«3-6 жас аралығындағы балалардың жас ерекшеліктеріне арналған табиғат аясындағы тәжірбие түрлері»

1. Тақырыбы:
3-6 жас аралығындағы балалардыңжас ерекшеліктеріне арналған табиғат
аясындағы тәжірибе түрлері
Мақсаты:
Оқу іс - әрекеттерінде, серуенде табиғат аясындабалаларды тәжірибе жасауға
тарту. Бақылағыштығынжәне білуге құмарлығындамыту.Заттар мен табиғаттағы
құбылыстарғабелсендіде, дұрыс көзқарастаболуғатәрбиелеу.
Міндеттері:
3-6 жас аралығындағы балаларды көрсету, түсіндіру, әдіс-тәсілдері арқылы
табиғат аясындағы тәжірибе түрлерімен таныстыру.
Күтілетін нәтижелер: Көрсету, түсіндіру әдіс-тәсілдерін қолдана
отырып 3-6 жас аралығындағы балаларды табиғат аясындағы тәжірибе
түрлерімен таныстырып, олардыңөмірінде үнемі кездесіп отыратын, табиғаттағы
заттар мен құбылыстарды дұрысқабылдауы.
Болжам:
Егер баланың жас ерекшелігіне сай табиғат аясындатәжірибе жасауды
ұйымдастырып, тәрбиеленушіге дұрыс жағдайжасалса, балалардың өздігінен
қорытынды жасап, үйренгентәжірибені қажетіне қарай қолдана білуді меңгерту.

2. Жоспар
№ Оқу түрі(әдебиетті талдау
интернеттің мүмкіндіктерін
пайдалану талдау бақылау.
Мерзім Балалар мен жұмыс
жұргізгендеқайда
пайдаланады.
1 Күз мезгіне байланысты
тәжірибе түрлерімен таныстыру.
Қыркүйек. Оқу қызметінен тыс,
серуенде күз мезгіліне
байланысты тәжірибе
жасау.
2 Айналамен таныстыру, күзгі
ағаштарға бақылау жасау.
Қазан Серуенге шықанда
ағаштарға бақылау жасау.
3 Тәжірибе арқылы судың
қасиеттерімен таныстыру.
Қараша Оқу қызметінен тыс судың
қасиеттерін тәжірибе
арқылы көрсету.
4 Қыс мезгіліне байланысты
тәжірибе түрлерімен таныстыру.
Қыс мезгіліне бақылау жасау.
Желтоқсан Оқу қызметінен тыс,
серуенде қыс мезгіліне
байланысты тәжірибе жасау
5 Қардан , мұздан, судан жасалған
тәжірибе түрлерімен таныстыру.
Қаңтар Оқу қызметінен тыс қардан ,
мұздан, судан тәжірибе
жасау.
6 Топтағы табиғат бұрышына
бақылау, гүл егіп күтіп баптау.
Ақпан Оқу қызметінен тыс табиғат
бұрышыменжұмыс.
7 Көктем мезгіліне байланысты
тәжірибе түрлері мен таныстыру.
Ағаштарға бақылау жасау.
Наурыз Оқу қызметінен тыс,
серуенде көктем мезгіліне
байланысты тәжірибе
жасау.
8 Көкеністер егіу жолдарымен
таныстырып және оны күтіп
баптау.
Сәуір Серуенде кезінде еккен
көкеністерге күтім жасау.
9 «Табиғатәсемдігіне саяхат»
Мамыр
Жыл бойы жасаған
тәжірибелерді қайталап
меңгеру

