froga

1. IRAKURTZEN ETA IDAZTEN IKASTEKO LEHEN
URRATSAK

2. IRAKURTZEN ETA IDAZTEN IKASTEKO LEHEN
URRATSAK
 Helburu askorekin idazten eta irakurtzen da
gizartean
 Testu-genero desberdinak
 Erabilera sozial horiek menderatzen hastea da
idazten eta irakurtzen ikastea.
 Lehen baldintza: testu-aldaera horrekin
etengabeko harremana izatea
 Behaketa: irakurketa eta idazketa praktikak

3. ALFABETO-KODEA IKASTEARI
BURUZKO TEORIAK
 Eskolako irakaskuntzaren helburu nagusietakoa:
hizkuntza idatzia eta ahozkoa menperatzea
 Kode idatziaren irakaskuntza etengabeko kezka-
iturria eragileen artean
 Orain gutxi arte bi teoria nagusi: sintetikoa eta
analitikoa
 Sintetikoa zaharkitutzat jo da; analitikoa moda
iragankortzat.
 Bi metodoek lortutako emaitzen artean ez dago
desberdintasun estatistiko handirik

4. 1. METODOLOGIA SINTETIKOA
 Alfabetoaren oinarria: ahozko hizkuntzako hotsei
(fonemei) irudikapen grafikoak dagozkie
(grafemak), salbuespenak izan arren.
 Metodologia sintetikoaren oinarria:
 Irakaskuntza grafemak ezagutuz hastea (oinarrizko
unitatetik)
 Ondoren, bi grafema, hiru grafema… silaba osatu
 Geroago, silabak batu eta hitza osatu
 Azkenik, esaldiak
 Pedagogia tradizionalean:
 Bokalak →Silaba zuzenak (C V) → Silaba zeharkakoak
(VC: ur) → silaba trabatuak (CVC: )

5. 1. METODOLOGIA SINTETIKOA
 Hiru kritika egin zaizkio nagusiki:
 1. Ez du hizkuntzaren funtzio komunikatiboa aintzat
hartzen.
 Testuingurutik kanpo lantzen da hizkuntza
 Esaldiek ez dute zentzurik, ez dira mundu ezagunaz ari
 2. Haurrak lortua izan behar du kontzientzia
fonologikoa.
 Logika induktiboa erabili ahal izateko, ikasleak jakin behar du
hitzak fonemen konbinazioan oinarritzen direla
 Jakin behar du hitzak fonologikoki zatitzen
 Ondorioz, ez da ikasketa esanguratsua
 3. Arriskua du: haurraren ahalegin osoa grafemak
deszifratzera bideratzea
 Testuaren mezua aurkitu gabe irakurri; zentzurik ez

6. 2. METODOLOGIA ANALITIKOA: BIDE
DEDUKTIBOA
 Medodologia globala ere deitu zaio:
 LHn hasten diren ikasleek globalki hautematen dute
errealitatea; ondoren, osagaiak hauteman.
 Ikuspegi sintetikoaren guztiz kontrakoa
 Aztertzen diren hitzak eta esaldiak
esanahidunak, zentzua dute
 Garrantzitsua da irakurtzea eta idazketa zentzudun
esanahia bideratzea
 Testu osoak, esaldiak edo ikasleek ezagutzen
dituzten hitzak dira oinarri
 Ikasleek deduzitu, inferitu egingo dutela espero da

7. 2. METODOLOGIA ANALITIKOA
 FASEAK:
 1. Ikasleek ezagutzen duten testu batetik esaldi bat
hartzen da; edo ikasleek proposatzen dute
 2. Esaldia osatzen duten hitzak identifikatu
 3. Bereizitako hitz batzuk hautatu, silabatan
deskonposatu, grafematan.
 4. Beste hitz edo izan ezagun batzuk
bilatu, identifikatutako silaba eta grafemak
dituztenak
 5. Silaba eta grafema horiek konbinatuz, hitz
berriak konposatu

