Tesviin tuhai-huuli

Ìîíãîë Óëñûí Ñàíãèéí ÿàì
ÒªÑÂÈÉÍ ÒÓÕÀÉ
ÕÓÓËÈÉÍ ÝÌÕÝÒÃÝË
Òºñºâ, ñàíõ¿¿ãèéí àæèëòíóóäûí àëáàí àæëûí
õýðýãöýýíä çîðèóëàâ.
Óëààíáààòàð õîò
2013 îí

2
© «ÝÊÈÌÒÎ» Õýâëýëèéí ãàçàð. 2013
Õàÿã: Óëààíáààòàð, ×èíãýëòýé ä¿¿ðýã, 1-ð õîðîî.
Óòàñ: 976-11-320001, 99188772
Ôàêñ: 976-70113367
Ýìõýòãýæ õýâëýëä
áýëòãýñýí:
Á.Íÿìàà
Ñ.Ìºíãºíöýöýã
Õýâëýëèéí ôîðìàò: À5
Õýâëýëèéí õóóäàñ: 11õõ
Õýâëýñýí òîî: 7000ø

3
ÃÀÐ×ÈÃ
1. Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëü...................... 9
2. Çàñãèéí ãàçðûí òóñãàé ñàíãèéí òóõàé õóóëüä
íýìýëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü ...........................................
25
3. Ìîíãîë Óëñûí Íýãäñýí òºñâèéí òóõàé õóóëüä
íýìýëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü............................................
27
4. Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí
òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü....
28
5. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí òóõàé
õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü................................
30
6. Mîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí ñîíãóóëèéí òóõàé
õóóëèàñ .............................................................................
31
7. Òºñâèéí òóõàé õóóëü......................................................... 33
8. Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí òóõàé õóóëüä íýìýëò
îðóóëàõ òóõàé õóóëü .........................................................
130
9. Õóóëü, Óëñûí Èõ Õóðëûí áóñàä øèéäâýðèéí òºñºë
áîëîâñðóóëàõ, ºðãºí ìýä¿¿ëýõ æóðìûí òóõàé õóóëüä
íýìýëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü.............................................
131
10. Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò
îðóóëàõ òóõàé õóóëü..........................................................
133
11. Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí ÷óóëãàíû õóðàëäààíû
äýãèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ
òóõàé õóóëü........................................................................
134
12. Òºðèéí àëáàíû òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò
îðóóëàõ òóõàé õóóëü..........................................................
135
13. Òºðèéí áîëîí îðîí íóòãèéí ºì÷èéí òóõàé õóóëüä
íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü..........................
139
14. Òºðèéí áîëîí îðîí íóòãèéí ºì÷èéí õºðºíãººð áàðàà,
àæèë, ¿éë÷èëãýý õóäàëäàí àâàõ òóõàé õóóëüä íýìýëò,
ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü.........................................
143

4
15. Òàòâàðûí åðºíõèé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ
òóõàé õóóëü
145
16. Êîíöåññûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ
146
17. Àøèãò ìàëòìàëûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò
îðóóëàõ òóõàé õóóëü
149
18. Òºðèéí àóäèòûí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ
150
19. Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí òóõàé õóóëüä
ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü
151
20. Ìîíãîë óëñûí ßàìíû ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé õóóëüä
152
21. Çàñãèéí ãàçðûí àãåíòëàãèéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí
òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü
153
22. Çàñãèéí ãàçðûí òóñãàé ñàíãèéí òóõàé õóóëüä
154
23. Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëüä
155
24. Õ¿íèé õºãæèë ñàíãèéí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò
156
25. Óñ, ðàøààíû íººö àøèãëàñíû òºëáºðèéí òóõàé
õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü
157
26. Àãíóóðûí íººö àøèãëàñíû òºëáºð, àí àìüòàí àãíàõ,
áàðèõ çºâøººðëèéí õóðààìæèéí òóõàé õóóëüä
160
27. Îéãîîñ õýðýãëýýíèé ìîä, ò¿ëýý áýëòãýæ àøèãëàñíû
òºëáºðèéí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé
õóóëü
161
28. Àðõèâûí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ
162
29. Íèéãìèéí äààòãàëûí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò
163

ÒªÑÂÈÉÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÈÉÍ ÝÌÕÝÒÃÝË
5
30. Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò
164
31. Òºðèéí õÿíàëò øàëãàëòûí òóõàé õóóëüä
165
32. Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ òóõàé õóóëüä
166
33 Ñòàòèñòèêèéí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ
167
34 Ìîíãîë Óëñûí Íýãäñýí òºñâèéí òóõàé õóóëèéã
õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöîõ òóõàé õóóëü
168
35 Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí
òóõàé õóóëèéã õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöîõ òóõàé
õóóëü
169
36 Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí çàðèì õýñãèéã
õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöîõ òóõàé õóóëü
170
37 Çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí òóõàé õóóëèéí çàðèì
ç¿éëèéã õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöîõ òóõàé õóóëü
171
38 “Ìîíãîë ìàë” ¿íäýñíèé õºòºëáºð áàòëàõ òóõàé
òîãòîîëûí çàðèì çààëò õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöîõ òóõàé
ÓÈÕ-ûí òîãòîîë
172
39 ¯ë õºäëºõ ýä õºðºíãèéí àëáàí òàòâàðûí òóõàé
õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé
173
40 Ìîíãîë óëñûí àâòîòýýâðèéí áîëîí ººðºº ÿâàã÷
õýðýãñëèéí àëáàí òàòâàðûí õóóëüä íýìýëò,
ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé
174

6

7
ÒªÑÂÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÁÀÉÄËÛÍ
ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ, Ò¯¯ÍÒÝÉ ÕÎËÁÎÃÄÎÍ
ÍÝÌÝËÒ ÁÎËÎÍ ÍÝÌÝËÒ ªªÐ×ËªËÒ
ÎÐÑÎÍ ÁÓÑÀÄ ÕÓÓËÈÓÄ

8

9
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕÓÓËÜ
2010 îíû 06ñàðûí 24 ºäºð Òºðèéí îðäîí Óëààíáààòàð õîò
ÒªÑÂÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ
ÁÀÉÄËÛÍ ÒÓÕÀÉ
ÍÝÃÄ¯ÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
ÍÈÉÒËÝÃ ¯ÍÄÝÑËÝË
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Õóóëèéí çîðèëò
1.1.Ýíý õóóëèéí çîðèëò íü íýãäñýí òºñâèéí òîãòâîðòîé
áàéäëûã õàíãàõàä ÷èãëýñýí òºñâèéí óäèðäëàãûí çàð÷èì, òºñâèéí
òóñãàé øààðäëàãûã òîãòîîõ, õýðýãæ¿¿ëýõ, ò¿¿íä õÿíàëò òàâèõàä
òºðèéí áàéãóóëëàãûí ýðõ, ¿¿ðýã, õàðèóöëàãûã òîäîðõîéëîõ, ýðäýñ
áàÿëãèéí îðëîãîîð íºõºí ñýðãýýãäýõ áàÿëàã á¿òýýõ, ýäèéí çàñãèéí
õºãæëèéã äýìæèõ õºðºíãº îðóóëàëò õèéõ, ñàíõ¿¿ãèéí õóðèìòëàë
á¿ðä¿¿ëýõòýé õîëáîãäñîí õàðèëöààã çîõèöóóëàõàä îðøèíî.
2 äóãààð ç¿éë. Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëü
òîãòîîìæ
2.1.Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ íü
ÌîíãîëÓëñûí¯íäñýíõóóëü,1
ýíýõóóëüáîëîíýäãýýðòýéíèéö¿¿ëýí
ãàðãàñàí õóóëü òîãòîîìæèéí áóñàä àêòààñ á¿ðäýíý.
3 äóãààð ç¿éë. Õóóëèéí ¿éë÷ëýõ õ¿ðýý
3.1.Ýíý õóóëü íü Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðò
íýãäñýí òºñâèéí òýíöëèéí çîðèëòûã òîäîðõîéëæ òóñãàõ, äóíä
õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýë áîëîí òóõàéí æèëèéí
íýãäñýí òºñâèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàõ, ºðãºí ìýä¿¿ëýõ, áàòëàõ,
1 Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëü -“Òºðèéí ìýäýýëýë” ýìõòãýëèéí 1992 îíû
1 ä¿ãýýðò íèéòëýãäñýí.

10
òýäãýýðò íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ, íýãäñýí òºñâèéí ã¿éöýòãýëèéã
áàòëàõ, õÿíàëò òàâèõ, ñàíõ¿¿ãèéí õóðèìòëàëûí óäèðäëàãûã
õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîãäñîí ¿éë àæèëëàãààíä õàìààðíà.
4 ä¿ãýýð ç¿éë. Õóóëèéí íýð òîìú¸îíû òîäîðõîéëîëò
4.1.Ýíý õóóëüä õýðýãëýñýí äàðààõ íýð òîìú¸îã äîð äóðäñàí
óòãààð îéëãîíî:
4.1.1. “òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãà” ãýæ íýãäñýí
òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõàä ÷èãëýñýí,
òºñâèéí áîãèíî, äóíä, óðò õóãàöààíû áîäëîãî,
äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäëèéã
òîäîðõîéëîõîä áàðèìòëàõ, ýíý õóóëèàð
òîãòîîñîí çîõèñòîé ¿ç¿¿ëýëòèéí ò¿âøèí,
õàðüöàà, õÿçãààðëàëòûã;
4.1.2. “ãîë íýð òºðëèéí ýðäýñ áàÿëàã” ãýæ òóõàéí
æèëèéí íýãäñýí òºñâèéí îðëîãûí ãóðàâ áà
ò¿¿íýýñ äýýø õóâèéã íü á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà òóõàéí
òºðëèéí ýðäýñ áàÿëãèéã;
4.1.3. “ãîë íýð òºðëèéí ýðäýñ áàÿëãèéí
òýíöâýðæ¿¿ëñýí îðëîãî” ãýæ òóõàéí æèëèéí
íýãäñýí òºñâèéí îðëîãûí ãóðàâ áà ò¿¿íýýñ
äýýø õóâèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà òóõàéí òºðëèéí
ýðäýñ áàÿëãààñ ýíý õóóëèéí 11.1.3-ò çààñíû
äàãóó òîäîðõîéëñîí ¿íèéí ò¿âøèíã áàðèìòëàí
òîîöîæ òºñºâò îðóóëàõ îðëîãûí ä¿íã;
4.1.4. “íýãäñýí òºñâèéí ñóóðü îðëîãî” ãýæ ãîë íýð
òºðëèéí ýðäýñ áàÿëãèéí òýíöâýðæ¿¿ëñýí
îðëîãîîñ áóñàä îðëîãûí ýõ ¿¿ñâýðèéã;
4.1.5. “íýãäñýí òºñâèéí òýíöâýðæ¿¿ëñýí îðëîãî” ãýæ
ãîëíýðòºðëèéíýðäýñáàÿëãèéíòýíöâýðæ¿¿ëñýí
îðëîãî, íýãäñýí òºñâèéí ñóóðü îðëîãûí
íèéëáýðèéã;
4.1.6. “íýãäñýí òºñâèéí òýíöâýðæ¿¿ëñýí òýíöýë”
ãýæ íýãäñýí òºñâèéí òýíöâýðæ¿¿ëñýí îðëîãî,
íýãäñýí òºñâèéí íèéò çàðëàãûí çºð¿¿ã;

11
4.1.7. ”ýðäýñ áàÿëãèéí áóñ äîòîîäûí íèéò
á¿òýýãäýõ¿¿í” ãýæ óóë óóðõàéí ñàëáàðààñ áóñàä
á¿õ ñàëáàðûí äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé
ä¿íã;
4.1.8. “óëñûí ºð” ãýæ Çàñãèéí ãàçðûí äîòîîä, ãàäààä
çýýë, ñàíõ¿¿ãèéí ò¿ðýýñ, Çàñãèéí ãàçðûí
ãàðãàñàí áàòàëãàà, ºðèéí áè÷èã, òºðèéí
áîëîí îðîí íóòãèéí ºì÷èò áîëîí òýäãýýð ºì÷
äàâàìãàéëñàí õóóëèéí ýòãýýäèéí èðýýä¿éä
ýðãýí òºëºõ ¿¿ðýã õ¿ëýýñýí ñàíõ¿¿ãèéí á¿õ
òºðëèéí òºëáºðèéí ¿¿ðãèéí ìºíãºí ä¿í,
ò¿¿íä íîãäîõ õóãàöàà õýòýðñýí õ¿¿, àëäàíãè,
òîðãóóëèéí íèéëáýðèéã;
4.1.9. “äóíä õóãàöàà” ãýæ äàðàà æèëèéí áîëîí ò¿¿íèé
äàðààõü äàðààëñàí õî¸ð æèëèéã õàìàðñàí
òºñâèéí ãóðâàí æèëèéã;
4.1.10. “äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýë”
ãýæ òóõàéí òºñâèéí æèëèéí õ¿ëýýãäýæ
áàéãàà ìàêðî ýäèéí çàñãèéí áîëîí òºñâèéí
ã¿éöýòãýëèéí òºëºâ áàéäàë, äóíä õóãàöààíû
ìàêðî ýäèéí çàñãèéí áà òºñâèéí ¿íäñýí
¿ç¿¿ëýëòèéí òºñººëºëä ñóóðèëñàí òºñâèéí
áîäëîãûí áàðèìò áè÷ãèéã;
4.1.11. “íýãäñýí òºñºâ” ãýæ Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí
òºñâèéí òóõàé2
õóóëèéí 3.2-òçààñíûã Òºñâèéí
òóõàé õóóëèéí 21.1-ò çààñíûã.
ÕÎ¨ÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
ÒªÑÂÈÉÍ ÓÄÈÐÄËÀÃÛÍ ÇÀÐ×ÈÌ, ÒÓÑÃÀÉ ØÀÀÐÄËÀÃÀ
5 äóãààð ç¿éë. Òºñâèéí óäèðäëàãûí çàð÷èì
5.1.Òºñâèéí óäèðäëàãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä äàðààõ çàð÷ìûã
áàðèìòàëíà:
5.1.1. òºñâèéí áîãèíî, äóíä õóãàöààíû áîäëîãî,
ñòðàòåãè çîðèëò, óðò õóãàöààíû ÷èã õàíäëàãûí
2 Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí òºñâèéí òóõàé õóóëü-“Òºðèéí ìýäýýëýë” ýìõòãýëèéí
2002 îíû 44 ä¿ãýýðò íèéòëýãäñýí.