6. Кіріспе.
Біздің елімізде жыл сайын табиғатың көптеген жаңа түрлерінің байлықтары ашылып
келеді. Бірақ өнер кәсіптің даму дәрежесіне қарай оларға деген сұранымда арта түседі.
Табиғат жөнінде оны сарқылмас қойма дейтің теріс түсінік әлі де кездеседі, табиғат жүдейді.
Техниканың қарыштап өсуіне байланысты ауа, су ластанып, бала жанурлар мен өсімдіктер
жойылып барады. Бұл - бүкіл адамзатты толғандыруда.
Табиғатты қорғаудың қазіргі түсүсінігі -табиғи байлықтарға жер қойнгауына, топыраққа
суға, ауаға, өсімдіктермен жануарлар дүниесіне ұқыпсыздықтан ғана қорғау емес, сондай - ақ
оларды пайдалануда құрып бара жатқандығын алдын ала ескеріп, халық шаруашылығы қажеті
үшін оларды толық қалпына келтіруді қамтамасыз ету. Әсіресе биосфераның су қоймаларының,
ауаның, топырақтың тазпалығын жақсартуға ерекше көңіл бөлінуде.
Ғылым мен тәжірибенің көрсеткеніндей, табиғатты ондағы ресурстардың сарқылуынан
сақтауда табиғатты барлық заттардың өзара байланысты болатынын ескеру керек. Мысалы:
ормандардың жайлауынан кейін өзендер тайыздайды, жер астындағы сулар азаяды, топырақ
құрғайды: жолында ешбір ұшырап кететің «қара дауылға» айналады; сондай ақ ормандарға
тоқтамаған, еріген суларп мен жауын сулары да топырақты бүлдіреді, жыралар жасайды.
Осының бәрінің нәтижесінде құнарлы топырақ жоғалып, өнім өте азаяды.
Өзінің туған ауылыңның, қалаңның табиғатын сүю, тұрған жерінді қадірлеу - Отанға
деген сүйіспеншілікті қалыптастырудың, патриоттық сезімге тәрбиелеудің негізі. Табиғатқа
ұқыпты қарауға, оның байлығын молайтуға деген ынталықтығың ең балғын шақтан бастап
тәрбиелеу қажет. Тек жақсы білгенгіңді, өз іс - әрекетіңе қатыстыларды ғана сүюге болады.
Тәрбиеші алдында тұрған міндет - балаларды табиғатқа араластыру, оны сезім мен әрекет
арқылы қабылдауларына мүмкіндік беру. Балаларды табиғатты бақылауға және оның
қарапайым көріністеріндегі қызықты нәрселерді көре білуге жануарлармен және өлі табиғат
құбылыстары арасында көзге көрінетіндей байланыстар орната білуге үйрету қажет. Егер
тәрбиеші жергілікті жердің табиғаты мен ондағы ересек адамдардың қызыметін өзі білетін
болған жағдайда ғана бұл міндеттерді орындай алатын болады.

7. Тәжірибе - арнайы жасалған жағдайларда ұйымдастырылған бақылаудың ерекше түрі.
Сабақтарда, серуендерде немесе табиғат мүйісінде және балалар бақшасының учаскесінде
балаларды жай тәжірибе жасауға тартудың, бақылағыштығын және білуге құмарлығын дамыту
үшін, заттар мен табиғаттағы құбылыстарды балаларға көрсетуге болады.
Мысалдар :
Толқынның пайда болуы. Суды шылапшынға құю, балаларға оған қолдарын салуды
судың ішінде қолдарын жан - жаққа қозғалта бастауды ұсыну. Олардың көңілін толқындардың
қалай тарай бастағанына аудару. Егер қолдарын қаттырақ қозғалтса, толқындар көбейе
бастайды. Судың ішінде қолды сермеу - суды қозғалтып, толқындандыратынын анықтап
түсіндіру. Осындай құбылысты табиғаттан да бақылауға болады: өзендегі теңіздегі, көлдегі
толқындардың биіктігі желдің күшіне байланысты.
Кемпірқосақтын пайда болуы. Арқаны күнге қаратып тұру және суды пульверизатормен,
шлангамен немесе ауызбен шашырату; ұсақ бүркінді судың шапшан ағуынан кемпірқосақ пайда
болады.
Кейпірқосақ тәжірибені өсімдіктер мен жануарлар арқылы жасауға болады. Егер
бөлмеге қыста кесілген ағаштын бұтағын алып келсе және оларды температурасы әр түрлі
жерге орналастырса, балалар өркендердің қалай әр түрлі дамитындығын бақылай алады;
сонымен олар бүрлердің қалай ашылатынына жылылықты тигізетін әсері жөнінде, олардың
жапырақтардың өсіп шығуы жөніндеде біледі.
Табиғат бұрышында жануарларды тамақтандырған кезде балалар жануарлардың нені
жейтінің, гусеницанын қандай зиян келтіретінің біле алады.
Ересек және мектепте даярлық топтардың балалардың бақаның, шнгіртенін қайдан
пайда болғаны жиі қызықтырады. Сондықтан көелектердің, бақалардың әр түрлі даму сатысын,
лечинкалардың шегірткеге айналуын бақылаған жақсы.
Экспиременттің көмегі арқылы балалар су мен тыңайтқыштынң өсімдік тіршілігіндегі ролі
жөнінде біледі. Деген мен өсімдіктерге зиян келтірет тәжірибелермен айналысуға
болмайтынын ескерген жөн. Мысалы: өсімдік үшін судың маңызын түсіндіргісі келіп, кейде
балаларға ыстық күні гүлдері гүлзарларпдың біреуін суармай қоюды ұсынады. Келесі күні
өсімдік солып қалады. Кейбір тәрбиешілер тыңайтқыштармен тәжірибе жасағанда да осы
секілді қателіктерді жіберіп алады.
Табиғатқа деген ынта- ықыласты тұрақтандыруға және өсімдіктерге ұқыпты қарауға
тәрбиелеу - олардың еңбегінің жағымды нәтижелерінің үлгісі арқылы ғана болады. Баларды
өсімдіктердің жақсы өсуін қамтамасыз ететін бағып күту - әдістеріне үйрету керек.

