Acidet karbosiklike, ketonet, emertimi, vetite fizike dhe kimike, metanali, etanoli, fenolet, esteret

1. ACIDET KARBOSIKLIKE
• Acidet karboksilike janë komponime organike, të cilat në molekulat e tyre përmbajnë grupin
funksionor karboksilik (-COOH) të lidhur për radikal alkilik ose aromatik. Formula e përgjithshme e
acideve karboksilike aciklike është R-COOH, ndërsa për acidet aromatike, Ar-COOH. Grupi
funksionor karboksil përbëhet prej grupit karbonil >C=O dhe grupit hidroksil -OH.

2. Emërtimi i acideve karboksilike:
• Emërtimi sistematik për acidet karboksilike bëhet duke numëruar vargun më të gjatë të atomeve të karbonit
që përmban dhe grupin karboksilik duke i shtuar prapashtesën –oik dhe duke i vënë para fjalën acid.
• Numërimi i vargut fillon nga grupi karboksilik. Disa nga acidet dikarboksilike kanë interes industrial sepse
përdoren për gatitjen e polimerëve sintetikë, si p.sh acidi adipik që përdoret për përftimin e nejlonit. Acidi
Sulfurik (me formulën kimike H2SO4) është lëng i dendur me ngjyrë të errët, ngjajshëm si të vajit.
• Ka peshë specifike 1,91 gati dy herë më të madhe se uji. Është një prej acideve më të forta inorganike, dhe
është substancë dehidratuese d.m.th e absorbon ujin prej ajrit por edhe prej qelizave. Acidet e larta yndyrore
janë shumë të rëndësishëm për jete.
• Ato janë përbërës te yndyrave, rrëshirave natyrore dhe dyllit. Përfitohen me hidrolize te yndyrave. Prej tyre te
rëndësishme janë acidet e larta yndyrore te ngopura siç janë acidi palmitik dhe acidi stearik. Përbërja kimike
acid klorhidrik ka formulën kimike HCl.
• Në kushte normale, është një gaz pa ngjyrë, që formon tym të bardhë të acidit hidroklorik kur vihet në
kontakt me lagështinë atmosferike. Gazi i acidit klorhidrik dhe acidi hidroklorik janë të rëndësishëm në
teknologji dhe industri. Formula HCl shpesh herë referon, disi gabimisht, acidin hidroklorik, një trëtësirë ujore
që përfohet nga acidi klorhidrik.

3. Ndarja e acideve karboksilike
• Acidet karboksilike ndahen sipas numrit të grupeve karboksilike në molekulë, duke u emërtuar si
• njëkarboksilike-kur ka një grup karboksil,
• dykarboksilike-kur ka dy grupe karboksile dhe
• polikarboksilike-kur ka tre e më shumë grupe karboksile (-COOH).
• Acidet Karboksilike ndahen sipas llojit të radikaleve me të cilin lidhet grupi karboksilik në:
Aciklike dhe Aromatike.
• Acidet Karboksilike ndahen sipas lidhjeve ndërmjet atomeve në molekulë në:
Të ngopura(me lidhje njëfishe) dhe Të pangopura(me një ose më shumë lidhje shumëfishe).
• Acidet Karboksilike ndahen sipas grupeve të tjera në molekulë në:
Hidroksi acide, që përveq grupit -COOH, përmbajnë edhe grupin hidroksil -OH.
Aminoacide, që përveq grupit -COOH, përmbajnë edhe grupin aminik NH2.

4. Ketonet
• Ketonet jane perberje kimike me formule te pergjitheshme CnH2no. Karboni dhe oksigjeni lidhen ndermjet tyre
me lidhje dyfishe duke formuar grupin karbonil
• Bëjnë pjesë në grupin e komponimeve organike me oksigjen. Tek aldehidet dhe ketonet oksigjeni është i lidhur
me karbon me lidhje dyfishe.
• Këto dy atome e përbëjnë grupin funksionor karbonil. Tek aldehidet grupi karbonil është i lidhur me një grup
alkil dhe me një atom hidrogjen, kurse te ketonet me dy grupe alkilike. Tek ketonet grupet alkilike mund të
jenë te njejta - ketone të thjeshta ose grupe alkilike te ndryshme - ketone të përbëra
• .

5. Emertimi i alkanoneve ose ketoneve
• Per emertimin e ketoneve rregullat baze jane:
• Numerohet vargu me i gjate duke filluar nga skaji ku grupi karbonilik eshte me afer.
• Karboni i ketij grupi duhet te kete numer sa me te vogel.
Pentanon – 2 Pentanon -3
Izomeria shfaqet te alkanoni me pese atome karbon.

