SlideShare a Scribd company logo

مناظره

•
•
Neda Jafari
Neda Jafari

خلاصه کتاب مناظرات انبیاء و امام صادق علیه السلام روش مناظره و مبانی و اصول مناظره از دیدگاه قرآن و سنت

1 of 30
Download to read offline
‫ﺑﮭﺎر١٩‬ ‫ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﺷﯿﻮه ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻧﺒﯿﺎ و اﻣﺎم ﺻﺎدق)ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم(‬ ‫درس ﺷﺒﮭﮫ ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫ﻧﺪا ﺟﻌﻔﺮی ﻓﺸﺎرﮐﯽ‬ ‫ﺑﮭﺎر١٩‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ:‬ ‫ﻧﺪا ﺟﻌﻔﺮي ﻓﺸﺎرﮐﯽ‬ ‫١‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش اﻃﻼﻋﺎت و دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ داده ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺗﻘﺎﺑﻞ اﻓﮑﺎر و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺒﻬﺎﺗﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻋﺘﻘﺎدي و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﻼﻣﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد، از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ در دﻓﻊ اﯾﻦ ﺷﺒﻬﺎت ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺮ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺷﺮع ﻣﻘﺪس و ﻣﻮرد ﺗﺎﯾﯿﺪ آن ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﺮ ﻣﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﯿﺮه ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ در ﯾﺎﻓﺘﻦ راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﻌﺠﯿﻞ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﺟﻮان در ﭘﯿﻤﻮدن اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﺳﺨﺖ ﯾﺎري رﺳﺎﻧﯿﻢ. در اﯾﻦ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﻣﻮﺛﺮ و‬ ‫ﻣﺘﺪاول-ﻣﻨﺎﻇﺮه- از ﻣﻨﻈﺮ ﮐﺘﺎب ﮔﺮاﻧﻘﺪر"ﺷﯿﻮه ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻧﺒﯿﺎ و اﻣﺎم ﺻﺎدق)ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم(" ﺗﺎﻟﯿﻒ ﺧﺎﻧﻢ ﺳﯿﺪه ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺣﺴﯿﻨﻰ‬ ‫ﻣﯿﺮﺻﻔﻰ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ام. و ﺿﻤﻦ ﻧﻘﻞ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺘﺎب1، روش ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺎب و ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺘﻮاي آن را ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داده ام.‬ ‫از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﺤﺘﺮم ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي: ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺘﺎب، ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه، ﺷﯿﻮه ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺎب و‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺘﺎب؛ در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي و ﺗﺤﻠﯿﻞ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ.‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﻧﺎم ﮐﺘﺎب : ﺷﯿﻮه ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻧﺒﯿﺎ و اﻣﺎم ﺻﺎدق)ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم(‬ ‫ﻣﺆﻟﻒ : ﺳﯿﺪه ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺣﺴﯿﻨﻰ ﻣﯿﺮﺻﻔﻰ‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات: ﺷﺮﮐﺖ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﺻﻔﺤﻪ: 292 ﺻﻔﺤﻪ - رﻗﻌﯽ )ﺷﻮﻣﯿﺰ(‬ ‫ﭼﺎپ اول: ﺳﺎل 4831‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ ﭼﺎپ: ﭼﺎپ دوم - ﺳﺎل 7831 - 0003 ﻧﺴﺨﻪ‬ ‫ﺷﺎﺑﮏ: 9 -502-403-469-879‬ ‫1 ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻧﻘﻞ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺘﺎب ﭼﻨﺪان ﻣﺮﺳﻮم ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻪ دو دﻟﯿﻞ ﺧﻼﺻﻪ اي از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺎ وﯾﺮاﯾﺸﯽ از ﺳﻮي ﺧﻮدم ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر اﻓﺰوده ام:‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ: ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﻠﯽ ﮐﺘﺎب و ﺑﺨﺶ ﺑﻨﺪي ﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻄﺮوﺣﻪ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺟﻬﺖ ﺧﻮاﻧﻨﺪه و ﻧﯿﺰ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻓﻬﺮﺳﺘﻮاره ﻣﺒﺴﻮط ﮐﺘﺎب.‬ ‫دوم: ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدن اﻣﮑﺎن ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ اﻧﺘﻘﺎدات وارده ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪه.