2. Gaur egun g o ikerkuntz a n, jakintz a- arlo des b e r din e t a tik giza hizkuntz a ri buruz egite n
diren azt erl a n e n elkarg u n e a hizkuntz a ri dagokion garun- atala da: hizkuntz ahal m e n a edo
«hizkuntz a r e n orga no a », Choms k yk halax e bait eritzo, ikus-
-siste m a , zirkulazio- siste m a eta bes t el a ko orga no fisikoekin par e k a t urik. 1 Gizakiar e n
hizkuntz gaita s u n a k hizkuntz a r e n diseinu a ri eta era biler a ri dagozkion ezau g a r ri berezi
batz uk ditu, adi me n a r e n best e osa g ai batz u e kiko auton o m o sa m a r r a k. Hizkuntz al aritz a
eta, zentz u zabal a g o a n , psikologia giza hizkuntz a r e n eza u g a r ri a k zein diren ulertz e n eta
giza hizkuntz a k eza ug a r ri horiek edukitz e a r e n arrazoi ak aurkitz e n saiatz e n dira, haie n
antz e ko best e jakintz a batzu e kin bat e r a .
Neurri handi bat e a n , gizakiar e n hizkuntz ahal m e n a k gaur egun pizte n due n
inter e s a r e n jatorria Syntac tic Struct ur e s da, ‘psikologia’ oinarritza t harturik hizkuntz a r e n
teoria bat gara t z e n due n 116 orrialde ko liburuxka bat. 2 Hizkuntz a siste m a kognitibotz a t
hartz e n due n teoriar e kin guztiz bat datorr e n lehe n gra m a t ik a- liburua da, hala
ikus mold e a n nola egitur a n. 1957 a n argitar a t urik, liburua k teoriar e n oinarriak aurke z t e n
ditu, ingele s a r e n gra m a tik a k o hainb a t gert a k a rir e n azt erk e t a zorrotz a eginez. Bere
gar aiko azter bid e linguistikoa k bazt e r t u gab e , eta ber ar e n kontr a ko argudio arrazoit u ei
esker, liburu hori argitar a t u zene tik egitur a sinta tiko a k best e modu bat er a ikusi izan dira.
Egileak bera k dioen e z, Synt ac tic Structur e s liburua « The Logical Struct ur e of
Linguistic Theory n askoz ere xehe a g o aurkez t u t a k o ma t e ri al ar e n zirriborroa da». 3 Obra
hori funts e zko a da, baina ia hogei urte gero a g o argitar a t u zen, 1975 e a n . Bere gar ai a n,
Amerike t a k o Estat u Batue t a k o argital e tx e bat e k atzer a bota zuen liburua . 4 Jakina, The
Logical Struct ur e of Linguistic Theory argit ar a t u g a b e a r e n eskuizkribu a eskuz esku ibiltzen
zen hizkuntz a r e n , filosofiar e n eta psikologiar e n arloko auziei buruzko inter e s a zute n e n
zirkulue t a n . Halat a n, hizkuntz a siste m a kognitibotz a t hartz e n zuen teoriak zirkulu
txikiet a n gar a t u beh a r izan zuen hasier a n , eta horrex e g a t ik heldu zen hain bera n d u
ikasg el e t a r a . Nolana hi ere, Choms k yr e n bi liburu horiek lan baka rr a osatz e n dut e, eta
bert a n aurke z t u t a k o hizkuntz teoria funts e z ko a gert a t u da neurozie nt zi a n, filosofian eta
psikologia n, eta hizkuntz al aritz a zientzia kognitibotz a t hartz e ko oinarriak ezarri ditu.
Synt ac tic Struct ur e s ekin hasi zen hizkuntz a sist e m a kognitibo gisa azter tz e n, baina,
hala ere, liburua n ez dago hizkuntz a r e n sustr ai psikologikoe n aipa m e n zuzenik. The
Logical Struct ur e of Linguistic Theory ren hitzaurr e a n , Choms k yk dio ordu a n «aus a r t e gi a »
iruditu zitzaiola bere pent s a m e n d u a k oinarria n zeuka n dime n t si o psikologikoa esplizituki
adier az t e a . 5 Berrog eit a ha m a r r e k o urte e t a k o Amerikako giro intelekt u al eta kultur ala k
(zeine a n, jakina, Choms k yr e n obrak aldak e t a handi ak eragingo zitue n) eta liburua
irakurriko zute n e n izaer a k ber ak irudipe n hori justifikatz e n zute n. Izan ere, Choms k yk
behin baino gehia g ot a n esa n du Synt ac tic Structur e s en jorratut a k o gai batzuk haut a t z e k o
eta trat a t z e k o modu a k zerikusi handi a duela test u a MITeko mint e gi bat e a n erabili zuen
iraka s ku n t z a - ma t e ri al a r e n bildu m a izate a r e ki n. Nonbait, ikasle e k –haiet a ko asko
inge niaritz a karr er a k o a k izaki– ez zute n hizkuntz kontu ei buruzko inter e s berezirik
erakus t e n . 6
1957 a n, Syntac tic Structur e s argitar a t u zen aldi bert s u a n , Robert Lees- ek liburuari
buruzko artikulu bat plazar a t u zue n Languag e aldizkaria n. Choms k yk ma t e ri al a aurkez t u
zuen mint e giko part e- hartz aile e t a k o bat izan zen Robert Lees. Bere mer e zi m e n d u e n g a t i k
irakurtz e a mer e zi due n artikulu ezag u n eta arrazoiz goraip a t u horret a n , egile ak haux e
es a n zuen, argi eta garbi, Syntac tic Structur e s i buruz: 7 «Teorien eraikunt z a r e n
tradizioar e n barru a n, biologoe k edo kimikariek jakintz a horiei buruzko teoria bat ulertu ohi
dut e n bez al ax e uler daitek e e n hizkuntz teoria zabal bat sortz e ko hizkuntz al ari bat e k egin
due n lehe n saio serioet a k o bat da». 8 Lees e k liburutik balioes t e n zuen a ez da Choms k yri
3. inter e s a t u zitzaion a z best el a k o a : hizkuntz a r e n teoriak hiztun e k es aldi berriak nola sortu
eta ulertu ahal dituzt e n azt ert u beh a r zuen. Best e era bat er a es a n d a , Choms k yk mun d u
nat ur al a r e n part e gisa azt ert u zuen ingele s a r e n gra m a tik a , eta Lees e k natur zientzie n
arloa n kokat u zue n hizkuntz a r e n ikerkunt z a . Lees e n artikulua k Syntac tic Struct ur e s
ahazt e k o auker a oro ezezt a t u zuen. Choms k yk ber ak aitort u zuen e z , liburua k izan zue n
ber e h al a k o oihartzu n a har e n merit u a ere izan zen. 9
Horrekin bat e r a , orduko bes t e gert a k a ri batz u e k Synt ac tic Structur e s en aurke z t u t a k o
teoria kokatz e n eta zabaltz e n lagun d u zute n. Bate tik, Choms k yr e n bera r e n bes t e lan
batz uk ditugu. Best e a k bes t e , garai horre t a k o a da Skinner- en Verbal Behavior i buruz
idatzi zuen iruzkin ma mi t s u eta luzea. 10 Iruzkin horre t a n , beh a vioris mo a r e n a z guztiz
best el a k o ikuspe gi bat e tik azter t u zuen giza port a e r a . Izan ere, Choms k yr e n iritziz,
beh a vioris mo a «irte e r a rik gab e ko bazt e r- txokoa da, edo, bes t e rik gab e , eska n d al u
intelekt u al a ». 11 Current Issue s in Linguistic Theory test u a ere garai horre t a k o a da. 12
Azkenik, 1958 a n, Choms k yr e n lana aurkez t u zen Texasko Hirugarr e n Konfer e n tzi a n, eta
horrek izugarri lagund u zuen Choms k yr e n teoria hizkuntz al a rie n arte a n zabaltz e n. 13
Best e tik, hizkuntz gaiet a n Choms k yk hart ut a k o ikusp e gi kognitibo a, hizkuntz al ari ei
ez ezik, filosofoei eta psikologo ei ere inter e s a t u zitzaie n last er. Eric Lenne b e r g eta
Yehosh u a Bar- Hillel ditugu haiet a ko batz uk, 14 eta hizkuntz a r e n ikertz aile e n belau n al di
asko haien obrez elikatu dira. 15 Hizkuntz al ari e n arte a n, logikoa den e z, Choms k yr e n lane a n
part e- hartz e rik aktibo e n a izan zute n a k bere n doktor e t z a - tesiak pres t a t z e a n Choms k yr e ki n
ma t e ri al ari buruz zuzen e a n ezta b ai d a t z e k o auke r a zute n a k izan ziren, hala nola Lees eta
Eduar d Klima. Azken bost ha ma r k a d e t a n hizkuntz al aritz ari buruzko ikerlan sortz aile e k
frogatz e n dut e n bez ala, gra m a tik a- ikerkunt z a giza hizkuntz a r e n forma ri buruzko teoria
bat e n zerbitzu a n hasi berria zen.
Estrukt ur alis mo a r e n esp a r r u a n egind a k o gra m a t ik a- lanak gutxiet si gab e , onart u
beh a rr a dago abiap u n t u t z a t zeuzka t e n hipot e si e kin ezin zirela urrun heldu. The Logical
Struct ur e of Linguistic Theory ren hitzaurr e a irakurrit a, bad a kigu zein zen Choms k yr e n
jarrer a :
«195 3. urter a k o, erab a t galdu a nue n ebalu a zio- proz e d ur a taxono miko a k
formula t z e k o itxarop e n a , eta gra m a t ik a sortz aile a r e n arazo e t a n jarri nue n arret a guztia,
hala teoria n nola aplikazioa n. » (33. or.)
Berrog eit a ha m a r r e k o urte e t a n , datu e t a tik gra m a t ik a r a era m a n g o zuen me t o d o
analitiko bat aurkitz eko saioak ziren nagu si hizkuntz al aritz a n. Azterke t a- teknikak beh a r
bez ain zorrotz a k izane z gero, datu- corpus bat e k hizkuntz al ari a gra m a tik a r a era m a n
zezak e el a ust e zen. Baina me t o d o horrek oso bes t el a ko arrazoie n g a tik egite n zuen huts.
Urte batzuk geroa g o, Choms k yk honel a x e azaldu zuen arazo a r e n funts a :
«K hizkuntz a ikergaitz a t harturik, haux e aurkitz e a da arazo a : mintz a m e n a r e n
fluxuar e n ele m e n t u e n ban a k e t a , propie t a t e a k eta egitur a zko konbina zioa k; fone m a k eta
eza ug a r ri ak, uhin akustiko bat e n edo artikulazio- mugi m e n d u batzu e n seg m e n t u t z a t
hart urik. Teoria fonologikoa r e n oinarri nagu si e t a k o bat zere gin horret a r a k o proze d u r a
analogikoa k ziren. Hala ere, K hizkuntz a ri buruzko ikuspe gi a n, arazo a bes t e bat da:
mintz a m e n a r e n ekoizpe n a r e n eta pertz e p zioa r e n azpian daud e n itxura p e n me n t al a k eta
itxura p e n horiek mintz a m e n a r e n gert a k a ri fisikoekin lotzen dituzt e n ara u a k aurkitze a .
Arazoa gert a k a ri- sort a zabal bat azaltz e ko teoriarik egokie n a aurkitze a da, et a e z da
e s p e r o hori lor d e z a k e e n pro z e d u r a an alitik orik e g o t e a , hala nola b e s t e arlo bat z u e t a n er e
horrelak o pro z e d u r a rik e z da g o e n » . 16
Einstein e n hitzet a n:
4. «Gar ai hart a k o filosofo natur al gehie n e k gogotik ust e zute n fisikar e n funts e zko
kontz e p t u eta post ul a t u a k ez zirela, zentz u logikoa n, giza adi me n a r e n as ma k u n t z a
librea k, baizik eta esp e ri e n t zi a tik ondoriozt a t u ahal zirela, ‘abstr a kzioa r e n’ bidez, hau da,
bitart e ko logikoe n bidez.» 17
Oso zorrotz a k izanik ere, azt erk e t a - tres n e k ezin era m a n zezak e t e n hiztun a r e n
buruko gra m a tik a r a . Hala Ipar Amerika n nola Europa n, teknika estrukt ur alist e n
hobe ku n t z a k oso baliag a rri ak gert a t u ziren datu- corpus a hobe t o antola tz e k o, baina best e
e maitz a rik ez zute n izan.
Kimikak eta gainer a k o zientzia finkat u e k ber e n lege eta printzipio orokorr a k bilatze ko
mug a rik jartze n ez dut e n e z gero, hizkuntz a r e n teoriak ere ez du zert a n jarririk.
Choms k yr e n ikusp e gitik, bide asko erabil dait ezk e gra m a tik a r a iristeko, hala nola
«intuizioa, as m a k e t a , edonol a ko azt ar n a me t o d ologikoa k, aurr eko esp e ri e n t zi ak eta
abar ». Halat a n, Choms k yk gra m a tik a ri ei gogor ar a z t e n zien hizkuntz al a ritz a «biologia
teorikoa edo, nahia go bad a , psikologia teorikoa » dela, 18 geroa g o halax e definituko
baitzu e n . 19 Horrek lotura est u a du haurtz a r o a n hizkuntz a z jabetz e ko mod u a ri buruzko
teoriar e kin, zeina hizkuntz a r e n zientzia kognitiboa r e n arlorik ema n k o rr e n t a k o bat izan
baita laurog eiko urte e t a tik aurr er a .
Berrog eit a ha m a r r e k o urte e t a k o hizkuntz al aritz a n, auzi me t o d ologiko a argitz e a ez
zen arazo huts al a ; aitzitik, ber e biziko garr a n t zi a zuen, kontu a hizkuntz a r e n egitur a era
zientifikoa n ikertz eko bide a urratz e a baitze n. Synt ac tic Struct ur e s ko 6. kapitulua
historikoa da psikologo eta hizkuntz al a rie n t z a t , Choms k yk hizkuntz a ri buruz zitue n
kontz e p t u e n oinarri nagu si e t a k o batz uk azaltz e n baititu bert a n. Hauxe dio Choms k yk
kapitulu horret a n:
«H hizkuntzare n gra ma tika bat, funtse a n, Hren teoria bat da. Zientzia- teoria guztiak
behaket a- kopuru mugat u bate a n oinarritzen dira; behatut ako gertakariok bilbatu eta gertakari
berriak aurres a t e a da euren helburua, horretar ako (fisikan adibidez) «mas a », edo «elektroi»
bezalako izaki hipotetikoen araber ako arau orokorrak sortuaz. Era berea n, ingelesar e n
grama tika bat esaldi corpus mugatu batea n oinarritzen da (behatut a ko gertakariak), eta
grama tika- erregelak eskaintzen ditu (arauak), ingeles ar e n fone ma, osagai, eta abarren
antzeko izaki hipotetikoen araber a sortuak. Erregelok, corpuseko perpaus e n arteko egitura-
harre ma n a k adierazt en dituzte, bai eta corpusetik kanpo grama tikak sor ditzake e n perpaus-
kopuru amaigab e e n a k ere (aurres a t e a ). Gure arazoa hizkuntza bakoitzare ntz at grama tika
zuzena aukeratzeko irizpideak garatze a eta zehazte a da; hau da, hizkuntza horren teoria
zuzena aukeratzeko bidea egitea». (49. or.)
