hey

1. By B. Bat-Otgon © 2004 National University of MONGOLIA

2. ÊÎÌÏÜÞÒÅÐÈÉÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÄ
ÞÓ ÞÓ ÌÓÓÃÀÀРͪ˪ªËªÕ ÂÝ?

3. 1. Õ¯ÍÈÉ ÁÎËÃÎÎÌÆÃ¯É ÁÎËÎÍ ÁÓÐÓÓ
¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀ
Êîìïüþòåðèéí äîòîîä ýä àíãèóäòàé ñèñòåìèéí áóðóó ïðîãðàìì õàðüöàõ õàíãàìæèéí íü òýäãýýðèéã çîõèîí áàéãóóëàëòûã
ýâäýæ
ìýäýõããýìòýýõ ¿é íºõöõýðíýý ºë áîëäîã.
õàìààã¿é îðîëäîæ ººð÷ëºõ.
Ñèñòåìèéí ̺í àíõààðàë ïðîãðàìì áîëãîîìæãõàíãàìæèéã ¿éãýýñ øèíãýí áàéõ ç¸ñòîé ¿éë àñãàõ ãàçðààñ íü ìàø ººð÷èëæ, èõ àþóëòàé!
óñòãàæ
áîëîõãÓóð óöààðàà ¿é!
ýä ç¿éëñýä ãàðãàõ òèéì ÷ àÿòàéõàí çàí àâèð áèøýý.
Õóëãàíûã áîëãîîìæã¿é õºäºëãºõ íü ñàíàìñàðã¿éãýýð 纺õ ¿éëäýë õèéæ
áîëçîøã¿é!

4. 2. ELECTROSTATIC DISCHARGE (ESD)
ÖÀÕÈËÃÀÀÍ ÑÒÀÒÈÊ ÖÝÍÝÃ ÀËÄÀÃÄÀËÒ
Àëèâàà 2 áèåò õàðèëöàí ¿éë÷èëñýíýýñ íýã
íü íºãººäºº öàõèëãààí öýíýã äàìæóóëàõûã
ÖÀÕÈËÃÀÀÍ ÑÒÀÒÈÊ ÖÝÍÝÃ ÀËÄÀÃÄÀËÒ
ãýæ íýðëýäýã.
ESD íü áàéãàëèéí áîëîí õ¿íèé ¿éë
àæèëëàãààíû ãýæ 2 àíãèëàãääàã.
Áàéãàëèéí ñòàòèê öýíýãèéí æèøýý áîë àÿíãà
öàõèëãààí þì.
Õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíû ãýäýã íü õ¿íèé ¿éë
õºäëºëººð õ¿íèé áîëîí áóñàä áèåò¿¿ä
öýíýãæèõèéã õýëíý.

5. Õ¯ÍÈÉ ÁÈÅ ÕÝÐÕÝÍ ÖÝÍÝÃÆÄÝà ÂÝ?
2 õºëººðºº ýýëæëýí àëõäàã ó÷èð ýíý öýíýã 2 äàõèí èõ áóþó 8x10-7 Êóëîí áîëíî.
Энэ цэнэг нь хүний биеийг газартай харьцангуй хэдэн вольт хүчдэл үүсгэхийг
тооцвол:
V= Dq/C=8x10-7/100x10-12=8000V !
áîëíî.
Õ¿í öààø àëõàõ òóòàì èéì õ¿÷äýëýýð íýìýãäýíý ãýñýí ¿ã þì!
Ãýâ÷ öààøàà õÿçãààðã¿é èõñýõã¿é íü îéëãîìæòîé. Ó÷èð íü àãààðûí ÷èéã
öàõèëãààíûã òîäîðõîé õýìæýýãýýð äàìæóóëàõ ó÷èð ýíý õ¿÷äýë òîäîðõîé
ò¿âøèíýýñ äýýøýý ãàðàõã¿é. ªâëèéí õóóðàé óëèðàëä õ¿íèé áèåèéí õ¿÷äýë 35KV
õ¿ðäýã áàéíà.
Õ¿íèé áèåèéí èõýíõ õýñãèéã óñ
ýçýëäýã ó÷èð õ¿íèé áèå öàõèëãààí
ñàéí äàìæóóëàã÷ þì. ̺í õ¿íèé
áèåèéã ãóòàëûí ðåçèí ãàçðààñ
òóñãààðëàæ áàéäàã òóë áèå-òóñãààðëàã÷-
ãàçàð ãýñýí
êîíäåíñàòîð áîëîõ áà ýíý
êîíäåíñàòîðèéí áàãòààìæ íü 100
ïèêîôàðàä áóþó 100õ10-12 Ô áîëîõûã
òîîöîîëæ áîëíî.
C
S
Õ¿í àëõàæ ãèøãýõ á¿ðò ãóòëûí óë ãàçàðòàé ¿ðýëöñýíýýñ ãóòëûí óë öýíýãæèæ
öýíýãýý õ¿íèé áèåä äàìæóóëíà. Óã äàìæóóëñàí öýíýãèéã áèå-òóñãààðëàã÷-ãàçàð
êîíäåíñàòîð õóðààäàã áàéíà. Íýã óäàà àëõàõàä õóðààãäàõ öýíýã íü:
Dq=ε0EbS ýíä ε0=8.85x10-12 F/m àãààðûí öàõèëãààí òîãòìîë,
Eb≈3x106 V/m õóóðàé àãààðûã íýâò öîõèõ öàõèëãààíû îðíû õ¿÷
S≈150 cm2 ãóòëûí óëíû òàëáàéí õýìæýý áîëíî. Ýíäýýñ Dq≈4x10-7 Êóëîí áàéíà.