8. Жоба өнімінің сипаттамасы.
Үш жасқа қараған балаларда олардың өмірінде үнемі кездесіп отыратын табиғаттағы
заттар мен құбылыстар жөніндегі түсініктері қалыптасады, сабақтардағы, ойындардағы заттық -
сезімдік іс - әрекеттер процесінде тани алатын байланыстарды орнатуға және оларды нақтылы
түсініктер формасында көрсетуге қол жеткізеді.
Өсімдіктерді, жануарларды бақылдауға, олардын жекеленген белгілерін бөліп алып,
сенсорлық эталондарды түсін, формасын, үлкендігін пайдалана отырып анықтауға, обектілерді
салыстыруға және олардың сыртқы белгілеріне қарап топтастыруға балаларды үйретеді.
Білімдерді меңгеру пролцесінде оларды танымдық іс - әрекеттердің күрделірек формасы пайда
болады: балалар үш жасқа қарағанда себеп - салдарлық қатынастарды анықтауға қабілетті боп
келеді.
Төрт жасқа қараған балаларда көрнекі - бейнелі ойлаудың жоғарғы формасы
қалыптасады. Олар жалпылаушы білімдерді меңгере алады. Балаларды өсімдіктердең,
жануарлардың жаратылысына тән ерекшеліктеріне айыруға, олардың тіршілік ету
жағдайларына байланыстылығын анықтауға үйретеді.
Мектепке баратын жастың соңына таман балаларда логикалық ойлаудың қарапайым
формасы дамыған болуы тиіс: анализдеу мен синтиздеуге қабілеттілік, өсімдіктер мен
жануарлардың жеке және ортақ белгілеріне айыра және жалпылай (мысалы: қоректену, қозғалу,
тіршілік ететін жерлері т.б. белгілеріне қарай жануарлардың әр түрлі топтарын жалпылау) білу.
Балаларды табиғаттағы құбылыстардың табиғи себептерімен байланысты екендігіне
қорытынды жасауға дағдыландырады (мысалы: өсімдіктер мен жануарлар өміріндегі өзгерістер
күнге, жарық пен жылуға байланысты). Балаларда мектепке баратын кезде бақылағыштық ,
білуге құмарлық, табиғатқа деген сүйіспеншілік және оған ұқыпты қараушылық, ондағы
әдемілікті таба білудегі қабілеттілік, ауыл шаруашылығындағы еңбектерге деген ынта- ықылыс
дамыған болуы тиіс.
Балаларды дүниені ғылыми тану жолымен алып жүру үшін, оларға тек қана дұрыс
түсініктер беріп қоюмен бірге, табиғаттағы обьектілер мен құбылыстардың арасындағы өзара
сабаптілік байланыстарды олардың сезімдік тәжірибесіне сай көрсету де керек.
Табиғатты тануға және балалардың әр түрлі дағдылар мен іскерлікті алуына басшылық
ете отырып, сан алуан әдістер мен тәсілдер қолданады.
Табиғатты балалардың тікелей қабылдауын және дағдыларды белсенді меңгеруін
қамтамасыз ететін әдістер мен тәсілдерді құрметтеген жөн. Мұндай әдістерге бақылау,
тәжірибелер, еңбек, ойындар жатады. Жұмыста пайдаланылған әдіс пен тәсіл, мысалы,
бақылау әңгімелесумен, тәрбиешінің әңгімесі көркем шығарманы оқумен, тәжірибе еңбекпен
қосылып жүргізіледі т.б
Сұлы егу.
Керекті құралдар: Стол үстіндегі бірі бос, екіншісіне топырақ салынған екі жәшік болады; әр
баланың алдында - қорап (немесе қағаздан жасалған стақан), қалақ (немесе қасық), ішіне сұлы
тұқымы салынған тәрелке болады.
Тәрбиеші: Алдарындағы столдың үстінде ішіне сұлы тұқымы салынған тәрелкелер тұр.
Әрқайсың бір тұқымнан алыңдар. Ол қандай тұқым? Оның сүйір келген ұзын ұшына
қарандар. Енді тұқымды қойындар да, мені тыңдандар.