8. 2. METODOLOGIA ANALITIKOA
 KRITIKAK:
 1. Metodologiaren oinarrizko printzipioa
eztabaidagarria da: errealitatea globalki??
 HHko haurrek hitzak ez dituzte beti osorik hautematen
 Ez diete osotasunari bakarrik erreparatzen: hitz
ezagunetan errepikatzen diren grafemei ere bai
 2. Silabikoki segmentatzeko gai dira, baina
eztabaidagarria fonologikoki gai diren
 Oso zaila zaie silaba batean hots bat baino gehiago
dagoela ohartzea
 Horretaz jabetu artean, ez du zentzurik grafemak
 Zeregin garrantzitsuena: kontzientzia fonologikoa
hartzen laguntzea

9. 3. METODOLOGIA BITARIKOA
 Metodologia sintetikoa eta analitikoa konbinatu
 Metodologia eklektikoak baliatu
 Bi metodologiei egindako kritika berak:
 Arrazoiketa induktibo/deduktiborako gaitasuna landua
izan behar dute
 Hori egin ezean, zentzurik ez du grafemak haurrentzat

10. 4. IRISPIDE LOGIKO ETA ANALOGIKOAK
 Bi metodologien oinarrian ideia bat:
 Irakaskuntzak arrazoibide logiko hutsa (induktiboa edo
deduktiboa)
 Psikologia kognitiboak erakutsi du:
 Kausa-efektuzko erlazioen bidez ingurunearen ezagutza
lortu
 Haurrek arrazoiketa analogikora jotzen dute maiz :
 Fonema bera errepikatuta ikustean…
 Analogiak hautematen dituzte
 Kontzientzia fonologikoa garatu artean, analogietan
oinarritutako estrategiak

11. 5. IKUSPEGI FUNTZIONAL-
KONSTRUKTIBISTA
 1980-1990eko hamarkadetako ikerketek aldaketa:
 Galdera: nola heltzen dira haur asko eskolatik
kanpo, familian, irakurtzera eta idaztera? eta
 Idazketa eta irakurketaren arauak menperatzera?
 Haurrek behatu egiten dituzte helduak:
 Begiak mugitzen, ozenki irakurtzen,
 Testu motak bereizten hasi:
marrazkidunak, euskarriak, leku eta une
desberdinetakoak…
 Generoaren eta gaiaren inguruan espeulatu
 Galderak, hipotesiak eraiki
 Balio ez dieten hipotesiak baliogabetu…

12. 5. IKUSPEGI FUNTZIONAL-
KONSTRUKTIBISTA
 Grafia eta testuen esanahiaz hipotesiak naturalki
egiten dituzte haurrek
 Garrantzitsua:
 Halako jarduera sozialekin harreman sarriak
 Galdera eta hipotesiak egiteko aukerak ematea
 Helduek errespetuz erantzutea
 Bilakaera antzekoa haur guztiek
 Akats konstruktibotzat hartu hipotesi okerrak:
 Gatazka kognitiboa sortu eta hipotesi berria egin
 Akatsak eta huts egiteak beharrezkotzat hartu
 Eguneroko gertaera sozialez bezala, grafiaz ere
hipotesiak

13. 6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
 Hizketaren psikogenesia:
 Esanahiren bat duten hotsak ateratzen hasten direnetik
gramatikaren araberako ekoizpenetara egokitu arteko
prozesua
 Irakurketa/idazketaren psikogenesia:
 Zeinu grafikoak (marrazkiak ez direnak) identifikatzen
hasten direnetik mezuak zuzen interpretatu eta sortzen
dituzten arteko prozesua.