‬ ‫٢‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‬ ‫ﺧﺎﻧﻢ دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪه ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺣﺴﯿﻨﯽ ﻣﯿﺮﺻﻔﯽ، ﻣﺘﻮﻟﺪ 1531در ﺷﻬﺮ اراك، ﻓﺎرغ اﻟﺘﺤﺼﯿﻞ دﮐﺘﺮاي ﻋﻠﻮم ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ از‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه اﺻﻮل اﻟﺪﯾﻦ و ﻣﺪرس داﻧﺸﮕﺎه و ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻠﻮم ﻗﺮآﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺐ و ﻣﻘﺎﻻت ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﺳﺎل ﻗﺮآﻧﯽ و اﺳﺘﺎد ﻣﻤﺘﺎز و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻋﻠﻮم ﻗﺮآﻧﯽ از ﺳﻮي ﻣﺆﺳﺴﻪي ﺑﺎﻧﻮان ﻗﺮآن ﭘﮋوه ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺷﺪه اﻧﺪ. اﯾﺸﺎن ﺿﻤﻦ ﺑﺮرﺳﯽ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع "ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻧﺒﯿﺎء ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم و اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم " ﺟﻬﺖ اراﺋﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ ارﺷﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫رﺳﯿﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﺗﺒﻠﯿﻐﯽ اﻧﺒﯿﺎء اﻟﻬﯽ و اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ)ع( اﺳﺖ و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ راﻫﮕﺸﺎي رﻫﭙﻮﯾﺎن راه ﺣﻖ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﯿﺮد. ﭘﺲ از ﮐﺴﺐ رﺗﺒﻪ ﺑﺮﺗﺮ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ، در ﺳﺎل 4831 ﺿﻤﻦ اﻧﺘﺸﺎر، اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب ﺳﺎل ﻗﺮآن و‬ ‫اﻫﻠﺒﯿﺖ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ.‬ ‫ﺷﯿﻮه ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﻣﻮﻟﻒ ﭘﺲ از آوردن ﺳﺮآﻏﺎز و ﻣﻘﺪﻣﻪ، ﺑﺨﺶ او‪‬ل-ﮐﻠّﯿﺎت- ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻓﺼﻞ )ﻣﻨﺎﻇﺮه ﭼﯿﺴﺖ ؟ ﺟﺪل ﭼﯿﺴﺖ ؟ آداب و آﻓﺎت‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ در آورده اﺳﺖ. در ﺑﺨﺶ دوم، ﺷﯿﻮه ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻧﺒﯿﺎ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ و دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﯿﺮه اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺿﻤﻦ ﺑﺮرﺳﯽ زﻧﺪﮔﯿﻨﺎﻣﻪ و ﺷﺮاﯾﻂ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﯾﺸﺎن و ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﺎﮔﺮدان و ﻧﯿﺰ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻨﺎﻇﺮات اﯾﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. در ﺑﺨﺶ‬ ‫ﭼﻬﺎرم، ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم از ﺟﻬﺖ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺎﺑﻊ رواﯾﯽ آن دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي و ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ.‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﺎ ﺑﯿﺎن 6 ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻣﻨﺎﻇﺮات اﯾﺸﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ -‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ- ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮى ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه ﮐﻪ در دو ﺑﺨﺶ، ﺑﺮرﺳﻰ ﺷﯿﻮه ﻫﺎى اﻧﺒﯿﺎ و ﺑﺮرﺳﻰ ﺷﯿﻮه ﻫﺎى اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻗﺒﻞ را ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮده و ﻫﻤﺴﻮﯾﯽ و ﻓﻄﺮي ﺑﻮدن ﺷﯿﻮه اﻧﺒﯿﺎ ﻋﻈﺎم و اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ و ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺶ و‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺸﺘﺮك اﯾﺸﺎن در ﻣﻨﺎﻇﺮه را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮده اﺳﺖ.‬ ‫در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﺎ ﺟﻤﻊ آوري داده ﻫﺎﯾﯽ از ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ، رواﯾﺎت و ﺳﯿﺮه ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ ﺗﻼش ﮐﺮده ﻣﻘﺎﻟﻪ اي ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ در‬ ‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺗﺪوﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ. ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﺘﯿﺠﻪ زﺣﻤﺎت اﯾﺸﺎن از ﺟﻬﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺜﻞ ﻣﻘﺪﻣﻪ، ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ، ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ‬ ‫و ﺳﯿﺮ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﺤﺚ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺮرﺳﯽ دﻗﯿﻖ ﺗﺮي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫٣‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﺑﺨﺶ او‪‬ل : ﮐﻠّﯿﺎت‬ ‫ﻓﺼﻞ اول : ﻣﻨﺎﻇﺮه ﭼﯿﺴﺖ ؟‬ ‫اﻟﻒ. ﻣﻌﻨﺎى ﻟﻐﻮى‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه، واژه اى ﻋﺮﺑﻰ و از رﯾﺸﻪ ﻧﻈ‪‬ﺮَُ ﻧﻈَﺮا، ﻣﻨْﻈَﺮا، ﻣﻨﻈَﺮَةً اﺳﺖ. اﺻﻞ ﻣﻌﻨﺎى اﻟﻨﱠﻈَﺮَ دﯾﺪن ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ. ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻘﺎﯾﯿﺲ‬ ‫اﻟﻠﻐﮥ ﺿﻤﻦ اﺷﺎره ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ، اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﻰ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﻰ، ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺪﺑ‪‬ﺮ و ﺗﻔﮑّﺮ در ﯾﮏ اﻣﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻣﻨﺎﻇﺮه در ادب ﻓﺎرﺳﻰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺟﺪال ﮐﺮدن، ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺤﺚ ﮐﺮدن، ﺑﺎ ﻫﻢ‬ ‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب ﮐﺮدن، ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﻈﺮ ﮐﺮدن؛ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ.‬ ‫ب. ﻣﻌﻨﺎى اﺻﻄﻼﺣﻰ‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه، ﻣﮑﺎﻟﻤﻪ و ﮔﻔﺖ و ﮔﻮﯾﻰ دو ﻃﺮف اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل و اراﺋﻪ ﺑﺮاﻫﯿﻦ ﺳﻌﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﺑﺮﺗﺮى و ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺧﻮﯾﺶ را‬ ‫ﺑﺮ دﯾﮕﺮى ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ. ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻔﺎﺧﺮه، در اﺳﺎس، ﺣﻤﺎﺳﻪ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا در آن، ﺑﯿﻦ دو ﭼﯿﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺮﺗﺮى و ﻓﻀﯿﻠﺖ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺮ دﯾﮕﺮى، ﻧﺰاع و اﺧﺘﻼف ﻟﻔﻈﻰ درﻣﻰ ﮔﯿﺮد. ﺑﺮاى ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن آوردن ﻣﻨﺎﻇﺮه و ﭘﺮﻫﯿﺰ از ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ ﻫﺎ و ﺳﻔﺴﻄﻪ ﻫﺎ،‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻰ ﭼﻮن اﺑﻮﻋﻠﻰ ﺳﯿﻨﺎ و ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﯿﺮ اﻟﺪﯾﻦ ﻃﻮﺳﻰ ﺑﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻠﻢ ﻣﻨﻄﻖ اﻫﺘﻤﺎم ورزﯾﺪﻧﺪ.‬ ‫ﻫﺪف ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﻫﺪف از ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﯿﺎن ﺑﺮﺗﺮى ﺧﻮد)ﯾﮏ ﻃﺮف( ﺑﺮ دﯾﮕﺮى ﻧﯿﺴﺖ. ﻫﺪف اﺻﻠﻰ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻫﺎى رﺳﻤﻰ، رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ‬ ‫ﯾﮏ اﻣﺮ اﺳﺖ؛ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻫﺎ ﮐﻪ ﻫﺪف از آﻧﻬﺎ، اﺳﮑﺎت ﺧﺼﻢ و ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ او اﺳﺖ.‬ ‫ﻓﻮاﯾﺪ ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻓﺎﯾﺪه ﻣﻨﺎﻇﺮه، ﻓﺎﯾﺪه آﻣﻮزﺷﻰ آن اﺳﺖ. آﻣﻮزش ﻋﻠﻮم ﻣﺨﺘﻠﻒ، دﯾﻦ، ﻋﻘﺎﯾﺪ، اﺧﻼق و. . . در ﻣﻨﺎﻇﺮه از ﯾﮏ ﺳﻮ ﮐﻠﯿﻪ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ ﺟﻤﻊ آورى ﻣﻰ ﺷﻮد و از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺑﯿﺎن آن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد. اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ آﻣﻮزش ﻫﺎ ﻧﯿﺰ در آن‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻻ، ﭼﻮن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺤﺚ و اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺖ، در اذﻫﺎن ﻣﺎﻧﺪﻧﻰ اﺳﺖ و ﺛﺎﻧﯿﺎ، ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻮدن، ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﻰ ﺗﺮ و‬ ‫ﺟﺬّاب ﺗﺮ اﺳﺖ. ارزش ﺑﻼﻏﻰ ﻣﻨﺎﻇﺮه در ﺣﯿﻦ ﭘﯿﺎم دﻫﻰ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ آن اﺳﺖ.