MALİ AYRIMCILIK VE VERGİ AYRIMCILIĞI: TERMİNOLOJİ VE TİPOLOJİ

1. MALİ AYRIMCILIK VE
VERGİ AYRIMCILIĞI:
TERMİNOLOJİ VE
TİPOLOJİ
Bu sunum aşağıdaki kaynaktan hazırlanarak hazırlanmıştır.
Coşkun Can Aktan, Mali Ayrımcılık: Ankara: Seçkin Yayınları, 2019.
Sunumu Hazırlayan: Kürşat Demirtaş

2. AYRIMCILIK
• Ayrımcılık sözlük manası itibariyle benzer
durumlara sahip bireylerden birinin diğerine
göre daha farklı bir muameleye tabi tutulması
demektir. Bir başka ifadeyle ayrımcılık; aynı
durumdakilere farklı muamele yapmak, farklı
durumdakilere de aynı muamele yapmak anlamına
gelir.

3. • İnsan hakları açısından ayrımcılık ise, bir birey veya gruba yaş, ırk,
renk, etnik köken, cinsiyet, cinsel yönelim, dinî inanç, toplumsal statü,
engellilik veya başkaca nedenlerle başka birey veya gruplara göre farklı
davranılmasını ifade eder.
• Bu tanım içerisinde var olan her bir konu aynı zamanda ayrımcılığın
türlerini de görmemize imkan sağlar: ırk ayrımcılığı, etnik ayrımcılık,
cinsiyet ayrımcılığı, cinsel yönelim ayrımcılığı, dinî ayrımcılık, toplumsal
statü ayrımcılığı, kültür ayrımcılığı ve saire.

4. •İnsanlık tarihi burada tanımlanan pek çok ayrımcılık türünü yaşamıştır ve bugün hala
dünyanın gelişmiş ve/veya az gelişmiş tüm devletlerinde farklı türlerde ve farklı
boyutlarda ayrımcılık uygulamaları devam etmektedir.
• Mali ayrımcılık ise yukarıdaki açıklamalar ile yakından alakalı olan ancak sadece
mali alanda geçerli olan ayrımcılık uygulamalarını ifade eder. Mali ayrımcılık
kavramını biz şu şekilde tanımlıyoruz:

5. • Mali ayrımcılık (fiscal discrimination) devletlerin
mali araçların (özellikle vergileri) kullanılmasında
yaş, ırk, renk, etnik köken, cinsiyet, cinsel yönelim,
dinî inanç, toplumsal statü, engellilik ve saire
durumları dikkate alarak bir birey ve/veya gruba
farklı davranmaları veya vergi konularını (gelir,
tüketim, servet vs.) farklı şekillerde
vergilendirmeye tabi tutmaları demektir. Mali
ayrımcılık dar anlamda vergi ayrımcılığı
(tax discrimination) ile aynı anlama gelmektedir.

6. • Bu tanım çerçevesinde vergi ayrımcılığının başlıca iki türünden söz edilebiliriz: şahıslara yönelik vergi
ayrımcılığı ve mallara yönelik vergi ayrımcılığı.
MALLARA YÖNELİK VERGİ AYRIMCILIĞI
VERGİ KONULARINA YÖNELİK TÜKETİM TÜRLERİNE YÖNELİK
ŞAHISLARA YÖNELİK VERGİ AYRIMCILIĞI
ŞAHISLARA YÖNELİK GRUPLARA YÖNELİK
VERGİ AYRIMCILIĞI
ŞAHISLARA YÖNELİK MALLARA YÖNELİK

7. ŞAHISLARA YÖNELİK VERGİ AYRIMCILIĞI;
• Konuyu bazı örnekler vererek açıklamaya çalışalım:
• Örneğin, bir kişinin engelli olup
olmaması; bekar ya da evli olması; gazi ya da şehit
yakını olma statüsü vs. dolayısıyla vergi ayrımcılığı
uygulanması söz konusu olabilir.
• Örneğin, kişinin medeni durumu dikkate alınarak
“bekar” vergi mükelleflerine evli ve çocuklu
olanlara kıyasla vergi ayrımcılığı yapılabilir.
• Ya da hükümetler belirli sayıda çocuk sahibi olan
ailelere vergi ayrıcalıkları (vergi imtiyazları)
sunarak vergi ayrımcılığı yapabilirler.

8. BELİRLİ GRUPLARA (ZÜMRE VS.) YÖNELİK VERGİ AYRIMCILIĞI
• Örneğin, etnik köken ve dini inanç dolayısıyla belirli zümrelere vergi ayrımcılığı
uygulanabilir.
VERGİ KONULARINA YÖNELİK VERGİ AYRIMCILIĞI
• Vergi idaresi bazı vergi konularını hiç vergilendirmemeyi ya da daha az
vergilendirmeyi tercih ederek vergi konuları üzerinden vergi ayrımcılığı yapabilir.
• Örneğin, vergi otoritesi servetten daha az ama tüketimden daha fazla vergi alma
yolunu seçilebilir.

