2. PIRINIOAK
Pirinioak (antzina euskaraz Auñamendiak) Iberiar Penintsula eta
Europako kontinentearen artean kokatutako mendilerroa da. 415
km-tan zehar hedatzen da mendebaldeko Bizkaiko golkotik.
Erdialdean 150 km-ko zabalera du. Mendebaldeko muturrean
Euskal Herria kokatua dago. Ezaugarri geologiko
nabarmenenetako bat bere disimetria da.
Iparraldeko isurialdean, Akitania, Languedoc-Rousillon eta
Erdialdeko Pirinioak eskualdeetan zehar hedatzen da.
Hegoaldean, Hego Euskal Herria, Aragoi eta Katalunia zeharkatzen
ditu. Andorrako estatu txikia Pirinioetan kokatua dago,
Kataluniaren ipar-mendebaldean parean.
Ez dira oso mendi altuak, egitura konplexuak daude (tektonikoki),
eta material paleozoikoz (granitoa, arbelak, kuartzitak eta
eskistoak) daude osatuta, baina hareharriak eta konglomeratuak
badaude ere.
Adib.: Aiako Harria, Bortziriak, Orotz-Betelu eta Kintoko
mendiguneak.
Kuartzitek paisaia malkartsuak sortzen dituzte. Ibaien jarduera
biziak haitzarte sakonak sortzen ditu.
Adib.: Bidasoa harana.
3. EUSKAL MENDIAK
Euskal Herria oso herri menditsua da. Euskal mendiak
aurrepirinioen mendebaldeko luzapena dira, hain garaiak ez diren
arren. Mendirik altuenak Pirinioetan daude, garaiena Hiru
Erregeen Mahaia izanik. Mendilerro gehienak mendebalde-ekialde
ardatzean kokatzen dira.
Araba eta Nafarroako hegoaldean Kantauriar mendilerroaren
ekialdeko muga dago eta horien artean Euskal Herriko arkuko
mendiak daude.
Arrokarik garrantzitsuena kareharria da, baina badira beste
material batzuetaz osatutako mendiak.
Adib.: Aiako Harria, granitoz osatua.
Arabako lautada
Aurrepirinioen barruko sakonunearen jarraipena da,
mendebaldetik, eta Iruñea-Gasteiz lotura errazten duena.
Bederatzi herrik osatzen dute ingurunea, udalerririk
garrantzitsuenak Gasteiz eta Agurain izanda. Guztira, 675 km2 ditu,
eta gutxi gorabehera 250.000 biztanle.
Bi ibai nagusi dira: Zadorra eta Araia ibaia.
Klima patroiak Euskal
Herriko beste toki
batzuetakoak baino
muturrekoak izaten
dira; tenperatura
diferentzia handiak
udatik negura, eta
goizetik gauera. Laino
egunak ohikoak
izaten dira udaberri
eta udazkenean,
baina euriaren
maiztasuna Euskal
Herriko baxuenen
artean dago.
4. EBROKO SAKONUNEA
Ebroko harana Iberiar Penintsulako ipar-ekialdean dagoen
eskualde luzea da, Ebro ibaiak zeharkatua. Ebrok Kantauriar
mendikatean iturburua eta Mediterraneo itsasoan ahoa ditu. Ebro
haraneko iparraldeko muga Pirinioek eta hegoaldekoa Iberiar
sistemak osatzen dituzte.
Guztira 40.000 km²-ko azalera eta 840 km-ko ditu. Bataz beste
200 metroko altuera du. Inguruko mendietan kontinente eta itsaskonglomeratuak eta erdialdean hareharriak, tupak, igeltsuak eta
kareharriak ditu. Iberiar penintsula eta europear kontinente
banatzen dituen faila baten gainean dago, aintzira bilakaturiko
antzinako itsaso baten gainean.