Horrela ulerturik, gra m a tik a egit eko me t o d o taxono miko a k lekuz kanpo gelditze n
dira. Hizkuntz a r e n ikerkunt z a n , gra m a tik a eta gra m a t ik a r e n teoria da axola due n a , ez
hizkuntz a eta es a pid e a k. Gra m a tik a k egitur a k sortz e n ditu, ez es a pid e a k, eta
gra m a t ik a ri ar e n lanar e n e maitz a nagu si a k «hizkunt z egitur ar e n teoria orokorr a izan beh a r
du, teoria horrek gra m a t ik a nat ur al e t a n era biltze n diren lana b e s a k abstr a kt uki aurke z t u
eta azter tz e n dituelarik, hizkuntz on aipa m e ni k egin gab e ». 20 Metodo taxono mi ko e k
hiztun a r e n esa pi d e a k azter tz e n zituzt e n; Syntac tic Struct ur e s eta The Logical Struct ur e of
Linguistic Theory liburue t a k o hizkuntz teoria, orde a , hiztun a k es a pid e a k sortz er a
bultza tz e n dituzt e n printzipio orokorr e z ardur a t z e n zen. Inter e s e n ikuspe gi a alder a n t zika t u
egite n da. Geroa g o esa n zene z, hizkuntz a r e n teorialariari gaitas u n a k axola dio, ez
ekintz a k. Gaita s u n a hiztun a r e n buruko gra m a tik a abia pu n t u t z a t hart urik definitz e n da;
hiztun a k sortze n ditue n ben e t a k o es a pid e a k , orde a , ekintz a r e n arlokoa k dira.
Hipote si horiek ontz a t ema nik, hurre nk e r a gra m a t ik al a k hurr e nk e r a ez-
gra m a t ik al e t a tik ber eizt e ko irizpide a ezin da izan hurre nk e r a k lehe n a g o ekoitzi diren ala
5. ez. Syntac tic Struct ur e s ko 2. kapitulua n Choms k yk dioen e z, hiztun a k es a pid e a k sortz e ko
eta bere gra m a t ik a k o t z a t ezag u t z e k o due n gait a s u n a k ez du zerikusirik es a n a hi a r e kin
(se m a n tik a r e kin). Kontze p t u a k ber eizt e a zaila izan ziteke el a jakinik, Choms k yk hainb a t
nozio ezta b ai d a t z e n ditu, (1) eta (2) perp a u s e n arte ko des b e r di nt a s u n ezag u n a oinarritza t
hart urik:
(1) Colorles s gre e n idea s slee p furiously
(2) Furiously slee p idea s gre e n colorles s .
Ingele s a a ma hizkuntz a due n ezein hiztun e k ez lituzke ingele s e z ko bi hurre nk e r a
horiek sortuko, baina oso des b e r din a k dira biak. Ez (1) ez (2) perp a u s e k ez dut e zentzurik,
baina, Choms k yk arrazoit u zuen bez ala, ingele s e z k o hiztun a ber e h al a ohartz e n da (1)
perp a u s a ingele s a r e n gra m a tik a k o lege sintaktiko e n ara b e r a erat ut a dago el a eta (2)
perp a u s a r e ki n ez dela hala gert a t z e n . Zer- nolako hizkuntz eza gu t z a da hori? Nabaria
den e z, ezin daitek e se ma n tiko a izan, ezta est a tis tikoa ere. Metodo est a tis tiko e k ez dut e
balio bi hurre nk e r a horiek ber eizt e ko.
(1) eta (2) perp a u s e n art eko alde a r e n azpian gra m a tik a ri buruz dago e n intuizioa
buruko gra m a tik a r e n teoriak iragarrit a ko a litzat e k e . Izan ere, haux e da hor hiztun a
inplizituki gida dez ak e e n printzipio baka rr a: (1) hurre nk e r a ingele s a r e n lege sintaktikoe n
ara b e r a k o a da, eta (2) hurre nk e r a ez. Desb e r din-
tasu n horrek argi eta garbi jartze n ditu zalantz a n berrog eit a ha m a r r e k o urte e t a n
hizkuntz a azt ertz e ko era biltze n ziren irizpide oker batz uk.
Ikuspu nt u me t o d ologiko a aldatz e a r e ki n bat er a , proze d ur a taxono miko e k
hizkuntz a r e n ikerkuntz a ri jartze n zizkiote n oztopo a k kend uz joan ziren. Choms k yk gogo e t a
hau egit e n du Synt ac tic Structur e s ko 6. kapitulu a r e n a mai e r a n :
«Ezin da onart u sintaxi teoriak fonologia eta morfologiako arazo a k noiz konpon d u
zain egon beh a r due nik; baina ust e horri, nire iritziz, gra m a tik a- egitur a r e n aurkikuntz a k
bet e beh a r ome n ditue n urrat s e n arte a n eta hizkuntz teoriar e n gar a p e n a r e n arte a n
legoke e n antz e kot a s u n errat u bat e k ema n dio indarr a . » (60. or.)
Synt ac tic Structur e s ek gra m a tik a ri buruzko ikuspe gi berri bat erakut si digu:
gra m a t ik a ondoz ondoko ‘itxura p e n- maila’ abs tr a k t u e n segida bat da, eta maila bakoitz a k
perp a u s a r e n alder di des b e r din a k biltze n ditu. ‘Itxura p e n- mailen’ nozioak nahit a e z kontu a n
hart u beh a rr e k o mug a bat mark a t z e n du, azterk e t a - maila batz uk abstr a kt u a k izan
daitezk e el a onartz e n baitu. Dago e n e k o kontu a ez da ‘maila morfologikoa r e n’ eta
horrelako bes t e maila batz u e n ber eizke t a tradizion al a . Berriro diot, mailak (bat baino
gehia g o) oso abstr a kt u a k izan dait ezk e . Itxura p e n- maila horiet a tik sortze n diren egitur a k
elkarr e kin lotzen ditue n mek a ni s m o a ‘erre g el a formal d a t z aile a’ da, liburua n azaldut a
dago e n eta aurre r a g o azter t uk o dugu n berrikuntz a tekniko bat. Perpa u s a r e n azpia n
daud e n egitur a abs tr a k t u a k post ula t z e a lortze n due n neurria n ulertz e n du hizkuntz al a ria k
perp a u s a r e n erake t a .
8. kapitulu a n hizkuntz a ri buruz ema t e n diren dat u e k argi eraku s t e n dut e Choms k yk
urte haiet a ko proze d ur a taxono miko e n kontr a era biltz e n ditue n argudio e n indarr a. Hor
aurkitz e n ditugu n baiezt a p e n e t a k o asko ia dibertiga rriak gert a t z e n dira, hain dira begie n
bistako a k. Hauxe dugu horiet a ko bat: gra m a tik a k itxura p e n- maila bakarr a izango balu,
fone m a - hurr e nk e r a jakin bat bi erat a r a ulertu ahal izat e a k –bi egitur a des b e r di n e n
ara b e r a– ez luke azalpe nik izango (esa t e r a k o , Goyare n ma-
rrazkia hurr e nk e r a n , ezin azalduzko a litzat e k e marr a z kiar e n egileaz zein marr a z ki a n ageri
den irudiaz ari garel a ulert u ahal izate a , Goya subjekt u a edo objekt u a izanik).
6. Oso goizetik, hiztun a k ‘bitart e k o mug a t u e n era biler a mug a g a b e a ’ (Humbol dt- en
hitzet a n) egiteko due n gait a s u n a r e ki n erlazion a t z e n ditu Choms k yk egitur a sint aktikoa k.
Hizkuntz ahal me n a nahit a e z mug a t u a den e z eta enuntzi a t u e n luzera mug a t z e n due n
hizkuntz a rik ez dago e n e z , pent s a t u beh a rr a dago gra m a tik a k nolab ait e k o mek a ni s m o
errekur t sibo batz uk dituel a. Aldi ber e a n , Choms k yk behin eta berriro dio perp a u s a k ez
direla hitzak elkartz e a r e n e maitz a , egitur a k elkartz e a r e n e maitz a baizik. Best e tik, egitur e k
unitat e a k dituzt e, ber e n ‘eratz aile a k’, hainb a t hier arkia t a n antolat u t a .
Gaztel a ni a zko ¿Pudo Aníbal haber sido derrotado? (Izan ziteke e n Anibal gar aitu a ?)
bez ala ko galder e n erake t a ri buruzko gogo e t a egit e n due n edonor ohartz e n da ber ar e n
erake t a r e n funts a ezin izan dait ek e e l a lehe n aditz laguntz aile a subjekt u a r e n aurr e tik
joate a . Izan ere, Los ejércitos que pudieron haber sido derrotado s (Garaitu a k izan
zitezke e n ar ma d a k ) hurr e nk e r a n , pudieron lehe n aditz laguntz aile a los ejércitos
subjekt u a r e n aurr e a n jartze a k txarto erat u t a k o hurr e nk e r a hau sortz e n du: ¿Pudieron los
ejércitos que haber sido derrotado s? 2 1 (Zitezke e n ar ma d a k izan gar ait u a k?) Gert ak a ri
horiek atze m a n nahi badira, ‘subjekt u tz a t’ ulertz e n den a erlatibiza t u beh a r r a dago: ez los
ejércitos izen sinta g m a , erlatibozko perp a u s osoa baizik. Hau da, gra m a tik a k o
lekuald a t z e - era gike t e k egitur a hartz e n dut e kontu a n . Egitur ar e n eta ‘erre g el a
formal d a t z aile a r e n’ nozioak elkarri est u loturik daud e .
Hizkuntz a r e n egitur a ikertze ko, lehe nik, Choms k yk ber e gar aiko hizkuntz al ari eta
ma t e m a t i k a ri e k erabiltze n zituzt e n ered u formal a k azter t u zitue n: bat e tik, egoe r a
mug a t u k o lana b e s bat; best e tik, osa g ai- egitur az ko gra m a t ik a- ere du a . 3. eta 4.
kapitulu e t a n , hala ere du bat a k nola bes t e a k giza hizkuntz a r e n egitur a r a k o ager tz e n
dituzt e n des e g o kit a s u n a k azter t u eta zeha z t e n ditu, argudio enpirikoak era biliz. Lehe nik,
ingele s a r e n datu a k baliatuz erakus t e n du ingele s a r e n gra m a t ik a ri dagokion hizkuntz a
formal mot a ez dela ego er a mug a t u k o a . Izan ere, giza hizkuntz a n, elkarr e n alda m e n e a n
ez daud e n hitzen arte ko egitur a- me n p e k o t a s u n a k daud e –Kognitiboak deritz e n zient ziak
aztert z e n ditu perp a u s a n zient ziak eta kognitiboa k hitzen art e a n dago e n a , es a t e r a k o–, eta
ego er a mug a t u k o lana b e s bat e k ez ditu me n p e k o t a s u n horiek atze m a t e n (lana b e s a k ezin
baititu elkarr e n alda m e n e a n ez daud e n ele me n t u a k erlazion a t u).
Egoer a mug a t u k o auto m a t e k hizkuntz a r e n egitur a n ezartz e n dituzt e n mug a k ez dira
sortz e n osa g ai- egitur az ko gra m a t ik a- ere du a n . Gra m a tik a horrek auke r a e ma t e n du
elkarr e n g a n dik urrun daud e n ele m e n t u a k lotzeko, ikur «ez- ter mi n al a k » sart uz, eta,
best e tik, ikur ter mi n al e kin ordezk a t u ahal dira ikur horiek. Baina best e ered u horre n
des e g okit a s u n e k eta sortz e n ditue n irregul art a s u n ugariek iradokitz e n dut e hori ere ez
dela hizkuntz a r a k o ered u egokia. Hizkuntz a r e n errekur t sibit a t e a «argi m e n » bat e a n
(halaxe deitu baitzion Nafarroa k o Doniba n e Garazi herrixkako Joane s Uhart e Doniba n e k o a
zientzialari eta filosofoak 22 ) atz e m a n nahirik, Choms k yk osa g ai- egitur a ered u a perp a u s
horiet a tik sortz e n den itxura p e n a «for mal d a t z e n » dut e n eragike t e kin bat e r a t z e n du.
Formald a t z e bat e k perp a u s- egitur a r e n ara u e k ema n d a k o hurr e nk e r a bat e n
itxura p e n a hartz e n du abia pu n t u t z a t , eta bere horret a n uzte n du, formal d a t z e a k bera k
dakarr e n aldak e t a izan ezik. Azterke t a formal d a t z aile a k garr a n t zi handiko aba n t ail a
kontz e p t u a l a k eskaintz e n ditu gra m a tik a sortz er a k o a n . Choms k yk mais ut a s u n e z froga tz e n
du hori, ingele s a r e n aditzar e n morfologia azter t uz, horixe baita Syntac tic Struct ur e s en
oinarri enpiriko nagu si a.
5. kapitulua n, Choms k yk ageria n uzte n ditu osag ai- egitur a zko gra m a tik a r e n mug a k,
askot a riko gert a k a ri gra m a tik al a k aipa t uz (junt a d ur a n , aditz lagunt z aile a n eta perp a u s
pasibo a n oinarritu a k). Horiek guztiek eza ug a r ri komu n bat dut e: ber e n egitur a
gra m a t ik al a r e n sorkunt z a n aurrer a egiteko, «eur e n erator p e n a r e n ibilbide a » (27. or)
7. eza gu t u beh a r r a dago. Esat er a k o, argi dago perp a u s pasibo ei boz aktiboko perp a u s a k
dagozkiel a sist e m a t ikoki, eza u g a r ri erab a t esp e zifikoak dituzt e n a k, hala nola aditz a
iraga nkor akus a ti bo a izate a eta best e (43. or.). Best e a k best e , Choms k yk haux e
erakus t e n du kapitulu horret a n: erre g el a formal d a t z aile e k izugarri soiltze n dut e
gra m a t ik a . Synt ac tic Struct ur e s ko atal formal d a t z aile a landu gab e sa m a r r a da (esa t e r a k o ,
formal d a t z e beh a r r e z ko a k eta haut a z ko a k postul a t u beh a r ditu), baina gra m a t ik a-
teoriar e n azalp e n- ahal m e n e r a k o urrat s a egin zuen.
