2. *Cambridgeko ikasketak. Lehen Mundu Gerra eta
Tractatus-eko filosofia
*Filosofiara itzultzea eta bizitza akademikoari uko
egitea.
3. WITTGENSTEIN LEHENA (1/3)
Filosofiaren arazoak konpondu nahi zituen: hizkuntza
gaizki erabiltzeagatik sortutako arazoak, hain zuzen.
Hizkuntza gaizki erabiltzeak proposizio faltsuetarako
bidea irekitzen du. Azalpen jarduera bete behar da,
analisi logikoa, proposizioen forma logikoa agertzeko;
horrela hizkuntzaren hutsegite engainagarriak saihesten
dira.
4. WITTGENSTEIN LEHENA (2/3)
Tractatus-en logikaz, hizkuntzaz eta horiek munduarekin
duten harremanaz dihardu. Horren muina esanahiaren
teoria piktorikoa edo figuratiboa da. Teoria horren
arabera, mundua osatzen duten gertakariak “pintatzen” edo
deskribatzen dituzten proposizioak dauzka hizkuntzak.
Proposizio horiek pentsamenduaren adierazpenak dira, eta
beraz, hizkuntzaren eta munduaren artean eta hizkuntzaren
eta pentsamenduaren artean lotura dago. Munduak,
hizkuntzak eta pentsamenduak komunean duten hori egitura
edo forma logikoa da.
5. WITTGENSTEIN LEHENA (3/3)
Positibisten ustez, metafisikaren proposizioek ez
daukate zentzurik eta deuseztatu egin behar dira.
Wittgenstein ez da metafisikaren kontrakoa:
metafisika, etika eta erlijioa beste eremu batekoak
dira, transzendentalaren, mistikoaren eta esan ezin
denaren —erakutsi behar denaren— erresumakoak.
Wittgensteinen ustez, ordea, hori da bizitzako
garrantzitsuena, eta esanezina erakustea da Tractatus-
en benetako zentzua.
6. WITTGENSTEIN AZKENA
Wittgenstein azkenak Filosofia ikerketak lanean arreta
leku berean jarri zuen; hau da, hizkuntzaren aztertzean.
Hala ere, beste alderdi bat sakondu zuen: hizkuntzak
pentsamenduarekin eta adimenaren egoerekin duen
harremana, hain zuzen. Hitzak ezin dira giza ekintzaren
testuingurutik kanpo, hizkuntza jokoetatik, ulertu.
Hizkuntza joko horietan, gizakiok egiten ditugun
jarduerekin lotzen dira hitzak. Filosofia ikerketak
lanean datu nagusiak hauek dira: hizkuntza jokoak zein
bizimodutan gertatzen diren.
7. Tractatus-ek bi zeregin ditu:
- hizkuntzaren izaera nolakoa den ikertzea, munduari buruz
zerbait esateko aukera izateko
- mugak ezartzea: esanahidun hizkuntza eta esanahirik gabea
bereizteko
Tractatus-en munduaren egituratik hizkuntzaren eta
logikaren egiturarako ibilbidea azaltzen da.
Wittgensteinen ustez, hizkuntza munduaren
margolana edo irudia da; hizkuntzaren eta
munduaren artean, elkarrekikotasun perfektua dago.
8. Hizkuntzak proposizioak ditu. Proposizioak munduari
buruzko esaldiak dira.
Hizkuntzaren analisi logikotik abiatuta garatu zuen
ontologia.
Hizkuntzaren teoria figuratiboari jarraituz, natur
zientzia egiazko proposizioen osotasuna dela esan
daiteke.
Proposizioek ezin dute ezer adierazi beren forma
logikoari buruz: “Erakutsia izan daitekeena ezin da
esana izan”. “Irudiak ezin du bera irudikatzeko modua
irudikatu”; erakutsi egiten du.
