaart van ons land
o Ons het Mobiele Gesondheidsklinieke wat na afgeleë gebiede in Suid-Afrika
reis om mense wat andersins nie toegang tot siftingstoetse het nie, te bereik
o KANSA se ondersteuning aan kankerpasiënte sluit ook die volgende in:
mediese toerusting om te huur, pruike, berading, ondersteuningsgroepe,
aanlyn ondersteuning en hulpbronne, sowel as KANSA SorgTuistes wat
verblyf verskaf aan pasiënte wat behandeling ver van die huis ontvang
o Ons bied voor- en na-operatiewe berading en ondersteuning aan deur
middel van ons ondersteuningsgroepe by ons Stoma klinieke. Ons verkoop
ook stomavoorraad en waarborg die laagste pryse, professionele bystand en
vinnige aflewering
Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
Wat doen KANSA om te help?

15. o KANSA befonds navorsingsprojekte by
tersiêre instellings wat handel oor
borskanker: sifting, verbetering van die
bestuur, rehabilitasie en die verbetering
van lewensgehalte
o Ons befonds ook verskeie projekte oor
servikale kanker
o Lees meer by: https://www.cansa.org.za/type-
a-research-projects-per-cancer-type/
Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
KANSA Navorsing

16. CANSA The Cancer Association of South Africa
@CANSA
Wat kan jy doen om te help?
Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
o Gedurende Oktober kan mense
deelneem aan KANSA ‘Shades of
Pink’ geleenthede om bewustheid
oor kankers wat vroue raak, te
verhoog en vir befondsing vir
KANSA se sifting- en
ondersteuningsdienste vir vroue.
Kontak jou naaste KANSA
Sorgsentrum om uit te vind:
https://www.cansa.org.za/cansa-care-
centres-contact-details/
o Like en Share ons opvoedings-
materiaal op jou sosiale media
@CancerAssociationOfSouthAfrica
@CancerAssociationOfSouthAfrica

17. Wat kan jy doen om te help?
Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
Om KANSA te help om ons kankersiftings-
programme uit te brei, oorweeg dit asseblief om
'n skenking by enige van ons KANSA Sorgsentra
landswyd te maak of Aanlyn by
http://www.cansa.org.za/personal-donation-options/
of maak ’n donasie deur
SnapScan of
Zapper op jou slimfoon:

18. Kontak ons…
Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
o Besoek ons webwerf: www.cansa.org.za
o Skakel ons tolvry 0800 22 66 22, of epos info@cansa.org.za
o WhatsApp: 0721979305: Engels/Afrikaans | 0718673530: Xhosa, Zulu, Sotho, Siswati
o Like ons KANSA Nasionale Facebook-blad:
CANSA The Cancer Association of South Africa
o As jy ’n kankeroorwinnaar is, sluit asseblief aan by ons Facebook groep ter
ondersteuning van kankeroorwinnaars: Champions of Hope - CANSA Survivors
o As jy ’n versorger, sluit asseblief aan by ons Facebook groep ter ondersteuning
van kanker versorgers: CANSA Caring for the Carers
o Volg ons op: Twitter @CANSA | Instagram @CancerAssociationOfSouthAfrica
LinkedIn @CancerAssociationOfSouthAfrica
o Kyk ons videos op YouTube: http://www.youtube.com/user/can1000sa

19. Die Groot 5 Kankers
wat Vroue in SA Affekteer
www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
Vrywaring:
Terwyl die Kankervereniging van Suid-Afrika (KANSA) elke voorsorgmaatreël getref het met
die samestelling van hierdie aanbieding, kan dit of enige bydraer(s) tot hierdie aanbieding
nie verantwoordelik gehou word vir enige optrede (of die gebrek daaraan) wat deur enige
persoon of organisasie waarookal hulle gebaseer is, as 'n gevolg, direk of andersins, van
inligting vervat in, of bekom is deur middel van hierdie aanbieding.

20. www.cansa.org.za
Tolvry 0800 22 66 22
072 197 9305
071 867 3530
English,
Xhosa, Zulu,
Afrikaans
Sotho, Siswati
#WomensHealth
Oktober 2018
WAT VROUE IN SA AFFEKTEER
DIE GROOT 5 KANKERS