Εργασίες μαθητών

1. 1
Αρχαία Ελληνικά
Β΄ Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης
Λυσίου Ὑπέρ Μαντιθέου § 18-21
Εργασίες μαθητών
Σχέδιο: Κωνσταντίνα Πολυχρονιάδου

2. 2
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Πραγματολογικά
1. Να συνθέσετε ένα κείμενο, όπου θα αναφέρετε τα στοιχεία
που συναγάγουμε για τη δομή και τη λειτουργία της
αθηναϊκής πολιτείας (πόλης-κράτους) από τον «ὑπέρ
Μαντιθέου» λόγο. (εάν το προτιμάτε, δώστε την απάντησή
σας με μορφή παρουσίασης www.prezi.com ή PowerPoint)
Η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία είναι το πολίτευμα που
δικαιούται κυριολεκτικά και απόλυτα να αποκαλείται
δημοκρατία. Μόνο σ’ αυτό ο «δήμος» (λαός) «κράτει» (έχει την
εξουσία). Κανένα άλλο σημερινό δεν δικαιούται κάτι τέτοιο.
Θεμέλια της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας αποτέλεσαν
κάποιοι απαράβατοι θεσμοί, ένας εκ των οποίων ήταν και
αυτός των δοκιμασιών κατά τον οποίο κανείς πολίτης δεν
μπορούσε να βάλει υποψηφιότητα για να εκλεγεί σε κάποιο
αξίωμα αν προηγουμένως δεν περνούσε ευνοϊκά από τις έξι
δοκιμασίες της Βουλής:
i. Ότι είναι γνήσιος αθηναίος πολίτης.
ii. Ότι υπηρέτησε στο στρατό και πήρε μέρος σε εκστρατείες.
iii. Ότι πλήρωνε τακτικά τους φόρους.
iv. Ότι ήταν τίμιος και δεν είχε καταδικαστεί για ατιμωτικό
αδίκημα,
v. Ότι ήταν ευσεβής.
vi. Ότι η συμπεριφορά του προς τους γονείς του ήταν άψογη.
Στη βουλή, λοιπόν, «δικάζεται» ο Μαντίθεος. Ένας νέος
αθηναίος, ο οποίος, από τα λεγόμενά του, φαίνεται να τηρεί
όλες τις προϋποθέσεις, που είναι απαραίτητες για να πετύχει
το σκοπό του, για να γίνει βουλευτής. Δεν έχει όμως την ίδια
γνώμη γι’ αυτόν ο κατήγορός του…
2. Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που
επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό
πόλεμο;
Μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο και την επιβολή των
τριάντα τυράννων τα πράγματα ήταν πιο αυστηρά. Οι
Αθηναίοι είναι καχύποπτοι, φοβούνται όποιον πρόκειται να
αναλάβει την εξουσία και τον ελέγχουν αν είναι
δημοκρατικός. Αυτό συμβαίνει και με τον Μαντίθεο.

3. 3
3. Να σχεδιάσετε το Μαντίθεο στο χαρτί κατά την αγόρευσή
του στη Βουλή. Εάν μπορείτε, παρουσιάστε και τους
ενόρκους του δικαστηρίου.
Ιωάννα Σοφιανού, Ζωή Σιαγκούρη, Κωνσταντίνα
Πολυχρονιάδου
Ήθος
4. Να αναφερθείτε στο ήθος του Μαντιθέου, αφού
συσχετίσετε τις παραγράφους 11 και 18-19.
Συσχετίζοντας την παράγραφο 11 με τις παραγράφους 18-19
παρατηρούμε πως ο Μαντίθεος σε αυτά τα σημεία προβάλλει
την ηθικότητα που τον χαρακτηρίζει, τόσο εξαιτίας της
αποχής του από τις συνήθεις ασχολίες των νέων (ζάρια, ποτά
§11), όσο και από τις γενναίες πράξεις του. Το ήθος του ρήτορα
σκιαγραφείται ως ανθρώπου που είναι αντικειμενικός,
φιλότιμος στις στρατιωτικές υποχρεώσεις, υπερασπιστής της
δικαιοσύνης, της ηθικότητας και τιμιότητας, χωρίς να δίνει
αξία σε εξωτερικά χαρακτηριστικά αλλά σε ουσιώδη.
5. Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν
το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή
του με τις δημόσιες υποθέσεις;
H φιλοδοξία του Μαντιθέου οφείλεται στο γεγονός ότι
επιδίωξε να γίνει καλύτερος πολίτης. Αρχικά επιχείρησε να
μιλήσει ενώπιον του λαού, αν και ήταν νεότερος,
αναγκαζόμενος να υπερασπιστεί δημόσια τις ατομικές του
υποθέσεις. Ως γνωστόν όμως οι νέοι απέφευγαν για λόγους
ευγενείας να λάβουν πρώτοι το λόγο. Έπειτα, έδειξε
μεγαλύτερη φιλοδοξία απ’ αυτή που χρειάζεται, επειδή
θυμήθηκε τους προγόνους του, που δεν είχαν σταματήσει να
ασχολούνται με τις υποθέσεις της πόλης. Το στοιχείο που τον
ώθησε περισσότερο όμως στην ενασχόλησή του με τις
δημόσιες υποθέσεις είναι ότι οι δικαστές θεωρούσαν πως μόνο
οι άνθρωποι που ασχολούνται με τα πολιτικά θέματα είναι
άξιοι για κάτι.
6. Γιατί Μαντίθεος στον επίλογο του λόγου του επαινεί τους
βουλευτές και το θεσμό της δοκιμασίας; Να
δικαιολογήσετε την άποψή σας.
Ο Μαντίθεος, στον επίλογο του, επαινεί τους βουλευτές και το
θεσμό της δοκιμασίας, γιατί θέλει να δείξει πόσο