9. Etikaren, estetikaren eta metafisikaren
proposizioak gure hizkuntzaren logika gaizki
ulertzetik sortzen dira, eta hizkuntzaren eta munduaren
mugatik harago joaten saiatzen direnez, ez daukate
esanahirik. Ezin da ezer esan munduari buruz osotasun
gisa, gertakarien osotasun gisa. Beraz, ezin daiteke
munduari buruzko diskurtsorik izan metafisikak nahi
duen bezala: “Munduaren zentzuak mundutik kanpo
geratu behar du”.
Nolanahi ere, Wittgensteinen ustez, errealitate esanezin
hori da errealitaterik garrantzitsuena.
10. PROPOSIZIO MOTAK TRACTATUS-EN
- Zentzuz betetako proposizioak. Proposizio figuratiboak dira,
munduari buruzko egoera gertagarriak deskribatzen dituzten
haiek. Fisikaren proposizio enpirikoak dira zentzuz betetako
proposizioen adibidea.
- Zentzuz hustutako proposizioak. Ez dira figuratiboak, ez dute
ezer esaten munduari buruz eta, beraz, ez daukate zentzurik.
Baina munduaren eta hizkuntzaren egitura logikoa erakusten
dute, esanahia daukate. Logikaren proposizio tautologikoak edo
kontraesankorrak dira.
- Zentzurik gabeko proposizioak edo pseudoproposizioak. Ez
dituzte gertakaria gertakariak aipatzen. Aitzitik, esanezina
adierazi nahi dute; hau da, hizkuntzaren eta munduaren
mugetatik harago dauden errealitateak adierazi nahi dituzte.
Metafisikaren, etikaren eta estetikaren adierazpenak dira.
11. FILOSOFIAREN FUNTZIOA
Jarduera filosofikoaren funtzioa: proposizioak argitzea, horien forma
logikoa agerian geratzeko.
Filosofiak hizkuntzaren mugak argitu behar ditu, argi eta garbi gera
dadin zer esan daitekeen zentzuz eta zer ez.
Hizkuntzaren eta munduaren mugak hausten ahalegintzen diren
filosofiaren atalak —metafisika, etika, estetika, esaterako—,
errealitaterik funtsezkoenari buruzkoak direnak, mistikaren eremukoak
dira; hau da, adierazi ez baina bizi daitekeenaren eremukoak.
Tractatus-en zeregina filosofiaren arazoak konpontzea da. Horretarako,
esan daitekeenaren eta esan ezin daitekeenaren arteko bereizketa
erakusten du. “Hitz egin ezin denari buruz, hobe da ezer ez
esatea” da Tractatus-eko azken proposizioa.
12. Filosofia ikerketak lanean, Wittgensteinek albo batera
utzi zuen hizkuntza gertakarien iruditzat hartzen zuen
teoria, eta horrekin, a priorizko metodo analitikoa.
“Analisi zehatza egiteko modu bakarra dago:
fenomenoak berak logikoki ikertzea; hau da, a
posteriori ikertzea, nolabait.”
13. HIZKUNTZA JOKOAK
Hitz baten esanahia horren erabileran datza, baina erabileraren
kontzeptuak hori erabiltzen den jardueretara eramaten gaitu: hau da,
hizkuntza jokora. Filosofia ikerketak lanean ezin konta ahala
hizkuntza joko daudela onartzen da. Adibideak: agintzea eta esana
betetzea, galdetzea, objektu bat deskribatzea, gertakari baten berri
ematea, erregutzea, eskertzea, txisteak egitea edo arazo bat konpontzea.
Hizkuntza ez da errealitatearen irudia, ezin konta ahala erabileratarako
aukera ematen duen tresna baizik —lanabes kutxa, adibidez—. Ez dago
erabilera bakarra, ezta hizkuntzaren funtsezko erabilerarik ere.
Hizkuntza jokoek ez daukate inolako propietate komunik. Jokoekin oro
har gertatzen den era berean, antzeko ezaugarriak baino ez dituzte
erakusten, eta horrek “halako familia kutsua” ematen die.