Behar b a d a mer e zi du aipa tz e a Choms k yk ber e iraka sle Zelling Harrisi hart u ziola
‘erre g el a formald a t z aile’ deitur a. Izan ere, Zelling Harrisek nozio hori gara t u eta
diskurt s o a r e n azt erk e t a ri aplikat u zion berrog eiko urte e t a n . Baina Harrisek perp a u s a k
perp a u s e ki n erlazion a t z e k o era bili zitue n erre g el a formal d a t z aile a k; Choms k yk, orde a ,
egitur a- maila abs tr a k t u a k elkarr e kin erlazion a t z e k o erabiltz e n ditu. Desb e r dint a s u n
horre n ondorioz, Choms k yk adier azi zuen «be h a r b a d a hobe zat ek e e l a best e ter mi nologia
bat auke r a t z e a , Harrise n a hain test uing ur u best el a k o horre t a r a egokitu beh a rr e a n ». 23
Zalantz a rik gab e , anek do t a horrek frogatz e n due n e z , Choms k yk sakon ezag u t z e n zuen
eta ondo ber e g a n a t u t a zeuka n estrukt ur alist a iparra m e r rika r horre n eta bes t e batzu e n
obra.
Synt ac tic Structur e s en ingele s a r e n aditz ar e n siste m a morfologikoa r e n azterk e t a
bikaina egite n da, eta azterk e t a horre n punt u garr a n t zit s u batz uk indarr e a n daud e
oraindik. Zalantz a rik gab e , horixe da liburu horre t a k o alder dirik mire s g a r ri e n eta
miret si e n e t a k o bat. Best e rik gab e ere, may hav e bee n reading bez ala ko hurre nk e r a hain
konplexu e t a n hizkiak zein hurre nk e r a t a n agertz e n diren azaltz e huts a k (ezezt a p e n a k eta
best e alda g ai sintaktiko batzu e k perp a u s a ri gehitz e n dizkiot e n konplexut a s u n a k alde
bat er a utzita) merit u a izango luke ia edoz ein teoriat a n. Syntac tic Structur e s en, apurka-
apurka , orokortz e deskriba tz aile a k egite n dira, ered u sintaktiko azaltz aile bat e n
zerbitzu a n . Zaila da enpirikoki hain konplexu a den gert a k a ri bat e n azterk e t a k teoria
horre n esp a rr u a n due n nat ur alt a s u n a ri zor zaiona aitortz e a .
Ia berrog eit a ha m a r urte igaro dira Choms k yk Synt ac tic Struct ur e s idatzi zuen e tik,
eta, liburu horre n ondotik etorri diren aro teoriko guztiak aipatz e a ezinezko a bad a ere,
irakurle a k haiet a ko batz u e n aurke z p e n bikaina aurki deza k e H. Lasnik- en Synt ac tic
Struct ur e s Revisite d liburua n. 24 Gaur egun art e Synt ac tic Structur e s etik ber e horret a n
iraun due n a liburua r e n oinarri kontz e p t u al a k dira. Zentz u zabal e a n , es a n daitek e
Syntac tic Structur e s idatzi baino lehe n giza hizkuntz a r e n azterk e t a k gizart e- zientzie n
arlokoa k zirela, eta Syntac tic Struct ur e s argitar a t u zenez geroztik nat ur zientzie n arlokoa k
direla. Choms k yk esa n zuen e z , «galde r a asko, bait a gizakien ikuspe gitik es a n g u r a t s u e n a k
diren a k ere, (hizkuntz a r e n) ikerke t a natur alist a r e n esp a rr utik kanpo gelditz e n dira», 25 eta,
agia n, liburua k giza gogo a eta hizkuntz a r a hurbiltzeko bide a n ekarri zuen aldak e t a r e n
garra n t zia erakus t e n du baiezt a p e n horrek.
Syntac tic Struct ur e s liburur a ko hitzaurr e a
Esthe r Torrego, Boston. 2003ko uztaila
8. Oharrak
1 Ikus Cho m s ky, N., «New Hori-
zons in the Study of langu a g e ». 1997ko urta rrilar e n 21e a n Universi-
tat de les Illes Balea rs- en e m a n d a k o hitz aldia. Choms ky, N., «Una aproxi m a ció n naturalista a la me n t e y al
lenguaj e » liburu a n jasorik da go, gazt el a ni a z . Editorial Prens a Ibérica, Bartzelon a , 1988. [Hitzaurr e a : C.J. Cela
eta G. Marty].
2 Chomsky, N., Syntactic Struc-
tures. Haga, Mouton, 1957. [Gazt. itzulp.: Estructuras sintácticas. Mexi-
ko, Siglo XXI, 1974.]. Gazt el a ni a z ko itzulpe n a Carlos P. Oteror e n a da; hitzaurr e a , oharr a k eta era n s ki n a k ere
Oteror e n a k dira. Gazt el a ni a z ko itzulpe n a k Choms kyr e n hitza urr e a dauka, The Logical Structur e of Linguistic
Theory liburuko a r e n antz e ko a baino askoz laburr a go a ; azken horrek inform a zio asko ema t e n du. Ikus obra
horre n aipu a 3. oharr e a n . Hitza urr e hon e t a n aipatz e n ditud a n Syntac tic Structur e s ko orriald e a k Mouton e k
2002 a n David W. Lightfoot- en hitza urr e a r e ki n argit ar a t u t a k o Syntac tic Structur e s en bigarr e n edizioari
da goz kio.
3 Chom s ky, N., The Logical Struc-
ture of Linguistic Theory. Plenu m Press, New York, 1975, 3. or.
9. 4 Ikus The Logical Struct ur e of Linguistic Theory ren hitzaurr e a n Cho ms kyk horri buruz egite n ditue n
iruzkina k.
5 The Logical Struc t ur e of Linguis-
tic Theory ren hitza urr e a , 35. or.
6 Noa m Chom s kyk MITeko bere mint e gi a n esa n a .
7 Lees, R. Synt a c tic Struct ur e s i bu-
ruzko artikulu a. In: Languag e , 33. liburukia, 3. zenb a kia, 1957, 375.- 408. or.
8 (Lees, 377. or.). Ingele s e z : «One of the first seriou s atte m p t s on the part of a linguist to constr u c t within
the tradition of the ory- const r u c tio n a comp r e h e n si v e theory of langu a g e which may be unde r s t o o d in the
sa m e se ns e tha t a che mi c a l, biologic al theory is ordinarily und er s t o o d by exper t s in thos e field».
9 Ikus Logical Struct ur e of Lin-
guistic Theory ren hitza urr e a .
10 Chom s ky, N., Iruzkina : B. F. Skinne r, Verbal Behavior, 1957. Lan-
gua g e 35, 1959, 26.- 57. or.
11 The Logical Struc t ur e of Linguis-
tic Theory , 40. or.
1 2 Chom s ky, N., Current Issue s in Linguistic Theory. Haga, Mouton, 1964.
1 3 Chom s ky, N., «A tran sfor m a t i o n a l appro a c h to synt a x», 1958. In: A. Hill, Proce e din g s of the Third Texas
Confere n c e on Proble m s of Linguis-
tic Analysis in English. Austin, Uni-
versity of Texa s Press, 1960, 124.- 48. or.
1 4 Ikus Lenne b e r g, E.H. Biological Foundation s of Langua g e . New York, John Wiley and Sons, 1967. [Gazt.
itzulp.: Funda m e n t o s biológicos del lenguaj e. Madril, Alianza, 1985.].
1 5 Ikus Cho m s ky, N., «Lin g ui sti c s an d Adjac e n t Fields : A Pers o n al View » , 6. or. In: A. Kasher (ed.), The
Cho m s k y a n Turn. Blackwell, Ca mb rid g e , Mass ac h u s e t t s , 1991, 26.- 53. or.
1 6 Chom s ky, N., Knowle d g e of Lan-
guag e: its Nature, Origins, and Use. Pra e g e r, New York, 1986, 41. or. Azpimarr a egilear e n a da (E.T).
Chom s kyk dat u- corpu s e r a k o era biltz e n du «K hizkuntz a » ter min o a ; «B hizkuntz a » ter mino a, aldiz, hiztun a r e n
barn e - hizkunt z a r a ko edo adi m e n e a n edo garun e a n hizkuntz a ri dagokion barn e- ataler a ko erabiltze n du.
1 7 Einst ein, A., «O n the Metho d of The or e ti c al Physic s » . 1933ko ekain a r e n 10e a n Oxforde n em a n d a k o
hitzaldia. In: Ideas and Opinions. Bona nz a Books, New York, 1954, 274. or. Azpimarr a nire a da (E.T.)
Ingel e s e z : «The nat ur al philoso p h e r s of thos e days were mos t of the m poss e s s e d with the idea that the
fund a m e n t a l conc e p t s and post ul a t e s of physics were not in the logical sen s e free invention s of the hu m a n
mind but could be dedu c e d from expe ri e n c e by ‘abstr a c tion’ %th at is to say by logical me a n s ».
18 Sklar, R., «Ch o m s k y ’ s Rev olu-
tion in Lingui sti c s » , The Nation, 1968ko irailare n 9a, 213.- 217. or. [Sklar, 217. or.] Hizkuntz a r e n biologiari eta
bilaka e r a ri buruz, ikus Jenkins, L., Biolingui stics. Exploring the Biology of Langua g e . Cambrid g e University
Press, 2000. [Gazt. itzulp.: Jenkins, L., Biolingüística. Cambrid g e University Press, Madril, 2002.]
19 Psikologi a gaie t a ko asko liburu hone t a n azter tz e n dira: García- Al-
be a, J. E. Ment e y cond uc t a. Editorial Trott a , Valladolid, 1993.
20 Synt a c tic Struct ur e s , 11. or.
21 Chom s ky, N., Aspe c t s of the Theory of Synta x. MIT Press, Cam-
bridge , Massa c h u s s e t s , 1965. [Gazt. itzulp.: Aspect o s de la teoría de la sintaxis. Madril, Aguilar, 1970. Carlos
P. Oteror e n itzulpe n a et a oharr a k].
22 Chom s ky, N., Carte sian Linguis-
tics; a Chapt er in the History of Rationalist Thoug h t. Harp er & Row, New York, 1966. [Gazt. itzulp.: Lingüística
carte si an a. Madril, Gre-
dos, 1969.].
23 The Logical Struc t ur e of Lin-
guistic Theory ren hitza urr e a , 43. or.
10. 24Lasnik, H., Synt ac ti c Struc t ur e s Revisit e d. Conte m p o r ary Lecture s on Classic Transfor m a tio n al Theory (UIT
Marc el a Depia nt e and Arthur Step a n o v). MIT Press, Cambrid g e , Massa c h u s e t t s , 2000.
25 Chom s ky, N., «Explaining Lan-
gua g e Use», Philosop hi cal Topics 20.1, Udabe rria, 1993. [Gazt. itzulp.: «La explicación del uso del lengu a-
11. je». In: Cho m s ky, N., Una aproxi m a ci ón naturalista a la m e n t e y al lenguaj e. Op. cit., 87. or.]
12.
13.
14. Biblio gr afia
AITCHISON , J. Words in the Mind. Oxford, Blackwell, 1987. Baker, M. The ato m s of langua g e . Nueva York, Basic
Books, 2001.
B RESNAN , J. Theory of com pl e m e n t a t i o n in English synta x. MIT, doktor e t z a- tesia, 1972.
C HOMSKY, N. Reflec tion s on Lan-
guag e . Nueva York, Pant h e o n, 1975. [ Itzulp.: Reflexion e s sobre el lenguaje , Barcelon a , Seix Barral, 1986.]
C HOMSKY, N. «Langu a g e and the Hum a n Mind», C.-P. Otero, ed., Langua g e and Politics , Montre al, Black Rose,
1988, 253- 275 orr.
C HOMSKY, N. The Mini malist Pro-
gra m. Cam bri d g e , Massa c h u s e t t s , MIT Press . 1995. [Itzulp.: El progra m a mini m alista , Madrid, Alianza, 1999.]
C HOMSKY, N. New horizon s in the stud y of langua g e and mind . Camb rid g e , Cambrid g e University Press, 2000.
C HOMSKY, N. «Minim alist Inquirie s: The Fra m e wo r k. » R. Martin eta J. Uriager e k a , ed., Step by Ste p . Essays on
Minimalist Synt a x in Honor of Howard Lasnik. Camb rid g e , Mass a-
chus e t t s , MIT Press . 2000, 89- 155 orr.
15. E PSTEIN , S., D., E. G ROAT , R. KAWASHIMA, y H. KITAHARA. A derivational approach to synta c tic relation s. Oxford,
Oxford University Press, 1998.
H ALE, K. Linguistic the ory : Genera-
tive Gram m a r . S. Flynn y W. O’Neil, eds., Linguistic theory in seco n d langua g e acquisition . Dordre c h t, Klu-
wer, 1988.
H ALE, K. On enda n g e r e d langua g e s and the importa n c e of linguistic diversity . L.A. Grenoble eta L.J. Whaley,
ed., Endan g e r e d langua g e s: Languag e loss and com m u n i t y respon s e . Camb rid g e , Camb rid g e Uni-
versity Press, 1998, 191- 216 orr.
H EIM, I. The se m a n t i c s of definit e and indefinite noun phras e s . Univer-
sity of Mass a c h u s e t t s , Amhe rs t , doktor e t z a - tesia, 1982.
KAYNE, R. The Antisy m m e t r y of Synt a x . Cam brid g e , Massa c h u s e t t s , MIT Press . 1994. Lasnik, H. Mini-
malist analysi s. Oxford, Blackwell, 1999.
P ESETSKY D., y E. TORREGO . «T- toC- Move m e n t : Caus e s and Cons e q u e n -
ces ». M. Kenstowicz, arg., Ken Hale. A life in Langua g e . Camb rid g e , Massa c h u s e t t s , MIT Press . 2001, 355- 426
orr.
R EINHART , T. Interfac e Strat e gi e s. Rese a r c h Institut e for Langu a g e and Spee c h, Faculty of Arts, Utrecht
University, 1995.