14. 6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
 1. Marraztea eta idaztea ez ditu bereizten:
 Errealitatea sinbolikoki adierazteko zirriborroa eta
marrazkia
 Irudiaren eta errealitatearen artean irudi-antzekotasuna
egon behar duela uste du
 Letrak bereizi: adierazpen sinbolikorako beste bide bat
 2. Berezko lotura marrazkiaren eta idazketaren
artean:
 Letrak marrazkiarenak dira; bere ondoan, barruan doaz
 Grafemek eta errealitateak antzekotasuna izan behar
dute

15. 6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
 3. Lehen faseetan, ez du integratu
horizontaltasuna:
 Hutsik dagoen tartean idatzi
 Horizontalki nahiz bertikalki…
 4. Haustura: marrazkien eta grafien artean:
 Letrek “berez” dute zentzua
 Hasieran, ez daki zergatik/zer idatzi duen
 Letrak eta zenbakiak bereizi
 5. Hitz idatziak gauzen izenak dira:
 Hitzak zeren gainean/azpian dauden, hori irakurri
 “Izenaren hipotesiaren fasea” deritzo
 Etiketak testuinguruaren arabera soilik irakurri

16. 6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
 6. Testua eta testuinguruaren arteko loturan
bilakaera:
 A) testuingurua aldatzen bada, testuinguru berriaren
arabera irakurri eta interpretatu
 B) Testuingurua aldatu arren, testuak aldaezin
jarraitu, baina ondoren testuinguru berriaren arabera
interpretatu
 C) Testuinguruaren arabera interpretatu arren, haurrak
testuaren ezaugarri grafikoei erreparatu, irakurtzeko
 7. Testuaren esanahia ez da testuinguruaren
araberakoa. Adierazleak bilatu hitzean:
 “Prozedura logografemikoa”: 1. letraz identifikatu

17. 6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
 8. Haurrak espekulatu hitz bat dela onartzeko
betebeharren inguruan:
 Gutxieneko kopuruaren hipotesia: gutxienez 3 grafia
behar dituela hitzak
 Kalitatearen hipotesia: desberdinak behar dute izan
 Grafia gutxirekin hitz asko idatz dezakete
 Ordena aldatuta, grafia mantenduz, izen berbera
 9. Hipotesiak esan/idatzitakoaren erlazioaz:
 Hipotesi silabikoaren fasea: grafia adina silaba
 Korrespondentzia kuantitatibodun fase silabikoa: grafiak
gehitu, 3 osatu arte

18. 6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
 10. Erlazioa kalitatearen ikuspuntutik:
 Korrespondentzia kualitatibodun fase silabikoa:
identifikatutako silaben bokaletan oinarritu (ez beti)
 Arazo kognitiboak: silaba-kopuru eta bokal berak
dituzten hitzekin (txakurra, katua…)
 Irtenbidea: bokalak lekuz aldatu
 11. Gatazka horrek silaba bakoitzeko adierazpen
bat baino gehiago bilatzera behartu:
 Analisi fonemikorako gaitasunaren hasiera

19. 6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
 12. Haurrak azken korrespondentzia ezarri:
 Fonemen eta grafemen arteko lotura
 Hipotesi fonetikoa formulatzera heldu
 Kontzientzia fonologikoa du
 Hortik aurrera, fonema-grafema loturan oinarritu
 Zailtasunak: ortografia ez-naturala (h, s/z…)

20. 6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
 Ikerketa horien aurretik, ez zen ulertzen haurren
ekoizpen horien zergatia
 Idazketaren psikogenesiaren faseak batzuetan
oztopatu egin zaizkie
 Kontzientzia fonologikoa bereganatuta soilik egin
ditzaketa metodologia analitiko/sintetikoek
eskatutako dedukzio/indukzioak
 Baina dagoeneko ez dituzte behar

21. 6. IRAKURKETA-IDAZKETAREN PSIKOGENESIA
 Esku-hartze didaktikoa “testu-elikagaia” ematera
bideratu
 Haurren % 80 metodologia analitiko /sintetikorik
gabe heltzen dira idazketa / irakurketara
(Oihartzabal)
 Ahozko hizkuntzaren konposizio fonetikoa
aurkitzeko ariketak lagungarri