9. Біз бүгін жерге сұлы тұқымын егеміз, ал олар өніп , көктеген кезде, онымен құстарды
азықтандырамыз. Біз тұқымды сендердің алдарында тұрған қораптарған немесе стақандарға
егеміз. Қалай егі керектігін көріп алындар. Алдымен топырақ салынып соңынан (Оның бәрін
көрсетеді) Тұқым көктеп шығуы үшін топырақты суару керек. Сендер сұлыны екке соң,
кезекшілер қорапшаларды жинап алып, жәшікке қояды, да, оларды суарады.
Тәрбиеші 2-3 баланы шақырып, олардың сұлы тұқымын қалай егетінін көрсетуін
талап етеді. Бұдан кейін балалар сұлы егуге кіріседі. Тәрбиеші барлық балалардың
тұқымды дұрыс егуін қадағалайды. Сабақ аяқталған соң қбалалар өз қорапшаларын
жәшікке қояды, кезекшілер оларды су сенпкішпен суарады.
Тәжірибе арқылы судың қасиеттерімен танысамыз.
1.Судың ажырату және судың түсі қандай болатынын тәжірибе арқылы көреміз.
1 стақан суға, шай қасықты салу. Көріне ме? (көрінеді)
1 стақан сүтке шай қасықты салу. Сүттің ішінде көрінбейді.
Әр балаға суы бар стақан және бояу жағылған таяқшалар. Бояу жағылған таяқшалар
арқылы суды балалар бояйды.
Тәрбиеші: Судың түсін өзгертуге бола ма екен?
Балалар жауабы: Болады.
2. Мына ыдыс - қолба. Менде 2 қолба бар, пішіндері әртүрлі. Бұлардың ішінде су бар.
Судың пішіні қандай?
Балалар: Қолбаның пішініндей.
Тәрбиеші: Суды қандай ыдысқа құйса, сол ыдыстың пішініне айналады. Су - сұйық зат екен.
3. Енді қолбаға құм саламын. Ол да қолбаның пішініндей болды. Сонда құм сұйық зат бола
ма?
Осыны тексеріп көз жеткіземіз.
Суды жайпақ таббаққа төгемін, су жайылып кеттеді. Яғни, су - сұйық зат.
Ал, құмды төгейік, ол үйіләп тұр. Олай болса, құм сұйық зат емес, сусымалы зат
екен. Демек, су мен құм әртүрі заттар екен. Құм - сусымалы зат, су - сұйық зат.
Үстел үстінде графин, стақандарды қойып балалардың назарын аудару. Судың
«сиқырлығын» анықтау.
1.Су түссіз. Бояуларды қосқанда түсі өзгереді. (үш түспен көрсету)
2.Су дәмсіз. Қантпен тұз қоссақ дәмі өзгереді. (екі зат қосып көрсету)
3.Судың температурасы өзгереді. (жылы су, мұз).
Сәбилердің екінші тобында пиязшықты тәрбиешінің жәрдемімен әр бала
отырғызады. Жәшіктерді табиғат мүйісіне қояды.
Тәрбиеші күн сайын балалармен бірге олар отырғызған пиязды суарады, оның
өсуіне балалардың назарын аударады.
Естияр тобында балаларға жылы жерпде қар еріп, су пайда болатыны жөніндегі
түсінікті қалыптастыру үшін олар жылы жерде қардың еритіеін білдіретін тәжірибе