6. • Ketonet oksidohen ne alkoole dytesore nga hidrogjeni.
• Ketonet oksidohen me me veshtiresi se aldehidet. Oksidimi i tyre behet me
oksidues te fuqishem si KMnO4.
• Ketonet metilike japin reaksionin e haloformes.

7. Gatitja e ketoneve
• Nga oksidimi i alkooleve dytesore
• Nga adicioni i ujit te alkanet
• Nga shperberja e kripesrave te kalciumit te acideve alkanoik me nxehje.

8. Vetitë fizike te ketoneve
• Ketonet janë lëndë të lëngëta ose të ngurta organike. Ato treten në alkool dhe në
eter. Për dallim nga aldehidet, ketonet oksidohen me shumë vështirësi. Po ashtu,
ketonet nuk kanë veti reduktuese si aldehidet.
• Në temperaturë të lartë ketonet mund të oksidohen, duke dhënë produkte me
varg më të shkurtër karbonik. Në këtë rast bëhet këputja e vargut karbonik.

9. Vetitë fizike te aldehideve
• Aldehidet e ulëta janë lëngje, përveç metanalit i cili është gaz. Antarët e lartë janë lëndë të ngurta.
• Temperaturat e tyre të vlimit janë më të ulëta se të alkooleve korresponduese për shkak se aldehidet nuk
mund të formojnë lidhje hidrogjenore të forta si alkoolet.
• Aldehidet e ulëta janë të tretshme në ujë, ndërsa të lartat të patretshme. Kanë aromë të pakëndshme, por
me rritjen e numrit të atomeve të karbonit, aroma e tyre bëhet gjithnjë më e këndshme.
• Aldehidet janë komponime me reaktivitet të lartë kimik, prandaj përdoren si substancë fillestare për shumë
sinteza organike me qellim perfitimi substancash te reja që janë me interes për jetën. Aldehidet u
nënshtrohen reakisoneve të oksidimit. Ato reagojnë me reagjentë oksidues siç janë reagjenti i Tollensit, i
Fehlingut, etj.

10. METANALI
• Metanali është përfaqësuesi i parë i serisë homologe të aldehideve.
• Ai përfitohet nga druri, qymyri dhe nga hidrokarburet e ngopura. Në industri
përfitohet me oksidimin katalitik të metanolit.
• Është gaz pa ngjyrë, me erë shpuese. Tretet në ujë. Tretësira 37% quhet formalinë.
• Është helmuesa, vepron si mjet dizenfektues. Përdoret për konservimin e
preparateve anatomike, për dizenfektimin e hapësirave, për përfitimin e lëndëve
plastike etj.

11. ETANOLI
• Etanoli gjithashtu i quajtur edhe alkool etilik, alkool i pastër, përdoret si pije alkoolike, është substancë e
paqëndrueshme, e djegshme (digjet), e pangjyrë, në gjendje agregate të lëngshme. Etanoli është një
psikoaktiv si droga, më i njohur si lloji i alkoolit në pijet alkoolike.
• Etanoli është një nga substancat më të vjetra të njohura pije rekreative-droguese.
• Etanol është një zinxhir-drejt alkoolit, dhe me formulë (C₂H₅OH). Formula e tij empirike është (C₂H₆O). Një
alternativë tjetër është simboli (CH₃-CH₂-OH), gjë që tregon se karboni është një grup metil (CH₃) është
bashkëngjitur me karbonin e një grupi metilenik (CH₂), e cila është e bashkangjitur me oksigjenin e një grupi
hidroksil (OH).
• Etanoli është një izomer dimetil eter. Etanoli është shpesh i shkurtuar si (EtOH), duke përdorur të
përbashkët kimia organike simbol i grupit që përfaqëson etilin (C₂H₅) me (Et).

12. • Fermentimi i sheqerit në etanol është një nga reaksionet më të rëndësishme organike që kanë kryer njerëzit.
Në kohët moderne, në mënyrë industriale etanoli fitohet nga produkte të mbetura gjatë përpunimit të naftë
Etanoli- djegia e cekët në një pjatë ushqimi.
Etanoli- djegien e tij në spektrin përshkruar

13. FENOLET
• Fenolet janë derivate të hidrokarbureve aromatike tek të cilat grupi funksionar hidroksil –OH lidhet
drejtpërsëdrejti me atomet e karbonit të unazës së areneve (si unaza benzenit, ( C₆H₅–OH )
(polihidroksilike). Fenolet dallohen prej alkoolve, si nga metodat e përfitimit, ashtu edhe në disa
veçori kimike
• Nomenklatura Fenoli, si dhe disa derivate të fenoleve, mbajnë edhe emra te zakonshme (triviale),
por edhe me disa veçori kimike.