16. S MITH, N., y TSIMPLI, I.-M. The Mind of a Savant: Languag e Learning and Modularity . Oxford, Blackwell, 1995.
EGILEAREN HITZAURREA
Idatzi hone k sint axi egitur a du azter g ai, bai zentzu zabal e a n (se m a n tik a ri
kontr aj arriaz) eta bai zentzu est u a n (fone mik a ri eta morfologiari kontr aj arriaz). Hizkuntz
egitur ar e n teoria orokor formalizat u a eraiki eta teoria horrek oinarria n dauk a n a ikertz eko
ahale gi n a r e n part e bat da. Hizkuntz al a ritz a n formul a t z e zeha t z a k bilatz e a ez du baka rrik
logikar e n edert a s u n a r e kiko zalet a s u n a k edo hizkuntz analisiko me t o d o eza g u n a k
garbitz eko nahiak era git e n. Zehaz ki erat ut a k o hizkuntz egitur a r e n ere du e k bere biziko
pap e r a joka dez ak e t e , baikorra eta ezkorr a, as ma k u n t z a - proz e s u a n bert a n. Zeha tz a baina
des e g oki a den formula zio bat onart e zin e ko ondoriot a r a era m a t e a n , maiz
des e g okit a s u n a r e n iturria argiro erakut s deza k e g u , eta, ondorioz, hizkuntz dat u e n
uler m e n sakon a g o a lortu. Baikorra go, teoria formaliza t u bat e k auto m a t ikoki konpon
ditzake jatorria n azaldu beh a r zitue n a k baino arazo gehia g o. Intuizioari lotut a ko nozio
ilunek ezin gaituzt e ondorio zentzu g a b e e t a r a era m a n , ez eta ondorio egoki berriak
eskaini; ber az, ez dira era bilgarriak alde garr a tzit s u biri dagoki e n e z . Hizkuntz teoriar e n
gar a p e n zeha t z eta teknikoa gaitze t si dut e n hizkuntz al ari e n art eko batz u e k, nire ust e a n ,
ez dut e ikust e n propos a t u t a k o teoria bat zehazki aurkez t e a k , eta teoria hori hizkuntz
dat u ei zuen e a n ezartz e a k, onart e zin e k o ondorioa k saihe s t e k o ahal e ginik egin gab e , ad
hoc konponk e t a k edo formul a tz e ilunak egin gab e , izan dez ak e e n e ma n k or t a s u n a .
Aurrera g o azaltz e n diren emaitz a k me t o d o hau nahit a eta siste m a ti koki jarraitu a z lortu
izan dira. Aurkezp e n a r e n infor malt a s u n a k hori est al lezake el a k o, garr a n t zit s u a da he m e n
azpi ma r r a t z e a .
Bereziki, hizkuntz egitur a r a k o hiru ere du ikertuko ditugu, eure n mug a k zehaz t e k o
xede a r e ki n. Ikusiko dugun e z , komu nika zio teoriako hizkuntz- ere du era b a t soil bat e k, eta
gaur egun «zuze n e k o osagi a- analisia » deitu ohi den a biltzen due n ere du ahalt s u a g o
bat e k, ezin dut e egokiro bet e gra m a tik a- deskrib a p e n a r e n eginb e h a r r a . Eredu horien
ikerkunt z a eta ezarp e n a k argit ar a ekartz e n ditu hizkuntz egitur a ri buruzko hainb a t
eza ug a r ri, eta hizkuntz teoriak ditue n hainb a t huts erakus t e n ; bereziki, aktibo- pasibo
bez ala ko perp a u s e n arte ko harre m a n a k azaltz eko ezint a s u n a . Hirugarr e n ered u bat
gar a t uk o dugu, hizkuntz egitur a r e n ere du formaldat z ailea , zuze n e k o osa g ai- ered u a baino
ahalts u a g o a den a garr a n t zizko arazo batzu ei dagokie n e z , eta harr e m a n o k nat ur alki azal
17. ditzake e n a . Formald a t z e e n teoria arret a z formul a tz e n dugu n e a n , eta ingele s a ri zuzen e a n
ezartz e n diogun e a n , erat u zene a n azaldu beh a r zitue n a k baino askoz gert a k a ri gehia g o
era b a t argitze n dituela ikust e n dugu. Laburki, formalizazioa k, izan ere, gora g o aipa t u
dugun lan baikor eta ezkor hori egin dez ak e el a ikust e n dugu.
Ikerkuntz a hau egin arte a n, Zellig S. Harris ekin ezta b ai d a luze askot a n jardut e k o
auker a izan dut. Bere ideia eta iradokizun asko bildut a daud e hurr e n g o test u a n eta horre n
oinarria n dago e n ikerkunt z a n , ber az ez naiz saiat uko horiek den a k aipa m e n ber ezi ez
adier az t e n . Harris ek egitur a formald a t z aile a ri buruz egind a k o lana, nik hartut a k o
ikuspun t u a z nolab ait best el a k o a den ildotik jotzen due n a , bibliografiako 15, 16, 19
zenb a ki e t a n gar a tz e n da. Behar b a d a horre n begi- bistako a ez bad a ere, ikerkuntz a hone n
ibiliak Nelson Good m a n eta W.V. Quiner e n lanar e n era gin sakon a jasa n du. Edukiar e n
gehie n a Morris Hallerekin ezta b ai d a t u dut, eta onur a handi a ater a dut har e n iruzkin eta
iradokizun e t a tik. Eric Lenne b e r g e k , Isra el Scheffle-
rrek, eta Yehosh u a Bar- Hillelek eskuizkribu a r e n hasier a ko bertsio a k irakurri dituzt e, eta
bai aurkez p e n a ri bai edukiari buruzko kritika eta iradokizun baliag a r riak egin dituzt e.
Testu a n laburki taxut urik ager tz e n den arre n, ezt a b ai d a r e n oinarria n dago e n
ingele s a r e n egitur a formal d a t z aile a ri eta formald a t z e e n teoriari buruzko ikerkunt z a , 1951-
55 urte e t a n burut u nue n batik bat, Harvar d Unibert sit a t e k o Societ y of Fe-
llows delako a n Junior Fellow nintzel a. Societ y of Fellows erakun d e a ri eskerr a k e ma n nahi
dizkiot ikerkunt z a hau aurre r a ater a t z e k o aska t a s u n a eskaintz e a g a t ik.
Lan hone k EEBBko Army (Signal Corps ), Air Force (Zientzia- ikerkunt z a r a k o bulego a ,
Aire- ikerkuntz a eta Gara p e n Koma n d o a ) eta Navy (Itsas- ikerkuntz a r a k o bulego a )
erakun d e e n diru- laguntz a jaso du bat e tik; best e tik, National Scienc e Foundation eta
East m a n Kodak Corporation eraku n d e e n laguntz a .
Noa m Choms k y
1.
SARRERA
Sintaxia hizkuntz e t a k o perp a u s a k eraikitz eko hat s a rr e eta proz e s u e n azt erk e t a da.
Hizkuntz a jakin bati buruzko sintaxi ikerkunt z a k azt er g ai den hizkuntz a k o perp a u s a k
sortz eko lana b e s t z a t har dait ek e e n gra m a tik a bat egite a du helbur u. Hizkuntz al a rie k, oro
har, gra m a t ik a zuze n e n oinarria n daud e n funts e z ko barn e- eza u g a r ri a k zehaz t e k o
xede a r e ki n jardun beh a r dut e. Ikerkunt z a hone n emaitz a nagu si a k, hizkuntz egitur a r e n
18. teoria orokorr a izan beh a r du, teoria horrek gra m a t ik a natur al e t a n era biltz e n diren
lana b e s a k abstr a kt uki aurke z t u eta azter tz e n dituelarik, hizkuntz on aipa m e ni k egin gab e .
Teoria horre n bet e b e h a r bat, hizkuntz a bakoitz eko gra m a t ik a ban a auker a t z e k o me t o d o
orokorr a eskaintz e a da, hizkuntz ot a k o perp a u s- corpus bat hartut a .
Hizkuntz teoriar e n oinarrizko ideia hizkunt z m a ila rena da. Hizkuntz mailak, hala nola
fone mik a , morfologia, edot a sintaxia, gra m a tik a k egit eko eskaintz e n diren tres n a
deskriba t z aile a k dira bat ez ere; es aldiak itxur atz e k o me t o d o jakin bat eratz e n dut e.
Hizkuntz teoria bat e n zuzent a s u n a neurtz e ko, zeha tz- me h a t z eta urrat s e z urrat s gar a
dez ak e g u teoria horrek due n hizkuntz mailen kopuru a ri dagokion gra m a tik a ered u bat,
eta, ondor e n, ered u horrek hizkuntz a natur al e n gra m a tik a soil eta adier az g a r ri ak egiteko
balio ote due n ikertu. Bide hone t a tik, hizkuntz egitur ari buruzko ikusp e gi ezbe r din a k
ikertu eta geroz eta konplexut a s u n handia g ok o hizkuntz mailen talde a k azter t uk o ditugu,
gra m a t ik a deskriba t z e k o modu geroz eta ahalts u a g o e i dagozkie n a k; eraku s t e n
ahale gi nd u ko gare n e z , hizkuntz teoriak gutxie nik maila horiek bildu beh a r ditu, adibidez,
ingele s a r e n gra m a tik a zuzenik eskainiko badu behintz a t . Azkenik, hizkuntz a r e n egitur a ri
buruzko ikerkunt z a guztiz formal hone k se m a n tik a r e n azterk e t a r a k o zenb ait ondorio
inter e s g a r ri dakar tz al a iradokiko dugu. 1
19. 2.
GRAMATIKAREN
INDEPENDENTZIA
2. 1 Heme n dik aurr er a , hizkunt z a perp a u s - talde (mug a t u edo mug a g a b e ) bat dela
ontza t hart uko dut, perp a u s guztiak luzer a n mug a t u a k direlarik, eta ele m e n t u- talde
mug a t u bat e tik eraikiak. Zentzu horre t a n , giza hizkuntz a guztiak, ahoz edo era idatzian,
hizkuntz a k dira, giza hizkuntz a guztiek fone m a - kopuru mug a t u bat baitut e (edo letrak
alfabe t o a n ) , eta perp a u s guztiak itxura baitait ez k e fone m a (edo letra) horien hurr e nk e r a
mug a t u bez al a, perp a u s e n kopur u a a maig a b e a izan arre n. Era bere t s u a n , ma t e m a t i k a k o
siste m a formal bat e k o «perp a u s e n » talde a hizkuntz a bat dela onar daitek e . H
hizkuntz a r e n azt erk e t a n , helbur u nagu si a Hko perp a u s a k diren hurre nk e r a gra m a ti k al a k
Hko perp a u s a k ez diren hurr e nk e r a e z- gra m a t ik al e t a tik bereizt e a da, eta perp a u s
gra m a t ik al e n egitur a azt ertz e a . Hren gra m a t ik a , ber az, Hko hurre nk e r a gra m a t ik al guztiak
sortz e n ditue n lana b e s a izango da, gra m a t ik al a k ez diren e t a tik bat ere sortz e n ez due n a .
Hrako propos a t z e n den gra m a tik a r e n egokit a s u n a neurtz e k o bide bat sortz e n ditue n
perp a u s a k ben e t a n gra m a t ik al a k ote diren erab a kitz e a da, hau da, jaiotze tiko hiztun
bat e n t z a t onarg a r ri ak ote diren eta abar. Egokita s u n- froga hori burut u ahal izateko,
hiztun e n erant z u n e t a n oinarritut a k o gra m a t ik alt a s u n- irizpide a k eratz e k o urrat s a k egin
daitezk e . Hala ere, gure azalpe n e a n , ingele s e z k o perp a u s gra m a t ik al e n intuiziozko
eza gu t z a bat bad el a onart ut a , galder a egingo dugu ea zer mot a t a k o gra m a t ik a k lor
dez ak e e n perp a u s o k modu era ginkor eta argiga rri bat e a n sortz e a . Intuiziozko kontz e p t u
bat e n azalpe n a k sortz e n due n arazo eza gu n a r e ki n topo egin dugu; oraingo hau,
«ingel e s e z gra m a tik al a » kontz e p t u a edot a , zabal a g o, «gra m a t i k al a » kontz e p t u a .
Ohar bedi gra m a t ik a r e n helbur u a k beh a r bez ala erat u ahal izateko nahikoa dela
perp a u s diren eta perp a u s ez diren e n zatikako ezag u t z a bat onartz e a . Hau da, gure
ezta b ai d a r a k o , fone m a - hurr e nk e r a batz uk argi eta garbi perp a u s a k direla onar dez ak e g u ,
eta best e hurr e nk e r a batz uk inola ere perp a u s a k ez direla. Bien arte ko a k diren hainb a t
kasut a r a k o, era b a ki a gra m a tik a ri ber ari egozt e k o pres t egong o gar a, baldin eta gra m a tik a
hori perp a u s diren a k bildu eta perp a u s ez diren a k kanpo a n uzteko modurik soilene a n
erat urik bad a g o . Azalpe n- lane n eza u g a r ri eza gu n a dugu hau 2 . Adibide argien kopur u jakin
bat e k, ber az, edoz ein gra m a tik a t a r a k o balio due n zuze nt a s u n - irizpide a eskainiko digu.
Hizkuntz a k baka rk a hart ut a , zuze nt a s u n - zantz u ahula da hori, gra m a t ik a ezbe r din askok
azal litzake t el a ko adibide argiak. Haler e, irizpide ahul hori erab a t sendo t z e n da, hizkuntz a
guztiet a k o adibide argiak me t o d o berb e r a z egind a ko gra m a tik e n bitart e z azaldu beh a r
direla era b a kitz e n badu g u. Best el a es a n d a , hizkuntz teoria jakin bat e k aurr e ti az erab a ki
badu, gra m a t ik a guztiet a r a k o, zein den gra m a tik a k dauk a n harr e m a n a deskriba tz e n due n
20. hizkuntz a r e n perp a u s - corpus a r e kin. Ordua n badu g u zuze nt a s u n - irizpide guztiz sendo bat
«perp a u s gra m a tik al a » kontz e p t u a «aurkitut a k o perp a u s a » kontz e p t u a r e n arab e r a azaldu
as mo due n hizkuntz teoriar a ko, bait a teoria horre n arab e r a egind a ko gra m a tik e t a r a k o ere.
Areago, arrazoizko bet e b e h a r r a da hau, ez zaizkigulako hizkuntz a ber eziak baka rrik
ardur a , baita Hizkuntz a r e n izaer a orokorr a ere. Guztiz garra n t zizko a den gai honi buruz
askoz gehia go es a n liteke, baina gehie gi luzat uko ginat e k e . Ikus bedi 6. kapitulu a.
2. 2 Zert a n oinarritz e n gara perp a u s gra m a t ik al a k gra m a tik al a k ez diren e t a tik
ber eizt e ko? Ez naiz he me n galder a horri erant z u n osoa ema t e n saiat uko (Ikus 6. eta 7.
kapitulu a k), baina bere h al a burur a t z e n zaizkigun era ntz u n asko zuze n a k ez direla
azpi ma r r a t u nahi nuke. Lehe nik, argi dago perp a u s gra m a tik al e n talde a ez dela
hizkuntz al ari ak dat u- bilket a n jasot a ko es aldi- corpus a . Hizkuntz a bat e n zeina hi
gra m a t ik a k, jasot a ko esaldie n corpus mug a t u eta zein ber e modu a n bildua, islatu e g it e n
du perp a u s gra m a tik al e n talde (ziurre nik) a mai g a b e a n . Horrela, gra m a t ik a k hiztun e n
jokabide a islatz e n du, eur e k ere perp a u s berrie n kopuru amai g a b e a sor eta uler
dez ak e t e l a k o, nor ber e esp e ri e n t zi a mug a t u tik abiat uz. Izan ere, «Hz gra m a t ik al a »
kontz e p t u a r e n edoz ein azalp e n (hots, «Hz gra m a tik al a » «Hn aurkitut a k o esaldia »
kontz e p t u a r e n ara b e r a itxur atz e k o edoz ein saio), hizkuntz jokabide a r e n oinarrizko
eza ug a r ri horre n azalpe n t z a t har daitek e .