10. білдірткен жақсы: шыны банкаға салынған қарды бөлмеге енгізіп, балаларға қардың
қалай еритінің бақылауды ұсыну керек. Осыдан кейін мынадай сұрақтар қою қажет:
неліктен бөлмеде қар еріп кетті?
Ыдыста қар орынында не қалды?
Аязда судың мұзға айналатынын балалар білу үшін, олармен бірге ішіне су
құйылған жайпақ ыдысты участкеге алып ығу керек. Су қатқан кезде ыдысты мұзымен
қоса бөлмеге енгізіп, оны балаларға көрсету керек; Оны қолымен ұстап көруді (мұз
суық, қатты, жылтыр) және оның еруін бақылауды ұсыну керек. Сондай - ақ балалар
участкедегі мұз қатырылған сырғанақтын жас алуын бақылауы керек. Сырғанақа
балалардың көзінше су құйып қатырады, келесі күні оларға сырғвнақпен жүріп, сырғанап
көруді ұсынады.
Ересе тобындағы балалардың мұздың қасиеттері туралы (су аязда мұзға айналады;
мұз қатты, жылтыр, мөлдір ) түсініктерін нығайтыуға түсу үшін олардың өздерін
қаттыстыра отырып, боялған суды қатырады және қардан жасалған құрлыстарды түрлі
түсті мұз қасиеттерімен безендіреді.
Магниттер:
Бұл тапсырма сұрыптау мен топтастыруға берілген , жұмыс үстінде балалар магниттік
тартылыс сияқты табиғи құбылысымен танысады. Магнитпен және басқа да заттармен
тәжрибе жасай отырып, балалар кейбір заттар магнитті тартады, ал кейбіреулер керсінше
жақындатпайтынын байқайды. Балалар өз болжамдарын айтып, оларды тексереді,
нәтижесін салыстырып байқайды және қорытынды жасайды. Осылайша олар тапсырманы
ғылыми тұрғыда орындауды үйретіп, өз беттерімен зерттеу жүргізуді, жаналықтар ашуды
үйренеді.
Балаларға (әсіресе кішкентайларға) өз бетімен зерттеуге уақыт қажет. Бірте бірте
олар кейбір заттар магнитке тартылатынын, ал енді біреулері тартылмайтынын байқайды.
Бала осы ойын айтуға әзір екенін білдірген сәтте тәрбиеші заттарды «ия», «жоқ» деген
легендерге сұрыптап, топтастыруға ұсыныс жасап , көмектесуіне болады.
Кейін, басқа заттардың жинағын берген сәтте балалар алдын ала олардың
қайсысының магнит тартатынын , қайсысының тартпайтынын болжап айта алады («ия»
немесе «жоқ»). Бала өз болжамын айтқаннан кейін айтылған затқа магнит жақындатып,
тексеріп көрініз.
Мұзды еріту. Суды ысытуға, мұздатуға және оны ерітуге болатының көрсету.
Қайнаған ыстық суы бар шәйнектің қақпағын ашсақ, бу шығады бу су тамшыларына
айналады.
Жүзеді – батып кетеді. ( 3-6 дейін)
Қажетті құралдар: 2 леген , қарандаш немесе фломастер, сумен ойнауға арналған
карточкалар, су құйылған құмыра, үстел, шара немесе үлкен ыдыс.
Тәжірибе жасауға арналған заттар : тығын қағаз, жапырақтар, пластмасса, темір,
тиындар , шарлар, тастар, мұз акесектер, қауырсындар, губка және т.б.
Дайындық:
Топта сумен ойнайтын үстел немесе үлкен шара қойып, оған суға бататын, кейбіреулері
суға батпайтын әр түрлі заттарды: мысалы: тығындар, қағаз, жапырақтар, пластмасса, металл,

11. тиындар, тастар, мұз кесектері, қауырсындар, губка, бос және су толтырылған банкалар.
Басқа да шараға 10 см шамасында су құйыңыздар .
Легендер заттарды сұраптап салу үшін қажет. Әр легеннің сыртына «батып кетеді», «
қалқып жүреді» деген карточкаларды жапсырып қойыныз.
Тәжірибе барысы:
Үш - төрт жастағы балаларға сумен өз бетімен тәжірибе жасауға көбірек
мүмкіндік беріңіз, бұл олардың сенсорлық қимыл - дағдыларын дамытады және де
балалар сумен ойнағанды ұнатады. Олар өз бетімен қай заттың қалқып шығатынын, қай
заттың батып кететінін анықтай алады. Бес - алты жастағы бала (немесе кезекпен шағын
топтар) аталған нәрсенің суға бататынын немесе батпайтынын туралы өз болжамдарының
дұрыстығын тексереді. Тексергеннен кейін сәйкес жазулары бар легендерге бөліп салу
керек.