4. 4
δημοκρατικός άνθρωπος είναι, και γιατί θεωρεί ότι δεν μπορεί
να εξουσιάζει τους υπόλοιπους ανθρώπους, χωρίς να έχει τα
κατάλληλα προσόντα. Έτσι υπενθυμίζει στους βουλευτές
(καθώς «τους ρίχνει το μπαλάκι») ότι εκείνοι θα αποφασίσουν
αν ο ίδιος είναι κατάλληλος για βουλευτής. Με αυτόν τον
τρόπο τους δίνει ισχύ, αφού εκείνοι θα κάνουν την επιλογή
τους, αποφασίζοντας για τη ζωή του ρήτορα και για τις
πράξεις που έχει κάνει.
7. Ποια άποψη διατυπώνει ο Μαντίθεος για την εξωτερική
εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη;
Ο Μαντίθεος στο λόγο του εκφράζει μια άποψη σχετικά με
την εξωτερική εμφάνιση ως κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη,
η οποία θα μπορούσε κάλλιστα να χαρακτηριστεί διαχρονική,
διότι ισχύει ακόμη και στις μέρες μας. Πιο συγκεκριμένα, ο
υποψήφιος βουλευτής επισημαίνει ότι η ουσία της δοκιμασίας
δεν είναι η εξωτερική εμφάνιση του δοκιμαζόμενου, αλλά οι
πράξεις του. Επιπλέον, προσθέτει λέγοντας πως τα
φαινόμενα απατούν, καθώς πολλοί πίσω από μια κόσμια
εμφάνιση κρύβουν την κακότητα της ψυχής τους.
Ενδιαφέρονται, συμπληρώνει, για το φαίνεσθαι και όχι για το
εἶναι.
Κατά την προσωπική μου άποψη ο Μαντίθεος εκφράζει μια
καθολική άποψη περί της εξωτερικής εμφάνισης, η οποία κατ’
εμέ είναι απολύτως ορθή. Παράλληλα όμως εκτός από ορθή
άποψη, αυτό το επιχείρημα χρησιμοποιείται από τον ίδιο για
να πριμοδοτήσει τη θέση του.
Χρήστος Ράπτης, Ηλίας Μήττας, Δήμητρα Οφλίδου, Γεωργία
Σφόλια
Επιχειρηματολογία - Γλώσσα
8. Γιατί ο Λυσίας συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του
και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου;
Ο Λυσίας αναφέρει στην επιχειρηματολογία του και την
εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθέου, γιατί θέλει να τονίσει
στους δικαστές αλλά και στο κοινό πως, παρόλο που έχει
μακριά μαλλιά, δεν έχει καμία σχέση με τους τριάντα
τυράννους. Είναι γνωστό ότι οι ολιγαρχικοί κατά μίμηση των
Λακεδαιμονίων διατηρούσαν μακριά μαλλιά. Ο Μαντίθεος