6. ̺í ÿìàð áèåò¿¿ä õîîðîíäîî õàðèöàí ¿éë÷ëýëöýâ, àãààðûí
÷èéãøèë õýð áàéâ ãýäãýýñ õàìààðàí öýíýãèéí
õóðèìòëàãäàõ õýìæýý ººð ººð áàéíà.
ÀÀããààààððûûíí ÷÷èèééããøøèèëë
ÕÕààððèèëëööààíí ¿ééëë÷÷ëëýýëë 1100--2255%% 6655--9900%%
ÕÕèèââññýýíí ääýýýýãã¿¿ðð ààëëõõààõõ 3355,,000000VV 11,,550000VV
ÕÕóóëëääààààññààíí ääýýýýãã¿¿ðð ààëëõõààõõ 1122,,000000VV 225500VV
ØØèèððýýýýíí ääýýýýðð ààææèèëëëëààõõ 66,,000000VV 110000VV
ÇǺºëëºââ÷÷òòýýéé ññààííääëëààààññ ááîîññîîõõ,,
1188,,000000VV 880000VV
ññóóóóõõ
ÕÕààëëüüññààíí óóóóòò øøèèððýýýýíí
ääýýýýððýýýýññ ààââààõõ
2200,,000000VV 11,,220000VV

7. ÝËÅÊÒÐÎÑÒÀÒÈÊ ÖÝÍÝÃ ÕÝÐ ÀÞÓËÒÀÉ ÂÝ?
Êîìïüþòåðèéí öàõèì ýëåìåíò¿¿ä 5-12Âîëüòèéí õ¿÷äýëýýð
òýæýýãäýí àæèëëàäàã áà îð÷èí ¿åèéí õàãàñ äàìæóóëàã÷
ýëåìåíò¿¿ä íü õîðîìõîí çóóðûí öàõèëãààí öýíýãèéí
¿éë÷ëýëèéã 50-ààñ äýýø âîëüò áîë òýñâýðëýäýãã¿é
áàéíà. Ãýòýë õ¿íèé áèåèéí ñòàòèê öýíýãèéí õ¿÷ 15,000-
30,000 Âîëüò áàéãàà íü õýòýðõèé àþóëòàé õýìæýýíä
áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.
1 ñì çóçààí àãààð 30,000 âîëüòîîñ äýýø õ¿÷äýëèéã òóñãààðëàæ
÷àäàõã¿é öàõèëàëò õýëáýðýýð äàìæóóëäàã áàéíà. Õýðýâ òà 15,000
âîëüò õ¿÷äýëýýð öýíýãëýãäñýí ¿åäýý êîìïüþòåðèéí òîâ÷ëóóð áîëîí
õóëãàíàä õ¿ðâýë äîòîîä öàõèì ýëåìåíò¿¿äèéã ESD-ààð òýð äîð íü ýâäýíý
ãýñýí ¿ã. Òàíû ãàð óã ýëåìåíò¿¿äýä õàãàñ ñì-ýýñ îéðõîí î÷èíî!
Òà 1000 âîëüò õ¿÷äýëýýð öýíýãëýãäñýí ¿åäýý êîìïüþòåðèéí äîòîîä öàõèì
ýëåìåíòýä øóóä õ¿ðâýë òýð äîð íü ýâäýíý ãýñýí ¿ã.