2. 3 Bigarre nik, «gra m a t ik al a » kontz e p t u a ezin da se m a n tik a k o «es a n g u r a t s u a » edo
«adier a z g a r ri a » kontz e p t u e ki n berdind u. (1) eta (2) perp a u s a k neurri ber e a n ditugu
zentzu g a b e , baina ingele s e z k o edoz ein hiztun e k onart uko du lehe n e n g o a bakarrik dela
gra m a t ik al a .
(1) Colorles s gr e e n id e a s sle e p furiou sl y
«Kolore g a b e k o ideia berd e e k has e rr e lo egite n dut e »
(2) Furiou sly sle e p id e a s gr e e n c ol orl e s s
«ha s e r r e lo egit e n ideiak berd e kolore g a b e k o »
Era ber e a n , ez dago se m a n tik a k o arrazoirik (3) perp a u s a hobe t si eta (5) gaitz e s t e k o,
edot a (4) hobe t si eta (6) gaitz e s t e k o, baina, hala ere, (3) eta (4) bakarrik ditugu ingele s e z
gra m a t ik al a k.
(3) hav e y o u a b o o k on m o d e r n m u s i c ?
«ba d uz u libururik musika mod e r n o a z ? »
(4) the book se e m s inter e s ti ng
«liburu a k inter e s g a r ri a e ma t e n du»
(5) rea d y o u a b o o k o n m o d e r n m u si c ?
«irakurri zuk libururik musika mod e r n o a z ? »
(6) the child s e e m s sle e p i n g
«u me a k lotan dirudi»
Adibide horiek iradokitz e n digut e alferrik dela «gra m a t ik alt a s u n a » kontz e p t u a r e n
definizioa se m a n tik a n oinarritz e n saiatz e a . Izan ere, 7. kapitulu a n ikusiko dugu n e z , badir a
egitur az ko arrazoi sakon a k (3) eta (4) adibide a k (5) eta (6) adibide e t a tik ber eizt e ko; baina
horrelako gert a k a ri e n azalp e n e a n abiat u aurr e tik, sint axi egitur ar e n teoria mug a
eza gu n e t a ti k askoz urrun a g o zabaldu beh a rko dugu.
21. 2. 4 Hirugarr e nik, «ingel e s e z gra m a t ik al a » kontz e p t u a ezin da inola ere berdind u
«ingel e s e r a k o maila handiko hurbilket a est a tis tikoa » kontz e p t u a r e ki n. Bidezkoa da
onartz e a (1) perp a u s a eta (2) perp a u s a (eta perp a u s horien edoz ein zati) ez direla inoiz
ingele s e z ko mintz aldi bat e a n gert a t u . Beraz, gra m a t ik alt a s u n a r e n ere d u est a tis tiko
bat e a n , perp a u s horiek kanpo a n geldituko liratek e arrazoi ber a g a tik, ingele s e tik neurri
ber e a n «urrun » egot e a g a t ik alegia. Halere, (1) perp a u s a , zentz ug a b e a izanik ere,
gra m a t ik al a da, eta (2) ez. Perpa u s horiek aurkez t e n baz aizkio, hiztun ingele s d u n a k
perp a u s arrunt bat e n doinua z irakurriko du (1), baina (2) adibide a , berriz, hitz bakoitz ari
beh e r a n z k o doinua e ma n a z , hau da, loturarik gab e ko hitz and a n a bati ema t e n zaion
doinu- ere du a z . Best el a esa n d a , (2) adibideko hitz bakoitz a osa g ai isolatutz a t hartuko du.
Era bere a n , (1) perp a u s a (2) baino askoz erraz a g o gogor a t u ahal izango du, askoz
azkarr a g o ikasi, eta abar. Haler e, izan daitek e hiztun horrek ez duela inoiz perp a u s
horiet a ko hitzak elkart ut a entzu n, ben e t a k o esaldi bat e a n . Best e adibide bat auke r a t z e k o,
«....... hauskor bat ikusi nue n » test uing ur u a n , «bale a » eta «du» hitzek maizt a s u n ber a
izan lezake t e (hots, zero) hiztun bat e n hizkuntz esp e ri e n t zi a n, baina hiztun a k ber e h al a
jakingo du bat e n ordezk a t z e a k perp a u s gra m a tik al a sortze n due n a , eta bes t e a r e n a k ez.
Eta, zer esa nik ez, ezin dugu iradoki (1) bezal ako perp a u s a k delako test uing ur u bitxi
bat e a n sor litezke el a , (2) bezal ako a k sekula es a n g o ez liratek e e n arte a n, hain zuze n ere
zeha z t u nahi dugu n a (1) eta (2)re n arte ko ber eizkun tz a horret x e n arrazoi a delako.
Bista n den e z , bat e k perp a u s gra m a tik al a k sortu eta eza g u t z e k o due n gait a s u n a k ez
du zerikusirik est a ti stika eta antz e ko e kin. Perpa u s gra m a tik al ei «gert a daitezk e e n a k »
edot a «litezke e n a k » deitze ko joera tik nolab ait e ko nah a s m e n d u a sortu da. Natur al a da
«liteke e n a » kontz e p t u a «maizt a s u n handiko a » bezal a ulertz e a , eta ust e izat e a
hizkuntz al ari ak gra m a t ik al ar e n eta ez- gra m a t ik al ar e n art e a n egite n due n ber eizkun tz a
zorrotz ar e n zerga ti a 3 , hizkuntz a r e n «err e alit a t e a k » eraku s t e n due n konplexu t a s u n a
gehie gizko a izanik, ere du eske m a t u bat e kin konfor m a t u beh a r r e a n datz al a, «zero
maizt a s u n a , eta maizt a s u n era b a t txiki guztiak e zi n e z k o -rekin» ordezk a t uz , «et a
maizt a s u n handia k litek e e n a -rekin.» 4 Halere, ikust e n dugu n e z , ideia hori nahikoa oker
dabil, eta egitur a r e n analisia ezin da ulertu irudi est a tistiko osoar e n mug a lausot u a k
zorroztu ondor e n gara t u t a k o laburp e n eske m a t i ko a balitz bezal a. Luzer a jakin bat e ko
hurre nk e r a k hartu eta ingele s a r e n maila est a tis tikoa r e n ara b e r a sailkatz e n baditug u,
hurre nk e r a gra m a t ik al a k eta ez- gra m a tik al a k aurkituko ditugu zerre n d a n tart e k a t u rik;
badirudi ez dago el a inolako harre m a n i k neurri est a tistiko a r e n eta gra m a tik alt a s u n a r e n
arte a n. Hizkuntz a r e n ikerkuntz a est a tis tiko eta se m a n tiko e n inter e s a uka ezin a den arre n,
badirudi ez dut el a funts e z ko eraginik es aldi gra m a t ik al e n talde a zehaz t u edo taxutz e ko
arazo a n. Uste dut gra m a t ik a esa n a hi tik ber eizia eta bere g ai n a delako ondorioa ater a
beh a r dugul a, eta maizt a s u n- ere d u e k ez dut ela argirik egite n egitur a sintaktikoa r e n
oinarrizko arazo batz u e t a n . 5
22. 3.
OINARRIZKO HIZKUNTZ TEORIA BAT
3. 1 Ingele s e z k o perp a u s gra m a t ik al e n talde a e ma n d a k o t z a t harturik, orain galde tz e n
dugu ea zer- nolako lana b e s a k sor dez ak e e n talde hori (edo kideko a den era bat e a n , ea
zer- nolako teoriak e ma t e n due n es aldi talde horre n egitur ar e n azalpe n egokia). Talde
horre t a k o perp a u s bakoitz a luzer a mug a t u a due n fone m a - hurre nk e r a bat bez al a har
dez ak e g u . Hizkuntz a bat siste m a guztiz kiribildua da, eta fone m a - hurr e nk e r a
gra m a t ik al e n talde a zuze n e a n aurke z t e k o edoz ein saiok, jakina den e z, ia balioga b e a
izango litzat e k e e n gra m a t ik a ezin konplexu a g o bat er a era m a n g o gintuzke . Arrazoi
horre n g a tik (bait a bes t e batz u e n g a t ik ere), hizkuntz deskriba p e n a k «itxur a p e n - mailen »
siste m a bat e n bidez molda t u ohi dira. Perpa u s e n egitur a fone miko a zuze n e a n aurke z t u
beh a rr e a n , hizkuntz al ari ak «gora g o ko mailet a ko » ele m e n t u a k eratz e n ditu, adibidez
morfe m a k bezal ako ele m e n t u a k , eta ban a t u rik adier az t e n ditu perp a u s e n egitur a
morfe miko a eta morfe m e n egitur a fone miko a . Erraz ikus daitek e maila horien deskrib a p e n
bikoitza soilago a dela perp a u s e n egitur a fone miko a r e n deskriba p e n zuzen a baino.
Gogoa n har ditza gu n orain perp a u s e n egitur a morfe miko a deskrib a t z e k o zenb ait
bide. Galdetz e n dugu ea zer- nolako gra m a t ik a beh a r den ingele s a r e n perp a u s
gra m a t ik al a k diren morfe m e n (edo hitze n) hurre nk e r a guztiak, eta horiek bakarrik,
sortz eko.
Gra ma tik a k bet e beh a r r e k o eska kizun bat, noski, mug a t u a izat e a da, a mai du n a .
Beraz, gra m a tik a ezin liteke morfe m e n (edo hitze n) hurr e nk e r a guztie n zerre n d a izan,
horiek a mai g a b e ki zenb a k aitz a k baitira. Komunikazio- teoriako hizkuntz ered u eza g u n
bat e k eskaintz e n digu oztopo hori gainditz eko bide a . Ema n deza g u n badu g ul a barn e-
ego er a ezbe r din e n kopur u mug a t u a izan dez ak e e n tres n a bat, eta e ma n dez a g u n tres n a
horrek egoe r a bat e tik best e r a alda tz e a n sinbolo bat sortz e n duela (es a t e r a k o, ingele s e z ko
hitz bat). Egoer a horiet a riko bat hasi er a k o e g o e r a da; best e bat buk a e r a k o e g o e r a . Ema n
dez a g u n tres n a hau hasier a k o ego er a tik abiat u, ego er a- hurr e nk e r a bat e tik igaro (aldak e t a
bakoitz e ko hitz bat sortu a z), eta buka e r a k o egoe r a n gelditz e n dela. Ondorioz sortu den
hitz- hurr e nk e r a ri «per p a u s a » deituko diogu. Horrelako tres n a bakoitz ak, ber az, hizkuntz a
jakin bat definitze n du: era horre t a n sor dait ezk e e n perp a u s e n talde a , alegia. Horrelako
tres n a bat e k sor deza k e e n hizkuntz a ri e g o e r a m u g a t u k o hizkunt z a deitz e n diogu; eta
tres n a ber a e g o e r a m u g a t u k o gra m a t ik a izend a deza k e g u . Egoer a mug a t u k o gra m a t ik a
«ego e r a- diagr a m a » bezal a itxura daitek e grafikoki. 6 Adibidez, the m a n c o m e s «gizona
dator» eta the m e n c o m e «gizona k datoz» perp a u s biok baino sortz e n ez ditue n gra m a tik a
ondoko egoe r a - diagr a m a r e n bitart e z itxur a daitek e :
23. Gra ma tik a hau zabal deza k e g u perp a u s - kopur u a maig a b e a sortz eko, biribil hertsi ak
gehitu a z. Honela, goiko perp a u s a k sortz e n ditue n ingele s a r e n zati bat e n ego er a mug a t u k o
gra m a t ik a k the old m a n c o m e s «gizon zaha rr a dator», the old old m a n c o m e s «gizon
zaha r zaharr a dator»..., the old m e n c o m e «gizon zaharr a k datoz », the old old m e n c o m e
«gizon zaha r zaharr a k datoz»... bezal ako perp a u s a k sor ditzak e hurre n g o egoe r a -
diagr a m a r e n ara b e r a :
Egoer a- diagr a m a bat e a n , perp a u s a sortz e ko ezkerr e k o hasier a k o punt u tik abiatz e n
gar a, bide a jarraituz, eskuinald e k o buka e r a k o punt ur aino, betier e gezie n nora bid e bere a n .
Diagr a m a r e n punt u bat er a heldut a , edoz ein bidet a tik jo dez ak e g u , perp a u s hori sortz e a n
lehe n a g o bert a tik igaro bag a r a ere. Diagr a m a horre t a k o ada b e gi bakoitz a, ber az,
tres n a r e n ego er a bati dagokio. Egoer a bat e tik bes t e r a k o aldak e t a era askot a r a egin
dez ak e g u , eta nahi adina biribil hertsi gehi ditzak e g u , nahi adina ko luzera ko a k.
Mate m a t ikoki, hizkuntz a k honel a sortz e n dituzt e n tres n ei «ego e r a mug a t u k o Markov-
proze s u a k » deritz e. Komunikazio- teoriako hizkuntz ered u oinarrizko hau osatz e k o,
prob a bilita t e bat egozt e n diogu ego er a tik ego er a r a k o aldak e t a bakoitz ari. Ordua n, egoe r a
bakoitz ari dagokion «ziurt a s u n eza » neur deza k e g u eta hizkuntz a r e n «infor m a zio- edukia »
zeha z t u, ziurta s u n ezar e n neurri gisa, maila horrek dagozkion ego er e t a n egot e ko
prob a bilita t e a k neurtz e n dituelarik. Heme n hizkuntz a r e n egitur a gra m a t ik al a , eta ez
est a tis tikoa , azter tz e n dihard u g u n e z orokorp e n horrek ez digu oraingo a n ardur a .