12
òºñººëºë, òýäãýýðèéí àãóóëãà, õýðýãæèëò íü èë
òîä áàéõ;
5.1.2. òºñâèéí áîäëîãî, ñòðàòåãèéí çîðèëò íü ìàêðî
ýäèéí çàñãèéí áîëîí òàòâàðûí òîãòâîðòîé
îð÷íûã á¿ðä¿¿ëýõ, èíôëÿöèéã õÿçãààðëàõàä
÷èãëýñýí áàéõ;
5.1.3. òºñâèéíòóñãàéøààðäëàãàäíèéö¿¿ëýíáàòàëñàí
äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäëýýð
òºñâèéí áîäëîãûã òîäîðõîéëæ, ò¿¿íä ¿íäýñëýí
àëü ÷ øàòíû òºñâèéí ýðõ çàõèðàã÷ íü òºñâèéí
òóñãàé øààðäëàãûã õàíãàñàí äóíä õóãàöààíû
òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäëèéí ¿ç¿¿ëýëò áîëîí
ò¿¿íä íèéö¿¿ëýí áàòàëñàí òºñâèéí õÿçãààðò
áàãòààí òºñâèéí òºñëºº çîõèîõ;
5.1.4. òºñâèéí áîäëîãûã òîäîðõîéëîõäîî îëîí óëñàä
íèéòëýã õýðýãëýãääýã àðãà÷ëàë, ìýäýýëëèéí ýõ
ñóðâàëæèéã àøèãëàõ çàìààð òºñâèéí òîîöîîíû
õàðààò áóñ, ¿íýí çºâ áàéäëûã õàíãàõ;
5.1.5. ¿íäýñíèé áàÿëãèéã õ¿í àì, íèéãìèéí á¿ëýã
áîëîí ºíºº áà õîé÷ ¿åèéíõýíä øóäàðãà,
òýíöâýðòýé õóâààðèëàõ;
5.1.6. òºñâèéí õºðºíãèéí õóâààðèëàëò, áàéðøóóëàëò,
õýðýãëýý íü ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèãòàé, íèéãìèéí
à÷ õîëáîãäîëòîé áàéõ.
6 äóãààð ç¿éë. Òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãà
6.1.Òºñºâò äàðààõ òóñãàé øààðäëàãóóä íýãýí çýðýã
õàíãàãäñàí áàéíà:
6.1.1. íýãäñýí òºñâèéí îðëîãûã òýíöâýðæ¿¿ëñýí
æóðìààð òîîöäîã áàéõ;
6.1.2. íýãäñýí òºñâèéí òýíöâýðæ¿¿ëñýí òýíöýë
íü òóõàéí òºñâèéí æèëèéí äîòîîäûí
íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé õî¸ð õóâèàñ èë¿¿ã¿é
àëäàãäàëòàé, ýñõ¿ë àøèãòàé áàéõ;

13
6.1.3. òóõàéí æèëèéí íýãäñýí òºñâèéí íèéò çàðëàãûí
ºñºëòèéí õóâü íü òóõàéí æèëèéí ýðäýñ áàÿëãèéí
áóñ äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºñºëòèéí
õóâü, òóõàéí æèëèéí ºìíºõ äàðààëñàí 12
æèëèéí ýðäýñ áàÿëãèéí áóñ äîòîîäûí íèéò
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºñºëòèéí äóíäæèéí àëü èõýýñ
õýòðýõã¿é áàéõ;
6.1.4. óóë óóðõàéí ñàëáàðûí ãàäààäûí õºðºíãº
îðóóëàëòòàé õóóëèéí ýòãýýäèéí ä¿ðìèéí ñàíä
õóâü îðóóëàõ çîðèóëàëòòàé áºãººä òóõàéí
õóóëèéí ýòãýýäèéí èðýýä¿éí àøãààñ ýðãýí
òºëºãäºõ íºõöºëòýé áàéãóóëñàí ãýðýýíèé äàãóó
àâñàí Çàñãèéí ãàçðûí çýýë, ýñõ¿ë ãýðýýíèé
ýíýõ¿¿ íºõöºëººð ãàðãàñàí Çàñãèéí ãàçðûí
áàòàëãààã õàìààðóóëàõã¿éãýýð òîîöñîí óëñûí
ºðèéí ºíººãèéí ¿íý öýíýýð èëýðõèéëñýí
¿ëäýãäýë íü òóõàéí æèëèéí îíû ¿íýýð òîîöñîí
äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé 40 õóâèàñ
õýòðýõã¿é áàéõ.
7 äóãààð ç¿éë. Òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãûã áàðèìòëàõ
7.1.Òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãûã äàðààõ ¿éë àæèëëàãààíä
áàðèìòàëíà:
7.1.1. Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðò
òºñâèéí òýíöëèéí çîðèëòûã òîäîðõîéëæ
òóñãàõ;
7.1.2. äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýë
áîëîâñðóóëàõ, áàòëàõ;
7.1.3. íýãäñýí òºñâèéí ã¿éöýòãýëèéã ãàðãàõ, òàéëàãíàõ,
áàòëàõ.
7.2.Ýíý õóóëèéí 7.1.1-ä çààñàí òºñâèéí òýíöëèéí çîðèëòûã
äºðâºí æèë òóòàìä íýã óäàà ººð÷ëºí òîãòîîíî.
7.3.Òºñâèéí òºñºë áîëîâñðóóëàõ, áàòëàõ, áàòëàãäñàí òºñºâò
íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõäàà äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé
ìýäýãäýëä íèéö¿¿ëíý.

14
7.4.Ýíý õóóëüä çààñíààñ áóñàä òîõèîëäîëä òºñâèéí
òóñãàé øààðäëàãûã áàðèìòëàõã¿éãýýð äóíä õóãàöààíû òºñâèéí
õ¿ðýýíèé ìýäýãäýë áîëîâñðóóëàõ, áàòëàõ áîëîí äóíä õóãàöààíû
òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýëä íèéö¿¿ëýõã¿éãýýð òºñâèéí òºñºë
áîëîâñðóóëàõ, áàòëàõ, áàòëàãäñàí òºñºâò íýìýëò, ººð÷ëºëò
îðóóëàõûã õîðèãëîíî.
8 äóãààð ç¿éë. Òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãûí ¿éë÷ëýëèéã
ò¿ð ò¿äãýëç¿¿ëýõ òîõèîëäîë
8.1.Òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãûí ¿éë÷ëýëèéã äàðààõ
òîõèîëäîëä ò¿ð õóãàöààãààð ò¿äãýëç¿¿ëæ áîëíî:
8.1.1. òóõàéí æèëèéí äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé
ºñºëò íü ºìíºõ æèëòýé õàðüöóóëàõàä “0”, ýñõ¿ë
ò¿¿íýýñ áàãà, õàñàõ õóâüòàé áîë;
8.1.2. ãàìøãèéí àþóëûí õîð óðøèã, îíöãîé íºõöºëèéí
¿ð äàãàâðûã àðèëãàõàä òºñâººñ íýìæ
øààðäàãäàõ ñàíõ¿¿æèëòèéí õýìæýý íü òóõàéí
æèëèéí äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé òàâàí
õóâü áà ò¿¿íýýñ äýýø õýìæýýíä õ¿ðýõýýð áîë.
ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
ÒªÑÂÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÁÀÉÄËÛÃ ÕÀÍÃÀÕ ÒÀËÀÀÐÕÈ
ÒªÐÈÉÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÛÍ Á¯ÐÝÍ ÝÐÕ
9 ä¿ãýýð ç¿éë. Óëñûí Èõ Õóðëûí á¿ðýí ýðõ
9.1.Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõàä Óëñûí Èõ Õóðàë
äàðààõ á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
9.1.1. äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäëèéã
ýíý õóóëèéí 11.1.3-ò çààñíû äàãóó òîîöñîí
ãîë íýð òºðëèéí ýðäýñ áàÿëãèéí ¿íèéã òóñãàæ
òîäîðõîéëñîí òºñâèéí òýíöâýðæ¿¿ëñýí
îðëîãûí õýìæýý, òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãàä
íèéö¿¿ëæ õóóëü÷ëàí áàòëàõ;
9.1.2. æèëèéí òºñºâ áàòëàõ, ò¿¿íä íýìýëò, ººð÷ëºëò
îðóóëàõàä ýíý õóóëèéí 11.1.3-ò çààñíû äàãóó
òîîöñîí ãîë íýð òºðëèéí ýðäýñ áàÿëãèéí ¿íèéã
òóñãàæ òîäîðõîéëñîí òºñâèéí òýíöâýðæ¿¿ëñýí

15
îðëîãûí õýìæýý, äóíä õóãàöààíû òºñâèéí
õ¿ðýýíèé ìýäýãäýëä íèéö¿¿ëýõ;
9.1.3. ýíý õóóëèéí 8 äóãààð ç¿éëä çààñíûã
¿íäýñëýëòýé ãýæ ¿çâýë òºñâèéí òóñãàé
øààðäëàãûí ¿éë÷ëýëèéã ò¿ð õóãàöààãààð
ò¿äãýëç¿¿ëýõ øèéäâýðèéã ãàðãàæ, òóõàéí
æèëèéí òºñâèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò
îðóóëàõ;
9.1.4. ýíý õóóëèéí 10.1.6-ä çààñàí õºòºëáºðèéã
õýëýëöýí áàòëàõ, ò¿¿íèé õýðýãæèëòýä õÿíàëò
òàâèõ.
10 äóãààð ç¿éë. Çàñãèéí ãàçðûí á¿ðýí ýðõ
10.1.Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõàä Çàñãèéí ãàçàð
äàðààõ á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
10.1.1. ýíý õóóëèéí 6.1.2-ò çààñàí òºñâèéí òóñãàé
øààðäëàãûã äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íä
ýçëýõ õóâèàð, æèëýýð òîîöîæ Çàñãèéí ãàçðûí
¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðò òóñãàõ;
òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýí
áîëîâñðóóëæ, Óëñûí Èõ Õóðàëä ºðãºí
ìýä¿¿ëýõ;
10.1.3. òºñâèéí òºñºë áîëîí áàòëàãäñàí òºñºâò íýìýëò,
ººð÷ëºëò îðóóëàõ ñàíàë áîëîâñðóóëàõäàà
äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýëä
íèéö¿¿ëýõ;
10.1.4. òºñâèéí ã¿éöýòãýëèéã Óëñûí Èõ Õóðàëä
òàéëàãíàõäàà äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé
ìýäýãäëèéí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëòèéã õàíãàñàí ýñýõ
òóõàé òàéëáàðûã õàìòàä íü õ¿ðã¿¿ëýõ;
10.1.5. ýíý õóóëèéí 8.1-ä çààñàí àëü íýã òîõèîëäîë
áèé áîëñîí áîë òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãûí
¿éë÷ëýëèéã ò¿ð ò¿äãýëç¿¿ëýõ òóõàé ñàíàë,

16
ò¿¿íòýé õîëáîãäóóëàí òóõàéí æèëèéí òºñâèéí
òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ
òóõàé õóóëèéí òºñëèéã òàíèëöóóëãà, òîîöîî,
¿íäýñëýëèéí õàìò Óëñûí Èõ Õóðàëä ºðãºí
ìýä¿¿ëýõ;
10.1.6. ýíý õóóëèéí 8.1-ä çààñàí òîõèîëäîë àðèëñíû
äàðàà ãóðâàí ñàðûí äîòîð òºñâèéí òóñãàé
øààðäëàãûí ¿éë÷ëýëèéã ò¿ð ò¿äãýëç¿¿ëñýí
øèéäâýðèéã õ¿÷èíã¿é áîëãóóëàõ ñàíàëàà ýíý
äàãóó õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé õºòºëáºðèéí
õàìò Óëñûí Èõ Õóðàëä ºðãºí ìýä¿¿ëýõ;
10.1.7. òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãûã õýðýãæ¿¿ëýõòýé
õîëáîãäñîí æóðìûã áàòàëæ, íèéòýä ìýäýýëýõ.
11 ä¿ãýýð ç¿éë. Ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí á¿ðýí ýðõ
11.1.Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõàä ñàíõ¿¿, òºñâèéí
àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà äàðààõ
á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãà, Çàñãèéí ãàçðûí
¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðò òóñãàãäñàí
òºñâèéí òýíöëèéí çîðèëòîò ¿ç¿¿ëýëòèéã
áàðèìòëàí áîëîâñðóóëæ, õîëáîãäîõ òîîöîî,
ä¿í øèíæèëãýýíèé õàìò Çàñãèéí ãàçàðò ºðãºí
ìýä¿¿ëýõ;
11.1.2. òºñâèéí òºñºë áîëîí áàòëàãäñàí òºñºâò íýìýëò,
ººð÷ëºëò îðóóëàõ ñàíàë áîëîâñðóóëàõäàà
òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãà, äóíä õóãàöààíû
òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäëèéã áàðèìòëàõ;
11.1.3. äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýëä
áîëîí æèëèéí òºñâèéí òºñºëä òóñãàõ ãîë íýð
òºðëèéí ýðäýñ áàÿëãèéí òýíöâýðæ¿¿ëñýí ¿íèéã
äàðààõü àðãà÷ëàëààð òîäîðõîéëæ áàéõ:

17
11.1.3.à.òóõàéí òºñâèéí æèëèéí äàðààõ æèëèéí òºñâèéí
òºñºëä áàðèìòëàõ, ò¿¿íèé äàðààãèéí õî¸ð,
ãóðàâ äàõü æèëèéí òºñâèéí òºñººëºëä òóñãàõ
ãîëíýðòºðëèéíýðäýñáàÿëãèéíòýíöâýðæ¿¿ëñýí
¿íèéã Îëîí óëñûí âàëþòûí ñàíãààñ ãàðãàñàí
ò¿¿õèé ýäèéí ¿íèéí ñòàòèñòèêò òóñãàñàí òóõàéí
òºñâèéí æèëèéí ºìíºõ äàðààëñàí õàðãàëçàõ
12, 11, 10 æèëèéí äóíäàæ ¿íý, ýðäýñ áàÿëãèéí
¿íèéí òºñººëëèéã ìýäýýëäýã îëîí óëñàä íýð
õ¿íä á¿õèé, Çàñãèéí ãàçðààñ òîäîðõîéëñîí
ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãààñ òóõàéí
æèëèéí ãóðàâäóãààð ñàðä àíõ çàðëàñàí ºäðèéí
òóõàéí òºñâèéí æèëèéí áîëîí ò¿¿íèé äàðààõü
ãóðâàí æèëèéí äóíäàæ ¿íèéí òºñººëëèéã
äóíäàæëàí òóñ òóñ òîîöîõ;
11.1.3.á. ýíý õóóëèéí 11.1.3.à-ä çààñàí ãîë íýð òºðëèéí
ýðäýñ áàÿëãèéí òýíöâýðæ¿¿ëñýí ¿íèéí
òîîöîîíä àëòíû òóõàéí òºñâèéí æèëèéí ºìíºõ
äàðààëñàí õàðãàëçàõ æèë¿¿äèéí äóíäàæ ¿íèéã
òóñãàõäàà ýðäýñ áàÿëãèéí ¿íèéí òºñººëëèéã
ìýäýýëäýã îëîí óëñàä íýð õ¿íä á¿õèé, Çàñãèéí
ãàçðààñ òîäîðõîéëñîí ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí
áàéãóóëëàãààñ ãàðãàñàí ñòàòèñòèêò òóñãàñàí
¿íèéí äóíäæààð òîîöîõ;
11.1.4. òºñâèéí ã¿éöýòãýë íü äóíä õóãàöààíû òºñâèéí
õ¿ðýýíèé ìýäýãäëèéã õýðõýí õàíãàñàí áàéäàëä
ä¿í øèíæèëãýý õèéõ;
11.1.5. ýíý õóóëèéí 10.1.6-ä çààñàí õºòºëáºð
áîëîâñðóóëàõ.

18
ÄªÐªÂÄ¯ÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
ÒªÑÂÈÉÍ ÒÓÑÃÀÉ ØÀÀÐÄËÀÃÛÃ ÄÓÍÄ ÕÓÃÀÖÀÀÍÛ
ÒªÑÂÈÉÍ Õ¯ÐÝÝÍÈÉ ÌÝÄÝÃÄÝËÄ ÁÀÐÈÌÒËÀÕ
12 äóãààð ç¿éë. Äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé
ìýäýãäýë
12.1.Äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýëä äàðààõ
¿ç¿¿ëýëòèéã òóñãàíà:
12.1.1. äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîäèò ºñºëòèéí
õýìæýý;
12.1.2. õýðýãëýýíèé ¿íèéí ºñºëòèéí ò¿âøèí;
12.1.3. íýãäñýí òºñâèéí òýíöâýðæ¿¿ëñýí îðëîãûí
õýìæýý;
12.1.4. íýãäñýí òºñâèéí íèéò çàðëàãûí äýýä õýìæýý;
12.1.5. íýãäñýí òºñâèéí íèéò çàðëàãûí ºñºëòèéí
õýìæýý;
12.1.6. íýãäñýí òºñâèéí òýíöâýðæ¿¿ëñýí òýíöýë;
12.1.7. íýãäñýí òºñâèéí õºðºíãèéí çàðäëûí õýìæýý;
12.1.8. óëñûí ºðèéí íèéò õýìæýý;
12.1.9. Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé3
õóóëüä çààñíû
äàãóó òºñâººñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ çàðäëûí íèéò
õýìæýý.
12.2.Ýíý õóóëèéí 12.1.3-12.1.9-ä çààñàí ¿ç¿¿ëýëòèéã òºñâèéí
òóñãàé øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýí ¿íýìëýõ¿é õýìæýý áîëîí äîòîîäûí
íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íä ýçëýõ õóâèàð òîîöíî.
12.3.Äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýë íü äàðààõ
àãóóëãàòàé áàéíà:
12.3.1. òºñâèéí áîäëîãî, çîðèëòûã ýíý õóóëèéí 5 äóãààð
ç¿éëä çààñàí òºñâèéí óäèðäëàãûí çàð÷èì, 6
äóãààð ç¿éëä çààñàí òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãàä
3 Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé õóóëü- “Òºðèéí ìýäýýëýë” ýìõòãýëèéí 2006 îíû 4
ä¿ãýýðò íèéòëýãäñýí.

19
íèéö¿¿ëæ äóíä õóãàöààãààð òîäîðõîéëñîí
áàéäàë;
12.3.2. Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðò
òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãàä íèéö¿¿ëæ òóñãàñàí
òºñâèéí áîäëîãûí çîðèëòûã õàíãàõ àðãà
õýìæýý;
12.3.3. ìàêðî ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé áàéäàëä
òºñâèéí áîäëîãûí íºëººëëèéí òàëààð õèéñýí
ä¿í øèíæèëãýý;
12.3.4. ºìíºõ õî¸ð æèëèéí ã¿éöýòãýë, òóõàéí æèëèéí
òºñºâëºëò, äàðààãèéí æèëèéí áîëîí ò¿¿íèé
äàðààõü äàðààëñàí õî¸ð æèëèéí òºëºâ
áàéäëûã õàìðóóëàí òîîöñîí äîòîîäûí íèéò
á¿òýýãäýõ¿¿í, õýðýãëýýíèé ¿íèéí ò¿âøèí,
ìºíãºíèé áîäëîãûí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò, àæèë
ýðõëýëò áîëîí àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí,
òºëáºðèéí òýíöýë, ãàäààä õóäàëäààíû óðñãàë
òýíöëèéí òàëààðõè ìàêðî ýäèéí çàñãèéí ¿íäñýí
¿ç¿¿ëýëò¿¿ä;
12.3.5. ìàêðî ýäèéí çàñãèéí òºëºâ áàéäàë, äóíä
õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäëèéí
¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõîä õýðýãëýñýí àðãà÷ëàë,
òîîöîîíû ¿íäýñëýë;
12.3.6. òºñâèéí òýíöâýðæ¿¿ëñýí îðëîãîîð òîîöñîí
íýãäñýí òºñâèéí òýíöýë, óëñûí õºðºíãº
îðóóëàëò, òºñâèéí íèéò îðëîãî, çàðëàãûã
áàãòààñàí òºñâèéí ãîë ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä, òýäãýýðèéí
òºëºâëºãººã ã¿éöýòãýë, ¿ð ä¿íòýé íü
õàðüöóóëñàí áàéäàë;
12.3.7. òºñâèéí áîëçîøã¿é ºð òºëáºð, ò¿¿íèé òàëààðõè
øèíæèëãýý;
12.3.8. ºìíºõ 2 æèëèéí ã¿éöýòãýë, òóõàéí æèëèéí
òºñºâëºëò, äàðààãèéí æèëèéí áîëîí ò¿¿íèé
äàðààõü äàðààëñàí õî¸ð æèëèéí òºëºâ áàéäëûã

20
õàìðóóëàí òîîöñîí òºñâèéí òýíöâýðæ¿¿ëñýí
îðëîãûí òºëºâëºãºº áîëîí ò¿¿íèé ã¿éöýòãýë,
òºñâèéí íèéò çàðëàãûí õýìæýý, ò¿¿íèé ºñºëò,
òºñâèéí õºðºíãº îðóóëàëòûí õýìæýý, òºñâèéí
òýíöâýðæ¿¿ëñýí òýíöëèéí çîðèëòîò ¿ç¿¿ëýëò,
ò¿¿íèé ã¿éöýòãýë, óëñûí ºðèéí íèéò ¿ëäýãäýë,
àâ÷ àøèãëàõ çýýë, ºðèéí áè÷èã ãàðãàëòûí
òàëààðõè íýãäñýí òºñâèéí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä;
12.3.9. òºñâèéí òºëºâëºëòèéí òºñâèéí òóñãàé
øààðäëàãàä íèéöñýí áàéäàë, äóíä õóãàöààíû
òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäëýýð òàâèãäñàí çîðèëò,
àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí áàéäàë.
13 äóãààð ç¿éë. Òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãûí õýðýãæèëòýä
õÿíàëò òàâèõ
13.1.Òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãûí õýðýãæèëòýä õÿíàëò
òàâèõòàé õîëáîãäñîí õàðèëöààã Òºðèéí àóäèòûí òóõàé4
õóóëüä
çààñíû äàãóó çîõèöóóëíà.
14ä¿ãýýðç¿éë.Òºñâèéíòóñãàéøààðäëàãûíõýðýãæèëòèéã
òàéëàãíàõ
14.1.Çàñãèéí ãàçàð òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãûã õýðõýí
õàíãàñàí òóõàé ä¿ãíýëò, òàéëàíã áýëòãýí òºñâèéí ã¿éöýòãýëèéí
òàéëàíä òóñãàæ, Óëñûí Èõ Õóðàëä òàéëàãíàíà.
14.2.Ýíý õóóëèéí 14.1-ä çààñàí òºñâèéí ã¿éöýòãýëèéí
òàéëàíä òºðèéí àóäèòûí òºâ áàéãóóëëàãà àóäèò õèéõäýý òºñâèéí
òóñãàé øààðäëàãûã õýðõýí õýðýãæ¿¿ëñýí áàéäàëä ä¿ãíýëò
ãàðãàíà.
15 äóãààð ç¿éë. Òºñâèéí òºñºëä íýìýëò, ººð÷ëºëò
îðóóëàõàä ¿íýëãýý õèéëãýæ, ä¿ãíýëò ãàðãóóëàõ
15.1.Óëñûí Èõ Õóðàë íü äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé
ìýäýãäýë áîëîí æèëèéí òºñºâò, ýñõ¿ë Çàñãèéí ãàçðààñ Óëñûí Èõ
Õóðàëä ºðãºí ìýä¿¿ëñýí ýäãýýð áàðèìò áè÷ãèéí òºñºëä íýìýëò,
ººð÷ëºëò îðóóëàõ, øèíý õºòºëáºð íýìæ òóñãàõ òîõèîëäîëä óã
4 Òºðèéí àóäèòûí òóõàé õóóëü-Òºðèéí ìýäýýëýë ýìõòãýëèéí 2003 îíû 2 äóãààðò
íèéòëýãäñýí.

21
àñóóäàë íü ìàêðî ýäèéí çàñãèéí òºëºâ áàéäàëä áîëîí òºñâèéí
òóñãàé øààðäëàãûã áàðèìòëàõàä õýðõýí íºëººëºõ òàëààð Çàñãèéí
ãàçðààð ¿íýëãýý õèéëãýæ, ä¿ãíýëò ãàðãóóëæ áîëíî.
ÒÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
ÒªÑÂÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÁÀÉÄËÛÃ ÕÀÍÃÀÕ
16 äóãààð ç¿éë. Òºñâèéí òîãòâîðæóóëàëòûí ñàí
16.1.Òºñâèéí óäèðäëàãûí çàð÷èì, òºñâèéí òóñãàé
øààðäëàãàä íèéöñýí íýãäñýí òºñâèéí äóíä, óðò õóãàöààíû
òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ çîðèëãî á¿õèé Òºñâèéí
òîãòâîðæóóëàëòûí ñàíòàé áàéíà.
16.2.Òºñâèéí òîãòâîðæóóëàëòûí ñàíãèéí õºðºíãº íü
äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé òàâàí õóâèàñ äîîøã¿é áàéíà.
16.3.Òºñâèéí òîãòâîðæóóëàëòûí ñàíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã
á¿ðä¿¿ëýõ, çàðöóóëàõ, õÿíàëò òàâèõ, ã¿éöýòãýëèéã òàéëàãíàõòàé
õîëáîãäñîí õàðèëöààã Çàñãèéí ãàçðûí òóñãàé ñàíãèéí òóõàé5
õóóëèàð çîõèöóóëíà.
ÇÓÐÃÀÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÕÓÐÈÌÒËÀËÛÍ ÓÄÈÐÄËÀÃÀ
17 äóãààð ç¿éë. Ñàíõ¿¿ãèéí õóðèìòëàë, ò¿¿íèé õºðºíãº
îðóóëàëò
17.1.Ýíý õóóëèéí 16.2-ò çààñàí Òºñâèéí òîãòâîðæóóëàëòûí
ñàíãèéí õºðºíãèéí äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé 10 õóâèàñ
äàâñàí ñàíõ¿¿ãèéí õóðèìòëàëûí õºðºíãººð äîòîîä áîëîí
ãàäààä çàõ çýýëä õèéõ õºðºíãº îðóóëàëòûí îíîâ÷òîé õýìæýýã
Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷, ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí áîëîí
ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿íèé
õàìòàðñàí øèéäâýðýýð æèë á¿ð òîãòîîíî. /Ýíý çààëòàä 2012 îíû 08
äóãààð ñàðûí 17-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò îðóóëñàí/
17.2.Ýíý õóóëèéí 17.1-ä çààñàí õýìæýýã òîãòîîõäîî
èíôëÿöèéí ºñºëòèéã íýã îðîíòîé òîîíä õÿçãààðëàõ, òºãðºãèéí
õàíøèéí îãöîì õýëáýëçëýýñ ñýðãèéëýõ, ìàêðî ýäèéí çàñãèéí
áîëîí òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã àëäàãäóóëàõã¿é áàéõ
5 Çàñãèéí ãàçðûí òóñãàé ñàíãèéí òóõàé õóóëü - “Òºðèéí ìýäýýëýë” ýìõòãýëèéí
2006 îíû 27 äóãààðò íèéòëýãäñýí.