8. ESD – ÖÀÕÈËÃÀÀÍ ÑÒÀÒÈÊ ÖÝÍÝÃ
ÀËÄÀÃÄÀËÒÀÀÑ ÕÝÐÕÝÍ ÕÀÌÃÀÀËÀÕ ÂÝ?
Êîìïüþòåðèéí öàõèì ýä àíãèóäûã ãàðààñ
ãàðò äàìæóóëæ áîëîõã¿é. Õî¸ð õ¿íèé áèå
ººð ººð öýíýãòýé áàéâàë ñòàòèê öýíýã óã ýä
àíãèéã àìàðõàí ýâäýíý!
Ýä àíãèéã çîðèóëàëòûí àíòèñòàòèê óóò,
ñàâàíä íü õèéæ ãàðààñ ãàðò äàìæóóëàõ
øààðäëàãàòàé !
Õóâöàñ öàõèëãààíæèõàä õýðýãëýäýã
àíòèñòàòèê ø¿ðøèã÷èéã êîìïüþòåðò
õýðýãëýæ õýðõýâ÷ áîëîõã¿é! Ó÷èð íü óã
áîäèñ õ¿÷òýé óóñãàã÷ áîäèñ áàéäàã.
Êîìïüþòåðèéí èíæåíåð êîìïüþòåðèéí äîòîîä ýä àíãè
áîëîõ ýëåìåíò¿¿äýä õ¿ðýõäýý ººðèéí ãàðûã
ãàçàðäóóëàã÷ áóãóéâ÷ààð çààâàë
ãàçàðäóóëñàí áàéõ ¸ñòîé.
Ãàãöõ¿¿ ãàçàðäóóëàãäñàí ãàðààð ýä àíãèóäàä
õ¿ð÷ áîëíî!
Ò¿¿í÷ëýí õºíäëºíãèéí õ¿ì¿¿ñèéã ýä àíãèóäàä
õ¿ðãýõã¿é áàéâàë çîõèíî.
Êîìïüþòåð õýðýãëýã÷èéí õóâüä õàìãèéí
íàéäâàðòàé àðãà áîë êîìïüþòåðèéíõàà îéðîëöîî
ãàçàðäóóëàãäñàí ìåòàëë áèåò áàéðëóóëàõ
ÿâäàë þì. Ìåòàë õàâòàí, ìåòàë áàðèìàë ÷ áàéæ
áîëíî.
Ãàãöõ¿¿ ãàçàðäóóëàãäñàí áóþó êîìïüþòåðèéí
ìåòàëë êîðïóñò õîëáîãäñîí áàéõ ¸ñòîé!
Ýíýõ¿¿ áèåòäýý êîìïüþòåð äýýðýý ñóóñíûõàà
äàðàà ãàðàà õ¿ð÷ áèåíäýý õóðèìòëàãäñàí
öýíýãèéã àðèëãààä àæëàà õèéæ ýõýëáýë çîõèíî.

9. 3. ØÓÃÀÌÛÍ Õ¯×ÄÝË, Ò¯¯ÍÈÉ ÊÎÌÏÜÞÒÅÐÒ
¯Ç¯¯ËÝÕ ÑªÐªÃ ÍªËªªË˯¯Ä

10. ѪЪà ͪ˪ªË˯¯Ä ¯¯ÑÝÕ ØÀËÒÃÀÀÍÓÓÄ
Ìàíàé óëñûí øóãàìûí õ¿÷äýë 220Âîëüò, 50Ãö äàâòàìæòàé áàéäãèéã òà
á¿õýí ìýäýõ áèëýý. Ýíýõ¿¿ øóãàìûí õ¿÷äýë íü öàõèëãààí ñòàíöûí áîëîí
äàìæóóëàõ ñèñòåìèéí ¿éë àæèëëàãààíààñ õàìààðàí áàéõ ¸ñòîé
ñòàíäàðò õýìæýýíýýñýý ººð÷ëºãäºõ, òàñàëäàõ çýðýã ñºðºã íºëººëë¿¿äèéã
áèé áîëãîäîã.
Ò¿¿íýýñ ãàäíà õýðýãëýã÷èä áîãèíî õîëáîëò ¿¿ñãýõ, õýò à÷ààëàë
¿¿ñãýõ, öàõèëãààí õ¿÷äýëèéí øóãàìä øóóãèàí ¿¿ñãýã÷ ÷àíàðã¿é
òºõººðºìæ àøèãëàõ çýðãýýð ñºðºã íºëººëë¿¿äèéã áèé áîëãîõ òîõèîëäîë
ýëáýã áàéäàã.
̺í àÿíãà öàõèëãààí áóþó áàéãàëèéí ESD íü øóãàìûí õ¿÷äýëä ìàø íîöòîé
íºëººëäºã áºãººä ýäãýýð á¿õ ñºðºã íºëººëë¿¿ä êîìïüþòåð áîëîí áóñàä öàõèì
òºõººðºìæ¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãààíä íºëººëæ ýâäýæ ãýìòýýõ íü îëîíòàà
òîõèîëääîã áàéíà.