5. 5
όμως θέλει να πείσει πως δε συνεργάστηκε με τους
τυράννους, υποστηρίζοντας ότι δεν έχει σημασία η εξωτερική
εμφάνιση του ανθρώπου αλλά οι πράξεις και το καλό που έχει
κάνει στους συμπολίτες του. Πρέπει εντέλει να τον κρίνουν
από τις πράξεις του και όχι από την εμφάνισή του.
9. α) Πού αποδίδει ο Μαντίθεος την οργή που νιώθουν
μερικοί εναντίον του; β) Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο
στην Εκκλησία του Δήμου, αν και οι νέοι απέφευγαν να
ανέβουν στο βήμα; (Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη
και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην § 10).
α) Στο τέλος του λόγου του ο Μαντίθεος αντιλαμβάνεται ότι
κάποιοι ενοχλήθηκαν από αυτόν, όταν αποφάσισε να μιλήσει
στην Εκκλησία του Δήμου. Ο λόγος για τον οποίο
ενοχλήθηκαν ορισμένοι συμπολίτες του ήταν ότι δεν έδειξε,
κατά τη γνώμη τους, σεβασμό προς τους μεγαλύτερους του,
αφού δεν τους άφησε να πάρουν πρώτα αυτοί τον λόγο.
Βέβαια, σύμφωνα με την εισαγωγή του σχολικού βιβλίου, το
δικαίωμα για συμμετοχή στην Εκκλησία του Δήμου είχαν όσοι
άνδρες ήταν γνήσιοι Αθηναίοι και είχαν ήδη συμπληρώσει το
20ο έτος της ηλικίας τους. Ωστόσο σε γενικές γραμμές οι νέοι
απέφευγαν για λόγους ευγενείας να λάβουν πρώτοι το λόγο.
β) Ο Μαντίθεος επεχείρησε να μιλήσει στην Εκκλησία του
Δήμου, διότι ένιωθε την ανάγκη να ενημερώσει τους
συμπολίτες του για, πιθανόν, θέματα της ζωής του. Επίσης,
παρασύρθηκε από τον ζήλο που ένιωθε προς τους προγόνους
του οι οποίοι προφανώς ασχολούνταν με τις πολιτικές
υποθέσεις της πόλης. Ένας ακόμη λόγος είναι το γεγονός πως
πίστευε πως μόνο με αυτόν τον τρόπο θα καταξιωνόταν στα
μάτια των συμπολιτών του.
10.Ο λόγος αυτό θεωρείται πολύ επιτυχημένος γιατί
χαρακτηρίζεται από σαφήνεια και λογική. Να βρείτε
στοιχεία που δικαιολογούν αυτήν την άποψη.
Ο ρητορικός αυτός λόγος χαρακτηρίζεται από σαφήνεια και
λογική, στοιχεία που επιβεβαιώνονται από αρκετά σημεία του
κειμένου. Αρχικά στις παραγράφους 18-19 ο Μαντίθεος τονίζει
με σαφήνεια την παρουσία του σε όλους τους αγώνες της
πόλης, την γενναία συμπεριφορά του σε αυτούς, αφού πρώτος
πήγαινε και έφευγε τελευταίος. Επίσης υποστηρίζει με λογικά
επιχειρήματα ότι δεν πρέπει ένας πολίτης να κρίνεται από την

6. 6
εξωτερική του εμφάνιση, γιατί πολλές φορές άνθρωποι με
προσεγμένη εμφάνιση έχουν βλάψει την πόλη, ενώ άλλοι με
άσχημη εμφάνιση την έχουν ωφελήσει.
Στις παραγράφους 20-21 ο ρήτορας μιλάει ξεκάθαρα για το
σκοπό της πρώτης δημηγορίας του, για το ότι αναγκάστηκε να
αγορεύσει στην εκκλησία του δήμου, αν και ήταν νέος, για να
σώσει την πατρική περιουσία από δήμευση. Στη συνέχεια
τονίζει με λογικά επιχειρήματα και σαφήνεια τους λόγους για
τους οποίους ασχολήθηκε με τα κοινά· επειδή ήθελε να
ακολουθήσει την παράδοση, τους προγόνους αλλά και τους
συγχρόνους του, που δίνουν μεγάλη σημασία στην
ενασχόληση με τα πολιτικά πράγματα.
Γίνεται επομένως φανερό ότι στο μεγαλύτερο μέρος του
κειμένου ο λόγος έχει σαφήνεια και λογική, γι’ αυτό και
θεωρείται επιτυχημένος.
Ελένη Σαμαρά, Μελίνα Ξανθοπούλου, Δέσποινα
Νοβακίδου
Προσωπική άποψη
11.Η εξωτερική εμφάνιση μπορεί να αποτελέσει ασφαλές
κριτήριο για τη αξιολόγηση του πολίτη; Να
δικαιολογήσετε τη γνώμη σας.
Η αλήθεια είναι ότι η εξωτερική μας εμφάνιση είναι το πρώτο
εμφανές στοιχείο της προσωπικότητάς μας. Μία αξιοπρεπής
και καλή εξωτερική εμφάνιση σίγουρα κερδίζει τα βλέμματα
και το σεβασμό από το κοινό της. Τα φαινόμενα όμως συχνά
μας απατούν και τα πράγματα δεν είναι πάντα έτσι όπως
φαίνονται. Πολλές είναι οι περιπτώσεις που πίσω από μια
άκρως κόσμια εμφάνιση κρύβονται φοβερές κακίες, και
αντίθετα πολλοί με λιγότερο καλαίσθητη εμφάνιση είναι
αίτιοι για πολλά καλά. Έτσι, και ο Μαντίθεος ως
αριστοκρατικός είχε μακριά μαλλιά, γεγονός που έκανε τους
δημοκρατικούς να τον αντιπαθούν. Αυτό όμως δεν είχε καμία
απολύτως σχέση με τη συμπεριφορά του, η οποία ήταν άψογη
απέναντι στους συμπολίτες του και την πατρίδα του.
Συνεπώς, η εξωτερική εμφάνιση, κατά τη γνώμη μου, είναι το
τελευταίο κριτήριο για την ποιότητα του χαρακτήρα και του
ήθος του κάθε ανθρώπου, και καθόλου ασφαλές για την
αξιολόγηση του πολίτη.