22
çîðèëòòîé óÿëäóóëíà.
17.3.Çàñãèéí ãàçàð äîòîîä çàõ çýýëäõèéõ õºðºíãº îðóóëàëòûí
ýíý õóóëèéí 17.1-ä çààñíû äàãóó òîãòîîñîí õýìæýýíä áàãòààæ
òºðèéí ºì÷èò õºãæëèéí áàíêíû áóöààí õóäàëäàí àâàõ íºõöºëòýé
ãàðãàñàí óðò õóãàöààò ¿íýò öààñûã õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó
õóäàëäàí àâíà.
17.4.Òºðèéí ºì÷èò õºãæëèéí áàíê ýíý õóóëèéí 17.3-ò
çààñàí ¿íýò öààñûã áîðëóóëæ, òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí ñàíõ¿¿ãèéí
õóðèìòëàëûí ýõ ¿¿ñâýðýýð çºâõºí õºãæëèéí õºðºíãº îðóóëàëòûí
äàðààõü òºñºë, àðãà õýìæýýã äóíä, óðò õóãàöààíû çýýëýýð
ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ áîëíî:
17.4.1. òºìºð çàìûí ñ¿ëæýý, ãàçðûí òîñ áîëîâñðóóëàõ
¿éëäâýð, ýð÷èì õ¿÷íèé öàõèëãààí ñòàíö áàðüæ
áàéãóóëàõ;
17.4.2. îëîí óëñûí áîëîí Åâðîïûí õîëáîîíû ñòàíäàðòûí
øààðäëàãà õàíãàñàí ýêñïîðòûí á¿òýýãäýõ¿¿í
¿éëäâýðëýõ, ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ.
17.5.Òºðèéí ºì÷èò õºãæëèéí áàíê ýíý õóóëèéí 17.4.1,
17.4.2-ò çààñàí õºðºíãº îðóóëàëòûí òºñºë, àðãà õýìæýýã ñîíãîí
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõäýý Áàíêíû òóõàé,6
Áàíê, ýðõ á¿õèé õóóëèéí
ýòãýýäèéí ìºíãºí õàäãàëàìæ, òºëáºð òîîöîî, çýýëèéí ¿éë
àæèëëàãààíû òóõàé7
õóóëèéã áàðèìòàëíà. /Ýíý õýñãèéã 2011 îíû 02
äóãààð ñàðûí 10-íû ºäðèéí õóóëèàð õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöñîí/.
17.6.Ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû
òºâ áàéãóóëëàãà ýíý õóóëèéí 17.1-ä çààñíû äàãóó òîãòîîñîí ãàäààä
çàõ çýýëä õèéõ ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëòûã Ìîíãîëáàíêààð
ãýðýýíèé äàãóó ã¿éöýòã¿¿ëíý.
17.7.Ýíý õóóëèéí 17.1-ä çààñàí ñàíõ¿¿ãèéí õóðèìòëàëûí
õºðºíãèéã ýíý õóóëèéí 17.3-ò çààñíààñ ººð çîðèóëàëòààð
çàðöóóëàõ, ýíý õóóëèéí 17.6-ä çààñíààñ ººð õýëáýðýýð
ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò õèéõèéã õîðèãëîíî.
ÄÎËÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
6 Áàíêíû òóõàé õóóëü -“Òºðèéí ìýäýýëýë”ýìõòãýëèéí 2010 îíû 7 äóãààðò
íèéòëýãäñýí.
7 Áàíê, ýðõ á¿õèé õóóëèéí ýòãýýäèéí ìºíãºí õàäãàëàìæ, òºëáºð òîîöîî, çýýëèéí
¿éë àæèëëàãààíû òóõàé õóóëü-“Òºðèéí ìýäýýëýë”ýìõòãýëèéí 1996 îíû 1

23
ÁÓÑÀÄ
18 äóãààð ç¿éë. Õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõ ¿íäýñëýë
18.1.Ýíý õóóëèéí 7 äóãààð ç¿éëèéã çºð÷ñºí áàéãóóëëàãà,
àëáàí òóøààëòàíä õóóëüä çààñíû äàãóó õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýíý.
18.2.Çàñãèéí ãàçðààñ ºðãºí ìýä¿¿ëñýí äóíä õóãàöààíû
òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýë, òóõàéí æèëèéí íýãäñýí òºñâèéí
òºñºë íü òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãûã õàíãààã¿é òîõèîëäîëä
òºñâèéí òºñëèéã áóöààíà.
18.3. Íýãäñýí òºñâèéí ã¿éöýòãýë íü òºñâèéí òóñãàé
øààðäëàãûã ýíý õóóëèéí 8.1-ä çààñíààñ áóñàä
øàëòãààíààð õàíãààã¿é íü Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí
õóóëèéí Äº÷èí ãóðàâäóãààð ç¿éëèéí 4-ò çààñíû
äàãóó Çàñãèéí ãàçðûã îãöðóóëàõ òóõàé ñàíàë ãàðãàõ
¿íäýñëýë áîëíî.
18.4. Óëñûí Èõ Õóðàë äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé
ìýäýãäýë, æèëèéí òºñºâ áàòëàõ, òýäãýýðò íýìýëò,
ººð÷ëºëò îðóóëàõäàà òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãûã
õàíãààã¿é íü Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ Ìîíãîë
Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí Ãó÷èí ãóðàâäóãààð ç¿éëèéí 1
äýõ õýñãèéí 1-ä çààñíû äàãóó õîðèã òàâèõ á¿ðýí ýðõýý
õýðýãæ¿¿ëýõ ¿íäýñëýë áîëíî.
19 ä¿ãýýð ç¿éë. Õóóëèéã äàãàæ ìºðäºõ æóðàì
19.1.Ýíý õóóëèéí 6.1.2, 6.1.3-ò çààñàí òºñâèéí òóñãàé
øààðäëàãûã 2013 îíû òºñâèéí æèëýýñ ýõëýí äàãàæ ìºðäºíº.
19.2.Ýíý õóóëèéí 6.1.4-ò çààñàí òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãûã
2014 îíû òºñâèéí æèëýýñ ýõëýí äàãàæ ìºðäºíº.
19.3.Ýíý õóóëèéí 6.1.4-ò çààñàí òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãûã
õºãæëèéí õºðºíãº îðóóëàëòûí ýõ ¿¿ñâýðèéí áîäèò õýðýãöýý,
ñòðàòåãèéí à÷ õîëáîãäîë á¿õèé àøèãò ìàëòìàëûí îðäûí
àøèãëàëòààñ òºñºâò îðóóëàõ îðëîãî, òýäãýýð îðä àøèãëàëòûí
óðüä÷èëãàà òºëáºðèéí áîëîìæ, ºìíºõ æèë¿¿äýä àâ÷ àøèãëàñàí
ãàäààä çýýëèéí ýðãýí òºëºëòèéí õóâààðüòàé óÿëäóóëæ, ¿å øàòòàé
õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð óëñûí íèéò ºðèéí ºíººãèéí öýâýð ¿íý

24
öýíýýð èëýðõèéëñýí äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íä ýçëýõ õóâü
õýìæýýã 2011 îíû òºñâèéí æèëä 50 õóâèàñ, 2012 îíû òºñâèéí æèëä
60 õóâèàñ, 2013 îíû òºñâèéí æèëä 50 õóâèàñ, 2014 îíû òºñâèéí
æèëýýñ ýõëýí 40 õóâèàñ òóñ òóñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéíà.
19.4.Ýíý õóóëèéí 19.3-ò çààñíû äàãóó ºíººãèéí öýâýð
¿íý öýíýýð èëýðõèéëñýí óëñûí íèéò ºðèéí äîòîîäûí íèéò
á¿òýýãäýõ¿¿íä ýçëýõ õóâü õýìæýýíèé 40 õóâèàñ äàâñàí õýñýãò
Çàñãèéí ãàçàð çºâõºí ýíý õóóëèéí 17.1-ä çààñàí ñàíõ¿¿ãèéí
õóðèìòëàë áèé áîëãîõ õ¿ðòýëõ õóãàöààíä ýíý õóóëèéí 17.4.1,
17.4.2-ò çààñàí õºãæëèéí õºðºíãº îðóóëàëòûí çîðèóëàëòààð
òºðèéí ºì÷èò õºãæëèéí áàíêèíä çýýëèéí áàòàëãàà ãàðãàíà.
19.5.Ýíý õóóëèéí 16.2-ò çààñàí íºõöºëèéã 2018 îíû òºñâèéí
æèëýýñ ºìíº õàíãàíà.
19.6.Óëñûí Èõ Õóðëûí íýãäñýí õóðàëäààíä îðîëöñîí
ãèø¿¿äèéí ãóðàâíû õî¸ðîîñ äîîøã¿é õóâèéí ñàíàëààð ýíý õóóëüä
íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëæ áîëíî.
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ
ÈÕ ÕÓÐËÛÍ ÄÀÐÃÀ Ä.ÄÝÌÁÝÐÝË

25
ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÒÓÑÃÀÉ ÑÀÍÃÈÉÍ
ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜÄ ÍÝÌÝËÒ ÎÐÓÓËÀÕ ÒÓÕÀÉ
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Çàñãèéí ãàçðûí òóñãàé ñàíãèéí òóõàé õóóëüä
äîð äóðäñàí àãóóëãàòàé äàðààõü ç¿éë, çààëò íýìñ¿ãýé:
1/5 äóãààð ç¿éëèéí 5.4.28 äàõü çààëò:
“5.4.28.Òºñâèéí òîãòâîðæóóëàëòûí ñàí.”
2/6 äóãààð ç¿éëèéí 6.2.8 äàõü çààëò:
“6.2.8.Òºñâèéí òîãòâîðæóóëàëòûí ñàí.”
3/ 91
ä¿ãýýð ç¿éë:
“91
ä¿ãýýð ç¿éë.Òºñâèéí òîãòâîðæóóëàëòûí ñàí
91
.1.Òºñâèéí òîãòâîðæóóëàëòûí ñàí íü òºñâèéí óäèðäëàãûí
çàð÷èì, òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãûã ìºðäºæ, íýãäñýí òºñâèéí
äóíä, óðò õóãàöààíû òýíöâýðòýé, òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ,
òºñâèéí òýíöâýðæ¿¿ëñýí ãîðèìûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ñàíõ¿¿ãèéí
õýðýãñëèéí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýíý.
91
.2.Òºñâèéí òîãòâîðæóóëàëòûí ñàíã äàðààõü ýõ ¿¿ñâýðýýñ
á¿ðä¿¿ëíý:
91
.2.1. Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé8
õóóëüä
çààñàí íºõöºëººð òîäîðõîéëñîí òºñâèéí
òýíöâýðæ¿¿ëñýí îðëîãîîñ äàâñàí òºñâèéí
îðëîãî;
91
.2.2. òºñâèéí òýíöâýðæ¿¿ëñýí òýíöëèéí àøèã;
91
.2.3. Çàñãèéí ãàçðûí íººö ñàíãèéí áîëîí Ýðñäýëèéí
ñàíãèéíòóõàéíòºñâèéíæèëèéíçàðöóóëàãäààã¿é
÷ºëººò ýõ ¿¿ñâýð;
8 Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëü-“Òºðèéí ìýäýýëýë” ýìõòãýëèéí 2010
îíû 30 äóãààðò íèéòëýãäñýí.