11. Õ¯×ÄÝË ÒÀÑÐÀÕ – BLACK OUT
Øóãàìûí õ¿÷äýë ãýíýò òàñðàõ íü ýíãèéí õ¿íä áàéäàã ë ç¿éë ìýò áîëîâ÷ ýíý íü
êîìïüþòåðèéí äîòîîä ïðîãðàìì õàíãàìæ áóþó ¿éëäëèéí ñèñòåìä ãýìòýë ó÷ðóóëäàã.
Ó÷èð íü àæèëëàæ áóé êîìïüþòåð ìýäýýëëýý õàäãàëæ ÷àäàõã¿é àëäàõ, õàäãàëæ
áàéõ ÿâöàä õàíäàæ áàéñàí ÿëàíãóÿà ñèñòåìèéí ôàéë õàäãàëàãäàõã¿é ýâäýð÷
õîöðîõ íü óã êîìïüþòåð ýðãýýä õýâèéí àæèëëàõã¿é áàéõ ¿íäýñ áîëäîã. Èéìä
êîìïüþòåðèéã õýâèéí íºõöºëä óíòðààõäàà ÷ shutdown êîìàíäààð óíòðààäàã ø¿¿äýý.
Õ¿÷äýë òàñðàõààñ õàìãààëäàã õàìãèéí ãîë òºõººðºìæ áîë çàé õóðààãóóðààñ
220Âîëüò õ¿÷äýë ãàðãàäàã Uninterruptable Power Supply áóþó UPS þì.
Ò¿¿íýýñ ãàäíà õàìãèéí íîöòîé ñºðºã íºëººëºë íü õ¿÷äýë ãýíýò çàëãàãäàõàä ¿¿ñäýã.
Ó÷èð íü õ¿÷äýë òàñàðñàíû äàðàà èõýíõ õýðýãëýã÷èä õýðýãëýæ áàéñàí
òºõººðºìæ¿¿äýý çàëãààòàé íü îðõèäîã. Öàõèëãààí òºõººðºìæ¿¿ä àíõ çàëãàãäàõ 1-
2 ñåêóíäýä åðäèéí àæèëëàæ áàéõ ¿åèéíõýýñýý îëîí äàõèí èõ ýð÷èì õ¿÷
õýðýãëýäýã. Èéìä çàëãààòàé îðõèãäñîí á¿õ òºõººðºìæ¿¿ä õ¿÷äýë äàõèí
çàëãàãäàõ ¿åä õýò à÷ààëàë ¿¿ñãýñíýýñ øóãàìàíä õî¸ðäàã÷ õýëáýëçýëèéã ¿¿ñãýí
ýíý íü òºõººðºìæ¿¿äýä ñºð㺺ð íºëººëäºã áàéíà.
¯¿íýýñ õàìãààëàõ ãîë àðãà íü õ¿÷äýë òàñàðìàãö òºõººðºìæ¿¿äýý ñàëãàõ ÿâäàë
þì. Õ¿÷äýë ýðãýí çàëãàãäààä õýâèéí áîëîõîä òºõººðºìæ¿¿äýý çàëãàõ õýðýãòýé.
¯¿íèéã àâòîìàòààð ã¿éöýòãýäýã BLACKOUT RELAY òºõººðºìæèéã àøèãëàõ íü
èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé þì.