“Gurutzatutako eta gainjarritako” antzekotasun ugari baino ez daude
familiako antzekin gertatzen den bezala: altuera, aurpegiera, begien
kolorea eta abar.
14. ARAUAK ETA HIZKUNTZA JOKOAK
Hizkuntza bat ulertu dela esateak hau esan nahi du:
praktika konplexuen multzo baten arauak ikasi direla.
Hizkuntza gizarte jarduera soilik izan daiteke.
Hizkuntza bat imajinatzea eta bizitzeko modu bat
imajinatzea gauza bera dira. Hizkuntza pribatuaren
ideia kontraesankorra da.
15. FILOSOFIAREN FUNTZIOA
Hizkuntza errealitatearen iruditzat hartzen zuen ikuspegia baztertzean, beste ideia
bat ere baztertu zen: proposizioak analizatzearena, horiek beren forma logiko
zuzenera eramateko. Garrantzitsua da proposizioak ulertzea; betetzen duten
funtzioa ulertzea.
Hala ere, Filosofia ikerketak lanean, Wittgensteinen zeregina aurreko bera da:
zentzuaren mugak azaltzea, esan daitekeena eta esan ezin daitekeena adieraziz.
Arazo filosofikoak gure hizkuntza formak gaizki interpretatzeagatik agertzen dira.
Filosofiak hutsegiteak hautematen eta deskribatzen ditu hizkuntzan.
Filosofiaren helburua hau da:
- erakustea esamolde batek noiz ez daukan zentzurik hizkuntza joko jakin batean
eta
- adieraztea zer erabilerak desagerrarazten duten arazo filosofikoa eta argitzen
duten esamoldearen sakoneko gramatika.
Kontua da hitzen funtzio pragmatikoa, horien erabilera.
16. ARAZO FILOSOFIKOAK
Wittgensteinek dio “hizkuntza oporretara” joaten denean sortzen direla arazo
filosofikoak; hau da, hizkuntzaren erabilera dagokion jokotik kanpo dagoenean
sortzen direla. Itxuraz, esamolde metafisikoen formak ez ditu horiek proposizio
enpiriko batetik bereizten, baina horien sakoneko gramatikak kontzeptuzko
proposizio hutsak direla erakusten du.
Espirituaren jarduerei buruz hitz egitean hizkuntzaren erabileran egiten ditugun
hutsegiteak aztertu zituen Wittgensteinek.
Wittgensteinek baikor burutu zuen Tractatus lana. Izan ere, filosofiaren
arazoak behin betiko konpondu zituela uste izan zuen. Ondoren, ordea, jarrera
ezkorra nagusitu zitzaion.
Hau dio Wittgensteinek: “Garai bateko gaixotasuna gizakien bizimoduan
aldaketa bat eginez sendatzen da; arazo filosofikoek sortutako gaitza,
berriz, pentsatzeko eta bizitzeko moduan aldaketa eginez soilik senda
daiteke, ez pertsona batek asmatutako sendagai baten bidez”.
17. TRACTATUS FILOSOFIA IKERKETAK
- Hizkuntza ikertzeko metodoa analitikoa eta a
priorizkoa.
- Hizkuntza ikertzeko metodoa a posteriorizkoa da,
hizkuntzaren erabilera egoeretatik abiatzen da.
- Proposizioek zentzua dute, gertaerak
“pintatzen”dituzten irudiak direlako.
- Hizkuntza bizitzeko moduen adierazpena eta tresna
da.
- Hizkuntza forma orokor bat dago, eta baliozko
hizkuntza bakarra figuratiboa.
- Hizkuntza joko asko daude.
- Proposizio baten esanahia horren forma logikoa da. - Proposizio baten esanahia horren erabileraren
araberakoa da.
- Filosofiaren funtzioa hizkuntza zuzentzea da, bere
forma logikoari lot dakion.
- Filosofiaren funtzioa hizkuntza jokoak ulertzea eta ez
nahastea da.