14. Përfitimi i fenoleve
• Fenolet në sasi të vogla përfitohen prej katranit të qymyr gurit me distilim
fraksional. Në sasi të vogla gjenden në bimë. Fenolati i natriumit tretet në ujë të
acidifikuar me acid klorhidrik. Një prej metodave të hershme,që përdoret edhe sot
është shkrirja e kripës sënatriumit të acidit sulfobenzoik në prani të hidroksidit të
natriumit në temperaturë 300-350 °C

16. Vetitë fizike
• Fenolet njëhidroksilike janë substanca të ngurta ose lëngje me erë karakteristike. Pak treten në ujë, por treten
në tretës organikë. Fenoli është substancë kristalore e pa ngjyrë, me pikë shkrirjeje 42 °C , me pikë të
vlimit 181 °C . Shumica e fenoleve përdoren si mjete dizenfektuese, sepse, për shumë mikroorganizma, janë
helmues. P.sh. tretësira e fenolit 5% përdoret si mjet dezinfektues.
• Fenoli në kontakt me kontakt me lëkuren njeriut përthithet dhe shkakton plagë, duke e helmuar organizmin.
Ujërat industriale, e në veçanti ato të termocentraleve, janë shumë të ndotura me fenole. Fenoli duke u
oksiduar shpenzon oksigjenin në ujë, kështu që jeta e gjallesave (peshqve) në ujë bëhet e pamundshme.

17. Vetitë kimike
• Fenolet janë komponime organike shumë aktive. Ky aktivitet varet nga prania e unazës së benzenit dhe e
grupit hidroksil.
• Në fenole zhvillohen dy lloje reaksionesh:
• Reaksionet që zhvillohen në grupin hidroksil të fenolit.
• Reaksionet që zhvillohen në unazën aromatike.

20. ESTERET

21. Cfare jane esteret
• Esteret jane nje perberje kimike qe perftohen nga reagimi I nje oksiacidi me nje hidroksil si nje alkol ose nje
fenol
• Ato jane te formuara nga nje acid organik ose jo organik ne te cilen grupi hidroksil (-OH) zevendesohet nga
nje grup oksid-alkili (-O-alkil)
• Esteret kane aftesine e te qenurit prezent ne cdo vend dhe ne te njejten kohe 
• Esteret formohen duke kondesuar nej acid me nje alkol

22. FORMIMI I ESTEREVE

23. Struktura dhe lidhja
• Esteret kane nje qender karbonil I cili jep nje kend prej 120 grade C- C-O
• Esteret jane struktura funksionale fleksible
• Fleksibilitetit dhe polariteti I ulet I tyre dallohet tek vetite fizike duke tentuar te kene nje pike vlimi
sa me te ulet dhe pike shtrirje te ulet

24. Vetite Fizike
• Jane me shume polare se eteret por me pak polare se alkolet
• Marrin pjese ne lidhje hidrogjenore por si pranoues (jo si dhenes)
ndryshe nga alkolet
• Jane te trethshme ne uje
• Jane me te tentuara drejt vlimit se sa acidet karboksilike

25. Ku gjenden
• Esteret jane te perhapura ne natyre . Ato gjenden ne bime dhe ne
kafshe.
• Estere te vogla , te kombinuara me perberje te tjera prodhojne aroma
te kendshme tek frutat .
• Esteret gjithashtu perdoren edhe ne industri ku kane nje game te
madhe perdorimi

26. Trigliceridet
• Esteret marrin pjese ne pergatitjen e triglicerideve (triester) dhe tri acideve yndyrore.
• Trigliceridet jane perberit kryesore te vajit vegjetal dhe yndyrna shtazore.
• Ato jane gjithashtu nje komponent I rendesishem I vajrave te lekures njerezore

27. Sapunet
• Sapunizimi i triglicerideve me hidroksid natriumi (majtas) per te
dhene sapun dhe glicerine (djaththas)

28. ESENCA DHE AROMA
• Esteret marrin pjese ne formimin e disa prej aromave me te perdorura ne parfume dhe produkte kozmetike si
dhe ne shijeve te shume produkteve ushqimore ose ose esenca. Disa prej tyre jane:
• Cigaret
• Manikyri i thonnjeve
• Ngjites
• Dekafeimi i kafes dhe i cajit
• Aspirina

29. Esteret
• Disa estere luajne rol kryesor ne komunikimin e insekteve.
• Acetati Izoamil eshte feromon alarmi per blete. Esteret rrethore (te quajtura lactone) gjenden ne
sekretimin vajor helmues te termineve, ndersa nga dreret perceptohet si nje “parfum shoqeror” midis tyre.
• Acetati izamoil

30. • FALEMINDERIT
Punoi : Ajlinda Idrizi
Kl: IX/3
SHMU: Abaz Ajeti
Gjilan
Mesimdhenesja: Malekie Hoxha