9. • Lüks tüketim malları, zorunlu tüketim malları,
zararlı mallar, merit mallar, demerit mallar vs.
sınıflandırmalar yapılarak mallar üzerinde oran
farklılaştırılmasına ve dolayısıyla vergi
ayrımcılığına gidilebilir.
MALLARA YÖNELİK VERGİ AYRIMCILIĞI

10. • Şahıslara ya da gruplara yönelik vergi
ayrımcılığının da kendi içerisinde pek çok
türünden söz edilebilir.
• Irk, renk, din, milliyet, cinsiyet vs. başlıca vergi
ayrımcılığı türleridir.
• Vatandaşlık ve/veya ikametgah esas alınarak da
vergi ayrımcılığı yapılabilir.
• Örneğin, bir ülke kendi ülkesinde faaliyet
gösteren yabancı vatandaşları vergileme
yönünden farklı değerlendirip ayrımcı vergileme
yapabilir.
• Engellilik ise şahıslara yönelik bir “pozitif vergi
ayrımcılığı” türüdür.

11. • Aynı şekilde mal türleri yönünden de muhtelif
vergi ayrımcılığı türleri söz konusudur.
• Hükümetler vergi konularını (gelir, servet,
tüketim vs.) farklı usullerde ve farklı
oranlarda vergileme yolunu seçebilirler; ya da
sadece en kolay vergi toplayabilecekleri vergi
konusunu alarak onun üzerinden “ayrımcı
vergileme” uygulayabilirler.
• Örneğin, lüks tüketim mallar, zararlı
mallar, merit mallar, demerit mallar şeklinde
ayrımlar yapılarak tüketim üzerinden vergi
ayrımcılığı yapılabilir.

12. • Vergi ayrımcılığını bir başka açıdan “negatif
vergi ayrımclığı” ve “pozitif vergi
ayrımcılığı” olmak üzere bir ayrıma tabi
tutabiliriz.
• Genel olarak ayrımcılık ve özel olarak vergi
ayrımcılığı özünde negatif bir anlam
taşır: benzer durumlarda olan bireylerden
birinin diğerine göre daha farklı bir
muameleye tabi tutulması ya da aynı durumda
olanlara farklı muamele yapılması.

13. • Ayrımcılık “kanun önündeki eşitlik” ilkesinin
açık ihlalidir. Ancak evrensel hukukta sosyal
dışlamaya maruz bazı dezavantajlı kişiler ve
gruplara yönelik ayrıcalık sağlanmasının
kanun önünde eşitlik ilkesini ihlal
etmeyeceği görüşü savunulmaktadır.
• Engellilere yönelik bir vergi harcaması
(vergi indirimi, vergi muafiyeti vs.) bu
konuda örnek verilebilir. Bu türde “vergi
ayrıcalığı” getiren uygulamalara “pozitif
vergi ayrımcılığı” adı verilmektedir.

14. RENGE DAYALI
VERGİ
AYRIMCILIĞI
ŞAHISLARA YA
DA GRUPLARA
YÖNELİK VERGİ
AYRIMCILIĞI
VATANDAŞLI
ĞA DAYALI
VERGİ
AYRIMCILIĞI
ENGELLİLİĞE
DAYALI VERGİ
AYRIMCILIĞI
CİNSİYET
YÖNELİMİNE
DAYALI
VERGİ
AYRIMCILIĞI
IRKA DAYALI
VERGİ
AYRIMCILIĞI
ETNİK
KÖKENE DAYALI
VERGİ
AYRIMCILIĞI
DİNE DAYALI
VERGİ
AYRIMCILIĞI
CİNSİYETE DA
YALI VERGİ
AYRIMCILIĞI

15. MALLARA VE VERGİ KONULARINA YÖNELİK VERGİ AYRIMCILIĞI
•Lüks tüketim vergisi
•Kürk vergisi
•Özel tüketim vergisi
•Tampon vergisi vs.
LÜKS TÜKETİME YÖNELİK
VERGİ AYRIMCILIĞI
•Şişmanlık vergisi
•Obezite vergisi
•Şekerli gıda vergisi
•Gazoz vergisi vs.
SAĞLIĞA ZARARLI ÜRÜNLERE
YÖNELİK VERGİ AYRIMCILIĞI
•Günah vergileri(sigara,
içki, tütün üzerinden
alınan satış vergileri, ÖTV
vs.)
•(Tütün vergisi alkollü içki
vergisi vs.)
SAĞLIĞA VE KİŞİSEL BÜTÇEYE
ZARARLI KÖTÜ
ALIŞKANLIKLARA YÖNELİK
VERGİ AYRIMCILIĞI
•Global servet vergisi
•Milyarder vergisi vs.
SERVETE YÖNELİK VERGİ
AYRIMCILIĞI