Hizkuntz a ikust e ko molde hau guztiz ahalts u a eta orokorr a da. Ontzat hartz e n
badu g u , hiztun a ber a, funts e a n , aurkez t u t a k o tres n a horre n antz e ko a dela pent s a
dez ak e g u . Perpa u s a sortz e a n , hiztun a hasier a k o egoe r a tik abiatz e n da, perp a u s a r e n
lehe n e n g o hitza sortu eta ondor e n bigarr e n hitzar e n auker a murrizt e n due n bigarr e n
ego er a r a igarotz e n da, eta abar. Igarotz e n due n ego er a bakoitz a k, es aldiar e n punt u
horre t a n hurre n g o hitzar e n auke r a mug a t z e n dut e n gra m a t ik a- murrizke t a k itxura tz e n du. 7
Hizkuntz a r e n ikusp e gi hone n orokort a s u n a r e n aurr e a n , eta komu nik a zio- teoria
bez ala ko alorret a n due n era bilgarrit a s u n a kontu a n hart urik, garr a n t zi handi a du
galde t z e a k zer ondorio dakarr e n ikuspu n t u hone k ingele s a bez ala ko hizkuntz a natur al
bat e n edo ma t e m a t i k a k o sist e m a formal bat e n ikerkuntz a sintaktikoa n. Ingele s e r a k o
ego er a mug a t u k o gra m a t ik a bat eraikitz e a k hasier a- hasier a tik aurkitze n ditu oztopo eta
zailta s u n larriak, irakurle a k erraz ikus deza k e e n e z . Haatik, ez da beh a rr e z ko a hau
adibide e n bitart e z defe nd a t z e a , ingele s a ri buruz ondoko baiezt a p e n orokorr a egingo
baitugu:
24. (9) Ingele s a ez da ego er a mug a t u k o hizkuntz a .
Hau da, ez da zaila, e zi n e z k o a baizik, gora go deskrib a t u dud a n bez ala ko lana b e s bat
eraikitz e a ((7) edo (8) diagr a m e n antz e ko a ) , ingele s a r e n perp a u s gra m a tik al guztiak eta
horiek baka rrik sortuko ditue n a . Baiezt a p e n hau froga tz e k o, beh a r r e z ko a da ingele s a r e n
eza ug a r ri sintaktikoa k hobe t o zeha zt e a . Ondor e n, ber az, ingele s a r e n perp a u s e n talde a
mug a t z e k o mod u egoki guztiet a r a k o, (9) baiezt a p e n a hizkuntz a honi buruzko teor e m a t z a t
har dait ek e e l a eraku s t e n dut e n ingele s a r e n eza ug a r ri sint aktiko jakin batzuk deskriba t uk o
ditugu. Honela, kapitulu hone t a k o bigarr e n par a gr afo a n egin dugu n galder a hart a r a
itzuliaz 8 , (9)ko baiezt a p e n a k esa t e n digu ezinezko a dela perp a u s e n egitur a morfe miko a
azaltz e a egoe r a - diagr a m a bez ala ko lana b e s bat e n bitart e z, eta gora g o itxura t u t a k o
Markov- proze s u e n ara b e r a k o hizkuntz a r e n ikus mol d e hau ezin dela onart u,
gra m a t ik a gi nt z a n behintz a t .
3. 2 Hizkuntz a bat bere «alfab e t o a » (hots, perp a u s a k eraikitz eko era biltze n diren
sinboloe n talde mug a t u a ) eta ber e perp a u s gra m a t ik al a k aurkez t u a z defini daitek e .
Zuze n e a n ingele s a ikertu beh a rr e a n , iker ditza gu n alfab e t o a n a eta b letrak baino ez
dituzt e n zenb ait hizkuntz a ; eure n perp a u s a k (10i- iii) arau e t a n zeha z t e n dira:
(10) (i) ab , aa b b , a a a b b b ,..., eta, oro har, a -ren n ager p e n b -ren n ager p e n e z jarraiturik
erat uriko perp a u s guztiak, eta horiek bakarrik;
(ii) aa , bb , ab b a , ba a b , a a a a , bb b b , aa b b a a , ab b b b a ,... eta, oro har, X kate a ber e
«ispiluar e n aurr e ko isla den» (hots, atzekoz aurr er a k o a den) X kate a k jarraiturik
erat uriko perp a u s a k , eta horiek baka rrik;
(iii) aa , bb , ab a b , ba b a , a a a a , bb b b , aa b a a b , ab b a b b ,..., eta, oro har, a eta b letrez
erat uriko X kate a , X kate ber ak jarraiturik, eta horiek bakarrik.
Erraz erakut s deza k e g u hizkuntz a hau e k guztiak ez direla ego er a mug a t u k o
hizkuntz a k. Era bere a n , (10) bezal ako a k izanik, a eta b sinboloa k, ondoz ondoko izan
beh a rr e a n , best e kate batz u e t a n bildut a dituzt e n hizkuntz a k ezin daitezk e ego er a
mug a t u k o a k izan, orokor sa m a r diren baldintz e t a n . 9
Baina argi dago ingele s a r e n azpizati batz uk (10i) eta (10ii) adibide e n oinarrizko
egitur a dauk a t e n a . Ema n deza g u n S 1 S 2 , S 3 ,... ingele s e z ko adier a z p e n perp a u s a k direla.
Ordua n ingele s e z ko perp a u s hau e k izan ditzake g u:
(11) (i) If S 1 , the n S 2
Baldin eta S 1 , ordu a n S 2
(ii) Either S 3, or S 4
edo S 3, edo S 4
(iii) The m a n wh o sai d that S 5, is arrivin g tod a y
S 5 -la es a n zue n gizona gaur heltze n da
(11i) adibide a n , ezin dugu or «edo » erabili the n «ordu a n » hitzar e n ordez; (11ii)
adibide a n , ezin dugu the n «ordu a n » era bili or «edo » hitzar e n ordez; (11iii) adibide a n , ezin
dugu ar e «dira » erabili is «da » hitzar e n ordez. Kasu hau e t a n guztiet a n , bad a lotur arik
25. koma r e n alde biet a r a daud e n hitze n art e a n (hots, if-then , eith er- or , m a n - is ). Baina adibide
guztiet a n, elkarr e kin lotura dut e n hitze n arte a n, S 1 S 2 , S 5 bezal ako adier az p e n perp a u s bat
tart e k a deza k e g u , eta adier az p e n perp a u s hau, izan ere, (11i- iii)ko edoz ein izan dait ek e .
Beraz, (11i) adibide a n S 1 bez ala (11ii) hartz e n badu g u eta S 3 bez ala (11iii), ondoko
perp a u s a dauk a g u:
(12) if eith er (1 1 i ii) or S 4 , the n S 2
baldin eta (11iii) edo S 4 , ordua n S 2
eta berriro, (11iii) adibideko S 5 perp a u s a , (11) adibide ko edoz ein perp a u s izan
daitek e . Beraz, bista n den e z , ingele s e z a +S 1 + b hurre nk e r a aurki deza k e g u , a -k eta b -k
elkarr e kiko lotura dut elarik, eta S 1 horre n barru a n bes t e c +S 2 + d hurr e nk e r a bat haut a
dez ak e g ul a rik; adibidez, c -k eta d -k berriz ere elkarr e kiko lotura izan deza k e t e , eta S 2
perp a u s a berriz ere forma ber eko best e hurre nk e r a bat izan daitek e , eta abar. Honela
erat ut a k o perp a u s talde a k (eta ikus bedi (11) adibide a n erak e t a modu hone t a r a k o bide
asko badirel a (11)ko adibide e k ez baitituzt e inola ere auker a k agortz e n), (10ii) hizkuntz a
ego er a mug a t u k o hizkuntz e n talde tik kanpo uzte n dut e n ezau g a r ri e n ispiluar e n aurr eko
isla diren ezau g a r ri guztiak dauzk a . Honela, ingele s a r e n barru a n, egoe r a mug a t u k o a k ez
diren hainb a t ere du aurki ditzak e g u . Honek guztiak, mod u landug a b e bat e a n bad a ere,
argi eraku s t e n du zein ildota tik eskain daitek e e n (9) baiezt a p e n a r e n froga zeha tz a , (11)
eta (12)ko perp a u s a k ingele s e z k o a k direla ontz a t hart uz, eta (11)ko adibide e t a n
aipa t uriko loturak ukatz e n dituzt e n perp a u s a k (hots, eith er S 1 , then S 2 , eta abar)
ingele s e z ko a k ez direla onart uz. Ohar bedi (12) perp a u s a eta bera bez ala ko perp a u s asko
era b a t bitxi eta arraro a k direla (arrunt a g o a k egin ditzake g u if «(baldin) ba» jarri
beh a rr e a n , wh e n e v e r «- n guztiet a n , -ean», o n the as s u m p t i o n that «- la onart uz », if it is
the ca s e that «- la gert a t z e n bad a » eta abar jarririk, gure oharr e n funts a aldat u gab e).
Baina den- den a k perp a u s gra m a t ik al a k dira, perp a u s- eraikunt z a r a k o bide soil eta
oinarrizkoe n a k erabiliaz egind a ko a k, ingele s a r e n gra m a tik a rik soilena k ere bildu beh a r ko
lituzke e n a k . Perpa u s hau e k uler dait ezk e , eta erraz adier a z gen e z a k e zein baldintz a t a n
egia diren. Nekez as m a liteke perp a u s o k ingele s a r e n perp a u s gra m a tik al e n talde tik
kanpor a t z e k o arrazoirik. Ondorioz, argi nahikoa dirudi Markov- proze s u e t a n eta
antz e ko e t a n baka rrik oinarritz e n den hizkuntz egitur a ri buruzko teoria bat e k ezin duela
azaldu edo itxurat u ingele s e z mintz a t z e n den hiztun a k due n gaita s u n a , esaldi berriak
sortu eta ulertz e ko, edot a best e hurr e nk e r a berri batz uk hizkuntz a z kanpokot z a t jotzeko.
3. 3 Nahier a r a era b a ki gen e z a k e ezta b ai d a t z e n ari gar e n ingele s e z ko perp a u s e n
sorkuntz a r a k o proz e s u horiek ezin daitezk e el a n bider baino gehia g ot a n ezar, finkatut a k o
n kopuru bat er a k o. Honek, noski, egoe r a mug a t u k o hizkuntz a bihurt uko luke ingele s a ,
ingele s a r e n perp a u s e n luzer a milioi bat hitzet a k o a baino gutxia gokor a murrizt e n due n
baldintz a bat e k egingo luke e n bezal a. Oinarri gab e k o murrizt e horiek, haler e, ez dut e
helbur u balioga rririk. Ardura due n a da perp a u s - eraikunt z a r a k o proz e s u batz uk badirel a,
ego er a mug a t u k o gra m a t ik e k berez ezin jorra ditzak e t e n a k . Proze s u hau e k mug a rik ez
badut e , teoria soil hone n zinezko era bilgarrit a s u n eza froga dez ak e g u . Prozes u ok mug a
bat badut e , ordu a n ego er a mug a t u k o gra m a tik a r e n eraikunt z a ez da guztiz ezinezko a ,
perp a u s e n zerre n d a egiterik bad el a ko, eta zerre n d a bat, azke n bat e a n , ego er a mug a t u k o
gra m a t ik a huts al a delako. Gra m a tik a hau, baina, hain izango da konplexu a , non
era bilgaitz a eta inter e s g a b e a izango bait a. Oro har, hizkuntz a k mug a t u a k direlako
onar p e n a , hizkuntz on deskrib a p e n a errazt e k o helbur u a r e ki n egin ohi da. Gra m a tik a bat e k
26. lana b e s errekur t si borik ez badu (biribil hertsi ak, (8) adibide ko ego er a mug a t u k o
gra m a t ik a k o a k bez ala ko a k), ezin ma n ei a t u z k o konplexu t a s u n a izango du. Modu bat e ko
edo best e k o lana b e s errekurt siborik baldin badu, perp a u s- kopuru amai g a b e a sortuko du.
Laburbilduz, he me n iradoki den gra m a tik alt a s u n a r e n azterk e t a r a k o bide hau,
perp a u s a k ezkerr e tik eskuine r a sortz e n ditue n egoe r a mug a t u k o Markov- proze s u a r e n
ere dur a egina, bide galdu a dela dirudi, 2. kapitulua n arbui at u ditugun propos a m e n a k
bez ala x e . Mota horret a k o gra m a t ik a bat e k ingele s e z k o perp a u s guztiak sortz e n baditu,
perp a u s ez diren segida asko ere sortuko ditu. Ingele s e z ko perp a u s a k baka rrik sortz e n
baditu, ziur egon gait ezk e badirela hainb a t eta hainb a t ben e t a k o perp a u s , perp a u s faltsu,
galder a egoki, eta abar, best e rik gab e sortuko ez ditue n a k.
Arbuiatu berri dugun gra m a tik a r e n ikus mol d e horrek arret a mer e zi due n gutxie n e k o
hizkuntz teoria itxura tz e n du nolab ait. Egoer a mug a t u k o gra m a tik a , tres n e ri a mug a t u
bat e n bitart e z, perp a u s - kopuru amai g a b e a sor deza k e e n gra m a tik a rik soilen a da. Ikusi
dugun e z , hone n me h a r r a den hizkuntz teoria bat ez da egokia; nahit a e z , gra m a t ik a- ere du
ahalts u a g o bat e n bila abiat u beh a r dugu, eta hizkuntz teoria ere d u «abs tr a k t u a g o » bat e n
bila. «Hizkuntz itxura p e n- maila» kontz e p t u a , kapitulu hone n burua n aurkez t u den a , gar a t u
eta kodifikat u egin beh a r da. Gutxie n e z , hizkuntz maila bat e k e zi n du hone n b e s t e k o
egitur a soila eduki. Hau da, mailar e n bat e a n , ezingo da perp a u s bakoitz a mot a jakin
bat e ko ele me n t u e n hurre nk e r a mug a t u soila bez ala itxura t u, lana b e s soilen bat e k
ezkerr e tik eskuine r a zuze n e a n sortu a . Best el a, maila talde m u g a t u a aurkitze ko itxarop e n a
galdu beh a rko dugu, mailak gore n e tik beh e r e n e r a orde n a t u rik daud el a , eta es aldi guztiak
sortz eko modu a n eraikiak, gore n e k o mailako ele m e n t u e n hurre nk e r a onarg a r ri ak
adier azi az, maila gore n e k o ele m e n t u e n osa g ai a k hurre n g o beh e ko mailako ele me n t u e n
ara b e r a adier a z t e n dituela, eta abar, buka e r a n azke n urr e n e k o mailako ele m e n t u e n osag ai
fone miko a k adier a z t e n dituelarik. 10 Hirugarr e n kapitulu ar e n ataria n, mailak mod u
hone t a r a era daitez e n propos a t u dugu, fone m a - hurre nk e r a gra m a t ik al e n deskrib a p e n a
s oiltz e a rr e n . Hizkuntz a bat ezkerr e tik eskuin e r a k o ere d u soil bat e n bitart e z deskrib a
bad ait e k e hizkuntz maila baka rr a erabilita (hots, ego er a mug a t u k o hizkuntz a bad a),
ordua n deskriba p e n soilago a egin daitek e aipat ut a k o gora goko mailak eraikiaz; baina
ingele s a bez ala ko ego er a mug a t u k o a k ez diren hizkuntz a k sortz eko, errotik bes t el a ko a k
diren me t o d o a k beh a r ditugu, eta «hizkuntz mailar e n » kontz e p t u zabala g o a .