12. Õ¯×ÄÝË ÕÝÒ ÁÀÃÀÑÀÕ – BROWN OUT
Øóãàìàíä õýò à÷ààëàë ¿¿ññýíýýð øóãàìûí õ¿÷äýë áàãàñàõ òîõèîëäîë áàéäàã.
Ýíý íü çàðèì íýã òºõººðºìæ àñàõã¿é áàéõ òîõèîëäîëä õ¿ðãýäãýýñ ãàäíà ºìíºõ
Black out-èéí àäèë õ¿÷äýë ýðãýýä îãöîì õýâèéí áîëîõîä àäèëõàí ñºðºã íºëººëºë
¿ç¿¿ëäýã.
Ñîíèðõóóëàõàä ýíýõ¿¿ õ¿÷äýë õýò áàãàñàõ ¿çýãäýë íü öàõèëãààí õºäºëã¿¿ðò
ìàø õîðòîé áºãººä õºäºëã¿¿ð á¿ðýí õ¿÷èí ÷àäëààðàà àæèëëàõã¿é ìºðòºº õýâèéí
áàéäëààñàà èë¿¿ èõ ÷àäàë õýðýãëýæ óëìààð îðîîìîã óòñóóä íü øàòàõ ÿâäàë
èõ áàéäàã.

13. ÃÀÄÑÀÍ Õ¯×ÄÝË – POWER SPIKE
Øóãàìûí õ¿÷äýëä çàëãàãäàí àæèëëàæ áàéãàà èíäóêöëýëèéí îðîîìîãòîé áóñàä
òºõººðºìæ¿¿ä, ò¿¿í÷ëýí äàìæóóëàõ øóãàìàíä áàéãàà òðàíñôîðìàòîðóóäûí
îðîîìîãóóä íü øóãàìàíä õýò à÷ààëàë ¿¿ñãýõ òºõººðºìæ¿¿ä çàëãàãäàí
ñàëãàãäàõ ¿åä ººðèéí èíäóêöëýëèéí õ¿÷äýë ¿¿ñãýäýã. Ýíý õ¿÷äýë¿¿ä íü ìàø
áîãèíî õóãàöààíä, õýäõýí ìèëëèñåêóíä õóãàöààíä áèé áîëäîã áîëîâ÷ äàëàéöûí
óòãà íü õýäýí àðâàí ìÿíãàí âîëüò õ¿ðäýã ó÷èð òóí èõ õîð õºíººëòºé ¿çýãäýë þì.
¯¿íýýñ õàìãààëäàã ãîë òºõººðºìæ íü SURGE
PROTECTOR áóþó õ¿÷äýëèéí îãöîì ººð÷ëºëòèéã
ø¿¿ã÷ òºõººðºìæ þì. Ýíý òºõººðºìæ íü øóãàìûí
õ¿÷äýëýýñ èðæ áàéãàà ãàäñàí õ¿÷äýëèéã
êîìïüþòåð ð¿¿ îðóóëàõã¿éãýý𠺺ð äýýðýý
ñàðíèóëäàã òºõººðºìæ áàéäàã.
Çàðèì òîõèîëäîëä ýíý õàìãààëàã÷
òºõººðºìæèéã ÷ ýâääýã ãàäñàí
õ¿÷äýë¿¿ä ÷ ¿¿ñäýã áàéíà.

14. ÖÀÕÈËÃÀÀÍ ÑÎÐÎÍÇÎÍ ÈÍÒÅÐÔÅÐÅÍÖÈ – ELECTROMAGNETIC
INTERFERENCE
Øóãàìûí óðò êàáåëü óòñàíä ãàäíûí öàõèëãààí ñîðîíçîí îðíû øóóãèàí íºëººëñºíººð
óã øóãàìàíä ãàäñàí õ¿÷äýë, õ¿÷äýëèéí õýëáýëçýë (èõñýõ áàãàñàõ) ¿¿ñýõèéã
Öàõèëãààí ñîðîíçîí èíòåðôåðåíöè ãýæ íýðëýíý.
Ýíýõ¿¿ íºëººëëèéã äàðàõ øóãàìûí ø¿¿ëò¿¿ð¿¿äèéã UPS òºõººðºìæèä
ñóóðèëóóëñàí áàéäàã áà òºõººðºìæ á¿ðèéí òýæýýëèéí õýñýãò ñóóðèëóóëñàí
áàéäàã. Ò¿¿íýýñ ãàäíà ¿¿íýýñ õàìãààëàõ çîðèëãîîð ñàéí ÷àíàðûí øóãàìûí
êàáåëü óòñóóäûí äàìæóóëàã÷óóäûã òóãàëãàí öààñààð îðîîæ ¿éëäâýðëýñýí
áàéäàã. Ýíý íü ãàäíûí EMI-èéí íºëººë뺺ñ á¿ðýí õàìãààëäàã áàéíà.