Tải khóa luận tốt nghiệp theo hướng nghiên cứu với đề tài: Nghiên cứu kinh nghiệm sử dụng tài nguyên cây thuốc của cộng đồng người Dao tại xã Quy Kỳ, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên. ZALO/TELEGRAM 0917 193 864

1. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
NGUYỄN NGỌC TÂY
LIÊN HỆ TẢI BÀI KẾT BẠN ZALO:0917 193 864
DỊCH VỤ VIẾT KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
WEBSITE: VIETKHOALUAN.COM
ZALO/TELEGRAM: 0917 193 864
MAIL: BAOCAOTHUCTAPNET@GMAIL.COM
NGHIÊN CỨU KINH NGHIỆM SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN
CÂY THUỐC CỦA CỘNG ĐỒNG NGƯỜI DAO TẠI XÃ QUY
KỲ, HUYỆN ĐỊNH HÓA, TỈNH THÁI NGUYÊN
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

2. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
Hệ đào tạo : Chính quy
Chuyên ngành : Nông lâm kết hợp
Khoa : Lâm Nghiệp
Khóa học : 2015 - 2019
Thái Nguyên, năm 2019

3. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
NGUYỄN NGỌC TÂY
NGHIÊN CỨU KINH NGHIỆM SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN
CÂY THUỐC CỦA CỘNG ĐỒNG NGƯỜI DAO TẠI XÃ QUY
KỲ, HUYỆN ĐỊNH HÓA, TỈNH THÁI NGUYÊN
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Hệ đào tạo : Chính quy
Chuyên ngành : Nông lâm kết hợp
Lớp : K47 – NLKH
Khoa : Lâm Nghiệp
Khóa học : 2015 - 2019
Giáo viên hướng dẫn : TS. Nguyễn Văn Thái
TS. Đỗ Hoàng Chung
Thái Nguyên, năm 2019

4. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan khóa luận này do chính tôi thực hiện dưới sự hướng
dẫn khoa học của TS. Đỗ Hoàng Chung.
Các số liệu kết quả nghiên cứu trong khóa luận của tôi hoàn toàn trung
thực và chưa hề công bố hoặc sử dụng để bảo vệ học vị nào.
Nội dung khóa luận có tham khảo và sử các tài liệu, thông tin được đăng
tải trên các tác phẩm, tạp chí,… đã được chỉ rõ nguồn gốc.
Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Thái Nguyên, ngày tháng năm 2019
Giáo viên hướng dẫn Sinh viên
TS. Đỗ Hoàng Chung Nguyễn Ngọc Tây
XÁC NHẬN CỦA GV CHẤM PHẢN BIỆN xác nhận đã sửa
chữa sai sót sau khi Hội đồng đánh giá chấm. (Ký, họ và tên)

5. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
ii
LỜI CẢM ƠN
Thực tập tốt nghiệp là một giai đoạn cần thiết và hết sức quan trọng của
mỗi sinh viên, đó là thời gian để sinh viên tiếp cận với thực tế, nhằm củng cố
và vận dụng kiến thức mà mình đã học được trong nhà trường. Được sự nhất
trí của Ban giám hiệu nhà trường, Ban chủ nhiệm khoa Lâm Nghiệp - Trường
Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, tôi đã tiến hành thực hiện đề tài:
"Nghiên cứu kinh nghiệm sử dụng tài nguyên cây thuốc của cộng
đồng người Dao tại xã Quy Kỳ, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên”.
Sau một thời gian nghiên cứu và thực tập tốt nghiệp, bản báo cáo thực
tập tốt nghiệp của tôi đã hoàn thành.
Vậy tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy cô giáo trong
khoa Lâm Nghiệp, trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã giảng dạy và
hướng dẫn tôi.
Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo thầy giáo TS.
Đỗ Hoàng Chung đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong quá trình thực
hiện đề tài.
Tôi xin cảm ơn các ban ngành lãnh đạo Ban quản lý rừng ATK Định
Hóa và ban lãnh đạo xã Quy Kỳ, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên cùng
người dân trong xã Quy Kỳ - huyện Định Hóa, đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi
trong quá trình thực tập để hoàn thành báo cáo tốt nghiệp này.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày tháng năm
2019
Sinh viên
Nguyễn Ngọc Tây

6. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
iii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 4.1: Bảng các loài thực vật được cộng đồng các dân tộc khai thác sử
dụng làm thuốc tại xã Quy Kỳ....................................................................................................22
Bảng 4.2 Mức độ khai thác, sử dụng các loài cây thuốc.............................................30
Bảng 4.3 Các loài thực vật dùng để làm thuốc cần được bảo tồn tại...................
32
xã Quy Kỳ, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên..............................................32
Bảng 4.4 Tri thức địa phương về khai thác các loài cây thuốc................................33
Bảng 4.5 Các bài thuốc của cộng đồng người Dao........................................................40
Bảng 4.6 Các bài thuốc quan trọng của cộng đồng dân tộc Dao cần được lưu
giữ và bảo tồn.......................................................................................................................................46

7. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
iv
DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 4.1: Biểu đồ thể hiện bộ phận thu hái một số loài cây thuốc được cộng
đồng dân tộc Dao khai thác và sử dụng.................................................................................29
Hình 4.2 Biểu đồ thể hiện cách dùng các loài cây thuốc của dân tộc Dao tại xã
Quy Kỳ .....................................................................................................................................................39

8. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
v
DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt Ý nghĩa
CREDEP Trung tâm nghiên cứu và phát triển cây thuốc
dân tộc cổ truyền
WHO Tổ chức Y tế thế giới
WWF Quỹ thiên nhiên thế giới
NCCT Người cung cấp tin
SĐVN Sách đỏ Việt Nam
EN Nguy cấp cao
VU Bị đe dọa, sắp nguy cấp
CR Cực kỳ nguy cấp
LSNG Lâm sản ngoài gỗ
STT Số thứ tự

9. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
vi
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN......................................................................................................................................... ii
DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................................................ iii
DANH MỤC CÁC HÌNH.............................................................................................................. iv
DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT ...................................................................v
MỤC LỤC............................................................................................................................................... vi
PHẦN 1. MỞ ĐẦU..............................................................................................................................1
1.1. Đặt vấn đề ........................................................................................................................................1
1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài. ..........................................................................................2
1.3. Ý nghĩa của đề tài........................................................................................................................3
1.3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu...........................................................................3
1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn.....................................................................................................................3
PHẦN 2. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU............................................4
2.1. Tình hình nghiên cứu trên Thế giới..................................................................................4
2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước.......................................................................................5
2.3. Tổng quan về khu vực nghiên cứu:...................................................................................9
2.3.1 Vị trí địa lý....................................................................................................................................9
2.3.2. Địa hình địa thế. .......................................................................................................................9
2.3.3. Khí hậu - thuỷ văn...............................................................................................................10
2.3.4. Địa chất, thổ nhưỡng..........................................................................................................10
2.3.5. Tài nguyên nước...................................................................................................................11
2.3.6. Tài nguyên rừng....................................................................................................................12
2.3.7. Điều kiện kinh tế - xã hội................................................................................................12
PHẦN 3. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
16
3.1. Đối tượng nghiên cứu.............................................................................................................16

10. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
vii
3.4. Phương pháp nghiên cứu. ....................................................................................................16
3.2. Địa điểm và thời gian tiến hành.......................................................................................16
3.3. Nội dung nghiên cứu..............................................................................................................16
3.4.1. Kế thừa các tài liệu cơ bản..............................................................................................16
3.4.2. Phương pháp thu thập số liệu........................................................................................16
3.4.3. Phương pháp phỏng vấn và thảo luận nhóm........................................................18
3.4.4. Phương pháp nghiên cứu thực vật học. ...................................................................19
3.4.5. Phương pháp nội nghiệp...............................................................................21
PHẦN 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN..........................................22
4.1. Các loài cây thuốc phát hiện được ở cộng đồng dân tộc Dao tại khu vực
nghiên cứu..............................................................................................................................................22
4.2. Mức độ khai thác, sử dụng các loài cây thuốc của cộng đồng dân tộc Dao.
30
4.3. Các loài thực vật dùng để làm thuốc cần được bảo tồn và nhân rộng.......
31
4.4. Tri thức địa phương trong việc khai thác các loài cây thuốc..........................
33
4.4.1. Tri thức địa phương trong việc khai thác các loài cây thuốc......................33
4.4.2. Tri thức địa phương trong việc sử dụng các loài cây thuốc........................40
4.5. Một số bài thuốc quan trọng cần được bảo tồn, nhân rộng..............................
46
4.6. Đề xuất một số giải pháp trong công tác bảo tồn và nhân rộng các loài
cây thuốc, bài thuốc của cộng đồng dân tộc Dao............................................................47
PHẦN 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..............................................................................48
5.1. Kết luận...........................................................................................................................................48
5.2 Kiến nghị.........................................................................................................................................49
TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................................................50

11. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
1
PHẦN 1
MỞ ĐẦU
1.1. Đặt vấn đề.
Rừng là tài nguyên quý giá, là một bộ phận quan trọng của môi trường
sống, luôn gắn liền với đời sống của đồng bào các dân tộc miền núi. Rừng
không chỉ có giá trị về kinh tế mà còn có ý nghĩa rất lớn trong nghiên cứu
khoa học, bảo tồn nguồn gen, bảo tồn đa dạng sinh học, điều hoà khí hậu,
phòng hộ đầu nguồn, hạn chế thiên tai, ngăn chặn sự hoang mạc hoá, chống
sói mòn, sạt lở đất, ngăn ngừa lũ lụt, đảm bảo an ninh quốc phòng, đồng thời
rừng cũng tạo cảnh quan phục vụ cho du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng.
Cây thuốc dân gian từ lâu đã được nhiều người quan tâm đến đây là
nguồn tài nguyên thực vật có giá trị thiết thực cho các cộng đồng địa phương
trong việc phòng chữa bệnh, ngoài ra nó còn có giá trị trong việc bảo tồn
nguồn gen, cung cấp cho lĩnh vực dược học.
Cho đến nay Việt Nam vẫn được đánh giá là nước có nguồn tài nguyên
sinh vật đa dạng và phong phú, trong đó có tài nguyên cây thuốc, đặc biệt là
khu vực Trường Sơn. Thêm vào đó với những kinh nghiệm đã được tích lũy
qua 4000 năm lịch sử, đã sử dụng nguồn tài nguyên phục vụ cho nhu cầu cuộc
sống từ ăn, mặc, ở, chăm sóc sức khỏe và chữa bệnh vv… của cộng đồng 54
dân tộc anh em. Đó là một ưu thế lớn trong việc sử dụng nguồn tài nguyên
thực vật trong đó có nguồn tài nguyên cây thuốc góp phần nâng cao đời sống
và sức khỏe của mọi người đặc biệt là các đồng bào Dân tộc thiểu số ở các
vùng sâu, vùng xa nơi cuộc sống của họ gặp nhiều khó khăn phụ thuộc rất
nhiều vào tài nguyên thiên nhiên trong đó có rừng.
Các bài thuốc Nam lại là nguồn nguyên liệu sẵn có, đó là các loài cây
xung quanh mình để sử dụng làm thuốc an toàn và có hiệu quả. Chính vì thế

12. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
2
mà các loài thuốc dân gian của các đồng bào dân tộc thật sự cần thiết và hết
sức quan trọng đôi khi được xem như là “sức mạnh vô hình” cứu sống tính
mạng con người.
Hiện nay nguồn tài nguyên rừng của chúng ta đang bị suy giảm nghiêm
trọng, kéo theo đa dạng sinh học cũng bị giảm trong đó có cả cây thuốc bản
địa có giá trị chưa kịp nghiên cứu cũng đã mất dần, việc nghiên cứu phát hiện
và bảo tồn tiến đến sử dụng bền vững bền vững tài nguyên cây thuốc bản địa
là một vấn đề rất cần thiết trong giai đoạn hiện nay. Đối với các cộng đồng
dân tộc Dao ở xã Quy Kỳ, huyện Định Hóa - tỉnh Thái Nguyên có những bài
thuốc, kinh nghiệm rất hay, đơn giản nhưng hiệu quả trong việc chữa bệnh.
Vấn đề đặt ra là làm thế nào để ghi nhận và gìn giữ vốn kiến thức quý báu
trong việc sử dụng cây thuốc, bài thuốc của cộng đồng dân tộc xuất phát từ lý
do trên tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: "Nghiên cứu kinh nghiệm sử dụng
tài nguyên cây thuốc của cộng đồng người Dao tại xã Quy Kỳ, huyện Định
Hóa, tỉnh Thái Nguyên" được thực hiện nhằm tìm ra giải pháp để bảo tồn và
phát triển các loài thuốc có giá trị và kinh nghiệm sử dụng các bài thuốc của
cộng đồng dân tộc.
1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài.
Đề tài thực hiện nhằm đạt các mục tiêu sau:
- Phát hiện được từ cộng đồng người Dao các bài thuốc, cây thuốc dân
gian dùng để trị các loại bệnh thường gặp trong cuộc sống.
- Lựa chọn được các bài thuốc, cây thuốc hay quan trọng để phát triển
nhân rộng và bảo tồn trên cơ sở lựa chọn có sự tham gia của người dân.
- Tư liệu hóa được tri thức sử dụng, một số bài thuốc gia truyền và
những kinh nghiệm chữa bệnh của đồng bào dân tộc Dao từ các loài cây hoặc
các bộ phận của cây sử dụng an toàn và có hiệu quả.

13. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
3
- Tư liệu hóa được tri thức trong việc khai thác và chế biến cây thuốc
của các cộng đồng người Dao ở khu vực nghiên cứu.
- Đề xuất một số giải pháp để bảo tồn và phát triển những hệ thống kiến
thức bản địa về khai thác và sử dụng tài nguyên cây thuốc của cộng đồng dân
tộc Dao tại xã Quy Kỳ, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên.
1.3. Ý nghĩa của đề tài.
1.3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu.
Qua việc thực hiện đề tài sẽ giúp sinh viên làm quen với việc nghiên
cứu, cũng cố kiến thức đã học, vận dụng lý thuyết vào thực tế, biết các thu
thập, phân tích và xử lý thông tin cũng như kỹ năng tiếp cận và làm việc với
cộng đồng thôn bản và người dân.
1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn.
Đề tài góp phần nghiên cứu về việc sử dụng các loài thực vật Lâm sản
ngoài gỗ để làm thuốc nhằm bảo tồn nguồn tri thức bản địa.

14. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
4
PHẦN 2
TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
2.1. Tình hình nghiên cứu trên Thế giới.
Trên thế giới, nhiều nước đã sử dụng nguồn Lâm sản ngoài gỗ để làm
thuốc, nhiều nước đã có nhiều đề tài nghiên cứu về thuốc và họ cũng đã sử
dụng nhiều nguồn tài nguyên này xuất khẩu làm dược liệu và thu được nguồn
ngoại tệ đáng kể. Đặc biệt là Trung Quốc, có thể khẳng định đây là quốc gia
đi đầu trong việc sử dụng cây thuốc để chữa bệnh. Vào thế kỷ XVI, Lý Thời
Trân đưa ra “Bản thảo cương mục” sau đó năm 1955 cuốn bản thảo này được
in ấn lại. Nội dung cuốn sách đã đưa đến cho con người cách sử dụng các loại
cây cỏ để chữa bệnh. Năm 1954 tác giả Từ Quốc Hân đã nghiên cứu thành
công công trình “Dược dụng thực vật cấp sinh lý học” cuốn sách này giới
thiệu tới người đọc cách sử dụng từng loại cây thuốc, tác dụng sinh lý, hóa
sinh của chúng, công dụng và cách phối họp các loại cây thuốc theo từng địa
phương như “Giang Tô tỉnh tực vật dược tài chí”, “Giang Tô trung dược danh
thực đồ thảo” “Quảng Tây trung dược trí” …(Dẫn theo Trần Hồng
Hạnh,1996) [6].
Năm 1992, J.H.de Beer- một chuyên gia Lâm sản ngoài gỗ của tổ chức
Nông lương thế giới khi nghiên cứu về vai trò của thị trường và của lâm sản
ngoài gỗ đã nhận thấy giá trị to lớn của Thảo quả đối với việc tăng thu nhập cho
người dân sống trong khu vực rừng núi, nơi có phân bố Thảo quả nhằm xóa bỏ
đói nghèo, đồng thời là yếu tố thúc đẩy sự phát triển kinh tế, xã hội vùng núi và
bảo tồn và phát triển tài nguyên rừng (Dẫn theo Phan Văn Thắng, 2002) [5].
Theo ước tính của quỹ thiên nhiên thế giới (WWF) có khoảng 35.000 –
70.000 loài trong số 250.000 loài cây được sử dụng vào mục đích chữa bệnh
trên toàn thế giới. Nguồn tài nguyên cây thuốc này là kho tàng vô cùng quý

15. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
5
giá của các dân tộc hiện đang khai thác và sử dụng để chăm sóc sức khỏe,
phát triển kinh tế, giữ gìn bản sắc của các nền văn hóa. Theo báo cáo của Tổ
chức Y tế Thế giới (WHO) ngày nay có khoảng 80% dân số các nước đang
phát triển có nhu cầu chăm sóc sức khỏe ban đầu phụ thuộc vào nguồn dược
liệu hoặc qua các chất chiết suất từ dược liệu (Dẫn theo Nguyễn Văn Tập,
2006) [3].
Ngay từ những năm 1950 các nhà khoa học nghiên cứu về cây thuốc của
Liên Xô đã có các nghiên cứu về cây thuốc trên quy mô rộng lớn. Năm 1952
các tác giả A.l.Ermakov, V.V. Arasimovich… đã nghiên cứu thành công công
trình “Phương pháp nghiên cứu hóa sinh – sinh lý cây thuốc”. Công trình này
là cơ sở cho việc sử dụng và chế biến cây thuốc đạt hiệu quả tối ưu nhất, tận
dụng tối đa công dụng của các loài cây thuốc. Các tác giả A.F.Hammermen,
M.D. Choupinxkaia và A.A. Yatsenko đã đưa ra được giá trị của từng loài cây
thuốc (cả về giá trị dược liệu và giá trị kinh tế) trong tập sách “Giá trị cây
thuốc”. Năm 1972 tác giả N.G. Kovalena đã công bố rộng rãi trên cả nước
Liên Xô (cũ) việc sử dụng cây thuốc vừa mang lại lợi ích cao vừa không gây
hại cho sức khỏe của con người. Qua cuốn sách “Chữa bệnh bằng cây thuốc”
tác giả Kovalena đã giúp người đọc tìm được loại cây thuốc và chữa đúng
bệnh với liều lượng đã được định sẵn (Dẫn theo Trần Thị Lan, 2005) [8].
Tiến sĩ James A.Dule – nhà dược lý học người Mỹ đã có nhiều đóng
góp cho tổ chức Y tế Thế giới (WHO) trong việc xây dựng danh mục các loài
cây thuốc, cách thu hái, sử dụng, chế biến và một số thận trọng khi sử dụng
các loại cây thuốc (Dẫn theo Trần Thị Lan, 2005) [8].
2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước.
Việt Nam nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa, thích hợp cho sự phát
triển của thực vật nói chung và cây thuốc nói riêng. Một số vùng cao lại có

16. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
6
khí hậu á nhiệt đới, phù hợp với việc trồng cây thuốc ưa khí hậu mát. Đặc biệt
là nước ta có dãy núi Trường Sơn rộng lớn là nơi có rất nhiều cây thuốc phục
vụ cho đồng bào nhân dân sống gần đó mà họ sống xa các trạm xá, bệnh viện
thì việc cứu chữa tại chỗ là rất cần thiết và cấp bách nhất.
Theo Trung tâm Nghiên cứu và phát triển cây thuốc Dân tộc cổ truyền
(CREDEP) từ trước đến nay nhiều địa phương trong nước đã có truyền thống
trồng cây thuốc và có nhiều nghiên cứu về thuốc như: Quế (ở Yên Bái, Thanh
Hóa, Quảng Nam, Quảng Ngãi…), Hồi (ở Lạng Sơn, Cao Bằng, Hà Giang,
Lai Châu…), Hòe (ở Thái Bình), vv…Có những làng chuyên trồng thuốc như
Đại Yên (Hà Nội), Nghĩa Trai (Văn Lâm, Hưng Yên). Gần đây nhiều loài
thuốc ngắn ngày cũng được trồng thành công trên quy mô lớn như: Bạc Hà,
Ác Ti sô, Cúc Hoa, Địa Liên, Gấc, Hương Nhu, Ích Mẫu, Kim Tiền Thảo, Mã
Đề, Sả, Thanh Cao hoa vàng, Ý Dĩ , vv…
Từ trước đến nay đã có nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu các
cây thuốc và vị thuốc để chữa bệnh như: Gs. Đỗ Tất Lợi (1999) trong cuốn
“Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” giới thiệu 800 cây để làm thuốc;
Sách “Cây thuốc Việt Nam” của lương y Lê Trần Đức (1997) có ghi 830 cây
thuốc; Ts. Võ Văn Chi có cuốn “Từ Điển cây thuốc Việt Nam” ghi 3200 cây
thuốc trong đó có cả cây thuốc nhập nội… Theo tài liệu của Viện Dược liệu
(2004) thì Việt Nam có đến 3.948 loài cây làm thuốc, thuộc 1.572 chi và 307
họ thực vật (kể cả rêu và nấm) có công dụng làm thuốc. Trong số đó có trên
90% tổng số loài cây thuốc mọc tự nhiên. Nhưng qua điều tra thì con số này
có thể được nâng lên vì kiến thức sử dụng cây thuốc của một số đồng bào dân
tộc thiểu số chúng ta nghiên cứu chưa được đầy đủ hay còn bỡ ngỡ. Trong
những năm qua, chỉ riêng ngành Y học dân tộc cổ truyền nước ta đã khai thác
một lượng dược liệu khá lớn. Theo thống kê chưa đầy đủ thì năm 1995, chỉ
riêng ngành Đông dược cổ truyền tư nhân đã sử dụng 20.000 tấn dược liệu

17. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
7
khô đã chế biến từ khoảng 200 loài cây. Ngoài ra còn xuất khẩu khoảng trên
10.000 tấn nguyên liệu thô (Viện Dược Liệu, 2002) [9].
Khi nghiên cứu về trồng cây Nông nghiệp, dược liệu và đặc sản dưới
tán rừng, Nguyễn Ngọc Bình đã tìm hiểu kỹ thuật gây trồng các loài cây dưới
tán rừng để tạo ra sản phẩm, tăng thu nhập cho các họ gia đình nhận khoán,
bảo vệ, khoanh nuôi rừng. Tác giả chỉ ra giá trị kinh tế, đặc điểm hình thái,
sinh thái, phân bố, kỹ thuật gây trồng 28 loài lâm sản ngoài gỗ như: Ba kích,
Sa nhân, Thảo quả, Trám trắng, Mây nếp, …(Nguyễn Ngọc Bình, 2000) [1].
Kết quả nghiên cứu của Phạm Thanh Huyền tại xã Địch Quả- huyên
Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ về việc khai thác, sử dụng và bảo vệ nguồn cây
thuốc của cộng đồng dân tộccho thấy kiến thức về việc sử dụng nguồn cây
thuốc của đồng bào dân tộc Dao ở đây. Với kiến thức đó họ có thể chữa khỏi
rất nhiều loại bệnh nan y bằng những bài thuốc cổ truyền. Tuy nhiên những
kiến thức quý báu này chưa được phát huy và có cách duy trì hiệu quả, có tổ
chức. Tác giả đã chỉ rõ những loài thực vật rừng được người dân sử dụng làm
thuốc, nơi phân bố, công dụng, cách thu hái chúng. Thêm vào đó họ còn đưa
ra một cách rất chi tiết về mục đích, thời vụ, và các điều kiêng kị khi thu hái
cây thuốc; Đánh giá mức độ tác động của người đân địa phương, nguyên nhân
làm suy giảm nguồng tài nguyên cây thuốc (Phạm Thanh Huyền, 2000) [4].
Trong công trình cây thuốc – nguồn tài nguyên lâm sản ngoài gỗ đang
có nguy cơ cạn kiệt, Trần Khắc Bảo (2003) đã đưa ra một số nguyên nhân làm
cạn kiệt nguồn tài nguyên cây thuốc như: diện tích rừng bị thu hẹp, chất lượng
rừng suy thoái hay quản lý rừng còn nhiều bất cập, trồng chéo kém hiệu quả.
Từ đó tác giả cho rằng chiến lược bảo tồn tài nguyên cây thuốc là bảo tồn các
hệ sinh thái, sự đa dạng các loài (trước hết là các loài có giá trị Y học và kinh
tế, quý hiếm, đặc hữu, có nguy cơ tuyệt chủng) và sự đa dạng di truyền. Bảo

18. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
8
tồn cây thuốc phải gắn liền với bảo tồn và phát huy trí thức Y học cổ truyền
và Y học dân gian gắn với sử dụng bền vững và phát triển cây thuốc [7].
-Năm 1952 toàn Đông Dương có 1.350 loài.
-Năm 1986 Việt Nam đã biết có 1.863 loài.
-Năm 1996 Việt Nam đã biết có 3.200 loài.
-Năm 2000 Việt Nam đã biết có 3.800 loài
Trong công trình cây thuốc – nguồn tài nguyên lâm sản ngoài gỗ đang
có nguy cơ cạn kiệt, Trần Khắc Bảo đã đưa ra một số nguyên nhân làm cạn
kiệt nguồn tài nguyên cây thuốc như: diện tích rừng bị thu hẹp, chất lượng
rừng suy thoái hay quản lý rừng còn nhiều bất cập, trồng chéo kém hiệu quả.
Từ đó tác giả cho rằng chiến lược bảo tồn tài nguyên cây thuốc là bảo tồn các
hệ sinh thái, sự đa dạng các loài và di truyền. Bảo tồn cây thuốc phải gắn liền
với bảo tồn và phát huy trí thức Y học cổ truyền và Y học dân gian gắn với sử
dụng bền vững và phát triển cây thuốc (Trần Khắc Bảo, 2003) [7].
Nguyễn Văn Thành (2004) khi nghiên cứu một số bài thuốc, cây thuốc
dân gian của cộng đồng dân tộc thiểu số tại buôn Đrăng-Phốk vùng lõi vườn
Quốc gia Yok Đôn, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đăc Lắc đã chỉ ra các bài thuốc, cây
thuốc dân gian dùng để trị các loại bệnh thường gặp trong cuộc sống từ đó lựa
chọn các bài thuốc, cây thuốc hay, quan trọng để bảo tồn và phát triển, nhân rộng
dựa trên cơ sở sự lựa chọn có sự tham gia của người dân. Đề tài đã ghi nhận
được 46 bài thuốc với tổng cộng 69 loài cây làm thuốc mà người dân tại cộng
đồng đã sử dụng để điều trị từ các bệnh thông thường đến các bệnh có thể gọi là
nan y và đã sắp xếp thành 9 nhóm các bài thuốc theo nhóm bệnh [2].
Việt Nam là một nước có tài nguyên rừng rất đa dạng và phong phú
nhưng vì ở trong những khu rừng hay gần rừng lại thường tập trung nhiều
thành phần dân tộc sinh sống, có nhiều nền văn hóa đặc sắc khác nhau, kiến
thức bản địa trong việc sử dụng cây làm thuốc cũng rất đa dạng và phong phú,

19. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
9
mỗi dân tộc có các cây thuốc và bài thuốc riêng biệt, cách pha chế và sử dụng
khác nhau. Hiện nay nguồn tài nguyên rừng của chúng ta đang bị giảm sút
nghiêm trọng, kéo theo sự đa dạng sinh học cũng bị giảm trong đó có cả một
số cây thuốc bản địa có giá trị chưa kịp nghiên cứu cũng đã mất dần, vì vậy
việc nghiên cứu phát hiện và bảo tồn tiến đến sử dụng tài nguyên cây thuốc
bản địa là một việc rất cần thiết hiện nay.
2.3. Tổng quan về khu vực nghiên cứu:
2.3.1 Vị trí địa lý.
Quy Kỳ là một xã miền núi nằm ở phía Bắc của huyện Định Hóa, cách
trung tâm huyện 7,5 km, cách trung tâm thành phố Thái Nguyên 57,5 km về
phía Bắc. Xã Quy Kỳ có tổng diện tích đất tự nhiên là: 5595,6 ha, có ranh giới
tiếp giáp như sau:
- Phía Đông: Giáp xã Kim Phượng.
- Phía Nam: Giáp xã Kim Sơn.
- Phía Tây: Giáp xã Bảo Linh.
- Phía Bắc: Giáp xã Linh Thông.
Xã bao gồm 19 thôn ( bản): Khuổi Tát, Pác Cáp, Sự Thật, Gốc Hồng,
Tâm Hợp, Tồng Củm, Thái Chung, Túc Duyên, Bản Pấu, Bản Noóng, Nà
Mòn, Đồng Hẩu, Nà Áng, Nà Rọ, Khuân Nhà, Khuân Câm, Nà Kéo, Bản Cọ,
Đăng Mò.
2.3.2. Địa hình địa thế.
Quy Kỳ là xã miền núi, có nhiều con suối nhỏ chảy từ trên khe rừng
xuống, nhiều đồi núi dốc độ dốc lớn ít thuận lợi cho xây dựng, có nhiều tiềm
năng để phát triển lâm nghiệp, kinh tế vườn đồi, tiềm năng về lâm nghiệp của
xã có nhiều lợi thế để phát triển.

20. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
10
2.3.3. Khí hậu - thuỷ văn.
Xã có khí hậu nhiệt đới thuộc tiểu vùng Đông Bắc của tỉnh Thái
Nguyên, mùa đông lạnh ít mưa, mùa hè nóng ẩm mưa nhiều.
Nhiệt độ: Nhiệt độ trung bình năm 23,8 độ C.
- Nhiệt độ cao trung bình cao 35 độ C đến 37 độ C (tháng 6 – tháng 8),
nhiệt độ cao nhất là 40 độ C vào tháng 7, kèm theo mưa to.
- Nhiệt độ trung bình thấp nhất của năm xuống dưới 10 độ C (tháng 12
– tháng 1), thấp nhất là tháng 1 nhiệt độ xuống dưới 8 độ C, có khi kèm theo
sương muối.
Gió: Hướng gió chủ đạo: gió đông nam về mùa hè, gió đông bắc về
mùa đông, vận tốc trung bình 2m/s.
Mưa: Được chia làm hai mùa rõ rệt, từ tháng 10 đến tháng 3 năm sau là
mùa ít mưa, từ tháng 5 đến tháng 10 hàng năm là mùa mưa nhiều. Lượng mưa
trung bình hàng năm từ 1.250 – 1.260 mm.
Độ ẩm không khí: Độ ẩm bình quân từ 80 – 85%, độ ẩm cao nhất tập
trung vào các tháng 5,6,7. Độ ẩm thấp nhất tập trung vào các tháng 10,11,12.
Sương mù xuất hiện ít thường thấy vào các tháng 11,12. Ngoài ra một số năm
có hiện tương sương muối kèm theo giá rét.
Nắng: Tổng số giờ nắng trong năm khoảng 1.600 giờ - 1.800 giờ/năm.
Nhìn chung khí hậu thời tiết của địa phương mang đặc trưng của miền
núi phía Bắc thích hợp cho sự phát triển đa dạng về sinh học, phù hợp cho
phát triển nhiều loại cây trồng khác nhau: Cây ăn quả, cây chè, cây lâm
nghiệp, cây lương thực,...
2.3.4. Địa chất, thổ nhưỡng.
Xã Quy Kỳ có tổng diện tích đất tự nhiên là: 5595,6 ha với thành phần
các loại đất chính sau:

21. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
11
a. Diện tích đất nông nghiệp: 5.011,65 ha, chiếm 89,56 % diện tích
đất tự nhiên, trong đó:
- Đất trồng lúa 356 ha.
- Đất trồng cây hàng năm còn lại 19,01 ha.
- Đất trồng cây lâu năm 97,65 ha.
- Đất lâm nghiệp: 4.640,89 ha, chiếm 82,93 % diện tích đất tự nhiên, gồm:
+ Đất rừng sản xuất 2.299,98 ha.
+ Đất rừng phòng hộ 2.340,91 ha.
- Đất nuôi trồng thủy sản: 15,1 ha, chiếm 0,27 % diện tích đất tự nhiên.
b. Diện tích đất phi nông nghiệp: 209,05 ha chiếm 3,74 % so với diện
tích đất tự nhiên, Trong đó:
- Đất trụ sở cơ quan, công trình sự nghiệp: 0,24 ha chiếm 0,0004 % so
với diện tích đất tự nhiên.
- Đất sản xuất vật liệu xây dựng: 5ha, chiếm 0,09 % so với diện tích
đất tự nhiên.
- Đất nghĩa trang, nghĩa địa: 7,4 ha, chiếm 0,13 % so với tổng diện
tích đất tự nhiên.
- Đất sông suối: 143,1 ha, chiếm 2,56 % so với tổng diện tích đất tự nhiên.
- Đất có mục đích công cộng: 19,29 ha, chiếm 0,34 % so với tổng diện
tích đất tự nhiên.
- Đất ở nông thôn: 34,02 ha chiếm 0,61 % so với diện tích đất tự nhiên;
c. Đất chưa sử dụng: 374,9 ha, chiếm 6,7 % so với tổng diện tích đất
tự nhiên.
2.3.5. Tài nguyên nước.
- Môi trường nước trên địa bàn xã nhìn chung chưa ô nhiễm:
+ Nguồn nước mặt: Nguồn nước mặt trên địa bàn xã Quy Kỳ chủ yếu từ
nguồn nước các Hồ, đập, suối, ao... Nguồn này chủ yếu phục vụ cho sản xuất.

22. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
12
+ Nguồn nước ngầm: Là nguồn nước chính được sử dụng trong sinh
hoạt của người dân trong xã, được khai thác từ nước giếng đào, giếng khoan.
+ Hiện trạng về nước thải sinh hoạt, nước thải chăn nuôi phần lớn
được thải trực tiếp ra các rãnh thoát nước không qua xử lý, nên cục bộ một số
khu vực làm ảnh hưởng đến nguồn nước mặt.
2.3.6. Tài nguyên rừng.
Trong những năm gần đây, tài nguyên rừng trong xã đang ngày càng
được khôi phục trở lại, làm tăng độ che phủ và góp phần cảnh quan đồi núi.
Theo kết quả thống kê hết tháng 12 năm 2010 thì diện tích đất tự nhiên của xã
là 5497.25 ha, trong đó đất lâm nghiệp của xã là 2669.82 ha.
Việc khai thác các sản phẩm từ rừng chưa theo quy định, mang tính chất
tự phát, hiện tượng chặt phá vẫn diễn ra do ý thức người dân vẫn còn kém và lực
lượng kiểm lâm còn mỏng nên quản lý tài nguyên rừng còn khó khăn.
2.3.7. Điều kiện kinh tế - xã hội.
a. Kinh tế:
*Cây lương thực:
Tổng sản lượng lương thực có hạt đạt 2.344,9/2.673 tấn, bằng 87,7%
kế hoạch và bằng 102,9% so với năm 2017. Cụ thể:
- Cây lúa: Tổng diện tích gieo cấy 400,1/389 đạt 103% kế hoạch năm;
Diện tích thu hoạch 381,14 ha; Năng suất bình quân đạt 53 tạ/ha; Sản lượng ước
đạt 2.020,04/2.057 tấn bằng 98,2% kế hoạch, bằng 117,5% so với năm 2017.
- Cây Ngô: Tổng diện tích gieo trồng 77,7/145 ha, bằng 53,6% kế
hoạch, bằng 59,1% so với năm 2017; Năng suất ước đạt 42,5 tạ/ha; Sản lượng
đạt 330,2 tấn, bằng 53,8% so với kế hoạch, bằng 59,1% so với năm 2017.
- Cây rau, màu các loại: Không đạt so với kế hoạch. Cụ thể: Cây rau
các loại: 3,6/10 ha, bằng 36% kế hoạch; Khoai lang: 1,2 ha/2 ha, bằng 60% kế
hoạch; Cây sắn: 3,7 ha, bằng 10% kế hoạch; Lạc: 1,6 ha/3, bằng 53% kế hoạch.

23. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
13
* Cây chè: Tổng diện tích chè kinh doanh trên toàn địa bàn xã qua rà
soát còn 14,9 ha, cây chè phát triển bình thường. Sản lượng chè búp tươi ước
đạt 115 tạ/ha, bằng 171,35/440 tấn, bằng 38,9% so với kế hoạch huyện giao.
* Lâm nghiệp: Diện tích trồng rừng đạt được là 212,35/188,5 ha bằng
112,6% kế hoạch huyện giao và bằng 209% so với cùng kỳ. Cụ thể:
+ Diện tích rừng trồng cây quế là: 131 ha (rừng phòng hộ là 126,8 ha;
rừng sản xuất theo dự án là 4,2 ha);
+ Diện tích rừng trồng cây keo là: 77,85 (rừng sản xuất theo dự án là
59,95 ha; Nhân dân tự bỏ vốn trồng là 17,9 ha).
Thực hiện tốt công tác quản lý, bảo vệ rừng. Cụ thể trong năm hoàn
thành hồ sơ cấp phép khai thác gỗ 26 hồ sơ, bằng 783,7m3 gỗ.
* Công tác chăn nuôi thú y:
Tổng đàn gia súc, gia cầm trên địa bàn giao động ở mức: 38.020/34.000
con, bằng 111,8% kế hoạch và bằng 120% so với năm 2017(bỏ đi). Cụ thể:
- Tổng đàn gia súc năm 2018 là 3.603/4.224 con, bằng 85% kế hoạch
và bằng 94,1% so với năm 2017. Trong đó: Đàn Trâu 145/209 con bằng
69,4% kế hoạch, giảm 64 con so với năm 2017; Đàn Bò 250/215 con bằng
116,3% kế hoạch, tăng 80 con so với năm 2017; Đàn Dê 558/1.100 con bằng
51% kế hoạch, giảm 238 con so với năm 2017; Đàn Lợn 2.650/2.700 con
bằng 98% kế hoạch, giảm 04 con so với năm 2017.
- Tổng đàn gia cầm giao động ở mức 34.417/30.000 con bằng 115% kế
hoạch, tăng 6.537 con so với năm 2017.
Năm 2018 thực hiện tốt công tác tiêm phòng gia súc, kết quả cụ thể: Tụ
huyết trùng Trâu Bò: 400 liều; LMLM Lợn: 500 liều; Dịch tả: 800 liều; Tụ
dấu Lợn 800 liều; tiêm vác xin dại chó 524 liều và phun thuốc sát trùng
chuồng trại 80 lít.
* Thủy sản:

24. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
14
Việc nuôi thủy sản ở địa phương vẫn còn nhỏ lẻ, tự phát. Diện tích nuôi
thủy sản trên toàn địa bàn xã là 19,54/18 ha đạt 109% kế hoạch (thời điểm điều
tra 01/11/2018) và bằng 109% so với năm 2017; Sản lượng ước đạt 15 tấn.
* Tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ, thương mại:
Lĩnh vực sản xuất tiểu thủ công nghiệp phát triển bình thường, năm
2018 với một số xưởng chế biến lâm sản với quy mô nhỏ tại địa phương thu
hút và giải quyết việc làm tại chỗ cho hơn 30 lao động, với thu nhập bình
quân 4 - 4,5 triệu đồng/người/tháng.
Doanh thu thuần từ ngành Tiểu thủ công nghiệp và Thương mại Dịch
vụ ước đạt 27/30 tỷ đồng, 90% kế hoạch năm và bằng 100% so với năm 2017.
* Thu - chi ngân sách:
Thu chi tài chính đảm bảo theo đúng Luật Ngân sách Nhà nước. Chế độ
chi cho cán bộ, công chức được đảm bảo, đúng quy định. Cụ thể:
- Tổng thu ngân sách: 8.770.324.996 đồng.
- Tổng chi ngân năm 2018: 6.308.874.417/6.066.000.000 đồng, bằng
104% kế hoạch, bằng 94% so với năm 2017.
b. Xã hội:
- Các chính sách xã hội
Việc thực hiện các chính sách xã hội được quan tâm và thực hiện đúng
theo các quy định của nhà nước. Công tác quản lý chi trả chế độ chính sách
cho các đối tượng như thương bệnh binh, gia đình liệt sỹ, người có công được
đảm bảo đúng chế độ. Tổ chức tốt việc thăm hỏi động viên và tặng quà cho
các gia đình chính sách nhân dịp các ngày lễ, tết
Thực hiện tốt các chế độ, chính sách đối với hộ nghèo như: chi trả kinh
phí hỗ trợ học sinh các cấp học, hỗ trợ tiền điện, cấp thẻ bảo hiểm y tế cho
người nghèo và dân tộc thiểu số...
- Công tác lao động, giải quyết việc làm

25. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
15
Năm 2018 đã xác nhận hồ sơ cho 101/120 lao động bằng 84% kế hoạch
và bằng 74,8% so với năm 2017. Trong đó đi làm việc trong nước 77 hồ sơ và
14 hồ sơ đi xuất khẩu lao động (Đài loan, Nhật bản, Hàn Quốc, Malaixia);
Triển khai vay vốn giải quyết việc làm từ quỹ quốc gia năm 2018 (Dự án
120).
- Công tác giáo dục
Ba nhà trường đã hoàn thành kế hoạch và tổng kết năm học 2017 -
2018. Tỷ lệ lên lớp đạt 97,5%; Tỷ lệ học sinh THCS xét tốt nghiệp đạt 100%.
Đội ngũ giáo viên của 3 bậc học cơ bản đạt chuẩn theo quy định của ngành;
Cơ sở vật chất trong nhà trường từng bước được củng cố bằng phương châm
xã hội hoá giáo dục, nhà nước và nhân dân cùng thực hiện.
- Công tác Y tế - Dân số:
+ Công tác Y tế: Trạm y tế thực hiện khá tốt nhiệm vụ khám chữa bệnh
theo chức năng nhiệm vụ tuyến xã. Chất lượng khám chữa bệnh được nâng
lên, đảm bảo tốt việc cấp phát thuốc đặc biệt cho đối tượng chính sách và hộ
nghèo. Thường xuyên phối hợp công tác khám bệnh Y học cổ truyền, y học
hiện đại kết quả khám được 413 lượt người. Các chương trình y tế quốc gia
được triển khai thực hiện có hiệu quả; Tổ chức kiểm tra Y dược tư nhân trên
địa bàn xã.
+ Công tác dân số: Luôn được chú trọng, quan tâm; Thực hiện tốt chiến
dịch tuyên truyền, vận động lồng ghép các dịch vụ kế hoạch hoá gia đình.

26. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
16
PHẦN 3
ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
3.1. Đối tượng nghiên cứu.
- Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu các loài thực vật được cộng đồng
dân tộc Dao sử dụng làm thuốc.
3.4. Phương pháp nghiên cứu.
3.2. Địa điểm và thời gian tiến hành.
- Địa điểm: Xã Quy Kỳ, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên.
- Thời gian tiến hành 5 tháng (từ tháng 1 đến tháng 5 năm 2019).
3.3. Nội dung nghiên cứu.
Nội dung 1: Thành phần loài cây được cộng đồng người Dao sử dụng
làm thuốc.
Nội dung 2: Đánh giá mức độ khai thác, sử dụng và các loài cây thuốc
ưu tiên bảo tồn.
Nội dung 3: Tài liệu hóa tri thức địa phương trong việc khai thác và sử
dụng các loài cây thuốc.
Nội dung 4: Xác định được một số bài thuốc cần được ưu tiên bảo tồn
và nhân rộng ở cộng đồng dân tộc Dao.
Nội dung 5: Đề xuất một số giải pháp trong công tác bảo tồn và nhân
rộng các loài cây thuốc, bài thuốc của cộng đồng dân tộc Dao.
3.4.1. Kế thừa các tài liệu cơ bản.
Kế thừa có chọn lọc các tài liệu về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội,
cùng các tài liệu có liên quan tớí các chuyên đề của các tác giả trong và ngoài
nước tại khu vực nghiên cứu.
3.4.2. Phương pháp thu thập số liệu.
3.4.2.1. Liệt kê tự do.

27. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
17
Liệt kê tự do là kỹ thuật thường được áp dụng trong nghiên cứu xã hội.
Áp dụng trong điều tra cây thuốc, liệt kê tự do cần được thực hiện qua hai giai
đoạn: (i) liệt kê tự do và (ii) xác định cây thuốc.
Liệt kê tự do: Là việc hỏi/ phỏng vấn một tập hợp người cung cấp tin
(NCCT), đề nghị họ cho tên tất cả các tên của cây làm thuốc.
Chọn mẫu: NCCT được lựa chọn theo phương pháp ngẫu nhiên: Là
người thuộc cộng đồng dân tộc Dao, không phân biệt giới tính, độ tuổi
Phỏng vấn: Sử dụng một câu hỏi duy nhất cho tất cả NCCT, ví dụ: “Xin
bác (anh/chị/ông/bà) kể tên tất cả các cây trong khu vực có thể được sử dụng
làm thuốc mà bác (anh/chị/ông/bà) biết?”. Điều quan trọng nhất khi phỏng
vấn là đề nghị NCCT liệt kê đầy đủ tên cây làm thuốc bằng tiếng dân tộc của
mình. Điều này tránh được sự nhầm lẫn tên cây thuốc giữa các ngôn ngữ, văn
hóa khác nhau.
Xử lý dữ liệu: Dữ liệu điều tra được xử lý bằng tay hay bằng phần mềm
máy tính Excel, bao gồm: (i) liệt kê tất cả các tên cây thuốc được NCCT nhắc
đến, (ii) đếm số lần tên cây thuốc n được nhắc đến (tần số nhắc đến), và (iii)
xếp danh mục các tên theo thứ tự nào đó, ví dụ như xếp theo tần số giảm dần.
Có thể xác định danh mục các loài được dùng làm thuốc tiêu biểu (hay các
loài cốt lõi), là các loài được nhiều NCCT nhắc đến.
3.4.2.2. Xác định cây thuốc.
Sau khi xử lý dữ liệu và loại bỏ tên đồng nghĩa, chúng ta có một danh
mục tên các cây được cộng đồng sử dụng là thuốc. Tuy nhiên đây chỉ là danh
mục bằng tên địa phương. Do đó, cần phải xác định tên phổ thông và tên khoa
học của các cây mang tên đó. Vì vậy, cần tiến hành điều tra thực địa thu thập
mẫu của tất cả các tên cây thuốc đã được nêu ra trong danh mục, xử lý và định
tên (tiến hành theo phương pháp điều tra theo tuyến).
Số liệu điều tra của các mục trên được ghi vào các mẫu biểu có sẵn (Phụ
lục 1 đến phụ lục 3).

28. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
18
3.4.2.3. Điều tra theo tuyến với người cung cấp tin quan trọng.
NCCT quan trọng là những người am hiểu về cây thuốc trong khu vực.
Mục tiêu điều tra là xác định chính xác các loài cây đã được liệt kê tại bước
liệt kê tự do. Các bước thực hiện bao gồm:
+ Xác định tuyến điều tra: Tuyến điều tra được xác định dựa trên thực
trạng thảm thực vật, địa hình và phân bố cây thuốc trong khu vực. Trong điều
tra tại cộng đồng, lấy trung tâm công đồng làm tâm và đi theo bốn hướng khác
nhau. Số lượng tuyến phụ thuộc vào thời gian và nhân lực sẵn có.
+ Thu thập thông tin tại thực địa: NCCT và điều tra viên cùng đi theo
tuyến và phỏng vấn đối với bất kỳ cây nào gặp trên đường đi.
Thông tin cần phỏng vấn bao gồm: tên cây (tên địa phương), bộ phận
dùng, cách dùng... Bất kỳ cây nào được NCCT xác định là cây thuốc đều
được thu thập để xác định tên khoa học (Phụ lục 4) .
+ Xử lý thông tin: Danh mục loài (tên địa phương, tên khoa học, bộ
phận dùng, công dụng,...), ước lượng tần số xuất hiện trong tuyến điều tra.
3.4.2.4. Xác định các loài cây thuốc cần ưu tiên bảo tồn.
Dựa theo Sách đỏ Việt Nam 2007 để xác định các loài cây thuốc cần ưu
tiên bảo tồn theo mức độ đe dọa của loài.
3.4.3. Phương pháp phỏng vấn và thảo luận nhóm.
Sử dụng một số câu hỏi cho những người được chọn. Trong khi phỏng
vấn, yêu cầu người cung cấp thông tin đưa ra tên cây theo tiếng của dân tộc
mình. Quá trình phỏng vấn có thể diễn ra ở một chỗ (nhà, vườn hay trong
rừng) hoặc cán bộ nghiên cứu cùng với người cung cấp tin vừa đi vừa phỏng
vấn. Cách thứ hai có ưu điểm là trong một lúc, người cung cấp tin chưa thể
nhớ hết các cây được sử dụng, khi đi như vậy sẽ giúp họ gợi nhớ tốt hơn.
Trong phỏng vấn cần kết hợp cả các cách phỏng vấn sau:

29. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
19
+ Phỏng vấn mở: Là dạng phỏng vấn tự do, chúng ta có thể hỏi về bất
kỳ cây nào với những câu hỏi tuỳ thuộc vào hoàn cảnh khi đó, thứ tự các nội
dung cần hỏi có thể thay đổi tuỳ ý dựa trên câu trả lời của câu hỏi trước của
người cung cấp thông tin.
+ Phỏng vấn bán cấu trúc: Một số câu hỏi được chuẩn bị trước và một
số câu hỏi có thể thêm vào tuỳ theo các tình huống cụ thể.
+ Phỏng vấn có cấu trúc (phỏng vấn sâu): Là phỏng vấn có sử dụng
một bộ câu hỏi nhất định đối với những người cung cấp thông tin có chọn lọc
tham gia.
+ Phỏng vấn tái diễn (Trình diễn tri thức): Là cuộc phỏng vấn trong đó
chúng ta yêu cầu người dân địa phương diễn giải lại một quy trình xử lý hay
chế biến nào đó.
+ Phỏng vấn chéo: Là cách phỏng vấn để kiểm tra thông tin của người
khác đã đưa ra trong các lần phỏng vấn trước.
Thảo luận nhóm: Sau khi có kết quả bước đầu về tri thức và kinh
nghiệm qua phỏng vấn, để kiểm tra độ chính xác cũng như để có thêm các
thông tin bổ sung, đánh giá mức độ ưu tiên bảo tồn các loài cây thuốc, chúng
tôi tiến hành thảo luận nhóm. Nhóm thảo luận bao gồm cả những người tham
gia và không tham gia phỏng vấn trước đó. Trong khi thảo luận, cán bộ
nghiên cứu lần lượt đưa các thông tin đã thu thập được ra để mọi người tranh
luận, nhiều kinh nghiệm đã được chỉnh lý và bổ sung qua quá trình này.
3.4.4. Phương pháp nghiên cứu thực vật học.
Thu mẫu: Các mẫu vật được thu thập theo kinh nghiệm sử dụng của
người dân địa phương.
Các mẫu phải đảm bảo có đầy đủ các bộ phận đặc biệt là cành, lá cùng
với hoa, quả (đối với cây lớn) hay cả cây (cây thảo nhỏ hay dương xỉ). Các
cây lớn thu từ 3- 5 mẫu trên cùng cây; các cây thảo nhỏ và dương xỉ thì thu 3

30. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
20
- 5 cây (mẫu) sống gần nhau. Điều này là rất cần thiết để bổ sung cho nhau
trong quá trình định mẫu và trao đổi mẫu vật.
Ghi chép thông tin: Các thông tin được ghi chép ngay tại hiện trường
như: Dạng sống, đặc điểm thân, cành, lá, hoa, quả trong đó đặc biệt lưu ý đến các
thông tin không thể hiện được trên mẫu tiêu bản khô như màu sắc hoa, quả khi
chín, màu của nhựa, dịch, mủ; mùi, vị của hoa quả nếu có thể biết được… Bên
cạnh đó, các thông tin về thời gian, địa điểm thu mẫu, điều kiện tự nhiên, sinh
thái nơi sống, mật độ, người thu mẫu… cũng nên được ghi cùng.
Các thông tin về thực vật dân tộc học được ghi chép thông qua tri thức
của người cung cấp thông tin. Có thể phỏng vấn trực tiếp hay quan sát cách
thức thực hiện các tri thức đó để thu nhận thông tin. Các thông tin cần ghi là:
tên dân tộc của cây, ý nghĩa của tên, mục đích sử dụng, bộ phận dùng, cách
khai thác, bảo quản và sử dụng, cách thức dùng khi phối hợp với các cây
khác, nguồn gốc thông tin… Ngoài ra, do mẫu thực vật dân tộc thường không
có đầy đủ các bộ phận để quan sát trực tiếp nên cán bộ điều tra đề nghị NCCT
mô tả các bộ phận còn thiếu tuy nhiên những mô tả này chỉ để tham khảo và
định hướng tiếp theo chứ không được coi là các mô tả thực vật vì cách nhìn
nhận, mô tả của người dân không hoàn toàn trùng khít với cách mô tả thực vật
của người nghiên cứu. Các thông tin có thể được vào phiếu điều tra ngay tại
hiện trường.
Xử lý mẫu: Các mẫu được cắt tỉa cho phù hợp sau đó kẹp vào giữa hai tờ
báo (kích thước 45 x 30 cm) và được ngâm trong dung dịch cồn 40o
- 45o
để
mang về. Khi về, mẫu được lấy ra khỏi cồn và được đặt giữa hai tờ báo khô, cứ
như vậy thành từng tập, kẹp bằng kẹp mắt cáo để mang đi phơi hoặc sấy khô.
Mẫu có thể được xử lý độc và khâu hay không là tùy vào yêu cầu cụ thể.
Định tên: Việc định tên được sử dụng theo phương pháp hình thái so
sánh. Cơ sở để xác định là dựa vào các đặc điểm phân tích được từ mẫu vật,

31. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
21
các thông tin ghi chép ngoài thực địa, từ đó so sánh với các khoá phân loại đã
có hay với các bản mô tả, hình vẽ. Các tài liệu thường xuyên được dùng là:
Cẩm nang tra cứu và nhận biết các họ thực vật hạt kín ở Việt Nam, Cây cỏ
Việt Nam…
Các mẫu vật phức tạp, không có nhiều đặc điểm nhận dạng sẽ được
chuyển cho các chuyên gia phân loại sâu để giám định.
Lập danh lục: Từ các mẫu tiêu bản đã có tên, tiến hành lập danh lục
thực vật, Tên khoa học của các loài được kiểm tra và chỉnh lý theo bộ “Danh
lục các loài thực vật Việt Nam”. Danh lục cuối cùng được xây dựng theo
nguyên tắc: Tên các họ và trong mỗi họ thì tên cây được sắp xếp theo thứ tự
abc. Trong bảng danh lục có các cột là: Stt, Tên dân tộc, tên phổ thông, tên
khoa học, họ thực vật, chế biến và sử dụng, địa điểm thu mẫu.
3.4.5. Phương pháp nội nghiệp
Tổng hợp, phân tích, xử lý số liệu, thống kê tất cả các loài cây thuốc lên
danh lục thực vật và viết báo cáo. Sử dụng phần mềm Microsoft Excel để
phân tích xử lý thống kê.

32. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
22
PHẦN 4
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
4.1. Các loài cây thuốc phát hiện được ở cộng đồng dân tộc Dao tại khu
vực nghiên cứu.
Trên cơ sở điều tra các bài thuốc trong đó có các cây thuốc được đồng
bào xác định theo tiếng địa phương và một số ít tên phổ thông, nhóm nghiên
cứu đã cùng người dân đi rừng lấy mẫu, mô tả đặc điểm hình thái, sinh thái
sau đó mang về làm tài liệu tra cứu xác định tên phổ thông cùng tên khoa học
và họ thực vật của chúng. Kết quả được tổng hợp thành bảng cây thuốc sau:
Bảng 4.1: Bảng các loài thực vật được cộng đồng các dân tộc khai thác sử dụng
làm thuốc tại xã Quy Kỳ
Tên địa
Bộ
STT Tên phổ thông Tên khoa học phận Công dụng
phương
dùng
I. Magnoliophyta - Ngành hạt kín
A. Dicotyledones – Lớp hai lá mầm
I.1. Asteraceae – Họ cúc
1 Ké đầu ngựa Mía pùn Xanthium Quả Bong gân
strumarium
2 Cỏ cứt lợn Mìa Chuẩy Ageratum Cả cây Cầm máu, chữa
conyzoides viêm xoang
3 Cỏ lào Việt minh Chromolaena Lá Đau bụng tiêu chảy
odorata
4 Ngải cứu Ngọi Artemisia Lá, Cảm cúm, nhức đầu
vulgaris ngọn
5 Sài đất Nhọng cẳn Wedelia Cả cây Viêm sưng, mụn
đau niềng calendulacea nhọt
6 Cúc tần Cúc vèng Ageratum Lá, Đau nhức xương
conyzoides ngọn khớp, bong gân
indica
7 Bồ công anh Đáy mia Cichorium Lá, cành Giải nhiệt, giải độc,
instybus giảm viêm sưng
8 Thanh thảo Ranh rảo Artemisia annua Thân, lá Chữa sốt rét
9 Đại bi Tổng nát Blumea Lá Chữa đau bụng, đau
balsamifera gân cốt
I.2. Amaranthaceae – Họ Rau dền

33. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
23
10 Cỏ xước Mía ghim Achyranthes Cả cây, Ðau bụng kinh,
aspera chủ yếu vô kinh, kinh
là rễ nguyệt không
đều
11 Mào gà đỏ Chay cóng Celosia var. Hoa, hạt Hạ sốt, giải nhiệt
gua mia cristata
I.3. Araliac eae – Họ Nhân sâm
12 Đu đủ rừng Đẻng quạ Trevesia palmata Lõi thân Chữa phù thũng,
và lá đái dắt, giã đắp
gẫy xương
13 Ngũ gia bì - Schefflera Vỏ rễ, Chống viêm, lợi
chân chim heptaphylla vỏ tiểu
thân
I.4. Apiaceae – Họ hoa tán
14 Rau má rừng Chéc chèn Centella asiatica Cả cây Chữa thổ huyết,
mụn nhọt
I.5. Annacardiaceae – Họ Xoài
15 Dâu da Allospondias Lá, vỏ, Chữa ho, nhức,
xoan lakonensis thân sưng gối
I.6. Apocynaceae – Họ Trúc đào
16 Cây sữa Đẻng nhầu Alstonia scholaris Vỏ cây, Hạ sốt, giảm viêm
quả mụn nhọt, sưng tấy
17 Ba gạc Piết pua Rauvolfia Vỏ, rễ Hạ huyết áp
khoái vervicillata
I.7. Cucurbitacea – Họ bầu bí
18 Giảo cổ lam - Gynostemma Cả cây Hạ đường huyết,
pentaphylum giải độc gan
I.8. Campanulaceae - Họ Hoa chuông
19 Đắng sâm Sâm si Codonopsis Rễ Chữa nhức đau
javanica lưng, mỏi, đầy
bụng, tức ngực,
kiết lỵ, tiêu chảy
I.9. Caryophyllaceae – Họ Cẩm chướng
20 Rau đắng Lểu là Myosoton Cả cây, Chữa sỏi thận, rắn
aquaticum rễ cắn, lợi tiểu, vàng
da
I.10. Caprifooliaceae - Họ Cơm cháy
21 Kim ngân Náng dủm Lonicera bournei Hoa sắp Trị mụn nhọt, ban
mia nở và lá sởi, ho do phế nhiệt
I.11. Dilleniaceae - Họ Sổ
22 Sổ Hỏm gia Dillenia Lá Giải độc, chữa ho,
hererosepala phù thũng, đầy bụng
23 Dây chặc Tlung gống Tetraceara Rễ, dây Chữa phù thận,
chìu mia asiatica sốt, làm thuốc bổ
I.12. Euphorbiacea e- Họ thầu dầu

34. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
24
24 Thầu dầu Mạy sung Ricinus Hạt Hạt giã đắp vào bên
communis bị liệt chữa méo
miệng
25 Bòn bọt Ản mật Glochidion Lá Chữa rắn cắn
eriocarpum
26 Chó đẻ răng cưa Nha rại Phyllanthus Lá, thân Hạ sốt, chữa đau
amarus mắt
I.13. Fabaceae – Họ đậu
27 Trinh nữ Mỉa đót Mimosa pudica Cả cây Dưỡng não, ổn định
thần kinh
28 Muồng - Casia alata Lá, cành Chữa ghẻ, viêm da,
ngứa
29 Ba chẽ Pun khoái Dendrololium Lá Chữa đau bụng lỵ,
noom lanceolatum giải độc
30 Móng bò tía Đù điềng Bauhinia Lá Giảm đau, hạ sốt,
mong purpurea giải nhiệt
31 Mắt trâu Guàng Desmodium Cả cây Giải nhiệt, tiêu viêm
chàng mia styracifolum
I.14. Illiciaceae – Họ hồi
32 Hồi đá vôi Illicium difengpi Quả Đau bụng
I.15. Leeaceae - Họ Gối hạc
33 Gối hạc Hàn năm Leea guineensis Rễ Chữa sưng tấy,
mia đau bắp chuối
hay phong thấp
sưng đầu gối
I.16. Loranthaceae – Họ Tầm gửi
34 Tâm gửi nghiến Phác mạy Cả cây Tốt cho gân cốt,
nghiến giảm đau nhức gân
cốt
35 Tầm gửi gạo dỏ Phác mạy Helixanthera Cả cây Bổ thận, phong
nghịu sp. thấp, an thai; thường
dùng trị
phong thấp, tê bại,
lưng gối mỏi đau,
đau bụng, huyết áp
cao
I.17. Lamiaceace - Họ Hoa môi
36 Tía tô rừng Mía đảng sa Hyptis suaveolens Cả cây, Chữa cảm sốt, ho do
rễ cảm lạnh, đau bụng,
mụn nhọt
I.18. Malvaceae - Họ Bông
37 Dâm bụt Phù cuối Hibiscusrosa Vỏ, rễ Chữa mụn nhọt,
pèng sinesis kiết lị, quai bị, viêm
tuyến mang tai
38 Ké hoa đào Còn chiêu Urena lobata Cả cây Cầm máu, tiêu chảy
39 I.19. Menispermaceae - Họ Tiết dê

35. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
25
40 Dây lõi tiền Cuổn chẻn Stephania longa Rễ và Dùng trị rắn cắn,
toàn ghẻ ngứa
dây
41 Dây tiết dê - Cissampelis var. Lá và rễ Chữa táo bón, kiết
hirsuta lị, đái dắt,…
42 Dây đau Kèng pú Timospora Dây và Chữa sốt rét, đau
xương mia sinensis lá dâythần kinh
hông, phong
thấp,…
43 Bình vôi đỏ Kèng tìn Stephania Củ Chữa an thần, mất
rotunda ngủ, nhức đầu, khó
thở,…
I.20. Moraceae – Họ dâu tằm
44 Dâu tằm Xa poong Morus alba Vỏ rễ, Chữa lao mạch, táo
lá, cành, bón, phổi nóng
quả
45 Vú bò Sữa có con Ficus Cả cây Chữa ngã bị ứ
heterophyllus huyết, ngực bụng
đau nhức
I.21. Myrsinaceae – Họ đơn nem
46 Trọng đũa Tòng lòng Ardisia Rễ Chữa sốt rét
cày Crenata Sims
I.22. Meliaceae - Họ Xoan
47 Xoan Melia azedarach Rễ, vỏ Chữa giun
I.23. Plantaginaceae - Họ Mã đề
48 Bông mã đề Hàng trầy Plantago major Cả cây Chữa sỏi thận, viêm
mia thận, giảm ho
I.24. Polygonaceae - Họ Rau răm
49 Hà thủ ô đỏ Đòi đáo Fallopia Củ, rễ Chữa suy thận, đau
loàng multiflora lưng, thiếu máu,…
50 Thồm lồm Giông sui Polygonum Lá Chữa suy tim
chinensis
51 Cốt khí - Reynoutria Củ, rễ Chữa tê thấp, cầm
japonica máu,…
I.25. Rubiaceae - Họ Cà phê
52 Mõ lông Chờ gáy xiết Paederia Lá Chữa đau khớp,,
mia scandens đau bụng, kiết lỵ
53 Ba kích/ Chay chàng Morinda Rễ Bổ thận, hóa đờm
ruột gà officnaliss
54 Chè rừng Ché peo Aidia Lá Giải nhiệt, giảm tiểu
cochinchinenss đường
I.26. Rhamnaceae - Họ Táo ta

36. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
26
55 Dây đòn gánh Xà phoong Gouania Lá, dây Giảm sốt, chữa
nòm leptoschya ngộ độc, cảm gió
I.27. Rautaceae - Họ Cam
56 Bưởi bung Bòng Gilycosmis Quả, vỏ Trị hen, ho nhiều,
parvyflora đau dạ dày, đau
thoát vị
57 Chanh rừng Mac chanh Atalantia Quả Chữa ho, viêm họng
peo citroides
I28. Verbenaceae - Họ Cỏ roi ngựa
58 Bọ mẩy Meng đẻng Clerodendrun Lá, rễ Chữa sốt phát ban,
đeng bungeisteud viêm amydan
59 Bạc hà rừng Nỏm già Caryopteris Cả cây Thanh nhiệt, trị ho,
incana viêm họng
60 Mò hoa Nỏ ghi gô Clerodendrun Cành, lá Giải độc gan, mát
trắng calamitosum gan
I.29. Smila caceae - Họ Khúc khắc
61 Khúc khắc Cổ sắn lung Heterosmilax Rễ, củ Giải nhiệt, chữa
gaudichaudian thấp khớp, đau lưng
A
I.30. Solanaceae - Họ Cà
62 Cà độc dược Kìa ghim Brugmansia Lá, hoa Chữa hen, ho, tiêu
suaveolens mụn nhọt
63 Thuốc lá In pẹt nòm Nicotinana Lá, rễ Tẩy giun, sát trùng,
tabacum cầm máu
I.31. Thunbergiaceae – Dây bông xanh
64 Dây bông xanh Cây thuốc Thunbergia Lá Chữa rắn cắn, đinh
triết grandiflora nhọt
I.32. Urticaceae - Họ Gai
65 Đay rừng Đay peo Pouzolzia Rễ Chữa tiểu vàng
sanguinea
I.33. Vitaceae – Họ nho
66 Chè dây Trà nghênh Ampelopsis Cả dây Trị cảm, nước tiểu
Cantoniensis vàng
Planch
B. Monocotyledones – Lớp một lá mầm
I.34. Araceae – Họ Ráy
67 Thiên niên kiện Hầu háp Homalomena Thân, rễ Chữa tê thấp, bổ
đang gigantea gân cốt, kích thích
tiêu hóa
68 Khoai nưa Đòi queng Amorphophallu Củ Chữa ngực đầy, đau
s paeoniifolius tức bụng
69 Ráy Nhia hẩu Homalomena Thân, rễ Chữa mụn nhọt,
tonkinensis ngứa chân tay
I.35.Asteliaceae – Họ Huyết dụ

37. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
27
70 Huyết dụ Quyên diển Cordyline Lá, thân Trị chứng chảy
ai terminalis máu cam, kiết lỵ
chảy ra máu, ho ra
máu
I.36. Iridaceae - Họ diên vĩ
71 Rẻ quạt Chày nòm Belamcanda Củ Trị ho
dán chinensis
I.37. Iridaceae - Họ Lay đơn
72 Tỏi đỏ Sâm si Eleutherine Củ Kháng sinh, chống
bulbosa viêm
I.38. Marantaceae - Họ Hoà ng tinh
73 Lá dong Nòm hẹp Phrynium Lá Giã rượu, giải độc
placentarium
I.39. Orchidaceae – Họ Lan
74 Lan kim tuyến - Anoectochilus Cả cây Bổ máu, dưỡng
calcareus âm, chữa trị nóng
phổi và nóng gan
I.40. Poaceae – Họ lúa
75 Ý dĩ Cổ lèng si Coix llachryma Quả, Sỏi thận, nhức mỏi
thân vỏ chân tay
76 Cỏ mần trầu Piểng Eleusine indica Cả cây Chữa cao huyết áp,
lao phổi, mụn nhọt
77 Sả Trà gang Cymbopogon Lá Chống bệnh ung
caesius thư, giảm huyết áp
78 Cỏ lá tre Phà chập lụa Acroceras Cả cây Trị bệnh sốt, viêm
con munroanum hầu
I.41. Pandanaceae – Họ dứa dại
79 Dứa rừng Mac sửa Pandanus kaida Quả Chữa đái buốt, đái
đông rắt, đái đục, đái tháo
đường
I.42. Trilliaceae – Họ Trọng lâu
80 Bảy lá một hoa Triệt ay Paris polyphylla Lá, Thanh nhiệt, giải
thân, rễ độc, trị ho, rắn
cắn, sốt rét
I.43. Zingiberaceae - Họ Gừng
81 Nghệ đen Dẳng trang Curcuma Củ Chữa đau bụng,
kía aeruginosa đầy hơi, bế kinh
82 Gừng Can khỷ Zingiber Củ Chữa ho, mất
xong officinal Rosc tiếng, tốt cho tiêu
hóa, nôn mửa, say
tàu xe
Chữa đau bụng,
đầy hơi, bế kinh,…
83 Sa nhân Say ghìn Amomun Hạt Chữa đau bụng, ăn
aromaticum không tiêu, đầy
trướng, nôn mửa

38. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
28
84 Mía dò Đìa thui Amomum tsao-ko Thân, rễ Trị sốt rét, rối loạn
tiêu hóa, đau bụng
II. Pinophyta - Ngành hạt trần
II.1. Gnetaceae – Họ dây gắm
85 Dây gắm - Gnetum Dây, rễ Giải độc sơn ăn, ngộ
montanum độc, chữa sốt, sốt rét
II.2. Podocarpaceae – Họ thông tre
86 Kim giao Muồng xiêm Nageia fleuryi Lá Chữa ho ra máu,
sưng cuống phổi,
giải độc
III. Polypodiophyta – Ngành dương xỉ
III.1. Polypodioaceae – Họ dương xỉ
87 Dương xỉ Nhài piên Cyclosorus Rễ Phong tê thấp, đau
parasiticus gân cốt
III.2. Schizaeaceae – Họ thòng bong
88 Bòng Bong Mù củ nhải Lygodium Cả cây Tiểu vàng
flexuosum
(Nguồn: Theo số liệu điều tra năm 2019) Những dẫn liệu tại bảng 4.1, ta thấy
rằng tri thức bản địa về khai thác và sử dụng cây thuốc của cộng đồng dân tộc
Dao ở xã Quy Kỳ rất đa dạng và
phong phú. Các loài cây thuốc này không chỉ chữa một bệnh mà có thể chữa
được nhiều bệnh, tùy theo sự hiểu biết của mỗi người mà có các tri thức khai
thác và sử dụng khác nhau trong cộng đồng dân tộc nghiên cứu. Những hiểu
biết của họ về công dụng, bộ phận sử dụng của các loài cây thuốc phụ thuộc
nhiều vào độ tuổi, giới tính mà có những hiểu biết khác nhau. Sự khác biệt
vốn kiến thức về cây thuốc khá lớn và chỉ một vài cá nhân có được kiến thức
này, những kiến thức này phải trải qua thời gian tích lũy kinh nghiệm thực
tiễn và khả năng quan sát tinh tế của từng cá nhân trong cộng đồng.
Dựa theo kết quả trên bảng 4.1, tôi đã thống kê và tổng hợp được các
bộ phận cây thuốc thường được người dân thu hái ở hầu hết các bộ phận của
cây thuốc như: rễ, lá, hoa, quả, củ đến cả cây. Tùy từng loài cây mà người dân
có thể thu hái các bộ phận trên của một loài cây thuốc để sử dụng chữa các
bệnh khác nhau. Để tiện theo dõi về các mức độ sử dụng của từng bộ phận
cây thuốc, tôi tiến hành vẽ biểu đồ để thể hiện rõ hơn mức độ thu hái của từng
bộ phận ở các loài cây thuốc trong hình 4.1 sau:

39. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
29
Hình 4.1: Biểu đồ thể hiện bộ phận thu hái một số loài cây thuốc được
cộng đồng dân tộc Dao khai thác và sử dụng
Qua hình 4.1 trên, ta thấy mức độ khai thác và sử dụng các bộ phận của
một số loài cây thuốc không đều chủ yếu là cả cây (chiếm 24 cây) và hoa
(chiếm 3 cây) trên tổng số 88 cây. Bên cạnh đó người dân còn thu hái lá kết
hợp cả rễ, thân, hoa hoặc củ để sử dụng. Khi số lượng dân số còn ít thì sự tác
động này của người dân vẫn chưa gây ảnh hưởng lớn đến tài nguyên cây
thuốc cũng như thực vật rừng, nhưng khi số lượng dân số ngày một tăng cao
kéo theo nhu cầu của họ cũng tăng lên. Nên sự tác động này gây ảnh hưởng
rất lớn, trực tiếp tới nguồn tài nguyên cây thuốc cũng như các nguồn tài
nguyên khác tại khu vực nghiên cứu. Đặc biệt khi người dân không chỉ khai
thác các bộ phận mà cây có thể tái sinh được như: lá, vỏ cây để sử dụng. Để
đáp ứng được nhu cầu hiện tại người dân khai thác để sử dụng chỉ chiếm 47%
còn lại khai thác để bán nhằm kiếm thu nhập cho cuộc sống hàng ngày. Họ đã
thực hiện khai thác triệt để thu hái cả cây, đào cả rễ, cả củ lên, từ đó đã làm
cho số lượng các loài cây thuốc suy giảm mạnh chúng không còn khả năng tái
sinh lại trong tự nhiên.

40. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
30
4.2. Mức độ khai thác, sử dụng các loài cây thuốc của cộng đồng dân tộc
Dao.
Để tiện cho việc nghiên cứu, sử dụng một số cây thuốc và bài thuốc
được phát hiện tại cộng đồng nhóm nghiên cứu đã tổng hợp lại cây thuốc tiêu
biểu được người dân nhắc đến với số lần nhiều nhất từ cao xuống thấp thể
hiện mức độ khai thác, sử dụng các loài cây thuốc được thống kê trong bảng
4.2
Bảng 4.2 Mức độ khai thác, sử dụng các loài cây thuốc
Số lần được
STT Tên phổ thông Tên khoa học nhắc đến
1 Thiên niên kiện Homalomena gigantea 25
2 Cà độc dược Brugmansia suaveolens 25
3 Ý dĩ Coix llachryma 24
4 Nghệ đen Curcuma aeruginosa 23
5 Gối hạc Leea guineensis 20
6 Cối xay Abutilonindicum 20
7 Dây gắm Gnetum montanum 17
8 Khúc khắc Heterosmilaxgaudichaudiana 16
9 Thầu dầu Ricinus communis 16
10 Chanh rừng Atalantiacitroides 16
11 Sa nhân Amomun aromaticum 15
12 Sài đất Wedelia calendulacea 15
13 Ba kích Morindaofficnaliss 15
14 Giảo cổ lam Gynostemma pentaphylum 13
15 Hà thủ ô Fallopiamultiflora 13
16 Bình vôi đỏ Stephania rotunda 13
17 Bảy lá một hoa Paris polyphylla 12
18 Lan kim tuyến Anoectochiluscalcareus 11
19 Đu đủ rừng Trevesia palmata 11
20 Huyết dụ Cordyline terminalis 10
21 Tầm gửi gạo đỏ Helixanthera 10
22 Chó đẻ răng cưa Phyllanthus amarus 10
23 Dứa rừng Pandanus kaida 10
(Nguồn: Theo số liệu điều tra năm 2019)

41. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
31
Đối với những cây có số lần nhắc đến càng cao thì mức độ khai thác càng
lớn và ngược lại. Dẫn liệu tại bảng 4.2 cho thấy trong số 23 loài cây thuốc có: 11
loài thân thảo, 4 loài dây leo, 2 loài cây cỏ và 6 loài cây gỗ và cây bụi. Chúng
thường sống ở những nơi có khí hậu tương đối ẩm ướt, mát mẻ. Đây là những
loài đa tác dụng chúng không chỉ được người dân khai thác và sử dụng để chữa
bệnh mà một số người còn khai thác để mang đi bán nhằm thu lợi nhuận. Một
phần cũng do điều kiện khí hậu thay đổi đột ngột dẫn đến các loài này có thể bị
chết hoặc khả năng sinh trưởng và phát triển kém. Sự thích nghi để phù hợp với
môi trường sống của chúng ngày càng yếu, số lượng thì giảm dần trong khi nhu
cầu của người dân ngày một tăng lên. Đây là nguyên nhân chính dẫn đến số
lượng các loài này bị suy giảm nhanh chóng, một số loài có nguy bị
cơ tuyệt chủng cao. Ví dụ như: Lan kim
tuyến, Bảy lá một hoa, Khúc khắc...
4.3. Các loài thực vật dùng để làm thuốc cần được bảo tồn và nhân rộng.
Căn cứ trên cơ sở đó đề tài nghiên cứu đã chọn ra được 13 loài và lập
thành bảng các loài thực vật được cộng đồng dân tộc khai thác sử dụng làm
thuốc cần được ưu tiên bảo tồn và nhân rộng sau:

42. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
32
Bảng 4.3 Các loài thực vật dùng để làm thuốc cần được bảo tồn tại xã Quy
Kỳ, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên
Tên cây thuốc Mức độ đe
STT dọa SĐVN
Tên phổ thông
Tên địa
Tên khoa học
phương (2007)
1 Bảy lá một hoa Triệt ay Paris polyphylla EN
4 Thiên niên kiện Hầu háp đang Homalomena VU
gigantea
6 Hà thủ ô đỏ Đòi lá loàng Fallopia VU
multiflora
7 Giảo cổ lam - Gynostemma EN
pentaphyllum
8 Kim ngân Nang dum mia Lonicera CR
bournei
9 Ba gạc Piết pua khoái Rauvolfia VU
vervicillata
10 Đắng sâm Sẩm si Codonopsis VU
javanica
11 Lan kim tuyến Lá gấm Anoechilus EN
calcareus
(Nguồn: Theo số liệu điều tra năm 2019)
Qua bảng 4.3 trên, ta thấy có 13 loài thực vật được cộng đồng dân tộc
Dao ở xã Quy Kỳ khai thác và sử dụng làm thuốc cần được ưu tiên bảo tồn và
nhân rộng. Bằng phương pháp điều tra phỏng vấn và thu thập số liệu, chúng
tôi đã xác định mức độ đe dọa của các loài cây thuốc theo: Sách đỏ Việt Nam
(2007) [12]. Đây là những loài có giá trị nên bị người dân khai thác quá mức
kiệt quệ dẫn đến số lượng các loài này bị suy giảm nghiêm trọng. Trong quá

43. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
33
trình điều tra theo tuyến tại khu vực nghiên cứu, chúng tôi ít khi bắt gặp được
những loài cây như: Bảy lá một hoa, thiên niên kiện,... Đây là những loài thực
vật có giá trị cao trong y dược cũng như giá trị về kinh tế. Chính vì vậy, để
đảm bảo cho nhu cầu sử dụng để làm thuốc phục vụ cho cuộc sống hàng ngày
của người dân cũng như trong quản lí rừng bền vững tại khu vực nghiên cứu
cần phải ưu tiên bảo tồn và gây trồng rộng rãi các loài thực vật đã lựa chọn ra.
4.4. Tri thức địa phương trong việc khai thác các loài cây thuốc.
4.4.1. Tri thức địa phương trong việc khai thác các loài cây thuốc.
Tư liệu hóa những tri thức bản địa về việc khai thác các loài cây thuốc,
được thống kê theo bảng dưới đây :
Bảng 4.4 Tri thức địa phương về khai thác các loài cây thuốc
Kỹ
Bảo quản
Bộ phận Biện pháp sản phẩm
STT Loài cây Mùa vụ thuật
thu hái xử lý sau thu
thu hái
hoạch
1 Giảo cổ lam Cả cây Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
2 Ké đầu ngựa Quả Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
3 Cỏ cứt lợn Cả cây Quanh Hái Giã đắp Tươi
năm
4 Cỏ lào Cả cây Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
5 Ngải cứu Lá, ngọn Quanh Hái Giã đắp Tươi
năm
6 Sài đất Cả cây Quang Hái Giã đắp Tươi
trừ rễ năm
7 Cúc tần Cả cây Quanh Hái, đào Đun uống Phơi khô

44. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
34
Kỹ
Bảo quản
Bộ phận Biện pháp sản phẩm
STT Loài cây Mùa vụ thuật
thu hái xử lý sau thu
thu hái
hoạch
năm
8 Bồ công anh Cả cây - Hái Đun uống Phơi khô
9 Thanh thảo Cả cây Quanh Hái Đun nước Tươi, khô
trừ rễ năm tắm
10 Đại bi Cả cây Quanh Hái Đun nước Tươi
năm tắm, uống
11 Trinh nữ Cả cây Mùa hè Hái Đun uống Phơi khô
12 Muồng Cả cây Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
13 Ba chẽ Lá Xuân, hè Hái Đun uống Phơi khô
14 Móng bò tía Cả cây Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
15 Mắt trâu Cả cây Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
16 Gối hạc Rễ Hè, thu Đào Đun uống Phơi khô
17 Bọ mẩy Rễ, lá Quanh Đào Đun uống Tươi
năm
18 Bạc hà rừng Cả cây Quanh Đào Đun uống Phơi khô
năm
19 Mò hoa trắng Thân, Quanh Chặt Đun uống Phơi khô
cành, lá năm
20 Đay rừng Cả cây Quanh Chặt Đun uống Phơi khô
năm
21 Khúc khắc Rễ, củ Mùa hè Đào Đun uống Phơi khô
22 Cà độc dược Quả Quanh Hái Giã đắp Tươi, khô
năm
23 Thuốc lá Cả cây - Hái Giã đắp Tươi

45. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
35
Kỹ
Bảo quản
Bộ phận Biện pháp sản phẩm
STT Loài cây Mùa vụ thuật
thu hái xử lý sau thu
thu hái
hoạch
24 Cỏ xước Cả cây Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
25 Mào gà đỏ Hoa, hạt - Hái Giã đắp Tươi
26 Đu đủ rừng Cả cây, Quanh Chặt, hái Đun uống, Tươi, khô
hoa năm tắm
27 Ngũ gia bì chân Vỏ rễ Quanh Đào, bóc Đun uống Phơi khô
chim Vỏ thân năm
28 Dâm bụt Lá, hoa, Mùa hè Đào, hái Giã đắp Tươi
vỏ, rễ
29 Cối say Cả cây Mùa hè Hái Đun uống Phơi khô
30 Ké hoa đào Cả cây Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
31 Dây lõi tiền Cả cây Quanh Hái Đun uống, Tươi, khô
năm giã đắp
32 Dây tiết dê Lá, rễ Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
33 Dây đau xương Dây, lá Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
34 Bình vôi đỏ Củ Quanh Đào Đun uống Phơi khô
năm
35 Bông mã đề Cả cây Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
36 Hà thủ ô đỏ Củ, rễ Quanh Đào Đun uống Phơi khô
năm
37 Thồm lồm Lá Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
38 Cốt khí Củ, rễ Quanh Đào Giã đắp Tươi, khô
năm Đun uống

46. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
36
Kỹ
Bảo quản
Bộ phận Biện pháp sản phẩm
STT Loài cây Mùa vụ thuật
thu hái xử lý sau thu
thu hái
hoạch
39 Mõ lông Lá Mùa hè Hái Đun uống Phơi khô
40 Ba kích Rễ Hè, thu Đào Ngâm rượu Tươi, khô
41 Chè rừng Lá Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
42 Dây đòn gánh Dây, lá Quanh Hái Giã đắp Tươi
năm
43 Bưởi bung Rễ, lá Quanh Đào, hái Đun uống Phơi khô
năm
44 Chanh rừng Quả Thu đông Hái Ngâm rượu Tươi
Mật ong
45 Dây bông xanh Cả cây Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
46 Dâu tằm Cả cây Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
47 Vú bò Lá Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
48 Trọng đũa Rễ Quanh Đào Đun uống Phơi khô
năm
49 Hồi đá vôi Quả Thu, đông Hái Đun uống Phơi khô
50 Rau má rừng Cả cây Xuân, hè Hái Đun uống Tươi, khô
51 Chè dây Cả cây Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
52 Dâu da xoan Vỏ, lá Quanh Hái, Bóc Đun uống Phơi khô
năm
53 Cây sữa Cả cây Quanh Hái Giã đắp Tươi
năm
54 Ba gạc Cả cây Quanh Đào, hái Giã đắp Tươi

47. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
37
Kỹ
Bảo quản
Bộ phận Biện pháp sản phẩm
STT Loài cây Mùa vụ thuật
thu hái xử lý sau thu
thu hái
hoạch
năm
55 Đắng sâm Rễ Quanh Đào Đun uống Phơi khô
năm
56 Rau đắng Cả cây Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
57 Kim ngân Hoa, lá, Đào, hái Đun uống Phơi khô
rễ
58 Sổ Quả, vò Quanh Hái, bóc Đun uống Tươi, khô
cây năm
59 Dây chặc chìu Cả cây Quanh Đào Đun uống Phơi khô
năm
60 Tầm gửi nghiến Cả cây Quanh Hái Đun uống Tươi, khô
năm Ngâm rượu
61 Tầm gửi gạo đỏ Cả cây Quanh Hái Đun uống Tươi, khô
năm Ngâm rượu
62 Tía tô rừng Cả cây - Hái Đun uống Tươi, khô
63 Xoan Vỏ cây Quanh Bóc Giã đắp Tươi
năm
64 Thầu dầu Hạt Mùa đông Hái Giã đắp Tươi
65 Bòn bọt Cành, lá Quanh Hái Giã đắp Tươi
năm
66 Chó đẻ răng cưa Cả cây Quanh Hái Đun nước Tươi, khô
năm tắm
67 Nghệ đen Củ Đông, Đào Đun uống Phơi khô
xuân
68 Gừng Củ Quanh Đào Giã, đun Tươi
năm uống

48. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
38
Kỹ
Bảo quản
Bộ phận Biện pháp sản phẩm
STT Loài cây Mùa vụ thuật
thu hái xử lý sau thu
thu hái
hoạch
69 Sa nhân Hạt Mùa hè Hái Đun uống Phơi khô
70 Mía dò Cả cây, Quanh Chặt Đun uống Phơi khô
rễ năm
71 Thiên niên kiện Thân, rễ Quanh Đào, hái Ngâm rượu Tươi, khô
năm xoa bóp
72 Khoai nưa Củ Quanh Đào Đun uống Phơi khô
năm
73 Ráy Củ Quanh Đào Giã đắp Tươi
năm
74 Rẻ quạt Thân, rễ Quanh Đào Giã uống Tươi
năm
75 Ý dĩ Quả, rễ Mùa hè Đào, hái Đun uống Phơi khô
76 Cỏ mần trầu Cả cây Mùa khô Hái Đun uống Tươi, khô
77 Sả Cả cây Quanh Đào Đun uống Phơi khô
năm
78 Cỏ lá tre Cả cây Quanh Hái Đun nước Tươi
năm tắm, uống
79 Tỏi đỏ Củ Quanh Đào Đun uống Phơi khô
năm
80 Lá dong Cả cây Quanh năm Đào, hái Giã uống Tươi
81 Huyết dụ Hoa, lá, Quanh Hái Đun uống Phơi khô
rễ năm
82 Lan kim tuyến Cả cây Quanh Hái Đun uống Phơi khô
năm
83 Dứa rừng Quả Mùa đông Hái Đun uống Phơi khô
84 Bảy lá một hoa Thân rễ Quanh năm Đào, hái Đun uống Phơi khô

49. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
39
Kỹ
Bảo quản
Bộ phận Biện pháp sản phẩm
STT Loài cây Mùa vụ thuật
thu hái xử lý sau thu
thu hái
hoạch
85 Dây gắm Rễ, dây Quanh năm Đào, hái Đun uống Phơi khô
86 Kim giao Lá, rễ Quanh năm Đào, hái Đun uống Tươi, khô
87 Bòng bong Cả cây
Quanh năm
Hái Đun uống Phơi khô
88 Dương xỉ Rễ
Quanh năm
Đào Giã đắp Tươi
(Nguồn: Theo số liệu điều tra năm 2019)
- Dựa theo kết quả điều tra và xử lý số liệu, đề tài đã xác định được cách
dùng các loài cây thuốc được người dân áp dụng tại khu vực nghiên cứu
được thể hiện ở hình 4.2 như sau :
Hình 4.2 Biểu đồ thể hiện cách dùng các loài cây thuốc của dân tộc Dao tại
xã Quy Kỳ
Qua hình 4.2 ta thấy các loài cây thuốc được người dân sử dụng chủ yếu
bằng cách đun uống có 58 cây chiếm 67%, giã đắp có 15 cây chiếm 17%, đun

50. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
40
uống và giã đắp có 3 cây chiếm 3,4% còn lại sử dụng bằng các cách khác như
đun tắm, ngâm rượu...có 12 cây chiếm 13,6% trong tổng số 88 cây. Qua kết
quả điều tra ta thấy mỗi loài thuốc mỗi loại bệnh khác nhau thì cách sử dụng
khác nhau để thấy được hiệu quả sử dụng tốt nhất loại thuốc đó đem lại hiệu
quả cao trong việc chữa trị bệnh.
4.4.2. Tri thức địa phương trong việc sử dụng các loài cây thuốc.
Từ phương pháp nghiên cứu điều tra phát hiện về các bài thuốc, sau khi
tổng hợp và loại bỏ các bài thuốc trùng nhau đề tài đã xác định được 14 bài
thuốc với tổng cộng hơn 50 loài cây (kể cả có tên và chưa có tên trong danh
lục cây thuốc) mà người dân tại cộng đồng đã sử dụng để điều trị các bệnh
thông thường đến các bệnh có thể gọi là nan y. Kết quả được tổng hợp tại
bảng 4.5.
Bảng 4.5 Các bài thuốc của cộng đồng người Dao.
STT Bài Tên cây thuốc, vị Bộ phận Cách pha chế
thuốc thuốc (phổ thông/ địa sử dụng
phương)
Tên phổ Tên địa
thông phương
1 Dùng Sa nhân Say ghìm Cả cây Lấy mỗi thứ một ít rồi
cho đem ra băm nhỏ trộn lẫn
Đu đủ Đẻng quạ
phụ nữ rừng vào nhau rồi đun sôi,
tắm lấy ra một bát để uống
Khúc khắc Cổsan Thân
sau khi lùng (đối với người lớn), Số
sinh nước thuốc còn lại dùng
Tầm gửi Phác mạy Cả cây
nghiến nghiến để xông, tắm. Làm như
vậy 3 nồi thuốc với mỗi
Ba chẽ Pun khoái Rễ
noom nồi thuốc uống một lần,

51. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
41
Lan kim Cả cây xông một lần và tắm 3
tuyến lần. Thuốc dùng tươi,
khô đều được, tốt nhất
Bình vôi Kèng tìn Củ
đỏ là dùng tươi.
Nghệ đen Dằng Củ
trang kía
2 Chữa Sa nhân Say ghìn Cả cây Lấy mỗi thứ một ít rồi
bệnh đem ra băm nhỏ trộn lẫn
Chè rừng Ché peo Lá
đậu vào nhau rồi đun sôi,
lào lấy ra một bát để uống
(đối với người lớn), Số
nước thuốc còn lại dùng
để xông, tắm. Làm như
vậy 3 nồi thuốc với mỗi
nồi thuốc uống một lần,
xông một lần và tắm 3
lần. Thuốc dùng tươi,
khô đều được, tốt nhất
là dùng tươi.
3 Chữa Rau má Chéc trèn Cả cây Lấy mỗi thứ một ít rồi
bệnh rừng đem đun sôi lấy 3 bát
nhiệt Dâu tằm Xà poong Rễ nước để uống sau khi ăn
miệng xong. Mỗi lần bị ta
Thồm lồm Giông sui Cả cây
uống 2 – 3 thang thuốc
Đu đủ Đẻng quạ Hoa
rừng là khỏi.
4 Bổ Khúc khắc Cổsan Thân Lấy mỗi thứ một ít đem
máu lùng ra sát nhỏ rồi phơi cho

52. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
42
Sa nhân Say ghìn Cả cây khô sau đó cho vào nồi
đun sôi khoảng 30 phút.
Bình vôi Kèng tìn Củ
đỏ Lấy ra một bát để uống,
mỗi ngay uống 3 bát sau
Ba kích Chay Rễ
chàng khi ăn cơm. Mỗi nồi
uống 2- 3 ngày.
Dùng được cho phụ nữ
sau khi sinh hoặc người
thiếu máu. Kiêng ăn đồ
tanh cách 3 đến 4 ngày
khi dung thuốc.
5 Chữa Đu đủ Đẻng quạ Hoa Chặt nhỏ rồi giã ra sau
nhiễm rừng đó bọc vào những mạch
trùng, máu, đắp một miếng
Thuốc lá In pẹt Lá
uốn nòm trên trán với 2 cổ chân,
ván cổ tay để vậy 1- 2 ngày
sau dó lại thay bằng
thuốc mới.
6 Chữa Huyết dụ Quyên Lá Lấy mỗi thứ một ít rồi
sỏi diên ái đem ra băm nhỏ trộn lẫn
thận, Bông mã Hàng trầy Cả cây vào nhau rồi đun sôi,
đái đề mia lấy ra một bát để uống .
vàng Làm như vậy 3 nồi
Hà thủ ô Đòi đáo Củ, rễ
đỏ loàng thuốc với mỗi nồi thuốc
uống 1-2 ngày. Thuốc
Cỏ xước Mía ghim Rễ
dùng tươi, khô đều
Rau má Chéc trèn Cả cây
rừng được, tốt nhất là dùng

53. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
43
tươi.
7 Chữa Sa nhân Say ghìm Cả cây Dùng 3 loại này băm
đau nhỏ rửa sạch đun lên và
Nghệ đen Dằng Củ
bụng trang kía uống ngày 3 lần, uống
sau khi ăn.
Cà độc Kìa ghim Rễ
dược
8 Cao Cỏ mần Piềng Cả cây Rửa sạch, giã nát cho
huyết trầu một bát nước sôi để
áp nguội vào lọc lấy nước
uống mỗi ngày 2 lần
sáng chiều.
9 Chữa Tầm gửi Phác may Cả cây Dùng tươi chặt nhỏ ra
đau nghiến nghiến rửa sạch sau đó sao lên
lưng cho nước vào đun sôi 3
Đơm trắng Tùm nòm Cành, lá
pẻ trào đem ra để nguội và
cho người bệnh uống.
Thiên niên Hầu háp Cả cây
kiện đang Mỗi ngày uống 3 lần
sau khi ăn. Mỗi thang
thuốc uống một ngày,
mỗi lần bị uống 2-3
thang thuốc
10 Chữa Cỏ may Mia pa Cả cây Lấy mỗi thứ một nắm
bệnh hẩu khoảng 0.2 kg sau đó
đái dắt chặt nhỏ ra rồi đun lên
Huyết dụ Quyên Lá
diên ái cho sôi khoảng 15- 20
phút, lấy ra một bát để
Rau sam Méc chèn Cả cây
pẻ uống. Làm như vậy mỗi

54. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
44
Bông mã Hàng trầy Cả cây ngày uống 3 bát sau khi
đề mia ăn xong. Mỗi thang
thuốc uống 2 ngày và
Trà Cành, lá
ngheng mỗi lần uống 2-3 thang
thuốc.
11 Chữa Dây tơ Cả dây Lấy mỗi thứ một ít rã ra
gãy hồng rồi bọc sống, trước khi
xương bọc phải nắn lại xương
Đèo nìm Cành, lá
san và nẹp lại bằng vỏ cây
Miêng xỉa. Sau đó lấy
Phặn thấp Cành, lá
mìa thuốc đắp xung quanh
rồi dung bang cuốn chặt
Miêng Vỏ thân
xỉa lại. Có thể dung cho
mọi lứa tuổi.
Thiên niên Ráy Cả cây
kiện hương
Cây gãy Cành, lá
xương
12 Chữa Nhót rừng Mác lót Ngọn, lá Lấy mỗi thứ một ít dùng
sơn ăn đông tươi khô đều được, ( tốt
nhất là dùng tươi) rồi
Sa nhân Say ghìn Ngọn, lá
đem ra băm nhỏ trộn lẫn
vào
13 Chữa Ngải cứu Thân, rễ Lấy mỗi thứ một ít rồi

55. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
45
sốt rét Cây khế Mác Lá đem ra băm nhỏ trộn lẫn
pường si vào nhau rồi đun sôi,
lấy ra một bát để uống.
Mía dò Đìa thui Thân, rễ
Làm như vậy 3 nồi
thuốc với mỗi nồi thuốc
uống 1-2 ngày Thuốc
dùng tươi, khô đều
được, tốt nhất là dùng
tươi.
14 Chữa Nhọ nồi - Cả cây Giã nhỏ rồi bọc vào lá
bệnh chuối, sau đó ủ vào tro
Bạc hà Nom già Lá
đau rừng bếp cho nóng, một lúc
đầu sau bỏ ra bọc vào hai
Tía tô Mía đẳng Cả cây
sa bên thái dương.
Rửa sạch chặt nhỏ sau
Ngải cứu Ngọi Cả cây
đó cho vào nổi đun sôi
nhỏ khoảng 30 phút.
Uống sau khi ăn cơm.
(Nguồn: Theo số liệu điều tra năm 2019) Qua bảng 4.5 trên, ta thấy các loài
thực vật được cộng đồng dân tộc Dao khai thác và sử dụng làm thuốc trong
các bài thuốc rất đa dạng và phong phú,
đó là những loài cây gần gũi và quen thuộc với người dân nhưng khi đi phỏng
vấn thì rất ít người biết sử dụng. Một số loài chúng ta có thể gặp thường
xuyên trong cuộc sống hàng ngày như: cây cỏ mần trầu, cây ngải cứu,…
Những bộ phận của các loài cây được sử dụng nhiều trong các bài thuốc như:
cành, lá, rễ, vỏ hoặc có thể sử dụng được cả cây phụ thuộc vào cách chữa trị
của từng căn bệnh. Mỗi một bài thuốc có các cách pha chế khác nhau tùy vào

56. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
46
công dụng mong muốn và mức độ nặng nhẹ của từng trường hợp ở mỗi một
người bệnh. Nên có thể sử dụng như: dùng để tắm, để uống, đắp lên vết
thương. Số lượng pha chế của các loài trong bài thuốc được tính theo nắm chủ
yếu người dân thường áng chừng vừa đủ để pha chế. Hiệu quả tốt nhất của các
bộ phận cây thuốc khi sử dụng trong bài thuốc là dùng tươi nhưng cũng có thể
dùng khô tùy từng thời gian sử dụng và thu hái. Bên cạnh đó, người dân cũng
cho biết thêm về những điều kiêng kị cần phải tránh khi sử dụng một số bài
thuốc đặc trị. Đây là một trong những đặc điểm mang bản chất riêng biệt của
cộng đồng dân tộc người Dao sống ở xã Quy Kỳ, huyện Định Hóa, tỉnh Thái
Nguyên.
4.5. Một số bài thuốc quan trọng cần được bảo tồn, nhân rộng.
Cũng bằng phương pháp thảo luận nhóm cùng với những người hiểu biết
về các bài thuốc tại cộng đồng đề tài nghiên cứu đã xác định được 10 bài
thuốc cần được lưu giữ và bảo tồn.
Bảng 4.6 Các bài thuốc quan trọng của cộng đồng dân tộc
Dao cần được lưu giữ và bảo tồn.
STT Tên các bài thuốc
1 Thuốc tắm cho phụ nữ sau sinh
2 Chữa bệnh đậu lào
3 Chữa nhiễm trùng, uốn ván
4 Chữa sỏi thận, đái vàng
5 Chữa cao huyết áp
6 Chữa đau lưng
7 Chữa bệnh đái dắt
8 Chữa gãy xương
9 Chữa sơn ăn
10 Chữa sốt rét

57. DỊCH VỤ VIẾT BÀI TRỌN GÓI – ZALO/TELEGRAM 0917 193 864
VIETKHOALUAN.COM
47
Mỗi bài thuốc sử dụng những loài thực vật tồn tại rất nhiều xung quanh
cuộc sống chúng ta, nhưng cũng có những loài hiện nay đang có nguy cơ bị đe
dọa cao. Vậy nên, để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của cộng đồng dân
tộc Dao nói chung và bảo tồn các bài thuốc nói riêng cần phải có những giải
pháp cụ thể và thiết thực, phù hợp với suy nghĩ, phong tục tập quán của người
dân tại khu vực nghiên cứu.
4.6. Đề xuất một số giải pháp trong công tác bảo tồn và nhân rộng các
loài cây thuốc, bài thuốc của cộng đồng dân tộc Dao.
Xây dựng mô hình nông lâm kết hợp, gây trồng, khoanh nuôi bảo vệ và
khai thác bền vững các loài thuốc dựa trên việc vận dụng các kiến thức bản
địa có sự kết hợp với kiến thức khoa học hiện đại.
Khuyến khích những người có kinh nghiệm ở địa phương truyền đạt lại
kinh nghiệm quý báu về khai thác, sử dụng, bảo quản, chế biến và cách sử
dụng các loài cây thuốc cho thế hệ sau.
Kết hợp tuyên truyền giáo dục, nâng cao nhận thức của người dân về
vai trò của họ trong visệc sử dụng các kiến thức bản địa về khai thác, sử dụng
hợp lý và quản lý bền vững tài nguyên cây thuốc cũng như tài nguyên rừng.