7. 7
12.Όσοι ασκούν ή πρόκειται να ασκήσουν εξουσία πρέπει,
κατά τη γνώμη σας, να υφίστανται «δοκιμασία»; Να
αιτιολογήσετε την άποψή σας.
Κατά την προσωπική μου άποψη η δοκιμασία είναι μια
διαδικασία που μπορεί να καθορίσει αν ένας βουλευτής είναι
ικανός να πάρει το χρίσμα. Πιστεύω πως είναι καθοριστική,
διότι έτσι ο υποψήφιος μπορεί να αποδείξει πως δεν έχει
λερωμένο ποινικό μητρώο. Είναι σημαντικό, ακόμη, να
αναφερθεί στη ζωή του και να πείσει ότι είναι ικανός για να
υπερασπιστεί το κράτος του. Με αυτόν τον τρόπο ο λαός
(έμμεσα) και η βουλή (άμεσα) θα ασκεί έλεγχο.
13.Αφού λάβετε υπόψη σας τους λόγους για τους οποίους ο
Μαντίθεος είχε την επιθυμία να ασχοληθεί με την
πολιτική, να απαντήσετε: Ισχύουν σήμερα για τους νέους
οι ίδιοι λόγοι;
Οι αρχαίοι Αθηναίοι πίστευαν πως ο άξιος, ο ικανός και ο
έντιμος πολίτης είναι αυτός που ασχολείται με τα κοινά της
πόλης. Ο Μαντίθεος ήθελε να δώσει την εικόνα του ικανού
πολίτη απέναντι στους δικαστές. Ο σκοπός και το κίνητρο του
Μαντιθέου ήταν η ενασχόληση με την πόλη του και είχε
στηριχθεί στους προγόνους του. Οι σημερινοί βουλευτές δεν
μας δίνουν αυτήν την εικόνα. Συχνά, στόχος τους δεν είναι η
υπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος αλλά του προσωπικού.
Βέβαια, υπάρχουν πολιτικοί που προσπαθούν να είναι τίμιοι,
αλλά είναι συνήθως λίγοι.
Προεκτάσεις - Διαθεματικότητα
14.Ποια ήταν, κατά τη γνώμη σας, η απόφαση για τη
δοκιμασία του Μαντιθέου; Να απαντήσετε αφού λάβετε
υπόψη και αξιολογήσετε την επιχειρηματολογία που
ανέπτυξε ενώπιον των κριτών του.
Κατά τη γνώμη μου, οι κριτές θα αθώωναν τον Μαντίθεο,
διότι τα επιχειρήματά του ήταν πειστικά, όπως για
παράδειγμα το επιχείρημα για το αναξιόπιστο της ξύλινης
πινακίδας, η οποία ήταν εκτεθειμένη στο ύπαιθρο. Επίσης
ήταν πειστικά τα επιχειρήματά του, γιατί μπορούσε να
υποστηρίξει τα γεγονότα και με τους μάρτυρές του. Μάλιστα
οι κριτές θα λάμβαναν υπόψη τους και το ήθος του