12. Күзгі ағаштарды бақылау
Серуеннің тақырыбы: «Күзгі ағаштарды бақылау»
Мақсаты: күзгі табиғат құбылыстарымен таныстыра отырып, күзгі ағаштарға назарларына
аудару. Күзгі ағаштардың ерекшелігімен таныстыру. Табиғатқа деген сүйіспеншіліктерін
арттыру. Күзгі табиғаттың сұлулығы мен әсемдігін көре білуге тәрбиелеу.
Құрал жабдықтар: ойынға қажетті атрибуттар, еңбекке қажетті құрал - жабдықтар
Барысы:
І. Ұйымдастыру бөлімі
Күз
Алтын күз бірде шуақ, бірде салқын
Жер мен көк жалтыраған сап – сары алтын
Ағашта жапырақтар сылдырлайды
Төгілген алтын теңге сансыз жатқан
Сары алтын батсайыдай дала бидай
Үйілген мая – мая қызыл бидай
Қырманда қызыл алтын, қызыл маржан
Жинайды жаратылыс берген сыйдай
- балалар біз серуенге қайда шықтық?
- Қазір жылдың қай мезгілі екен?
- Күз мезгілінде қанша ай бар?
- Бүгін ауа райы қандай екен?
ІІ. Негізгі бөлім:
1. Күзгі ағаштарды бақылау
Дұрыс айтасыңдар! Бүгін балалар біз серуенде күзгі ағаштарды бақылаймыз. Балалар
қараңдаршы күзгі ағаштар қандай түске боялған?
- сары түске боялған.
- Жарайсыңдар! Ал олар неге сары түске боялған деп ойлайсыңдар?
- Себебі қазір күз мезгілі. Сондықтан жапырақтар сарғайған.
(балалар ағаштардың жанына барып, оларды бақылайды, жапырақтарына, діңіне назар
аударады)
Дұрыс айтасыңдар қараңдаршы ағаштардың бәрі сап - сары алтын түске боялып, жерге сары
кілем төселіпті. Күзгі табиғат қандай әсем, сұлу, тамаша еді. Осындай әсем табиғатты біз аялап
күтіп, қамқорлық көрсетуіміз керек.
- ал балалар сендер ағаштарды қарап бақыладыңдар. Айтыңдаршы ағаштардың жапырағы тек
сары түске бөленген бе?
- Жоқ
- Тағы қандай түсті жапырақтарды кездестіңдер?
- Жасыл, сарғылт, алтын түстес жапырақтарды.
- Жарайсыңдар балалар! Енді осы ағаштардың жерге түскен сары жапырақтарын тергілерің
келеді ме?
- Ия
- Ендеше қазір бәріміз күзгі сары жапырақтарды терейік. Топ кірген соң ол жапырақтардан
балапан жасаймыз. Жапырақтарды тергенде сап – сары түстісін, әдемісін тереміз. Жарай ма
балалар?
- Жарайды.
Балалар күзгі сары жапырақтарды теруге кіріседі.
2. Табиғаттағы еңбек
- Балалар сендер жапырақтарыңды теріп болдыңдар ма?

13. - өздеріңе қажетті жапырақтарды тердіңдер ме?
- Ендеше балалар біз қазір мына күзгі ағаштардан түскен қалған жапырақтарды жинап тазалап
тастайық. Біздің аула тазалаушы тәтейге берген көмегіміз болсын. Ағаштарда бізге рахметін
айтсын. Келісесіңдер ме?
- Келісеміз.
- Ендеше мен қазір құрал жапырақтарды таратып беремін.
Ендеше балалар қазір қыз балалар мына сыпырғыштармен мына жапырақтарды тазалап, бір
жерге жинасы, ал ұл балалар сол жиналған жапырақтарды арбамен тасып әкетсін.
(балалар тәрбиешінің нұсқауы бойынша жерді жапырақтардан тазарта бастайды. әр бала өзіне
берілген іспен шұғылданады)
- жарайсыңдар балалар! Сендер бүгін үлкен іс атқардыңдар. Сендерге мына күзгі ағаштар, аула
тазалаушы апай үлкен рахметін білдіреді.
3. Қимылды ойын: «Қоянға сәбіз бер»
Екі қоян орындықта отырады. 3 метр қашықтықта тұрған екі баланың көзін орамалмен байлап,
қолдарына сәбіз ұстатады. Балалар сәбізді қоянның аузына апарып салу керек. Көзі байланған
балалар қоянның аузын таба алмай күлкілі жағдайға ұшырайды. Ойын қызықты өтеді.
ІІІ. Қорытынды бөлім:
Жарайсыңдар балалар!
- сонымен балалар бүгін серуенде нені бақыладық?
- Ағаштар қандай түске боялыпты?
- Серуенде тағы немен айналыстық?
- Жарайсыңдар. Бүгін барлығың серуенде өздеріңді тәртіпті ұстап, жақсы еңбек еттіңдер.