26
91
.2.4. Òºñâèéí òîãòâîðæóóëàëòûí ñàíãèéí ñàíõ¿¿ãèéí
¿éë àæèëëàãààíààñ îëñîí îðëîãî;
91
.2.5. áóñàä îðëîãî.
91
.3.Ýíý õóóëèéí 91
.1-ä çààñàí ñàíãèéí õºðºíãººñ äîð
äóðäñàí ñàíõ¿¿æèëò õèéõ çîðèóëàëòààð óëñûí òºñºâò øèëæ¿¿ëæ
áîëíî:
91
.3.1. òóõàéí æèëèéí òºñâèéí òýíöâýðæ¿¿ëñýí
îðëîãûí òºëºâëºãºº, òºñâèéí îðëîãûí
ã¿éöýòãýëèéí çºð¿¿;
91
.3.2. Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëèéí 8
äóãààð ç¿éëä çààñàí òîõèîëäëûí óëìààñ ¿¿ññýí
òºñâèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí íýìýëò ýõ ¿¿ñâýð.
91
.3.1-ä çààñàí çºð¿¿ã íºõºí çàðöóóëàëò
õèéõ øèéäâýðèéã Çàñãèéí ãàçàð ãàðãàí õýðýãæ¿¿ëæ, òºñâèéí
ã¿éöýòãýëä òóñãàíà.
91
.5.Òºñâèéí òîãòâîðæóóëàëòûí ñàíãèéí õºðºíãº íü ýíý
õóóëèéí 91
.3.1-ä çààñàí òºñâèéí àëäàãäëûã á¿ðýí ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýä
õ¿ðýëöýõã¿é òîõèîëäîëä óã àëäàãäëûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ çîðèóëàëòààð
Çàñãèéí ãàçàð Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëèéí 6.1.4-ò
çààñàí óëñûí ºðèéí õÿçãààðò áàãòààí çýýë àâ÷ áîëíî.
91
.6.Òºñâèéí òîãòâîðæóóëàëòûí ñàíãèéí õºðºíãèéã
Ìîíãîëáàíêèí äàõü òºðèéí ñàíãèéí òóñãàé äàíñàíä áàéðøóóëíà.
91
.7.Òºñâèéí òîãòâîðæóóëàëòûí ñàíãèéí õºðºíãèéã ýíý
õóóëèéí 91
.3-ò çààñàí çîðèóëàëòààð ñàíõ¿¿æèëò õèéõýä áàéíãà
õºðâºõ ÷àäâàðòàé áàéëãàõ, ýðñäýëýýñ õàìãààëàõ, îëîí óëñûí
ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëä ¿ð àøèãòàé õºðºíãº îðóóëàëò õèéõýä
÷èãëýñýí ñàíõ¿¿ãèéí íººöèéí óäèðäëàãûã ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë
ýðõýëñýíòºðèéíçàõèðãààíûòºâáàéãóóëëàãà,Ìîíãîëáàíêõîîðîíä
áàéãóóëñàí ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð Ìîíãîëáàíê õýðýãæ¿¿ëíý.”
2 äóãààð ç¿éë. Çàñãèéí ãàçðûí òóñãàé ñàíãèéí òóõàé õóóëèéí
õóóëèéí 2 äóãààð ç¿éëèéí 2.1 äýõ õýñãèéí “õóóëü òîãòîîìæ íü”
ãýñíèé äàðàà “Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé,” ãýæ íýìñ¿ãýé.
3 äóãààð ç¿éë. Ýíý õóóëèéã Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí
òóõàé õóóëü õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðººñ ýõëýí äàãàæ ìºðäºíº.

27
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÍÝÃÄÑÝÍ ÒªÑÂÈÉÍ
ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜÄ ÍÝÌÝËÒ ÎÐÓÓËÀÕ ÒÓÕÀÉ
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí òºñâèéí òóõàé õóóëèéí
2 äóãààð ç¿éëèéí 2.1 äýõ õýñãèéí “ýíý õóóëü áîëîí” ãýñíèé äàðàà
“Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé,” ãýæ, 13 äóãààð ç¿éëèéí 13.1,
13.3 äàõü õýñãèéí “Çàñãèéí ãàçðûí íººö õºðºíãº,” ãýñíèé äàðàà
“Òºñâèéí òîãòâîðæóóëàëòûí ñàí,” ãýæ òóñ òóñ íýìñ¿ãýé.
òóõàé õóóëü õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðººñ ýõëýí äàãàæ ìºðäºíº.

28
ÒªÑÂÈÉÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÛÍ ÓÄÈÐÄËÀÃÀ,
ÑÀÍÕ¯¯ÆÈËÒÈÉÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜÄ
ÍÝÌÝËÒ, ªªÐ×ËªËÒ ÎÐÓÓËÀÕ ÒÓÕÀÉ
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà,
ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëèéí 7 äóãààð ç¿éëèéí 7.1.2 äàõü
õýñãèéí “Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð” ãýñíèé ºìíº
“Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëèéí 5, 6 äóãààð ç¿éëèéã
áàðèìòëàí,” ãýæ, 8 äóãààð ç¿éëèéí 8.1.2 äàõü çààëòûí“óëñûí
òºñâèéí òºñëèéã” ãýñíèé äàðàà “Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí
òóõàé õóóëèéí 5,6 äóãààð ç¿éëèéã áàðèìòëàí áîëîâñðóóëæ”
ãýæ, 9 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 9.1.4 äýõ çààëòûí “Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë
àæèëëàãààíû õºòºëáºðò” ãýñíèé ºìíº “Òºñâèéí òîãòâîðòîé
áàéäëûí òóõàé õóóëèéí 5,6 äóãààð ç¿éëä áîëîí” ãýæ, 37 äóãààð
ç¿éëèéí 37.1 äýõ õýñãèéí “òºñâèéí ã¿éöýòãýë” ãýñíèé äàðàà“,
ò¿¿íèé äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýëä õýðõýí
íèéöñýí òàëààðõè ä¿í øèíæèëãýý“ ãýæ òóñ òóñ íýìñ¿ãýé.
2 äóãààð ç¿éë. Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà,
ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëèéí 6 äóãààð ç¿éëèéí 6.1.2 äàõü
çààëòûã äîð äóðäñàíààð ººð÷ëºí íàéðóóëñóãàé:
”6.1.2.Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëèéí 5, 6 äóãààð
ç¿éëä çààñíûã áàðèìòëàí äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé
ìýäýãäëèéã õýëýëöýí áàòëàõ;”
3 äóãààð ç¿éë. Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà,
ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëèéí “òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýë”
ãýñíèéã òîõèîëäîë á¿ðò íü “äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé
ìýäýãäýë” ãýæ ººð÷èëñ¿ãýé.

29
4 ä¿ãýýð ç¿éë. Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà,
ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëèéí 25 äóãààð ç¿éëèéí 25.2 äàõü
õýñãèéã õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöñóãàé.
òóõàé õóóëü õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðººñ ýõëýí äàãàæ
ìºðäºíº.

30
2011 îíû 12 ñàðûí 15 ºäºð Òºðèéí îðäîí Óëààíáààòàð õîò
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÅÐªÍÕÈÉËªÃ×ÈÉÍ
ÑÎÍÃÓÓËÈÉÍ ÕÓÓËÜÄ ÍÝÌÝËÒ
ÎÐÓÓËÀÕ ÒÓÕÀÉ
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí
õóóëüä äîð äóðäñàí àãóóëãàòàé 231
ä¿ãýýð ç¿éë íýìñ¿ãýé:
“231
ä¿ãýýð ç¿éë. Ñîíãóóëèéí ìºðèéí õºòºëáºðò òàâèãäàõ
øààðäëàãà
231
.1.Ñîíãóóëüä íýð äýâøèã÷èéí ñîíãóóëèéí ìºðèéí
õºòºëáºðò òóõàéí íýð äýâøèã÷èéã äýâø¿¿ëñýí óëñ òºðèéí íàì,
óëñ òºðèéí íàìóóäûí ñîíãóóëèéí ýâñëèéí Óëñûí Èõ Õóðëûí
áîëîí àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðãèéí èðãýäèéí Òºëººëºã÷äèéí
Õóðëûí ñîíãóóëüä îðîëöñîí ìºðèéí õºòºëáºðò òóñãàãäààã¿é,
óëñûí òºñâººñ ñàíõ¿¿æèëò øààðäàãäàõ àëèâàà çîðèëòûã òóñãàõã¿é
áàéíà.
231
.2.Ñîíãóóëüä íýð äýâøèã÷ íü ñîíãóóëü çîõèîí áàéãóóëàõ
õóãàöààíä ñîíãóóëèéí ìºðèéí õºòºëáºðòºº òóñãàãäààã¿é àëèâàà
çîðèëò, àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð àìëàõ, ñóðòàë÷èëãàà
ÿâóóëàõûã õîðèãëîíî.
231
.1, 231
.2-ò çààñíûã çºð÷ñºí íü
Ñîíãóóëèéí åðºíõèé õîðîî íýð äýâøèã÷èéã á¿ðòãýõã¿é áàéõ,
á¿ðòãýëýýñ õàñàõ ¿íäýñëýë áîëíî.”
2 äóãààð ç¿éë. Ýíý õóóëèéã 2011 îíû 12 äóãààð ñàðûí 15-íû
ºäðººñ ýõëýí äàãàæ ìºðäºíº.

31
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÕ ÕÓÐËÛÍ
ÑÎÍÃÓÓËÈÉÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÈÀÑ
ÄÎËÄÓÃÀÀÐ ÁYËÝÃ
ÑÎÍÃÓÓËÈÉÍ ÌªÐÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐ,
ÑÓÐÒÀË×ÈËÃÀÀ
34 ä¿ãýýð ç¿éë.Ñîíãóóëèéí ìºðèéí õºòºëáºð
34.1.Íàì, ýâñýë áîëîí áèå äààí íýð äýâøèã÷ íü ñîíãóóëèéí
ìºðèéí õºòºëáºðòýé áàéíà.
34.2.Íàì, ýâñëýýñ íýð äýâøèã÷ íü òóõàéí íàì, ýâñëèéí
ñîíãóóëèéí ìºðèéí õºòºëáºðººñ ººð áèå äààñàí ñîíãóóëèéí
ìºðèéí õºòºëáºðòýé áàéõûã õîðèãëîíî.
34.3.Ýíý õóóëèéí 34.1-ä çààñàí ñîíãóóëèéí ìºðèéí
õºòºëáºðò ìºíãº, ýä õºðºíãº, ýä õºðºíãºòýé õîëáîãäñîí ýðõ îëãîõ,
óóë óóðõàé, ãàçðûí òîñ, ýðäýñ áàÿëãèéí áîëîí áóñàä ñàëáàðûí
îðëîãîîñ èðãýäýä àëèâàà õèøèã, õóâü, òýäãýýðòýé àäèëòãàõ áóñàä
ç¿éë õ¿ðòýýõ, ýñõ¿ë çýýëèéí áîëîí áóñàä ºð òºëáºðèéã õ¿÷èíã¿éä
òîîöîõ, õºðâ¿¿ëýõ, ò¿¿í÷ëýí ¿íý òºëáºðã¿é, ýñõ¿ë õÿìäðàëòàé
¿íýýð ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ, ýñõ¿ë àæëûí áàéðàíä çóó÷ëàõ, àæèëä
îðóóëàõ çýðýã àìëàëò àâàõààð òóñãàõûã õîðèãëîíî.
34.4.Íàì, ýâñëèéí ñîíãóóëèéí ìºðèéí õºòºëáºðò ñàíõ¿¿ãèéí
òîäîðõîé ýõ ¿¿ñâýð øààðäñàí àðãà õýìæýý òóñãàãäñàí òîõèîëäîëä
ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ çàðäëûí ä¿í íü Òºñâèéí
òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëüä9
çààñàí òºñâèéí òóñãàé
øààðäëàãàä íèéöñýí áàéíà.
34.5.Íàì, ýâñýë ñîíãóóëèéí ìºðèéí õºòºëáºðºº Òºñâèéí
òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëüä çààñàí òºñâèéí òóñãàé
øààðäëàãàä íèéöýæ áàéãàà ýñýõ òàëààð òºðèéí àóäèòûí
áàéãóóëëàãààð ä¿ãíýëò ãàðãóóëíà.
34.6.Ñîíãóóëüä îëîíõè ñóóäàë àâñàí íàì, ýâñëèéí ñîíãóóëèéí
9 Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëü -“Òºðèéí ìýäýýëýë” ýìõòãýëèéí 2010
îíû 30 äóãààðò íèéòëýãäñýí.

32
ìºðèéí õºòºëáºð íü òóõàéí ñîíãóóëèéí ¿ð ä¿íä áàéãóóëàãäñàí
Óëñûí Èõ Õóðëààñ áàéãóóëàõ Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû
õºòºëáºðèéí ¿íäýñ áîëíî.
34.7.Íàì, ýâñýë áîëîí áèå äààí íýð äýâøèã÷ íü ñîíãóóëèéí
ìºðèéí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéí
òàëààðõ òîîöîî, ñóäàëãààã õºíäëºíãèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãààð
õÿíóóëñàí áàéíà.
34.8.Ýíý õóóëèéí 34.2, 34.3-ò çààñíûã çºð÷ñºí íü òóõàéí íýð
äýâøèã÷èéã íýðèéí æàãñààëòààñ õàñàõ, íàì, ýâñëèéã ñîíãóóëüä
îðîëöîõîîð á¿ðòãýñýí òóõàé øèéäâýðèéã õ¿÷èíã¿éä òîîöîõ
¿íäýñëýë áîëîõ áºãººä óã øèéäâýðèéã Ñîíãóóëèéí åðºíõèé õîðîî
íèéòýä ìýäýýëíý.