8. 8
Μαντιθέου, γιατί, όπως αναφέρει, ήταν ηθικός και δεν έπαιζε
ζάρια ούτε έπινε σαν τους νέους της ηλικίας του. Τέλος ο
Μαντίθεος ισχυρίστηκε πως είχε μιλήσει στην εκκλησία του
δήμου για να υπερασπιστεί προσωπικές υποθέσεις, και είπε
πως ήθελε να γίνει άξιος, εφόσον από τη συμμετοχή στα
κοινά αναδεικνυόταν κανείς άξιος, σαν τους κριτές του. Αυτό
θα έκανε τους δικαστές να νιώσουν καλύτερα, και έτσι θα τον
έβλεπαν με θετικό μάτι.
15.Αν ήσαστε ανταποκριτές τύπου στην εποχή μας και
παρακολουθούσατε τη διαδικασία της δοκιμασίας του
Μαντιθέου ποιο ρεπορτάζ θα στέλνατε για δημοσίευση;
Ως ανταποκριτής της χτεσινής δίκης, παρακολούθησα τη
δοκιμασία του Μαντιθέου. Σύμφωνα με τα αποδεικτικά
στοιχεία που κατέθεσε ο ρήτορας, φαίνεται ότι δεν ήταν
ιππέας του τυραννικού καθεστώτος αλλά αντίθετα ένας
έντιμος, φιλόπατρις και γενναίος πολίτης. Επιπλέον στην
ιδιωτική του ζωή ήταν πολύ καλός αδερφός για τις αδερφές
του, τις οποίες πάντρεψε, και για τον αδερφό του, στον οποίο
έδωσε το μεγαλύτερο μέρος της πατρικής περιουσίας. Από τα
παραπάνω κατάλαβα πόσο αγαπάει την πόλη του και όλους
τους ανθρώπους, δικούς του και μη, αναδεικνύοντας το ήθος
του. Γι’ αυτό πιστεύω ότι πρέπει να αθωωθεί από τις
κατηγορίες και να αναλάβει βουλευτής.
16.Ο Μαντίθεος στον επίλογο του λόγου του θεωρεί τους
βουλευτές ως εκφραστές του πνεύματος της πολιτείας,
προστάτες του κοινού συμφέροντος, που με τη στάση τους
παρακινούν τους πολίτες να ασχολούνται με τα κοινά. Ο
Θουκυδίδης στον Επιτάφιο του Περικλή (Β, 40, 2) αναφέρει:
«Μόνο εμείς θεωρούμε πως είναι όχι μόνο αδιάφορος, αλλά
και άχρηστος εκείνος που δεν ενδιαφέρεται για τα πολιτικά».
Με βάση τα στοιχεία αυτά να αξιολογήσετε την πολιτική
άποψη των Αθηναίων, ότι ο ενεργός πολίτης με τη
συνειδητή συμμετοχή του στα κοινά, προασπίζει το
συμφέρον της πολιτείας και έχει σταθερή προσήλωση στη
δημοκρατία.
Ο Μαντίθεος θεωρεί τους βουλευτές εκφραστές του
πνεύματος της πολιτείας και προστάτες του κοινού
συμφέροντος. Επίσης ο Θουκυδίδης αναφέρει πως «μόνο εμείς
θεωρούμε ότι είναι όχι μόνο αδιάφορος αλλά και άχρηστος

9. 9
εκείνος που δεν ενδιαφέρεται για τα πολιτικά». Με αυτά τα
στοιχεία αντιλαμβανόμαστε πόσο σημαντική ήταν η
συνειδητή συμμετοχή των πολιτών στα κοινά. Οι Αθηναίοι
θεωρούσαν πως όλοι οι πολίτες πρέπει να ενεργούν για το
συμφέρον της πόλης τους και πίστευαν πως ο πολίτης που δεν
ασχολείται με τις δημόσιες υποθέσεις είναι άχρηστος και δεν
έχει κανένα ρόλο ουσιαστικό στην κοινωνία. Επίσης ο
Μαντίθεος θεωρεί ότι οι πολίτες με τη συμμετοχή τους δίνουν
το καλό παράδειγμα και πρέπει να τους ακολουθούν οι
υπόλοιποι, για να είναι όλοι ενεργοί πολίτες και η πόλη να
γίνει ανεξάρτητη και να ευημερεί.
17.Να μάθετε το λόγο του Μαντιθέου και να τον εκφωνήσετε
στους συμμαθητές σας, σαν να ήταν αυτοί οι δικαστές και
εσείς ο κατηγορούμενος. Μπορείτε να αλλάξετε το κείμενο
όπως νομίζετε, προκειμένου να το αποστηθίσετε, και να το
μεταγράψετε σε δικό σας κείμενο (το σημαντικό είναι να
κρατηθείτε κοντά στο πνεύμα του κειμένου και όχι στις
λεπτομέρειες).
Γεράσιμος Νικολάου, Παναγιώτης Τριανταφυλλίδης,
Μαργαρίτα Τάτση, Βάσω Μυλωνά