14. Қар, мұз,су тәжірибе түрлері.
4- жастағы балаларға жылы жерде, қар еріп, су пайда болатыны жөніндегі түсінікті
қалыптастыру үшін оларға жылы бөлмеге шыны банкаға салынған қарды алып келіп
балаларға қардың қалай еритінін бақылауды ұсындым.
Осыдан кейін балаларға мынадай сұрақтар қойдым?
-Неліктен бөлмеде қар еріп қар еріп кетті? (Бөлме жылы)
-Ыдыста қар орынында не қалды? (Су)
Қардан пайда болған суды жайпақ ыдысқа құйып, аяз далаға шығарып қойдым да, аязда
судың мұзға айналғанын балаларға әкеліп көрсеттім.
Осыдан кейін балаларға мынадай сұрақтар қойдым.
-Қар қалай суға айналды? (қар жылы жерде еріп суға айналды)
-Су қалай мұзға айналды? (су язда мұзға айналды)
-Мұз қандай, түсіше? (мұз қатты, жылтыр, мөлдір)
Балалар тәжірибе арқылы, қардын суға, судың мұзға айналғанын түсінді.

15. Тәжірибе арқылы судың қасиетерімен таныстыру.
4-Жастағы балаларға суды ажырату және судың түсі қандай болатынын тәжірибе
арқылы көрсету.
Екі стақанға су құйып, бір стағандағы суға красқа қостым. Екі стақандағы суды
қатар қойып, стақанға шай қасықты салып көрсеттім.
Суға салынған қасық көрінеді де боялған суға салыпған қасық көрінбейді.
Осы тәжірибеден киін балаларға мынадай сұрақтар қойдым.
-Су қандай зат? (су сұйық зат)
-Судың түсін өзгертуге болама? (болады)
-Таза судан қасық көрінеме? (Көрінеді)
-Боялған судан қасық көрінеме? (жоқ көрінбейді)
Балалар тәжірибе арқылы судың сұйық зат екенің білді жәнеде судың түсін өзгертуге
болатының түсінді.

16. Қыс мезгілінде участкедегі қардан жасалған тәжірибе түрлері.
5-6 жастығкы балаларға қарды мұзға айналдырып, әр түрлі мүсіндер істеп, қардын түсін
өзгертуге болатыны туралы тәжірибе түрлері. Аязда судың мұзға айналатынын балалар
Оны қолымен ұстап көруді (мұз суық, қатты, жылтыр) бақылауды ұсыну керек. Балалар
участкедегі мұз қатырылған сырғанақтын жасалуын бақылауы керек. Сырғанақа
балалардың көзінше су құйып қатырады, келесі күні оларға сырғанақпен жүріп, сырғанап
көруді ұсынады.
Ересек тобындағы балалардың мұздың қасиеттері туралы (су аязда мұзға айналады;
мұз қатты, жылтыр, мөлдір ) түсініктерін нығайтыуға түсу үшін олардың өздерін
қаттыстыра отырып, боялған суды қатырады және қардан жасалған құрлыстарды түрлі
түсті мұз қасиеттерімен безендіреді.
Балалар қардан жасалған тәжірибе түрлерімен танысты.

17. Көктем мезгіліндегі ағаштарды бақылау тәжірибесі.
3-жастағы балалардың ағаш туралы білімдерін бекіту. Сұрақ-жауап арқылы сөздік қорларын,
ой-өрісін дамыту. Қоршаған ортаға деген сүйіспеншілігін арттыру. Адамгершілік сезімге
тәрбиелеу.
Көркем сөз
Отырғыз ағаш көктемде,
Жөн болар еңбек еткенің.
Келмесе шамаң еккенге,
Сындырма жұрттың еккенін
Тәрбиеші балаларды көктем мезгіліндегі ағаштармен таныстырып, көктем мезгілінде
ағаштар бүршік аттатыны туралы айтып түсіндіреді.
Ағаштарды бақылығыннаң сон балаларға сұрақтар қойдым:
-Қазір жылдың қай мезгілі? (Көктем мезгілі)
-Ағаштарда жапырақтар барма? (Жоқ)
-Ағаштар жылдың қай мезгілінде бүршік аттады? (Көктем мезгілінде)
Балалар ағаштарды бақылау арқылы көктем мезгілінде ағаштар бүршік аттатының түсінді.