33
2011 îíû 12 ñàðûí 23 ºäºð Òºðèéí îðäîí Óëààíáààòàð õîò
ÒªÑÂÈÉÍ ÒÓÕÀÉ
/Øèíý÷èëñýí íàéðóóëãà/
ÍÝÃÄ¯ÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
ÍÈÉÒËÝÃ ¯ÍÄÝÑËÝË
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Õóóëèéí çîðèëò
1.1.Ýíý õóóëèéí çîðèëò íü òºñºâ, ò¿¿íèé çàð÷èì, òîãòîëöîî,
á¿ðýëäýõ¿¿í, àíãèëëûã òîãòîîæ, òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãûã
õýðýãæ¿¿ëýõ, òºñâèéí õàðèëöààíä îðîëöîã÷èéí ýðõ, ¿¿ðýã,
õàðèóöëàãûã òîäîðõîéëæ, òºñºâ áîëîâñðóóëàõ, áàòëàõ, çàðöóóëàõ,
á¿ðòãýõ, òàéëàãíàõ, õÿíàëò òàâèõòàé õîëáîãäñîí õàðèëöààã
çîõèöóóëàõàä îðøèíî.
2 äóãààð ç¿éë. Òºñâèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ
2.1.Òºñâèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ íü Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí
õóóëü,10
Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëü,11
ýíý õóóëü
áîëîí ýäãýýð õóóëüòàé íèéö¿¿ëýí ãàðãàñàí õóóëü òîãòîîìæèéí
áóñàä àêòààñ á¿ðäýíý.
3 äóãààð ç¿éë. Õóóëèéí ¿éë÷ëýõ õ¿ðýý
3.1.Ýíý õóóëü íü òºñâèéí áàéãóóëëàãà, ò¿¿íèé àëáàí
òóøààëòàí, Çàñãèéí ãàçðûí áîëîí îðîí íóòãèéí òóñãàé ñàí,
òºðèéí ÷èã ¿¿ðýãò õàìààðàõ àæèë, ¿éë÷èëãýýã ãýðýýíèé ¿íäñýí
äýýð õýðýãæ¿¿ëäýã áîëîí õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó òºñºâò îðëîãî
òºâëºð¿¿ëýõ ¿¿ðýã õ¿ëýýäýã òºðèéí áîëîí îðîí íóòãèéí ºì÷èò,
òºðèéí áîëîí îðîí íóòãèéí ºì÷èéí îðîëöîîòîé õóóëèéí ýòãýýäýä
10 Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëü -“Òºðèéí ìýäýýëýë” ýìõòãýëèéí 1992 îíû 1
11 Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëü - “Òºðèéí ìýäýýëýë” ýìõòãýëèéí
2010 îíû 30 äóãààðò íèéòëýãäñýí.

34
õàìààðíà.
3.2.Ýíý õóóëüä çààñàí õºòºëáºðèéí òºëºâëºëò, ¿ð ä¿íãèéí
ãýðýý, ò¿¿íèé ã¿éöýòãýë, òàéëàãíàëòàé õîëáîãäñîí çîõèöóóëàëò
íü õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó óëñûí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõòàé
õîëáîãäñîí ã¿éöýòãýõ àæèë ýðõëýõ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûí
ã¿éöýòãýõ àæèëä õàìààðàõã¿é.
3.3.Ýíý õóóëüä çààñàí èë òîä áàéäàëòàé õîëáîãäñîí
çîõèöóóëàëò íü õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó òºðèéí íóóöàä
õàìààðàõ òºñºâò áîëîí ýíý õóóëèéí 3.2-ò çààñàí ã¿éöýòãýõ àæèëä
õàìààðàõã¿é.
3.4.Òºñâèéí õàðèëöààã çºâõºí ýíý õóóëèàð çîõèöóóëàõ
áºãººä îðîí íóòàã, ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãààíä ñàíõ¿¿æèëòèéí
ýõ ¿¿ñâýðèéí õýìæýýã õóóëü÷ëàí òîãòîîõ, ò¿¿íèéã õóâààðèëàõ
àëèâàà õàðèëöàà ¿¿íä íýãýí àäèë õàìààðíà.
4 ä¿ãýýð ç¿éë.Õóóëèéí íýð òîìü¸îíû òîäîðõîéëîëò
4.1.Ýíý õóóëüä õýðýãëýñýí äàðààõ íýð òîìü¸îã äîð äóðäñàí
óòãààð îéëãîíî:
4.1.1. “òºñâèéí òóñãàé øààðäëàãà” ãýæ Òºñâèéí
òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëèéí 6 äóãààð
ç¿éëä çààñíûã;
4.1.2. “äóíä õóãàöàà” ãýæ Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí
òóõàé õóóëèéí 4.1.9-ä çààñíûã;
4.1.3. “äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýë”
ãýæ Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëèéí
4.1.10-ò çààñíûã;
4.1.4. “òºñâèéí òºñºë” ãýæ äóíä õóãàöààíû òºñâèéí
õ¿ðýýíèé ìýäýãäýëä ¿íäýñëýí, õóóëüä çààñàí
øààðäëàãûí äàãóó òºñâèéí øàòëàë á¿ðýýð
òºñâèéí àíãèëàë àøèãëàí Çàñãèéí ãàçðààñ
Óëñûí Èõ Õóðàëä, ò¿¿í÷ëýí á¿õ øàòíû Çàñàã
äàðãààñ òóõàéí øàòíû èðãýäèéí Òºëººëºã÷äèéí
Õóðàëä ºðãºí ìýä¿¿ëñýí òºñâèéí ñàíàëûã;
4.1.5. “òºñºâ” ãýæ òºðèéí ÷èã ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä

35
øààðäàãäàõ ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã áèé
áîëãîõ çîðèëãîîð òºðèéí ìýäýëä õóðèìòëóóëàí
õóâààðèëæ, çàðöóóëàõ õºðºíãº, îðëîãî,
çàðëàãà, ºð, òºëáºð, ñàíõ¿¿ãèéí àìëàëò áîëîí
¿¿ðýã, òýäãýýðòýé õîëáîãäñîí ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë
àæèëëàãàà, õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýý, ò¿¿íä
øààðäàãäàõ îðö, õ¿ðýõ ¿ð ä¿íãèéí íèéëáýð
öîãöûã;
4.1.6. “óëñûí òºñºâ” ãýæ Óëñûí Èõ Õóðëààñ
áàòàëñàí, Çàñãèéí ãàçàð áîëîí óëñûí
òºñºâò õàðüÿàëàãäàõ òºñâèéí åðºíõèéëºí
çàõèðàã÷èéí á¿ðä¿¿ëæ, õóâààðèëàí çàðöóóëàõ
òºñâèéã;
4.1.7. “ñóóðü ò¿âøèíä ¿íäýñëýñýí òºñºâ” ãýæ ìàêðî
ýäèéí çàñãèéí òààìàãëàëä íèéö¿¿ëæ, òóõàéí
òºñºâ õýðýãæèõ æèëä õóóëü òîãòîîìæ, ýñõ¿ë
òºðèéí áîäëîãîä ººð÷ëºëò îðîõã¿é áàéõààð
òîîöñîí òºñâèéí òîîöîîã;
4.1.8. “æèëèéí òºñâèéí õÿçãààð” ãýæ òºñâèéí
òóñãàé øààðäëàãà, äóíä õóãàöààíû òºñâèéí
õ¿ðýýíèé ìýäýãäýëä íèéö¿¿ëýí òºñâèéí
åðºíõèéëºí çàõèðàã÷èéí òóõàéí æèëèéí òºñºâ
áîëîâñðóóëàõàä áàðèìòëàõ îðëîãûí äîîä
õýìæýý, çàðëàãûí äýýä õýìæýýã;
4.1.9. “òºñâèéí îðëîãî” ãýæ õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó
óëñûí áîëîí îðîí íóòãèéí òºñºâ á¿ðä¿¿ëýõ
îðëîãî, òºñâèéí áàéãóóëëàãûí ººðèéí ¿éë
àæèëëàãààíû îðëîãûã;
4.1.10. “òºñâèéí çàðëàãà” ãýæ òºñºâ çàõèðàã÷èéí ¿éë
àæèëëàãàà, õýðýãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð, òºñºë, àðãà
õýìæýýã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýýð áàòëàãäñàí òºñâººñ
õóâààðèëàí, çàðöóóëàõ õºðºíãèéã;
4.1.11. “òºñâèéí òýíöýë” ãýæ òóõàéí òºñâèéí æèëèéí
òºñâèéí íèéò îðëîãî, çàðëàãûí çºð¿¿ã;

36
4.1.12. “òºñâèéí àøèã” ãýæ òºñâèéí çàðëàãààñ äàâñàí
îðëîãûã;
4.1.13. “òºñâèéí àëäàãäàë” ãýæ òºñâèéí îðëîãîîñ
äàâñàí çàðëàãûã;
4.1.14. ”îðëîãî” ãýæ òóõàéí ýòãýýäèéí äîòîîä
ã¿éëãýýíýýñ áóñàä ãàäíààñ õ¿ëýýí àâàõ á¿õ
òºðëèéí ã¿éëãýýã;
4.1.15. ”çàðëàãà” ãýæ òóõàéí ýòãýýäèéí äîòîîä
ã¿éëãýýíýýñ áóñàä ãàäàãø ÷èãëýñýí á¿õ òºðëèéí
ã¿éëãýýã;
4.1.16. “õºòºëáºð” ãýæ òºñºâ õóâààðèëàõ çîðèëãîîð
¿ð ä¿íã íü òîîöîæ, òàéëàãíàæ áîëîõóéö ººð
õîîðîíäîî óÿëäàà á¿õèé òºðèéí ÷èã ¿¿ðãèéã
õàíãàõàä ÷èãëýñýí áàãö àðãà õýìæýýã;
4.1.17. “àðãà õýìæýý” ãýæ õºòºëáºðèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä
áàãòàõ, òîî õýìæýý, öàã õóãàöàà, ÷àíàðûí
øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýýð òîäîðõîéëîãäîõ àæèë,
¿éë÷èëãýýã;
4.1.18. “îðö” ãýæ òóõàéí àæèë, ¿éë÷èëãýýã
õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ ýä õºðºíãº áîëîí
ýäèéí áóñ õºðºíãèéã;
4.1.19. “ýäèéí çàñãèéí òîìñãîñîí àíãèëàë” ãýæ ýäèéí
çàñãèéí äýëãýðýíã¿é àíãèëëûí õýä õýäýí
ç¿éëèéã íýãòãýí á¿ëýãëýñíèéã;
4.1.20. “ýäèéí çàñãèéí äýëãýðýíã¿é àíãèëàë” ãýæ ýäèéí
çàñãèéí àíãèëëûí àíõäàã÷ ç¿éëèéã;
4.1.21. “ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã” ãýæ òºñâèéí àëäàãäëûã
íºõºõ çîðèëãîîð îëãîõ õºðºíãèéã;
4.1.22. “îðëîãûí øèëæ¿¿ëýã” ãýæ îðîí íóòãèéí òºñâèéã
äýìæèõ çîðèëãîîð äýýä øàòíû òºñâèéí
îðëîãîîñ îðîí íóòãèéí òºñºâò òîîöîæ îëãîõ
õºðºíãèéã;

37
4.1.23. “òóñãàé çîðèóëàëòûí øèëæ¿¿ëýã” ãýæ ýíý
õóóëèéí 61.1-ä çààñàí ÷èã ¿¿ðãèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ
çîðèëãîîð òóñãàéëàí òîãòîîñîí çîðèóëàëò,
íºõöºë, øààðäëàãûí äàãóó àéìàã, íèéñëýëèéí
òºñºâò óëñûí òºñâººñ îëãîõ õºðºíãèéã;
4.1.24. ”õºðºíãº îðóóëàëò” ãýæ òºñâººñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ,
òóõàéí øàòíû òºñºâò õàìààðàõ õóóëèéí
ýòãýýäèéí ºì÷ëºëä øèëæèõ õºðºíãèéí
çàðëàãûã;
4.1.25. “òàòâàðûí çàðëàãà” ãýæ òàòâàðûí õóóëèàð
òóõàéí æèëä òàòâàð òºëºã÷èä îëãîõ òàòâàðûí
õºíãºëºëò, ÷ºëººëºëòèéã;
4.1.26. “òºñâèéí òîäîòãîë” ãýæ òóõàéí æèëèéí òºñâèéã
áàòàëñàí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûí øèéäâýðò
íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõûã;
4.1.27. “îðîí íóòãèéí òºñºâ” ãýæ àéìàã, íèéñëýë, ñóì,
ä¿¿ðãèéí èðãýäèéí Òºëººëºã÷äèéí Õóðëààñ
áàòàëñàí, òóõàéí øàòíû òºñºâò õàðüÿàëàãäàõ
åðºíõèéëºí çàõèðàã÷èéí á¿ðä¿¿ëæ, õóâààðèëàí
çàðöóóëàõ òºñâèéã;
4.1.28. “îðîí íóòãèéí õºãæëèéí íýãäñýí ñàí” ãýæ
îðîí íóòãèéí õºãæëèéã äýìæèõ, á¿ñ íóòãèéí
òýíöâýðòýé áàéäëûã õàíãàõ çîðèëãîîð óëñûí
òºñâººñ îðîí íóòãèéí òºñºâò îëãîõîîð äàõèí
õóâààðèëàëò õèéõ õºðºíãèéã;
4.1.29. “îðîí íóòãèéí òºñâèéí ñóóðü îðëîãî” ãýæ
òóõàéí øàòíû òºñºâò îðîõ òàòâàðûã äîîä õóâü,
õýìæýýãýýð òîîöñîí îðëîãî áîëîí òàòâàðûí áóñ
îðëîãûí íèéëáýðèéã;
4.1.30. “îðîí íóòãèéí òºñâèéí ñóóðü çàðëàãà” ãýæ ýíý
õóóëèéí 58.1.1, 58.2.1, 58.3.1, 58.4.1-ä çààñàí
÷èã ¿¿ðýãòýé õîëáîãäîõ óðñãàë áîëîí õºðºíãèéí
çàðëàãà, ýíý õóóëèéí 58.1.4, 58.1.14, 58.2.4,
58.2.13, 58.3.2, 58.3.5, 58.4.2, 58.4.6-ä çààñàí