27.
28. 4.
OSAGAI-EGITURA
4. 1 Sintaxi mailako hizkuntz deskrib a p e n a osa g ai- analisiar e n ( p arsin g ) bitart e z
formula t u ohi da. Orain galde t uk o dugu ea nolakoa den era hone t a k o deskrib a p e n e t a n
aurre ti az onartz e n den gra m a t ik a- ere du a . Ikusiko dugu gra m a tik a- ere d u berri hau gora go
arbuia t uriko ego er a mug a t u k o ere d u a baino ahalt s u a g o a dela b er e z eta dagokion
«hizkuntz maila » kontz e p t u a oinarrizko zenb ait aldet a tik guztiz best el a k o a dela.
Osag ai analisiari dagokion gra m a t ik a- ere d u berriar e n adibide erraz bez ala, har bedi
ondoko a :
(13) (i) Perpa u s a → IS+AS
(ii) IS → Det +I
(iii) AS → Aditza +IS
(iv) Det →the (det e r mi n a t z ail e mug a t u a )
(v) I→m a n (gizon) , ball (pilota) , eta abar
(vi) Aditza →hit (jo zuen) , to o k (hart u zuen) , eta abar
De ma g u n (13) adibide ko X →Y mot a k o erre g el a guztiek «X berrida t z bedi Y» agindu a
adier az t e n dut ela. Esango dugu (14) adibide a n aurkez t uriko lerro sort a, the m a n hit the
ball «gizon a k pilota jo zuen» perp a u s a r e n erat or p e n a dela, eta erat or p e n a r e n lerroe n
eskuinald e a n ageri den zenb a ki a k lerro hori aurre ko lerrotik eraikitz eko era bili den (13)
«gra m a ti k a r e n » erre g el a bat aipa tz e n duela 11 .
(14) Perp a u s a
IS + AS (i)
Det + I + AS (ii)
Det + I + Aditza + IS (iii)
the + I+ Aditza + IS (iv)
the + m a n + Aditza + IS (v)
the + m a n + hit + IS (vi)
the + m a n + hit + Det + I (ii)
the + m a n + hit + the + I (iv)
29. the + m a n + hit + the + ball (v)
Honela, (14)ko bigarr e n lerroa lehe n e n g o lerrotik eratz e n da, Perp a u s a sinboloa
IS+AS berrida tziz (13) gra m a tik a k o (i) erre g el a r e n ara b e r a ; hirug arr e n lerroa bigarr e n e tik
eratz e n da, IS sinboloa Det +I berrida tziz (13) gra m a tik a k o (ii) erre g el a r e n ara b e r a , eta
abar. (14)ko erat or p e n a begi- bist ako a den mod u bat e a n itxura deza k e g u ondoko
diagr a m a erabiliz:
(15) Perpa u s a
IS AS
Det I Aditza IS
the m a n hit Det I
the ball
(15) diagr a m a k (14)ko erator p e n a k baino infor ma zio gutxia go azaltz e n du, ez baitu
adier az t e n erre g el a k zein hurr e nk e r a t a n ezarri diren. (14) hart urik, (15) era baka r bat e a n
sor dez ak e g u , baina ez alder a n t ziz, liteke e n a baita (15) bilaka t uk o den erat or p e n bat
eraikitz e a , erre g el a k best e hurr e nk e r a bat e a n ezarririk. (15) diagr a m a k (14) erator p e n e k o
the m a n hit the ball «gizona k pilota jo zuen» perp a u s a r e n osa g ai- egitur a (osa g ai- analisia)
eratz e ko nahit a e z k o a den a gord e t z e n du baka rrik. Perpa u s hone t a k o hitz- hurre nk e r a bat
Z mot a k o osag ai a da, hurr e nk e r a horrek jatorrizko ada b e gi bakar bat aurkitz e n badu (15)
diagr a m a n , eta jatorrizko ada b e gi horrek Z izena badu. Beraz, hit the ball hurr e nk e r a k
badu jatorrizko ada b e gi bat AS izena due n a eratorrit a ko perp a u s e a n . Baina m a n hit
hurre nk e r a k ez du jatorrizko ada b e girik (15) diagr a m a n ; beraz, m a n hit ez da inola ere
osa g ai a .
Eratorp e n bi kid e k o a k direla esa n g o dugu, (15) ered uk o diagr a m a ber a sortz e n
badut e . Inoiz, gra m a tik a bat e k, kideko a k ez diren erat or p e n bi eraikitz e n utziko digu
perp a u s bat e r a k o. Honelako e t a n , «er aikun tz a- homo ni mi a » 12 gert a t z e n dela esa n g o
dugu 13 , eta, gure gra m a t ik a egokia bad a , hizkuntz a k o perp a u s hone k anbiguo a izan
beh a rko luke. Beher a g o itzuliko gara «er aikun tz a- homo ni mi a » kontz e p t u garr a n t zit s u
hone t a r a .
(13)ko gra m a tik a k guztiz beh a rr e z k o a du zeha z t a s u n bat, noski. Erreg el a bat e n
ezar p e n a test uing ur u jakin bat er a mug a t z e k o gai izan beh a r dugu. Honela, Det sinboloa a
berrida t z daitek e ondoko izena singularr a bad a , baina ez plurala bad a ; era bere a n , Aditza
sinboloa hits «jotze n du» berrida t z dait ek e aurr eko izena m a n «gizona » (singularr a ) bad a ,
baina ez m e n «gizon a k » (plurala) bad a . Oro har, X sinboloa Y berridaz t e a Z→W
test uing ur ur a mug a t u nahi badu g u, ondoko erre g el a hau gehi diez aiok e g u gra m a tik a ri:
(16) Z +X + W → Z + Y + W.
Adibidez, singularr e k o eta pluraleko aditz e n kas ur a k o, (13)ko gra m a t ik a n
Aditza →hits erre g el a izan beh a r r e a n , ondoko hau beh a rko genuk e :
(17) ISsin g + Aditza → ISsin g + hits
30. Hone n bitart e z adier az t e n dugu Aditza sinboloa ISsin g — test uing ur u a n bakarrik
berridaz t e n dela hits .
Era bere a n , (13ii) erre g el a berr e gin beh a r dugu, ISsin g eta ISpl gehitu a z 14 . Honek
(13)ko gra m a t ik a egokiro zeha z t e n du. Haler e, bad a (13)ko gra m a tik a r e n ezau g a r ri bat
gorde egin beh a r dugun a , (17) erre g el a n egin bez ala: ele me n t u baka r bat berrida t z
daitek e erre g el a bakoitz e ko; hots, (16) erre g el a n , X sinboloak sinbolo bakarr a izan beh a r
du, esa t e r a k o Det , edo Aditza , baina ez Det +I bez ala ko sinbolo hurr e nk e r a . Baldintz a hau
bet e t z e n ez bad a , ezingo dugu erre g el e n ezarp e n a r e ki n loturik daud e n (15) ere d uko
diagr a m e t a t i k eratorrit a ko perp a u s e n osa g ai- egitur a egokiro berr e s k ur a t u , gora g o egin
dugun modu a n .
Orain, orokorkia go deskrib a dez ak e g u osa g ai analisian oinarritz e n den hizkuntz
egitur ar e n teoriari loturik datorr e n gra m a tik a- ere d u a . Horrelako gra m a tik a bakoitz a,
hasier a k o hurr e nk e r e n Σ talde bat e k eta F «agindu formul a » talde mug a t u bat e k osatz e n
dut e, agindu formul ak X → Y erako a k, «X berrida tz bedi Y» adier az t e n dut e n a k . Nahiz eta
X-k ez due n sinbolo baka rr a izan beh a r, X-eko sinbolo bakar bat berrida tz dait ek e Y
sortz e a n . (13)ko gra m a tik a n, hasier a k o hurre nk e r e n Σ taldeko kide baka rr a , Perp a u s a
sinboloa zen, eta F talde a , (i)-(vi) erre g el e k osatz e n zute n; haler e, Σ talde a zabal liteke,
es a t e r a k o, Adiera z p e n Perpa u s a , edo Gald er a z k o Perp a u s a sinboloak gehituz. [Σ, F] erako
gra m a t ik a harturik, erat or p e n a definitze n dugu Σko hasier a ko hurr e nk e r a bat e tik hast e n
den hurr e nk e r a sorta mug a t u bezal a, sorta horre t a k o hurr e nk e r a bakoitz a aurre ko
hurre nk e r a tik erator tz e n delarik, F taldeko agindu formul a bat e n ezarp e n e tik. Honela, (14)
erat or p e n bat da, eta (14)ko lehe n e n g o bost lerroe t a n zenb a kiz izend a t z e n diren
hurre nk e r e k ere erat or p e n bat osatz e n dut e. Eratorp e n batzuk buk a tut a k o erator p e n a k
dira, eur e n azke n hurr e nk e r a ezin delako F taldeko agindu e n bitart e z are a g o berrida tzi.
Beraz, (14) buka t u t a k o erat or p e n a da, baina (14)ko lehe n e n g o bost lerroek osatz e n
dut e n a ez. Hurrenk e r a bat buka t u t a k o erator p e n bat e ko azke n lerroa bad a , buk a e r a k o
hurre nk e r a dela es a n g o dugu. Honela, the + m a n + h i t + t h e + b a ll , (13) gra m a t ik a k o
buka e r a k o hurre nk e r a da. Gert a dait ek e [ Σ, F] erako gra m a tik a batzu e k buka e r a k o
hurre nk e r a rik ez izat e a , baina gu buka e r a k o hurre nk e r a k dituzt e n gra m a t ik e t a z
ardur a t z e n gar a, hau da, hizkuntz a r e n bat deskriba t z e n dut e n gra m a tik e t a z . Hurrenk e r a
talde bati buk a e r a k o hizkunt z a deritzo, [Σ, F] erako gra m a tik a bat e k o buka e r a k o
hurre nk e r e n talde a bad a . Beraz, horrelako gra m a tik a bakoitz a k buka e r a k o hizkuntz a r e n
bat zeha z t e n du (beh a r b a d a perp a u sik ez due n hizkuntz a «hut s a ») , eta buka e r a k o
hizkuntz a bakoitz a [Σ, F] erako gra m a tik a r e n bat e k sortut a k o a da. Buka e r a k o hizkuntz a
bat eta bere gra m a tik a harturik, hizkuntz a k o perp a u s bakoitz ar e n (gra m a t ik a r e n
buka e r a k o hurr e nk e r a bakoitz a r e n) osag ai- egitur a berr e gi n deza k e g u erator p e n e i lotut a
daud e n (15) erako diagr a m a k azter t u a z , gora go ikusi dugun bez ala.
4. 2 Hirugarr e n kapitulu a n, «ego e r a mug a t u k o hizkuntz a k » deitz e n diren eta Markov
ego er a mug a t u k o proze s u e n bitart e z sor daitezk e e n hizkuntz a k azter t u ditugu. Orain, [ Σ,
F] erako sist e m e k sortut a k o buka e r a k o hizkuntz a k dara biltza g u azter g ai. Hizkuntz a mot a
bi hau e k honela lotzen dira:
Te or e m a : egoe r a mug a t u k o hizkuntz a guztiak buka e r a k o hizkuntz a k dira, baina
badira buka e r a k o hizkuntz a k ego er a mug a t u k o hizkuntz a k ez diren a k 15 .
31. Teore m a hone n ma mi a k dio osa g ai- egitur a r e n ara b e r a k o deskrib a p e n a , ber ez, 3.
kapitulu a n aurkez t u t a k o teoria soilar e n ara b e r a k o deskrib a p e n a baino ahalt s u a g o a dela.
Egoer a mug a t u k o hizkuntz a k ez diren buka e r a k o hizkuntz e n adibide tz a t , 3. kapitulua n
aurkez t u t a k o (10i) eta (10ii) hizkuntz a k ditugu. Honela, (10i) hizkuntz a , ab , aa b b ,
a a a b b b , .. . hurr e nk e r a den e k eta horiek bakarrik osatz e n dut e n a , (18) bez ala ko [ Σ, F]
erako gra m a t ik a bat e k sor deza k e .
(18) Σ: Z
F: Z →ab
Z → a Zb
Gra ma tik a hone k Z hasier a k o hurre nk e r a dauk a ((13)ko gra m a tik a k Perp a u s a
hasier a k o hurr e nk e r a dauk a n bezal a), eta erre g el a bi. Erraz ikus daitek e (18)ko
gra m a t ik a tik eratz e n diren buka t u t a k o erator p e n guztiak (10i) hizkuntz a ko hurre nk e r a r e n
bat e a n buka tz e n direla eta hizkuntz a horre t a k o hurr e nk e r a guztiak era hone t a n sor
daitezk e el a . Era ber e t s u a n [Σ, F] erako gra m a tik e k (10ii) bezal ako hizkuntz a k sor
ditzake t e . Alabaina, (10iii) ezin sor daitek e honel ako gra m a tik a bat e n bitart e z, erre g el e k
test uing ur u- mug a rik ezartz e n ez badut e behintz a t . 16
Hirugarr e n kapitulu a n azpi ma r r a t u dugu (10i) eta (10ii) hizkuntz a k ingele s a r e n
azpiat al batz uk bezal ako a k direla, eta, ondorioz, ego er a mug a t u k o Markov proze s u e n
ere du a ez dela ingele s e r a k o egokia. Oraint s u ikusi dugun e z , osa g ai- egitur a z ko ere du a k ez
du honela ko kasu e t a n porrotik egite n. Ez dugu osag ai- egitur a zko ered u a r e n zuze nt a s u n a
frogat u, baina, haa tik, egoe r a mug a t u k o ered u a k ezin deskrib a t uz ko ingele s a r e n zati
handi ak osa g ai- egitur az ko ere d u a k deskrib a ditzake el a erakut si dugu.
Ohar bedi (18)ko gra m a t ik a n es a n daitek e e l a (10i) hizkuntz a ko aa a b b b hurr e nk e r a n ,
es a t e r a k o, ab Z bat dela, eta a a a b b b bera ere Z bat dela. 17 Honela, hurr e nk e r a honek hiru
«os a g ai » biltze n ditu, eta hirurok Z mot a k o a k dira. Adibideko hori, noski, hizkuntz a guztiz
xume a da. Garra n tzit s u a da ohartz e a hizkuntz a hone n deskriba p e n e a n Z sinboloa sart u
dugula, hizkuntz a hone t a k o perp a u s e t a n agertz e n ez den a . Hauxe dugu osa g ai- egitur ar e n
funts e zko eza u g a r ri a, ber e izaer a «abs tr a k t u a » ema t e n diona.