22. IRAKURKETA/IDAZKETA TESTUINGURU
ELEBIDUNETAN
 Galdera: zein hizkuntzatan landu H1/H2 idatzia?
 Orain arte oinarrizkotzat jotzen zen:
 Ahozkoa ondo menperatzea
 Idatzia ahozkoaren errepresentazioa delako
 Ikuspegi konstruktibistatik:
 Haurrak testuinguru komunikatiboetan erabili ahala
garatzen du gaitasuna
 Hasieran helduarekiko menpekotasun osoa;
gero, autonomia, hipotesiak egin ahala
 2H-n ahozkoaren maila oinarrizkoa nahikoa da
idazketa/irakurketari heldu ahal izateko

23. IRAKURKETA/IDAZKETA TESTUINGURU
ELEBIDUNETAN
 Ahozko eta idatzizko ekoizpenen arteko erlazioa
 Idazketan egindako hutsak huts “konstruktibo” bezala
ikusi behar, ahozkoan bezala
 Hizkuntza batean egindako aurkikuntzak beste
hizkuntzan ere erabili ahalko ditu, printzipio fonografiko
berdinak dituztenez (euskara/gaztelania)
 Idazkera-sistema desberdinak dituzten hizkuntzetan:
 Transferentziak gertatzen dira
 Familiak oinarri sendorik ez badu, nahastea sor daiteke
 Gomendagarria alfabetoa finkatu arte beste kodea 2. mailan
geratzea
 Ingelesaren kasuan (ez hain fonografikoa) antzeratsu

24. PARTE-HARTZE DIDAKTIKORAKO IRIZPIDEAK
 Irakurtzen/idazten dakitenak behatzeko aukera
izatea garrantzitsua
 Eskolak irakurgai ugari eskaini behar: aldizkariak,
liburutegia, ordenagailua…
 Irakasleak irakurketaren funtzioa nabarmenduko du
txikitatik
 Jatorri soziokulturalek eragindako aldeak
konpentsatu behar: materialak, jarrerak…
 Hasieratik jarri helduak imitatzen, esperimentatzen
 Gurasoak lehenbailehen ohartarazi (are
analfabetoak ere)

25. PARTE-HARTZE DIDAKTIKORAKO IRIZPIDEAK:
IRAKURKETA
 Irakurketa menperatzea ezinbestekoa eskolako
gaitasunak garatzeko
 Erregistro/euskalki berri bat bezalakoa da
 Helduaren bitartekaritza
 Irakurketa iruzkindua: galdetu, hausnartu, norbere
esperientziekin aberastu…
 Irakurketa-prozesua solasean gertatzen da
 Ipuin berberak errepikatzea egokia 2Hn
 Irakurtzen hastean, irakurgai ugari, interesgarriak
eta emozioz beteak eskura jarri behar

26. PARTE-HARTZE DIDAKTIKORAKO IRIZPIDEAK:
FORMEI BURUZ PENTSATZEA
 Formaz pentsatzeak garrantzia: esanahiaren eta
formaren arteko lotura ezartzeko.
 Haurren izenak (eta eskolako beste testutxoak)
konparaketarako bide egokia
 Irakaslearen galderek gatazka kognitiboa piztera
bideratuak behar dute
 Kontzientzia fonologikoa garatzeko, garrantzitsua
hotsez jabetzea: errimak, jolasak, onomatopeiak…
Esanahiaz besteko elementuak.

27. PARTE-HARTZE DIDAKTIKORAKO IRIZPIDEAK:
IDAZTEA
 Helburu edo zertarako batekin idazten dute beti
haurrek: zoriontzeko, eskatzeko…
 Haurren jakin-mina piztea garrantzitsua
 Testuei erreparatzea garrantzitsua:
generoa, helburua, antolamendua… Hipotesiak
eraiki.
 Kopiatzeak zentzua izan behar du.
 Hainbat genero sortu laster:
ipuinak, errezetak, gutunak, gonbidapenak, zorion-
txartelak…
 Generoen adibideak aurkitu eta behatu beharko