38
÷èã ¿¿ðýãòýé õîëáîãäîõ óðñãàë çàðëàãûí
íèéëáýðèéã;
4.1.31. “îðîí íóòãèéí òºñâèéí ¿íäñýí òýíöëèéí
àëäàãäàë” ãýæ îðîí íóòãèéí òºñâèéí ñóóðü
îðëîãîîñ äàâñàí îðîí íóòãèéí òºñâèéí ñóóðü
çàðëàãûã;
4.1.32. “Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí òºñºâ” ãýæ
Íèéãìèéí äààòãàëûí òóõàé õóóëèéí12
äàãóó
á¿ðä¿¿ëæ, çàðöóóëàõ, òóõàéí æèëä Óëñûí Èõ
Õóðëààñ áàòàëñàí òºñâèéã;
4.1.33. ”Õ¿íèé õºãæèë ñàíãèéí òºñºâ” ãýæ Õ¿íèé õºãæèë
ñàíãèéí òóõàé õóóëèéí13
äàãóó á¿ðä¿¿ëæ,
çàðöóóëàõ, òóõàéí æèëä Óëñûí Èõ Õóðëààñ
áàòàëñàí òºñâèéã;
4.1.34. ”òºñâèéí áàéãóóëëàãà” ãýæ áàòëàãäñàí òºñâèéí
äàãóó òºðèéí ÷èã ¿¿ðýãò õàìààðàõ àæèë,
¿éë÷èëãýýã õýðýãæ¿¿ëäýã, Õóóëèéí ýòãýýäèéí
óëñûí á¿ðòãýëèéí òóõàé õóóëèéí14
7.1.3-ò
çààñíû äàãóó ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë
ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãàä
á¿ðòã¿¿ëñýí òºðèéí áîëîí îðîí íóòãèéí ºì÷èò,
àøãèéí òºëºº áóñ õóóëèéí ýòãýýäèéã;
4.1.35. “òºñâèéí çàõèðàã÷” ãýæ òºñâèéí åðºíõèéëºí
çàõèðàã÷, òºñâèéí òºâëºð¿¿ëýí çàõèðàã÷ áîëîí
òºñâèéí øóóä çàõèðàã÷èéã;
4.1.36. “òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷” ãýæ ººðèéí
ýðõëýõ àñóóäëûí õ¿ðýýíèé òºñâèéã òºëºâëºõ,
áàòëàãäñàí òºñâèéã õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó
õóâààðèëàõ, õÿíàëò òàâèõ, çàõèðàí çàðöóóëàõ,
ã¿éöýòãýëèéã òàéëàãíàõ ýðõ á¿õèé ýòãýýäèéã;
12 Íèéãìèéí äààòãàëûí òóõàé õóóëü -“Òºðèéí ìýäýýëýë” ýìõòãýëèéí 1994 îíû 8
äóãààðò íèéòëýãäñýí.
13 Õ¿íèé õºãæèë ñàíãèéí òóõàé õóóëü-“Òºðèéí ìýäýýëýë” ýìõòãýëèéí 2009 îíû 45
äóãààðò íèéòëýãäñýí.
14 Õóóëèéí ýòãýýäèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí òóõàé õóóëü-“Òºðèéí ìýäýýëýë”
ýìõòãýëèéí 2003 îíû 22 äóãààðò íèéòëýãäñýí.

39
4.1.37. “òºñâèéí òºâëºð¿¿ëýí çàõèðàã÷” ãýæ òºñâèéí
åðºíõèéëºí çàõèðàã÷ààñ õóâààðèëñàí ÷èã
¿¿ðãèéí òºñâèéã òºëºâëºõ, òºñâèéí øóóä
çàõèðàã÷èä õóâààðèëàõ, õÿíàëò òàâèõ, õóóëü
òîãòîîìæèéí äàãóó çàõèðàí çàðöóóëàõ,
ã¿éöýòãýëèéã òàéëàãíàõ ýðõ á¿õèé ýòãýýäèéã;
4.1.38. “òºñâèéíøóóäçàõèðàã÷”ãýæòºñâèéíåðºíõèéëºí
çàõèðàã÷ áîëîí òºñâèéí òºâëºð¿¿ëýí
çàõèðàã÷ààñ õóâààðèëñàí ÷èã ¿¿ðãèéí òºñâèéã
òºëºâëºõ, õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó çàõèðàí
çàðöóóëàõ, ã¿éöýòãýëèéã òàéëàãíàõ ýðõ á¿õèé
ýòãýýäèéã;
4.1.39. ”òºðèéí ÷èã ¿¿ðýãò õàìààðàõ àæèë, ¿éë÷èëãýýã
ã¿éöýòãýã÷” ãýæ òºðèéí ÷èã ¿¿ðýãò õàìààðàõ
àæèë, ¿éë÷èëãýýã ãýðýýíèé äàãóó ã¿éöýòãýæ,
òóõàéí àæèë, ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, òîî õýìæýý,
õ¿ðýõ ¿ð ä¿íãèéí òàëààðõ õàðèóöëàãûã áèå äààí
õ¿ëýýõ ýòãýýäèéã;
4.1.40. “òºðèéí ñàíãèéí ¿éë àæèëëàãàà” ãýæ òºñºâ,
ìºíãºí õºðºíãº, ºð òºëáºðèéí óäèðäëàãûã
õýðýãæ¿¿ëýõ, òºëáºð òîîöîîã ã¿éöýòãýõ, òºñâèéí
ã¿éöýòãýëèéã òàéëàãíàõûã;
4.1.41. ”òºðèéí ñàíãèéí íýãäñýí äàíñ” ãýæ Çàñãèéí
ãàçðûí íýãäñýí çîõèöóóëàëò á¿õèé òºñâèéí
åðºíõèé äàíñ áîëîí Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí
òºñºâò õàìààðàõ á¿õ òºñâèéí çàõèðàã÷èéí
Ìîíãîëáàíêèíä áàéðøèõ ìºíãºí õºðºíãèéí
õàðèëöàõ äàíñûã;
4.1.42. ”òºñâèéí åðºíõèé äàíñ” ãýæ òóõàéí øàòíû
òºñâèéí ìºíãºí ã¿éëãýýã íýãòãýí á¿ðòãýõ
õàðèëöàõ äàíñûã;
4.1.43. “çàðöóóëàëòûí ýðõ” ãýæ áàòëàãäñàí òºñâèéí
õ¿ðýýíä òºñâèéí áàéãóóëëàãûí ñàð, óëèðàëä
çàðöóóëàõ òºñâèéí äýýä õÿçãààðûã;

40
4.1.44. “Çàñãèéí ãàçðûí ºðèéí óäèðäëàãà” ãýæ
Çàñãèéí ãàçðûí äóíä áîëîí áîãèíî
õóãàöààíû ñàíõ¿¿ãèéí çàðäàë, ýðñäýëèéí
ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõ ñòðàòåãè áîëîâñðóóëæ,
õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã;
4.1.45. ”ºð” ãýæ ºðèéí õýðýãñëýýð äàìæóóëàí òóõàéí
ýòãýýäýýñ áóñàä ýòãýýäèéí ºìíº èðýýä¿éä ýðãýí
òºëºõ òºëáºðèéí ¿¿ðãèéã;
4.1.46. “ºðèéí õýðýãñýë” ãýæ á¿õ òºðëèéí çýýë, ¿íýò
öààñ áîëîí ºð ¿¿ñãýõ àëèâàà ãýðýý, õýëöëèéã;
4.1.47. “óëñûí ºð” ãýæ Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí
òóõàé õóóëèéí 4.1.8-ä çààñíûã;
4.1.48. “áîëçîøã¿é ºð òºëáºð” ãýæ Çàñãèéí ãàçðûí
ãàðãàñàí áàòàëãààã õàíãàõ, ýñõ¿ë ¿íäýñíèé
àþóëã¿é áàéäàë, óëñ òºð, íèéãýì, ýäèéí çàñàã,
ñàíõ¿¿, òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ
çîðèëãîîð òºðººñ õýðýãæ¿¿ëýõ áîäëîãûí
àðãà õýìæýýòýé õîëáîãäîí òºñºâò ¿¿ñ÷
áîëçîøã¿é ýðñäýëèéã ìºíãºí ä¿íãýýð òîîöîæ
èëýðõèéëñíèéã;
4.1.49. “äîòîîä àóäèò” ãýæ òºñâèéí õºðºíãèéã ç¿é
çîõèñòîé, ¿ð àøèãòàé çàðöóóëàõ, ýðñäýëèéí
óäèðäëàãààð õàíãàõàä ÷èãëýñýí òºñâèéí äîòîîä
õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãààã;
4.1.50. “ýðãýëòèéí ñàí” ãýæ ¿éë àæèëëàãàà íü íýãýýñ
äýýø òºñâèéí æèë äàìæèí áàéíãà õýðýãæèõ,
ººðèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã õóóëüä çààñàí ¿éë
àæèëëàãààíä çàðöóóëæ, ò¿¿íýýñ îðîõ îðëîãî,
ýñõ¿ë çàðöóóëñàí õºðºíãèéí ýðãýí òºëºëòèéã
òóõàéí ¿éë àæèëëàãààã äàõèí ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ
çîðèóëàëòòàé òºñâèéí òóñãàé äàíñûã.

41
ÕÎ¨ÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
ÒªÑÂÈÉÍ ÇÀÐ×ÈÌ, Ò¯¯ÍÈÉÃ ÕÝÐÝÃÆ¯¯ËÝÕ
5 äóãààð ç¿éë.Òºñâèéí çàð÷èì
5.1.Òºñâèéã òºëºâëºõ, áàòëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ, òàéëàãíàõàä
äàðààõ çàð÷ìûã áàðèìòàëíà:
5.1.1. òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàñàí áàéõ;
5.1.2. òºñâèéí èæ á¿ðýí, ¿íýí çºâ áàéäëûã õàíãàñàí
áàéõ;
5.1.3. ñàíõ¿¿, òºñâèéí çîõèñòîé óäèðäëàãûã
õýðýãæ¿¿ëýõ;
5.1.4. èë òîä áàéäëûã õàíãàñàí áàéõ;
5.1.5. õàðèóöëàãàòàé áàéõ.
6 äóãààð ç¿éë. Òºñâèéí çàð÷ìûã õýðýãæ¿¿ëýõ
6.1.Òºñâèéã òºëºâëºõ, áàòëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ, òàéëàãíàõàä ýðõ
á¿õèé áàéãóóëëàãà, òºñâèéí çàõèðàã÷ íü òºñâèéí çàð÷ìûã ìºðäëºã
áîëãîæ, õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé.
6.2.Ýíý õóóëèéí 5.1.1-ä çààñàí òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã
õàíãàñàí áàéõ çàð÷ìûã äàðààõ áàéäëààð õýðýãæ¿¿ëíý:
6.2.1. Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëüä
çààñàí òóñãàé øààðäëàãûã õàíãàõ;
6.2.2. æèë á¿ðèéí òºñâèéí çàðëàãûã îðëîãî áîëîí
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ áóñàä ýõ ¿¿ñâýðýýð íü á¿ðýí
íºõäºã áàéõààð òºëºâëºí áàòàëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ;
6.2.3. óðüä÷èëàí òîîöîîëîõ áîëîìæã¿é íºõöºë
áàéäëûí óëìààñ òºñâèéí îðëîãî áóóðàõ,
ýñõ¿ë çàðëàãà íýìýãäñýíýýð òºñâèéí àëäàãäàë
íýìýãäýõýýð áîë òºñâèéí çàðëàãûã áóóðóóëàõ,
ýñõ¿ë îðëîãûí ýõ ¿¿ñâýðèéã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð
òóõàéí æèëèéí òºñºâò òîäîòãîë õèéæ, òºñâèéã
òýíöâýðæ¿¿ëýõ;

42
6.2.4. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷, Óëñûí Èõ Õóðàë,
íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ áàéãóóëëàãà, Çàñãèéí
ãàçàð, Çàñàã äàðãûí àëèâàà øèéäâýð íü
òºñºâò ¿ç¿¿ëýõ íºëººëëèéí òàëààðõ ä¿ãíýëòýä
¿íäýñëýñýí áàéõ;
6.2.5. òºñâèéí æèëèéí äóíäóóð îðëîãî áóóðóóëàõ,
çàðëàãà íýìýãä¿¿ëýõ ¿ð äàãàâàðòàé áîäëîãûí
àëèâààøèéäâýðãàðãàñàíáîëò¿¿íèéãäàðààãèéí
òºñâèéí æèëýýñ õýðýãæ¿¿ëäýã áàéõ.
6.3.Ýíý õóóëèéí 5.1.2-ò çààñàí òºñâèéí èæ á¿ðýí, ¿íýí çºâ
áàéäëûã õàíãàñàí áàéõ çàð÷ìûã äàðààõ áàéäëààð õýðýãæ¿¿ëíý:
6.3.1. òºñâèéí îðëîãî, çàðëàãà, õºðºíãº, ºð òºëáºðèéí
ã¿éëãýýã áóóðóóëàõ áè÷èëò õèéõã¿éãýýð íèéò
ä¿íãýýð íü òºëºâëºæ, òàéëàãíàõ;
6.3.2. ñàíõ¿¿ãèéí àëèâàà ¿éë àæèëëàãààã íÿãòëàí
áîäîõ á¿ðòãýëèéí îëîí óëñûí áîëîí ¿íäýñíèé
ñòàíäàðòûí äàãóó, öàã õóãàöààíä íü, ¿íýí
çºâ, ¿íäýñíèé ìºíãºí òýìäýãòýýð èëýðõèéëýí
á¿ðòãýæ, òàéëàãíàõ;
6.3.3. òºñâèéí îðëîãîîð áàòàëãààæñàí Çàñãèéí
ãàçðûí áàòàëãàà, çýýë, á¿õ òºðëèéí ñàíõ¿¿ãèéí
¿¿ðýãòýé õîëáîãäñîí ãýðýý, õýëöýë, ¿éë
àæèëëàãààã òºñºâò òóñãàõ;
6.3.4. òºñâèéí æèëèéí ÿâöàä øèíýýð áèé áîëñîí
àëèâààîðëîãî,ýõ¿¿ñâýð,çýýë,õàíäèâ,òóñëàìæ,
òýäãýýðýýð ñàíõ¿¿æ¿¿ëñýí ¿éë àæèëëàãààíû
çàðëàãà íü òºñâèéí á¿ðýëäýõ¿¿í áàéõ.
6.4.Ýíý õóóëèéí 5.1.3-ò çààñàí ñàíõ¿¿, òºñâèéí çîõèñòîé
óäèðäëàãûã õýðýãæ¿¿ëýõ çàð÷ìûã äàðààõ áàéäëààð õýðýãæ¿¿ëíý:
6.4.1. òºñâèéã ¿ð àøèãòàé, õýìíýëòòýé áàéõààð
òºëºâëºæ, çàðöóóëàõ;
6.4.2. òºðèéí ÷èã ¿¿ðýãò õàìààðàõã¿é õºòºëáºð, àðãà
õýìæýýã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõã¿é áàéõ;