Gogoa n har, hala b e r, bai (13) bai (18) gra m a t ik e t a n (osa g ai- egitur a sist e m a
guztiet a n bez ala), buka e r a k o hurre nk e r a bakoitz a k itxura p e n asko izan ditzake el a .
Adibidez, (13)ko adibide a n , the m a n hit the ball buka e r a k o hurr e nk e r a ondoko
hurre nk e r e n bitart e z itxurat urik agertz e n da: p er p a u s a , IS+AS, Det +I +AS, eta (14)
erat or p e n e k o gainer a k o lerro guztiak, hala nola IS+Aditz +I , edot a IS+Aditz +IS,
Det +I + h it +IS bez ala ko hurre nk e r a k , lehe n zehaz t u t a k o zentzu a n (14) erat or p e n a r e n
kideko lirat ek e e n best e erator p e n e t a n ager litezke e n a k . Osag ai- egitur a maila n, beraz,
hizkuntz a r e n perp a u s bakoitz a hurr e nk e r a tald e bat e n bitart e z itxura tz e n da, eta ez
hurre nk e r a bakar bat e n bitart e z, fone m a , morfe m a eta hitz maila n gert a t z e n den bezal a.
Beraz, osa g ai- egitur a k, hizkuntz mailatz a t hart ut a , bad a u k a huts alt a s u nik gab e ko guztiz
best el a k o izaer a bat, hizkuntz maila batzu e t a r a k o guztiz beh a rr e z ko a den a , 3.
kapitulu ar e n azke n atale a n ezt a b ai d a t u dugun a r e n moduk o a . Ezin dugu hierarkiarik erat u
the m a n hit the ball hurr e nk e r a r e n itxura p e n e n art e a n ; ezin dugu osag ai- egitur a sist e m a
maila talde mug a t u t a n zatitu, gore n e tik beh e r e n e r a orde n a t u rik, perp a u s bakoitz e ko
itxura p e n baka r bat bilduaz azpi maila bakoitz e a n . Adibidez, ezin orde n a dait ezk e IS eta AS
ele me n t u a k , bat a bes t e a r e n arab e r a . Ingele s e z, izen sinta g m a k aditz sinta g m e n barn e a n
egon daitezk e , eta aditz sinta g m a k izen sinta g m e n barn e a n . Osag ai- egitur a, hizkuntz a r e n
32. perp a u s bakoitz eko itxura p e n- talde bat biltzen due n hizkuntz maila osoa eta ber eizia dela
onart u beh a r da. Bana- ban a ko egokita s u n a dago ongi auke r a t u t a k o itxura p e n- talde e n eta
(15) erako diagr a m e n arte a n.
4.3 De ma g u n [Σ, F] erako gra m a tik a bat e n bitart e z, hizkuntz a bat e k o morfe m a -
hurre nk e r a gra m a t ik al guztiak sor ditzake g ul a . Gra ma tik a osatz e ko, morfe m a horien
egitur a fone miko a adier a zi beh a r dugu, gra m a tik a k hizkuntz a r e n fone m a - hurr e nk e r a
gra m a t ik al a k sor ditzan. Baina adier az p e n hau (hizkuntz a r e n m orf of o n e m i k a izend a
dez ak e g u n a ) , «X berrida tz bedi Y» erako erre g el a talde bat e n bitart e z egin dait ek e ,
adibidez, ingele s e r a k o ,
(19) (i) w alk →/ /
(ii) tak e + ira g a n a →/tuk /
(iii) hit + irag a n a → /hit/
(iv) /…D/ + ira g a n a → /…D/ + /Id/ (non D = /t/ edo /d/)
(v) /...C ahosk / + irag a n a → /...C ahosk / + /t/ (non C ahosk
konts on a n t e ahos k a b e a den)
(vi) ira g a n a → /d/
(vii) tak e → /teyk/
eta abar,
edo antz e ko zerbait. Ohar bedi, bide bat ez, erre g el a hau e n arte ko hurre nk e r a
adier azi beh a r dela; esa t e r a k o , (ii) erre g el a k (v) erre g el a r e n aurr e tik joan beh a r du, edo
/teykt/ bez ala ko forma k sortuko ditugu tak e aditzar e n iraga n aldirako. Erregel a
morfofon e mi k o hau e t a n ez da beh a rr e z k o a erre g el a bakoitz e ko berridaz t e n den sinboloa
bakarr a izate a .
Orain, (19) ezarriaz, osa g ai- egitur a k o erator p e n a k zabal ditzake g u, hasier a ko
Perp a u s a kat e tik fone m a hurre nk e r a k sortz eko era bat e r a t u bat e a n . Honek goi mailako
osa g ai- egitur a mailar e n eta beh e k o mailar e n arte ko haus t ur a arbitrarioar e n itxura ema t e n
du. Aitzitik, ber eizkun tz a ez da arbitr arioa . Bate tik, ikusi dugun e z , osa g ai- egitur ari
dagozkion X→Y erako erre g el e n ezau g a r ri formal a k erre g el a morfofono e mi ko e z
best el a k o a k dira, lehe n e n g o e t a n sinbolo bat bakarrik berrida t z daitek e el a ara ut u beh a r
baitugu. Bigarre nik, (19) adibideko erre g el e t a n ageri diren ele m e n t u a k maila talde
mug a t u bat e a n sailka dait ezk e (hots, fone m a k eta morfe m a k ; edo, beh a r b a d a , fone m a k ,
morfofon e m a k eta morfe m a k) , maila bakoitz a guztiz soila delarik, maila horre t a k o
ele me n t u - hurre nk e r a bakar bati perp a u s bakarr a baita gokio, eta horixe baita perp a u s a k
maila horret a n due n itxura p e n a (ho mo ni mi a kasu e t a n izan ezik); horiet a ko hurr e nk e r a
bakoitz a k perp a u s bakar bat itxura tz e n du. Baina osa g ai- egitur a erre g el e t a n ageri diren
ele me n t u a k ezin dira era hone t a n sailkat u, gora go eta beh e r a g o k o mailat a n . Aurrera g o
ikusiko dugun e z , bad a oraindik funts e z ko a g o a den arrazoi bat goi- mailako osa g ai- egitur a
erre g el a k morfe m a - hurr e nk e r a k fone m a - hurre nk e r a bihurtz e n dituzt e n beh e- mailako
erre g el e t a tik bereizt e k o.
Osag ai- egitur a siste m a r e n ezau g a r ri formal a k ikergai inter e s g a r ri a dira, eta erraz
erakut s dait ek e gra m a tik a r e n forma r e n are a g ok o gara p e n a beh a rr e z ko a dela, eta egin
daitek e el a . Honela, aise ikus daitek e F talde ko erre g el e n orde n a t z e a k aba nt ail ak
dakar tz al a, erre g el a batzuk best e batzuk ezarri ondor e n soilik era bili ahalko baitira.
33. Adibidez, (17) erako erre g el a den a k ezarri nahiko genituzk e , IS sinboloa IS+Pre p o s i -
zio a +IS bezal a edo horre n antz e r a berridaz t e n uzte n digut e n erre g el a guztiak ezarri
aurre tik; best el a , gra m a t ik a k perp a u s a k ez diren a k sortuko lituzke, es a t e r a k o the m e n
n e ar the truck b e g i n s w ork at ei g ht «ka mioi ondoko gizona k zortziet a n hast e n da [sic]
lane a n ». Baina gar a p e n honek lan hone n as mo e t a t ik har a n t z a g o era m a n g o gintuzke t e n
arazo a k sortze n dizkigu.
34.
35. 5.
OSAGAI-EGITURAZKO
DESKRIBAPENAREN MUGAK
5. 1 Hizkuntz a r e n egitur a r a k o ere d u bi azter t u ditugu; bat e tik, hizkuntz a Markov
proze s u t z a t hartz e n due n komu nika zio- teoriako ered u a , zentz u bat e a n gutxie n e k o
hizkuntz teoriari dagokion a , eta best e tik, zuzen e k o osag ai- analisian oinarritze n den
osa g ai- egitur a ere du a . Gra m a tik a r e n helbur u e t a r a k o, lehe n e n g o a zinez des e g o ki a dela
ikusi dugu, bai eta bigarr e n a lehe n e n g o a baino ahalt s u a g o a dela ere, hare n moduk o
porrotik egin gab e . Noski, badira hizkuntz a k (gure zentzu orokorr e a n) osa g ai- egitur ar e n
ara b e r a deskrib a ezin dait ezk e e n a k , baina ez dakit ingele s a ber a, egiazki, horrel ako
analisiar e n ahal m e n e t i k kanpo dago e n ala ez. Haler e, ust e duda n e z , badira best el a k o
arrazoiak osag ai- egitur a teoria arbui at z e k o, hizkuntz deskrib a p e n e r a k o des e g o ki a delako.
Hizkuntz teoria bat e n des e g o kit a s u n a r e n frogarik sendo e n a hizkuntz a nat ur al bati
egiazki ezin ezarrizkoa dela eraku s t e a da. Dese go kit a s u n a r e n froga ahula g o a , baina guztiz
nahiko a, hala- moduz bakarrik ezar dakioke el a era sk u s t e a litzat e k e ; alegia, teoria horre n
ere dur a eraikitako gra m a tik a k guztiz konplexu a k, ad hoc , eta «iluna k» izango lirat ek e el a
erakus t e a , perp a u s gra m a t ik al a k deskrib a t z e k o modu guztiz erraz batzuk ered u horre n
ara b e r a gar a t u t a k o gra m a tik e t a n ezin bilduzkoa k direla eraku s t e a , eta hizkuntz a
nat ur al e n funts e z ko ezau g a r ri formal batz uk gra m a t ikok errazt e k o ezin era bil daitezk e el a
erakus t e a . Era hone t a k o froga sort a handia aurkez dez a k e g u , gora go deskrib a t u t a k o
gra m a t ik a- ere du a eta har e n azpian dago e n hizkuntz teoriar e n ikus mol d e a errotik
des e g oki a k direla eraku s t e k o .
Esku arte a n dauk a g u n lana b e s a r e n egokit a s u n a azter tz e k o bide bakarr a , zuze n e a n
ingele s e z ko perp a u s e n deskriba p e n a ri ezartz e a da. Soilena k ez diren perp a u s a k kontu a n
hartz e n ditugu n une a n , eta ber eziki, perp a u s o k sortz e n dituzt e n erre g el e n art eko
hurre nk e r a r e n bat zehaz t e n saiatz e n gare n e a n , hainb a t oztopo eta korapilo aurkitze n
ditugu. Baiezt a p e n hau ma mi tz e a k ahal e gin luze eta handi a k eska t z e n ditu, eta he me n
bakarrik baiezt a dez a k e t era nahiko a argigarri bat e a n egin daitek e e l a . 18 Oraingo a n, as mo
handi eta neke t s u horien ildoa hart u beh a rr e a n , [ Σ, F] mot a ko gra m a tik a k asko hobe
ditzake t e n lana b e s e n adibide erraz gutxi batz uk aurke z t u baino ez dut egingo. Beher a g o,
8. kapitulua n, ingele s a r e n perp a u s egitur a deskriba t z e k o lana b e s bezal a osag ai- egitur a k
agertz e n due n des e g o kit a s u n a erakus t e k o bes t e bide bat iradokiko dut.
5. 2 Perpa u s berriak sortz eko era gike t a rik ema n k o rr e n e t a k o bat, junta d ur a r e n
era gike t a dugu. Bi perp a u s baditug u, Z+X + W eta Z+Y + W , eta X eta Y perp a u s horiet a ko
osa g ai a k badir a, bakoitz a perp a u s bat e ko a , nor mal e a n perp a u s berri bat sor dez ak e g u , Z
– X+ a n d + Y – W . Adibidez, (20a- b) perp a u s e t a t ik, (21) perp a u s berria sor dez ak e g u :
36. (20) (a) the sc e n e -of the m o v i e - wa s in Chica g o
-pelikular e n- eske n a Chicago n zen
(b) the sc e n e -of the pla y- w a s in Chica g o
-antz er ki lanar e n- eske n a Chicago n zen
(21) the sc e n e -of the m o v i e an d of the pla y- w a s in Chica g o
-pelikular e n eta antz e rki lanar e n- eske n a Chicagon zen
Haatik, X eta Y osa g ai a k ez badira, nor m al e a n ezin deza k e g u honel akorik egin. 19
Adibidez, ezin dugu (23) sortu (22a- b) adibide e t a tik.
(22) (a) the -liner sail e d d o w n the- riv er
Det -bapor e nabig a t u zuen beh e r a Det- ibaia
«Bapor e a k ibaian beh e r a nabiga t u zuen»
(b) the -tug b o a t chu g g e d up the- riv er
Det -atoi ontzi txuku- txuku zihoa n gora Det- ibaia
«Atoi ontzia txuku- txuku zihoa n ibaian gora »
(23) the -liner saile d d o w n the an d tugh b o a t chu g g e d up the- riv er
Det -bapor e nabiga t u zuen beh e r a det eta atoi ontzi txuku- txuku zihoa n gora Det-
ibaia
Era ber e a n , X eta Y, biak osag ai a k badira, baina mot a ezbe r din e k o a k (hots, (15)
ere du ko diagr a m a n jatorrizko ada b e gi bakarr a bad a u k a t e biek, baina ada b e gi horre n
izena ezber din a bad a ), nor mal e a n ezin dugu perp a u s berria egin junta d ur a r e n bitart e z.
Adibidez, ezin dugu (25) sortu, (24a- b) adibide e t a tik.
(24) (a) the sc e n e -of the m o v i e - wa s in Chica g o
-pelikular e n- eske n a Chicago n zen
(b) the sc e n e -that I wrot e - w a s in Chica g o
-idatzi nue n- eske n a Chicago n zen
(25) the sc e n e -of the m o v i e that Iwrot e - wa s in Chica g o
-pelikular e n eta idatzi nue n- eske n a Chicagon zen
Izan ere, junt a d u r a zilegi izate a k, hasier a bat e a n osag ai- egitur a era b a kitz e k o
irizpiderik one n e t a k o bat eskaintz e n digu. Juntad ur a r e n deskriba p e n a errazt e n dugu,
osa g ai a k ondoko erre g el a bet e t z e k o mod u bat e a n eratz e n saiatz e n bag a r a :
(26) Baldin eta S 1 eta S 2 perp a u s gra m a t ik al a k badir a, eta S 1 perp a u s a S 2 perp a u s e tik
bereizt e n bad a baka rrik S 2 perp a u s e a n Y agertz e n den lekua n S 1 perp a u s e a n X
ager tz e n delako (hots, S 1 = ...X... eta S 2 = ...Y...), eta X eta Y mot a bere ko osag ai a k
badir a S 1 eta S 2 perp a u s e t a n , ordu a n S 3 ere perp a u s a da, zeina S 1 perp a u s e a n
Xren ordez X+ an d +Y jarririk erat u baita (hots, S 3 =...X + an d +Y...).