18. Серуен "Гүлдердібақылау"
Тақырып: Гүлдердібақылау
Мақсаты:Балабақша ауласына отырғызылғангүлдердіңөсуі мен гүлдеуін
бақылау, олардыңәртүрлілігіне, әсемдігіне, гүл шешегінің құрылысына,иісіне
назар аудару.
Бақылау барысы
Көркем сөз «Гүлдер»
Аула іші жайнайды,
Қызыл-жасылгүлдермен.
Көз қараса тоймайды,
Әсем еді не деген!
Өзім қолмен еккен ем,
Әсем гүлдікөптеген.
Бойынсалып сыланып,
Күнмен судан нәр алып,
Өсіп қапты әдемі-ақ!
Тәрбиеші сұрақтары:
 Балалар, ең алғаш бұл жерге не сепкен едік?
 Дәннен не пайда болды?
 Гүлдің өсужолы қалай жүреді? (әуелі жапырақша, сосынөскін, одан кейін
гүл пайда болады)
 Мына гүлдер қалай аталады?
 Гүлдер туралы қандай мақал мәтелдер, тыйым сөздер білесіңдер?
Зерттеу жұмысы Аулада өсіп тұрған бархат, астра, георгингүлдерінің
жапырақтарын, сабақтарын, шешектерін, бойларын салыстыру, түстерінатау.
Иіскеп көру.
Еңбек:Гүлзардағы гүлдергесу себу, айналасын тазалау.
Мақсаты: Гүлдердікүтіп, оған қамқоршы болуға тәрбиелеу.
Қимылды ойын:«Орамал тастамақ»
Мақсаты:Тез жүгіруге, аңғарымпаздыққабаулу.
Жаттығуойындары:Секіру.
Мақсаты: Балаларды жүгіріп келіп ұзындыққасекіруге жаттықтыру.

19. Жұмбақ:
Үзуге қимайсың,
Достарға сыйлайсың. (гүл)

20. Топтағы табиғат бұрышын бақылау.
3-4 жастағы балаларды топтағы табиғат бұрышындағы гүлдермен таныстырып,
гүлдерді қалай күтіу керектігін түсіндіріп көрсетту. Балалар күнделікті кезекші болып
гүлдерді суғарып, топырағын қопсытып күтеді.
Балалар топтағы табиғат бұрышын бақылау арқылы кезекші болып гүлдерді суғарып,
топырағын қопсытып отырады.

21. Қорытынды: Табиғатта шын мәнін де қандай болса, сол қалпында көріп,
еститін бала кездегі ептілік - балалардың оған деген қызығушылығын
арттырады, білімін кеңейтеді, мінез - құлқын, ынта ықыласын қалыптастыруға
ықпал етеді. Бұған көптеген табиғат зерттеуші ғалымдардыңК.А.Темирязевтің,
И. В. Мичуриннің өмірбаяндары біздің көімізді жеткізеді. Балаларды еңбек
сүйгіштікке, табиғатқа ұқыпты қарауға тәрбиелеу үшін оларға өсімдіктерді
өсірудің және жануарларды бағып - күтудің ең қарапайым әдістерін үйрету
қажет. Балалар, сөйтіп, өз еңбектерінің процесі мен нәтижесінен қуанышқа
жететіндей, жер учаскесінде істеген жұмыс олардың бұлшық еттерін
өсіретіндей және нерв жүйесін шындайтындай болуы өте манызды. Еңбек
сүйгіштік сияқты қажетті қалыптастыру үлкен адамдардың табиғаттағы
еңбегімен балаларды таныстыяру, олардың істеген істеріне құрметпен қарауға
тәрбиелеу қажет. Балалардың табиғатта болып, еңбек етуін олардың
денсаулықтарын нығайтумен денелерін жетілдіру үшін пайдалану керек.
Тәрбиешінің өз үлгісі балаларды еңбек дағдыларына тәрбиелеуде шешуші
ықпал етеді. Балаларда табиғат туралы білімі мен эстетикалық сезімнің
қалыптасу процесінде тәрбиешінің өзінің де табиғаттың сұлулығын тануға
және оған сүйсінеуге деген ынтасы мен іскерлігінің зор мәні бар. Табиғатты
сүйетін тәрбиеші қажетті білімдер мен шеберліктерді, сондай - ақ жұмыстың
негізгі әдістерін меңгере отырып, табиғатты баланың жан - жақты
жетілуіндегі құдіретті фактор ете алады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
1. Болашақ педагог кітапханасы. С.А. Веретенникова
«Мектеп жасына дейіегі балаларды табиғатпен таныстыру.»
2. Республикалық педагогикалық журнал.
Бала мен балабақша. № 9 2012 жыл
3. Республикалық педагогикалық журнал.
Бала мен балабақша. №5 2012 жыл