43
6.4.3. èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãààð
ã¿éöýòã¿¿ëýõ áîëîìæòîé õºòºëáºð, àðãà
õýìæýýã òýäãýýðýýð ã¿éöýòã¿¿ëýõ ÷èãëýë
áàðèìòëàõ;
6.4.4. õóóëüä ººðººð çààãààã¿é áîë áàðàà
íèéë¿¿ëýõ, àæèë ã¿éöýòãýõ, ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ
ýòãýýäèéã ÷ºëººò ºðñºëäººí, íýýëòòýé ñîíãîí
øàëãàðóóëàëòûí àðãààð ñîíãîõ;
6.4.5. òºñâèéí çàõèðàã÷ òºñâèéí îðëîãûã áàðüöààëàõ,
ò¿¿ãýýð áàòàëãàà ãàðãàõã¿é áàéõ;
6.4.6. õóóëüä ººðººð çààãààã¿é áîë òºñâèéí îðëîãûã
àëüíýãýòãýýä,ýñõ¿ë¿éëàæèëëàãààíäòóñãàéëàí
îíîîõã¿é áàéõ;
6.4.7. òºðººñ õýðýãæ¿¿ëýõ àëèâàà ¿éë àæèëëàãàà,
õºòºëáºð, àðãà õýìæýý, òàòâàð íîãäóóëàëò,
ýñõ¿ë õºíãºëºëò, áàòàëãàà, çýýë, ºð òºëáºð,
ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãàà, áîëçîøã¿é ºð
òºëáºð, òýäãýýðèéí ¿ð ä¿í íü ºíºº áîëîí
èðýýä¿é ¿åèéí õîîðîíä òýãø áóñ áàéäàë
¿¿ñãýõã¿é áàéõ;
6.4.8. òºñâèéã çîõèñòîé óäèðäàæ àâëàãà, ºð òºëáºð
¿¿ñãýõã¿é áàéõ.
6.5.Ýíý õóóëèéí 5.1.4-ò çààñàí òºñâèéí èë òîä áàéäëûã
õàíãàñàí áàéõ çàð÷ìûã äàðààõ áàéäëààð õýðýãæ¿¿ëíý:
6.5.1. òºñºâ õýëýëöýõ, áàòëàõ ¿éë àæèëëàãààã
íèéòýä íýýëòòýé áàéëãàæ, òºñâèéí òºëºâëºãºº,
ã¿éöýòãýë, òàéëàãíàëûí òàëààð òîãòîîñîí
õóãàöààíä íèéòýä îéëãîìæòîé, õ¿ðòýýìæòýé
áàéäëààð ìýäýýëýõ;
6.5.2. òºñâèéã òºëºâëºõ, á¿ðä¿¿ëýõ, õóâààðèëàõ,
òàéëàãíàõ ¿éë àæèëëàãààíä îëîí íèéòèéí
îðîëöîîã õàíãàõ;
6.5.3. òºñâèéí ã¿éöýòãýë, çàðöóóëàëò íü áàòëàãäñàí
òºëºâëºãººíèé äàãóó õýðýãæèæ áàéãàà ýñýõýä
îëîí íèéò õÿíàëò òàâèõ áîëîìæîîð õàíãàõ;

44
6.5.4. òºðººñ ¿ç¿¿ëæ áàéãàà àëèâàà àæèë, ¿éë÷èëãýý,
õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà àðãà õýìæýý, òýäãýýðèéí
õ¿ðýýíä õóäàëäàí àâ÷ áàéãàà áàðàà, àæèë,
¿éë÷èëãýýíä îëîí íèéò õÿíàëò òàâèõ áîëîìæîîð
õàíãàõ;
6.5.5. õºòºëáºð, òºñºë, àðãà õýìæýýíèé à÷ õîëáîãäëûí
ýðýìáý, õýðýãæ¿¿ëýõ äàðààëàë, àðãà çàìûã
òîäîðõîéëîõ øèéäâýðò îëîí íèéòèéí ñàíàëûã
õàðãàëçàí ¿çýõ;
6.5.6. òºñâèéí àñóóäëààð èðãýä, òºðèéí áóñ
áàéãóóëëàãààñ ãàðãàñàí ñàíàë, ä¿ãíýëòèéã ýðõ
á¿õèé ýòãýýä íü øèéäâýðòýý õýðõýí òóñãàñàí
òóõàé, òºñâèéí ¿éë àæèëëàãààí äàõü îëîí
íèéòèéí îðîëöîîã õàíãàæ àæèëëàñàí ä¿íã
òýäýíä òóõàé á¿ð ìýäýýëæ áàéõ.
6.6.Ýíý õóóëèéí 5.1.5-ä çààñàí õàðèóöëàãàòàé áàéõ çàð÷ìûã
äàðààõ áàéäëààð õýðýãæ¿¿ëíý:
6.6.1. òºñâèéí çàõèðàã÷ íü ò¿¿íèéã òîìèëñîí
áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòíû ºìíº, ýñõ¿ë
äýýä øàòíûõàà òºñâèéí çàõèðàã÷èéí ºìíº
òºñâèéí òàëààð õàðèóöëàãà õ¿ëýýäýã áàéõ;
6.6.2. òºñâèéí çàõèðàã÷ íü òºñâèéí àñóóäëàà ººðèéí
õàðüÿàëàãäàõ äýýä øàòíû òºñâèéí çàõèðàã÷ààð
äàìæóóëàí øèéäâýðë¿¿ëäýã áàéõ;
6.6.3. òºñâèéí çàõèðàã÷ íü ººðèéí ýðõ, ¿¿ðãýý äîîä
øàòíû òºñâèéí çàõèðàã÷èä øèëæ¿¿ëæ áîëîõ
áîëîâ÷ ýíý íü ò¿¿íèéã õàðèóöëàãààñ ÷ºëººëºõ
¿íäýñëýë áîëîõã¿é áàéõ;
6.6.4. òºñâèéí çàõèðàã÷ íü òºñâèéí æèëèéí äóíäóóð
ýíý õóóëèàð îëãîãäñîí á¿ðýí ýðõèéíõýý õ¿ðýýíä
òóõàéí æèëèéí òºñºâòºº ººð÷ëºëò îðóóëæ,
çîõèöóóëàëò õèéñýí áîë ã¿éöýòãýëèéã íü àíõíû
áàòëàãäñàí çîðèëò, õ¿ðýõ ¿ð ä¿íòýé õàðüöóóëæ
òàéëàãíàäàã áàéõ;

45
6.6.5. îðîí íóòãèéí òºñâººð õýðýãæ¿¿ëýõýýð ýíý
õóóëüä çààñàí ÷èã ¿¿ðãýýñ áóñàä ÷èã ¿¿ðãèéã ººð
õóóëü òîãòîîìæîîð òîãòîîñîí áîë òóõàéí ÷èã
¿¿ðãèéã ñàíõ¿¿æèëòèéíõ íü õàìò øèéäâýðëýí,
øèëæ¿¿ëäýã áàéõ;
6.6.6. òóõàéí øàòíû òºñâººñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýýð
õóóëèàð òîãòîîñîí ÷èã ¿¿ðãèéã çºâõºí òóõàéí
øàòíû òºñâèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð õýðýãæ¿¿ëýõ.
7 äóãààð ç¿éë.Òºñâèéí æèë
7.1.Òºñâèéí æèë íü òóõàéí îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 01-íèé
ºäºð ýõýëæ, òóõàéí îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íèé ºäºð äóóñãàâàð
áîëíî.
7.2.Òºñâèéí æèë íü ñàð, óëèðàë, õàãàñ æèë, á¿òýí æèë ãýñýí
¿åä õóâààãäàíà.
7.3.Òºñâèéã íýã æèëýýð áàòàëæ, òàéëàãíàõ áºãººä
áàòëàãäñàí òºñâèéã ñàð, óëèðëààð õóâààðèëàí, õýðýãæèëòèéã
çîõèîí áàéãóóëíà.
7.4.Òºñâèéí ã¿éöýòãýëèéí ìýäýýã ñàð á¿ðýýð, ñàíõ¿¿ãèéí
áîëîí òºñâèéí ã¿éöýòãýëèéí òàéëàíã óëèðàë, õàãàñ æèë, á¿òýí
æèëýýð áýëòãýæ, òàéëàãíàíà.
7.5.Áàòëàãäñàí òºñâèéã õýðýãæ¿¿ëýõ áýëòãýë àæëûã òóõàéí
æèëèéí òºñâèéã ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ áàòàëñàí ºäðººñ ýõëýí
çîõèîí áàéãóóëæ áîëíî.
7.6.Òºñâèéí æèë ýõëýõýä òºñâèéí çàõèðàã÷èéí òóõàéí
òºñâèéí æèëèéí áàòëàãäñàí òºñâèéã çàðöóóëàõ ýðõ íü íýýãäýíý.
7.7.Ýíý õóóëèéí 43 äóãààð ç¿éëä çààñíààñ áóñàä òîõèîëäîëä
òºñâèéí æèë äóóñàõàä òºñâèéí çàõèðàã÷èéí òºñºâ çàðöóóëàõ
ýðõ íü äóóñãàâàð áîëîõ áºãººä òºñâèéí çàõèðàã÷èéí òºñâèéí
çàðöóóëàãäààã¿é ¿ëäýãäëèéã òóõàéí øàòíû òºñâèéí åðºíõèé
äàíñàíä òàòàí òºâëºð¿¿ëíý.
7.8.Ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãààíû îíöëîãîîñ õàìààð÷ òºñâèéí
õýðýãæèëòèéí õóãàöàà íü òºñâèéí æèëýýñ çºð¿¿òýé áîë òºñâèéí
òºëºâëºëòèéã ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí
ãèø¿¿íèé áàòàëñàí àðãà÷ëàëûí äàãóó çîõèöóóëíà.

46
8 äóãààð ç¿éë. Òºñâèéí öàãëàáàð
8.1.Äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäëèéã äàðààõ
öàãëàáðûí äàãóó áîëîâñðóóëæ, áàòàëíà:
8.1.1 ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà äóíä õóãàöààíû
òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäëèéí òºñëèéã
áîëîâñðóóëæ, æèë á¿ðèéí 4 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû
äîòîð Çàñãèéí ãàçàðò õ¿ðã¿¿ëýõ;
8.1.2. Çàñãèéí ãàçàð äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé
ìýäýãäëèéí òºñëèéã õýëýëöýí æèë á¿ðèéí 5
äóãààð ñàðûí 01-íèé äîòîð Óëñûí Èõ Õóðàëä
ºðãºí ìýä¿¿ëýõ;
8.1.3. Óëñûí Èõ Õóðàë äóíä õóãàöààíû òºñâèéí
õ¿ðýýíèé ìýäýãäëèéí òºñëèéã æèë á¿ðèéí
6 äóãààð ñàðûí 01-íèé äîòîð õýëýëöýæ,
áàòëàõ;
8.1.4. Óëñûí Èõ Õóðàë äóíä õóãàöààíû òºñâèéí
õ¿ðýýíèé ìýäýãäëèéã áàòàëñíààñ õîéø àæëûí
äîëîîí ºäðèéí äîòîð õýâëýí íèéòëýõ.
8.2.Óëñûí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéã õºãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéã
äàðààõ öàãëàáðûí äàãóó áîëîâñðóóëæ, áàòàëíà:
8.2.1. õºãæëèéí áîäëîãî, òºëºâëºëòèéí àñóóäàë
ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà
óëñûí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéã õºãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí
÷èãëýëèéí òºñëèéã æèë á¿ðèéí 4 ä¿ãýýð ñàðûí
01-íèé äîòîð áîëîâñðóóëæ, Çàñãèéí ãàçàðò
õ¿ðã¿¿ëýõ; /Ýíý çààëòàä 2012 îíû 08 äóãààð ñàðûí 17-
íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò îðóóëñàí/
8.2.2. Çàñãèéí ãàçàð ýíý õóóëèéí 8.2.1-ä çààñàí ýäèéí
çàñàã, íèéãìèéã õºãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí
òºñëèéã äóíä õóãàöààíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé
ìýäýãäýëä íèéö¿¿ëýí õÿíàæ, Óëñûí Èõ Õóðàëä
æèë á¿ðèéí 5 äóãààð ñàðûí 01-íèé äîòîð ºðãºí
ìýä¿¿ëýõ;

Tesviin tuhai-huuli

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (15)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

More from Munkh Orgil

More from Munkh Orgil (20)

Tesviin tuhai-huuli