‬ ‫ﻧﻘﺶ ﻣﻨﺎﻇﺮه در ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﺎرف‬ ‫۴‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻋﻠﻮم، ﺑﻪ وﯾﮋه ﻣﻌﺎرف ﻋﻘﻠﻰ ﺑﺸﺮ در ﭘﺮﺗﻮ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻋﻠﻤﻰ، ﺗﻀﺎرب آرا و ﺗﻌﺎﻃﻰ اﻓﮑﺎر ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ و ﺛﻤﺮه آن، رﺷﺪ و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﻰ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﺗﺤﻮل ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﻫﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﺎزه اى ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻃﺮﻓﺪاران ﻧﻈﺮﯾﻪ ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎى ﻗﺒﻠﻰ را در ﭘﻰ دارد. اﯾﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻫﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺤﺜﻰ رو‬ ‫در رو اﺑﺮاز ﺷﻮد، ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﺪ. ﺑﺎ اﯾﻦ دﯾﺪ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه را ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﺮد ﮐﻪ ﺑﺸﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﮑﻠّﻢ ﻫﻢ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ. ﯾﮑﻰ از رﺳﻤﻰ ﺗﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﻫﺎى ﺑﺤﺚ و اﺳﺘﺪﻻل، روش ﻣﻨﺎﻇﺮه اﺳﺖ. اﯾﻦ روش از دﯾﺮ زﻣﺎن ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮده و اﻣﺮوز ﻫﻢ‬ ‫ﺑﺎ ﻧﻈﻢ و اﺳﻠﻮب ﺧﺎﺻﻰ ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ.‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم : ﺟﺪل ﭼﯿﺴﺖ ؟‬ ‫اﻟﻒ. ﻣﻌﻨﺎى ﻟﻐﻮى‬ ‫ﻣﺎده ج د ل ﻋﻠﻰ رﻏﻢ اﺷﺘﻘﺎﻗﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ، ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى واﺣﺪى ﺑﺮﻣﻰ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از: اﺳﺘﻮارى، اﺳﺘﺤﮑﺎم و ﺷﺪ‪‬ت.‬ ‫ب. ﻣﻌﻨﺎى اﺻﻄﻼﺣﻰ‬ ‫ﺟﺪل در اﺻﻄﻼح داراى دو ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺖ: ﯾﮑﻰ ﻣﻄﻠﻖ و ﮐﻠﻰ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻮم ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﻰ رود و دﯾﮕﺮى ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎص ﮐﻪ ﻣﺮاد از‬ ‫آن ﯾﮑﻰ از اﻗﺴﺎم ﺻﻨﺎﻋﺎت ﺧﻤﺴﻪ ﻣﻨﻄﻖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: ﺑﺮﻫﺎن، ﺟﺪل، ﺧﻄﺎﺑﻪ، ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ و ﺷﻌﺮ.‬ ‫ﺟﺪل ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻋﺎم‬ ‫ﺟﺪل در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ، ﻫﻤﺎن روﯾﺎروﯾﻰ ﻫﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻏﻠﺒﻪ ﯾﺎﻓﺘﻦ و اﺳﮑﺎت ﺧﺼﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد و در ﻫﻤﯿﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺣﻮم ﻣﻈﻔﺮ ﻣﻨﺎﻇﺮه را ﺑﺎ ﺟﺪل ﻣﺘﺮادف ﻣﻰ داﻧﺪ.‬ ‫ﺟﺪل ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺧﺎص‬ ‫ﺟﺪل در اﯾﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﻣﯿﻦ ﺻﻨﻌﺖ از ﺻﻨﺎﻋﺎت ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ در ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰ ﺷﻮد.‬ ‫اﻧﻮاع ﺟﺪل‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺟﺪل از ﻋﻨﺎوﯾﻨﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﺮآﻧﻰ و رواﯾﻰ ﮔﺎﻫﻰ ﺑﺎ ﻣﺬﻣﺖ و ﻧﮑﻮﻫﺶ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺰ آن‬ ‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﯾﻰ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻫﺎى ﺟﺪﻟﻰ ﻣﻌﺎﻧﺪﯾﻦ و دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮده ﺗﺎ ﺟﺪال را ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﯿﺮد ﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﯿﻮه اى ﮐﻪ آﻧﻬﺎ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ، ﺑﻠﮑﻪ دﺳﺘﻮر داده ﺗﺎ ﺟﺪال اَﺣﺴﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ و در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﺟﺪل، رﻧﮓ ﻫﺪاﯾﺘﻰ و‬ ‫ﺣﻖ ﺟﻮﯾﻰ را ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ ؛ ﻟﺬا دو ﻧﻮع ﺟﺪل دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: 1. ﺟﺪل ﺑﻪ اَﺣﺴﻦ، 2. ﺟﺪل ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اَﺣﺴﻦ‬ ‫۵‬
‫1. ﺟﺪال ﺑﻪ اَﺣﺴﻦ‬ ‫در ﺟﺪال ﺣﻖّ، ﻫﺪف ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻃﺮف و اﺛﺒﺎت ﺗﻔﻮق و ﭘﯿﺮوزى ﺑﺮ او ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻔﻮذ در اﻓﮑﺎر و اﻋﻤﺎق روح او اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﯿﻮه‬ ‫ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﻪ اَﺣﺴﻦ ﺑﺎ ﺟﺪال ﺑﺎﻃﻞ در ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ. ﻟﺬا ﺷﺨﺺ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﮐﻨﻨﺪه، ﺑﺎﯾﺪ از وﺳﺎﯾﻞ زﯾﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ:‬ ‫1. ﻧﺒﺎﯾﺪ اﺻﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﺣﻖّ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻔﺘﻪ او ﺑﭙﺬﯾﺮد، ﺑﻠﮑﻪ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﮐﺎرى ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻣﻄﻠﺐ را‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﮑﺮ ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﺪ، ﻣﺆ ﺛﺮﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﺪ اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺧﻮد او اﺳﺖ ﺑﻪ آن ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد.‬ ‫2. ﺑﺎﯾﺪ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰى ﮐﻪ ﺣﺲ ﻟﺠﺎﺟﺖ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ را ﺑﺮﻣﻰ اﻧﮕﯿﺰد ﺧﻮددارى ﻧﻤﻮد.‬ ‫3. ﺑﺎﯾﺪ در ﺑﺤﺚ ﻫﺎ ﮔﺮوه ﻧﻬﺎﯾﺖ اﻧﺼﺎف را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮد ﺗﺎ آن ﻃﺮف ﺣﺲ ﮐﻨﺪ ﮔﻮﯾﻨﺪه درﺻﺪد روﺷﻦ ﮐﺮدن واﻗﻌﯿﺎت اﺳﺖ.‬ ‫4. ﺑﺎﯾﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺪى ﻫﺎ و ﮐﯿﻨﻪ ﺗﻮزى ﻫﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻧﮑﻨﺪ، ﺑﻠﮑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﺒﺖ، راﻓﺖ و ﮔﺬﺷﺖ را ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮد.‬ ‫2. ﺟﺪال ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اَﺣﺴﻦ‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ: . . . اﻣﺎ ﺟﺪال ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اَﺣﺴﻦ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﯾﻰ در ﺗﻤﯿﺰ و ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﯿﻦ‬ ‫ﺣﻖّ و ﺑﺎﻃﻞ، ﺣﻖّ را اﻧﮑﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﻰ و ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ را ﺑﺎ اﻧﮑﺎر ﺣﻖّ از ﺑﺎﻃﻠﺶ ﻣﻨﺼﺮف ﻣﻰ ﺳﺎزى و اﯾﻦ ﮐﺎر ﺣﺮام اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺗﻮ ﻫﻢ‬ ‫ﻣﺜﻞ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺮا ﺷﺪه اى. او ﺣﻘّﻰ را ﻣﻨﮑﺮ ﺷﺪ و ﺗﻮ ﻫﻢ ﺣﻖ دﯾﮕﺮى را اﻧﮑﺎر ﻧﻤﻮدى.‬ ‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ اﺻﻠﻰ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﻨﺸﺎء و ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ:‬ ‫1- ﭘﺎﯾﻤﺎل ﻧﻤﻮدن ﺣﻖّ و اﺛﺒﺎت ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫2‬ ‫و ﯾﺠﺎدل اﻟّﺬﯾﻦ ﮐﻔﺮوا ﺑﺎﻟﺒﺎﻃﻞ ﻟﯿﺪﺣﻀﻮا ﺑﻪ اﻟﺤﻖّ و اﺗّﺨﺬوا آﯾﺎﺗﻰ و ﻣﺎ اءﻧﺬروا ﻫﺰوا‬ ‫2- ﻧﺪاﺷﺘﻦ دﻟﯿﻞ و ﺑﺮﻫﺎن‬ ‫3‬ ‫إنّ اﻟّﺬﯾﻦ ﯾﺠﺎدﻟﻮن ﻓﻰآﯾﺎت اﻟﻠّﻪ ﺑﻐﯿﺮ ﺳﻠﻄﺎن اﺗﺎﻫﻢ إ ن ﻓﻰ ﺻﺪورﻫﻢ إ ﻟّﺎ ﮐﺒﺮ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺑﺒﺎﻟﻐﯿﻪ ﻓﺎﺳﺘﻌﺬ ﺑﺎﻟﻠّﻪ إﻧّﻪ ﻫﻮ اﻟﺴ‪‬ﻤﯿﻊ اﻟﺒﺼﯿﺮ‬ ‫3- ﺟﻬﺎﻟﺖ‬ ‫٢ و ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﯿﻬﻮده و ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺷﯿﻮه ﺟﺪل ، ﺣﻖ را ﭘﺎﯾﻤﺎل ﺳﺎزﻧﺪ و آﯾﺎت ﻣﺮا و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﺮاى اﻧﺬارﺷﺎن آﻣﺪ، ﺑﻪ اﺳﺘﻬﺰاء ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ.‬ ‫٣ آﻧﺎن ﮐﻪ در آﯾﺎت ﺧﺪا ﺑﻰ ﻫﯿﭻ ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻰ راه اﻧﮑﺎر و ﺟﺪل را ﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ، ﺟﺰ ﺗﮑﺒﺮ و ﻧﺨﻮت ﭼﯿﺰى در دل ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آرزوى ﻧﻔﺴﺎﻧﻰ ﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ رﺳﯿﺪ. ﭘﺲ‬ ‫ﺗﻮ(از ﺷﺮّ آن ﻫﺎ) ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ ﮐﻪ او ﺷﻨﻮا و ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ.‬ ‫۶‬
‫4‬ ‫و ﻣﻦ اﻟﻨّﺎس ﻣﻦ ﯾﺠﺎدل ﻓﻰ اﻟﻠّﻪ ﺑﻐﯿﺮ ﻋﻠﻢ و ﻻ ﻫﺪى و ﻻ ﮐﺘﺎب ﻣﻨﯿﺮ‬ ‫4- ﭘﯿﺮوى از وﺳﻮﺳﻪ ﻫﺎى ﺷﯿﻄﺎﻧﻰ‬ ‫5‬ ‫. . . إنّ اﻟﺸّﯿﺎﻃﯿﻦ ﻟﯿﻮﺣﻮن إﻟﻰ اءوﻟﯿﺎﺋﻬﻢ ﻟﯿﺠﺎدﻟﻮﮐﻢ و إن اﻃﻌﺘﻤﻮﻫﻢ إﻧّﮑﻢ ﻟﻤﺸﺮﮐﻮن‬ ‫5- ﻋﻨﺎد ﺑﺎ ﺣﻖ و اﺻﺮار ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫6‬ ‫ﯾﺠﺎدﻟﻮﻧﮏ ﻓﻰ اﻟﺤﻖّ ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﺗﺒﯿ‪‬ﻦ ﮐﺎﻧّﻤﺎ ﯾﺴﺎﻗﻮن إﻟﻰ اﻟﻤﻮت و ﻫﻢ ﯾﻨﻈﺮون‬ ‫6-ﮐﺒﺮ و ﻏﺮور‬ ‫7‬ ‫إنّ اﻟّﺬﯾﻦ ﯾﺠﺎدﻟﻮن ﻓﻰ آﯾﺎت اﻟﻠّﻪ ﺑﻐﯿﺮ ﺳﻠﻄﺎن اﺗﺎﻫﻢ إن ﻓﻰ ﺻﺪورﻫﻢ إﻟّﺎ ﮐﺒﺮ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺑﺒﺎﻟﻐﯿﻪ ﻓﺎﺳﺘﻌﺬ ﺑﺎﻟﻠّﻪ إﻧّﻪ ﻫﻮ اﻟﺴ‪‬ﻤﯿﻊ اﻟﺒﺼﯿﺮ‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺘﯿﺰه ﺟﻮﯾﺎن ﻣﻐﺮور‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﮐﺴﺎﻧﻰ را ﮐﻪ در آﯾﺎت اﻟﻬﻰ ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﺮﻣﻰ ﺧﯿﺰﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ دﻻﯾﻞ ﻧﺒﻮ‪‬ت و ﻣﺤﺘﻮاى‬ ‫دﻋﻮت اﻧﺒﯿﺎ ﺳﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻓﺮود ﻧﻤﻰ آورﻧﺪ، ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ. آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ:‬ ‫آﯾﺎ ﻧﺪﯾﺪى ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ در آﯾﺎت اﻟﻬﻰ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ از راه ﺣﻖّ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻰ ﮔﺮدﻧﺪ.‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم : آداب و آﻓﺎت ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫اﻟﻒ. ﺷﺮاﯾﻂ و آداب ﺑﺤﺚ و ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه در اﺣﮑﺎم دﯾﻦ، ﺟﺰﺋﻰ از دﯾﻦ اﺳﺖ و ﺷﺮاﯾﻂ، ﻣﺤﻞ و زﻣﺎن ﺧﺎﺻﻰ دارد ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻰﮔﺮدد، ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺮاﯾﻂ و آداب آن را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ در اﯾﻦ اﻣﺮ از ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺧﺼﻮﺻﺎ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‬ ‫ﭘﯿﺮوى ﻧﻤﺎﯾﺪ، ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻫﺎﯾﻰ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰ آورد؛ ﭼﺮا ﮐﻪ اﺧﺬ ﮐﻠﯿﻪ ﻋﻠﻮم دﯾﻨﻰ از اﯾﺸﺎن ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻔﺎﻫﻰ، رواﯾﺎت وارده و‬ ‫ﯾﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط از اﺧﺒﺎر و آﺛﺎر و رواﯾﺎﺗﺸﺎن ﻻزم و ﺿﺮورى اﺳﺖ.‬ ‫٤ و ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﺮدم از روى ﺟﻬﻞ و ﮔﻤﺮاﻫﻰ و ﺑﺪون ﻫﯿﭻ ﮐﺘﺎب و ﺣﺠﺖ روﺷﻦ ، در اﻣﺮ اﻟﻬﻰ ﺑﻪ ﺟﺪال ﻣﻰ ﭘﺮدازﻧﺪ.‬ ‫٥ و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ، دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد را ﺳﺨﺖ وﺳﻮﺳﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﺮﺧﯿﺰﻧﺪ و اﮔﺮ از آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺮوى ﮐﻨﯿﺪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺮك ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ.‬ ‫٦ آﻧﺎن در ﺣﮑﻢ ﺣﻖ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﻖ روﺷﻦ و آﺷﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪ. ﮔﻮﯾﻰ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺮگ ﻣﻰ ﮐﺸﻨﺪ و آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﻨﺪ.‬ ‫٧ آﻧﺎن ﮐﻪ در آﯾﺎت ﺧﺪا ﺑﻰ ﻫﯿﭻ ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻰ راه اﻧﮑﺎر و ﺟﺪل را ﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ، ﺟﺰ ﺗﮑﺒﺮ و ﻧﺨﻮت ﭼﯿﺰى در دل ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آرزوى ﻧﻔﺴﺎﻧﻰ ﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ رﺳﯿﺪ. ﭘﺲ‬ ‫ﺗﻮ(از ﺷﺮّ آن ﻫﺎ) ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ ﮐﻪ او ﺷﻨﻮا و ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ.‬ ‫٧‬
‫1- ﻗﺪاﺳﺖ ﻫﺪف ؛ اﺛﺒﺎت ﺣﻖّ و ﺣﻖّ ﺟﻮﯾﻰ‬ ‫ﻫﺪف از ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻘﺪس ﺑﺎﺷﺪ. ﯾﻌﻨﻰ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪ اﻇﻬﺎر و اﺛﺒﺎت ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮ، ﺧﻮد را ﻣﻄﺮح‬ ‫ﮐﺮدن و اﺑﺰار ﺣﺲ ﻏﻠﺒﻪ و ﭘﯿﺮوزى. از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎى اﻟﻬﻰ ﺑﻮدن ﻫﺪف ﻣﻨﺎﻇﺮه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه ﺟﺰ در ﻣﻮاردى ﮐﻪ اﻣﯿﺪ‬ ‫ﺗﺎﺛﯿﺮ در ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ وﺟﻮد دارد، وارد ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻧﮕﺮدد و اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﺪ ﻃﺮف ﺑﺤﺚ او، ﺳﺨﻦ وى را ﻧﻤﻰ ﭘﺬﯾﺮد، زﯾﺮ ﺑﺎر ﺣﻖ ﻧﻤﻰ رود و‬ ‫ﺑﺮ راى و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﭘﺎﻓﺸﺎرى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ، اﮔﺮ ﭼﻪ ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه او ﮐﺎﻣﻼ روﺷﻦ ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ او ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ.‬ ‫2- اوﻟﻮﯾﺖ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﮑﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه در ﺻﻮرﺗﻰ درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻇﺎﯾﻒ و ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ دﯾﮕﺮى ﮐﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮ از آن اﺳﺖ، در ﻣﯿﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ. اﮔﺮ ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫درﺑﺎره اﻣﺮ واﺟﺐ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺮوع ﺑﺮﮔﺰار ﮔﺮدد. ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺠﺎم ﯾﮑﻰ از واﺟﺒﺎت ﮐﻔﺎﯾﻰ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰ ﺷﻮد. اﻣ‪‬ﺎ اﮔﺮ وﻇﯿﻔﻪ و‬ ‫ﺗﮑﻠﯿﻒ دﯾﮕﺮى ﮐﻪ داراى وﺟﻮب ﻋﯿﻨﻰ و ﯾﺎ ﮐﻔﺎﯾﻰ و ﻣﻬﻢ ﺗﺮ از ﺧﻮد ﻣﻨﺎﻇﺮه اﺳﺖ در ﻣﯿﺎن ﺑﺎﺷﺪ، اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ. از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ واﺟﺒﺎت اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ از‬ ‫ﻣﻨﮑﺮات ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدد. ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺮاﺗﺐ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﮑﺮ، ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﺴﺘﺤﺴﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮهاى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‬ ‫ﺑﻮده و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﺎﯾﻞ در اوﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد. ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ وﻗﺎﯾﻊ ﻣﻬﻢ دﯾﻨﻰ ﯾﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻗﺮﯾﺐ اﻟﻮﻗﻮع، اﺧﺘﺼﺎﺻ ﯾﺎﺑﺪ.‬ ‫3- ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻋﻠﻤﻰ‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﻓﺮادى ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد ﮐﻪ داراى اﺳﺘﻘﻼل ﻋﻠﻤﻰ، ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮ، ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﻣﻌﺮوف ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﮐﻨﻨﺪه ﻃﺎﻟﺐ ﺣﻖّ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﺑﯿﺎﻧﺎﺗﺸﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﮔﺮدد. اﮐﺜﺮ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﭼﯿﺮه دﺳﺖ و ﺑﺰرﮔﺎن‬ ‫ﻋﻠﻢ اﺣﺘﺮاز ﻣﻰ ﺟﻮﯾﻨﺪ؛ ﭼﻮن ﻣﻰ ﺗﺮﺳﻨﺪ ﻣﺒﺎدا ﺣﻖّ از رﻫﮕﺬر ﺑﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﭘﺪﯾﺪار و آﺷﮑﺎر ﮔﺮدد. ﻟﺬا ﻋﻼﻗﻪ دارﻧﺪ ﺑﺎ اﺷﺨﺎﺻﻰ ﮐﻪ از‬ ‫ﻟﺤﺎظ ﻋﻠﻤﻰ در درﺟﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮى ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ اﻓﮑﺎر ﺧﻮد را ﺑﺮ ﭼﻨﯿﻦ اﻓﺮادى ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ.‬ ‫4- داﺷﺘﻦ اﺧﻼص و اﻧﺼﺎف در ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮد را داﻋﻰ اﻟﻰ اﻟﻠّﻪ ﺑﺪاﻧﺪ و رﺳﺎﻟﺖ ﻫﺪاﯾﺘﮕﺮى را، ﺑﺮ دوش ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﮐﻨﺪ و ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ را ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﺪف‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺎﺑﺨﺮدان دراﻓﺘﺪ، ﺑﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﺟﺪال و ﺳﺘﯿﺰه ﺑﺮﺧﯿﺰد و ﯾﺎ ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف ﺳﺎزد؛ ﻣﺨﺪوش ﻧﺴﺎزد.‬ ‫5- رﻋﺎﯾﺖ ادب در ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ و روﯾﺎروﯾﻰ‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎﯾﺪ در ﭼﺎرﭼﻮب اﺧﻼق ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﯿﺰه ﺟﻮﯾﻰ و ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﯾﻰ و ﺗﮑﻔﯿﺮ ﻣﻨﺘﻬﻰ ﻧﮕﺮدد. ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه‬ ‫در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ ﺻﺪاﯾﺶ را از ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺘﻌﺎرف و ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﻧﮑﻨﺪ؛ زﯾﺮا اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺿﻌﻒ و ﻣﻐﻠﻮﺑﯿﺖ اﺳﺖ. ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻟﺤﻨﻰ آرام و ﻣﺘﯿﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺗﺎ ﮔﻔﺘﺎر او ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮى در ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫٨‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ادب و ﻧﺰاﮐﺖ در ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دﻗﯿﻘﺎ ﮔﻮش ﻓﺮا داده و ﮐﻼم ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﻗﻄﻊ ﻧﮑﻨﻨﺪ. وﻟﻮ‬ ‫اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد او را ﻗﺒﻞ از ﺗﻤﺎم ﺷﺪن ﮐﻼﻣﺶ ﺑﻔﻬﻤﺪ. اﺧﻼق ﻣﻨﺎﻇﺮه اﯾﺠﺎب ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺠﺎل ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‬ ‫ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﺗﺎ ﻣﻄﻠﺐ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه، ﮐﻼﻣﺶ را ﻗﻄﻊ ﻧﮑﻨﻨﺪ، ﺗﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺼﻮد او را ﮐﺎﻣﻼ ﺑﻔﻬﻤﺪ و ﻫﻢ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ. دور از ادب و ﻧﺰاﮐﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﺑﯿﻦ ﮐﻼم دﯾﮕﺮى ﺣﺮف ﺑﺰﻧﺪ. ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﺎر ﻃﺮف‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺠﻤﻞ و ﻣﺒﻬﻢ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ، ﺗﻨﺎﺳﺐ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﺪ. ﺗﺎ ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺟﺎﯾﻰ ﻧﺮﺳﯿﺪه، وارد ﻣﺒﺤﺚ‬ ‫دﯾﮕﺮى ﻧﺸﻮﻧﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺤﺚ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه و ﻧﺘﯿﺠﻪ اى ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد.‬ ‫6- اﺟﺘﻬﺎد ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه‬ ‫ﺑﻌﻀﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﯾﺪ در ﻓﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ، وﻟﻰ ﮔﺮوﻫﻰ ﭘﺎ را ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ و ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ در ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﻣﻰ آﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻈﺮات ﺧﻮد را ﺑﯿﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ. ﻟﯿﮑﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه‬ ‫در ﺷﯿﻮه ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎﯾﺪ اﺟﺘﻬﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺳﺮ ﺣﺪ‪ ‬اﺟﺘﻬﺎد ﭘﯿﺶ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫ﺑﺮاى ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻮان ﺧﻮد را در آوردن ﺗﻤﺜﯿﻞ و ﺗﺸﺒﯿﻪ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ، از اﺷﻌﺎر و ﻣﺘﻮن دﯾﻨﻰ،‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻰ، ﻋﻠﻤﻰ و ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺰرﮔﺎن و ﺣﻮادث ﺗﺎرﯾﺨﻰ ﻧﯿﺰ ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮﻧﺪ.‬ ‫ب. آﻓﺎت و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺳﻮء ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻧﺎدرﺳﺖ‬ ‫اﮔﺮ ﺣﺲ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ دﯾﮕﺮان و اﺳﮑﺎت آﻧﻬﺎ در ﻣﻨﺎﻇﺮه و ﻧﯿﺰ ﺟﺎه ﻃﻠﺒﻰ و ﻣﺒﺎﻫﺎت، ﺑﺮ روﺣﯿﻪ ﮐﺴﻰ ﻣﺴﺘﻮﻟﻰ ﮔﺮدد، اﯾﻦ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻤﺎﯾﻼت وى را ﺑﻪ اﻇﻬﺎر و ارﺗﮑﺎب ﻋﻠﻨﻰ ﺗﻤﺎم ﭘﻠﯿﺪى ﻫﺎ ﺳﻮق ﻣﻰ دﻫﺪ. ﺑﺮﺧﻰ از آﻓﺎت ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:‬ ‫1- ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖّ‬ ‫ﯾﮑﻰ از آﻓﺎت ﻣﻨﺎﻇﺮه، ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖّ، ﮐﺮاﻫﺖ از آن و ﺣﺮص و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺷﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آن از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﺪال و ﺳﺘﯿﺰه اﺳﺖ.‬ ‫2- ﺗﻈﺎﻫﺮ و رﯾﺎﮐﺎرى‬ ‫ﯾﮑﻰ دﯾﮕﺮ از آﻓﺎت، رﯾﺎ و ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم، ﺳﻌﻰ و ﺗﻼش ﺑﺮاى ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن دل آﻧﺎن و ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻰ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ راى و ﻧﻈﺮ او را ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻧﻤﻮده و او را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ در ﻣﻨﺎﻇﺮه ﯾﺎرى ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ. رﯾﺎ، ﻧﻮﻋﻰ ﺑﯿﻤﺎرى اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺑﺰرگ ﺗﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻓﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ.‬ ‫3- ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ‬ ‫ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را از ﺗﯿﺮرس ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ دور ﻧﮕﻪ دارد ﺑﻪ وﯾﮋه اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ او اﯾﺮاد و اﺷﮑﺎل وارد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ،‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر و ﺳﺨﻦ او را رد ﮐﻨﻨﺪ و اﺳﺘﺪﻻل او در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮدم ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺗﻠﻘﻰ ﮔﺮدد.‬ ‫٩‬
‫4- ﮐﯿﻨﻪ ﺗﻮزى و ﺣﺴﺪ‬ ‫از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺳﻮء ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ، ﺣﻘﺪ و ﮐﯿﻨﻪ اﺳﺖ. وﻗﺘﻰ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﯾﻰ ﺑﺮ ا‪‬ﻋﻤﺎل ﻏﻀﺐ، ﺧﺸﻢ ﺧﻮﯾﺶ را ﻓﺮو ﻣﻰ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﺪ، اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﻘﺪ در دل او ﺟﺎى ﻣﻰ ﮔﯿﺮد. ﻣﻘﺼﻮد از ﺣﻘﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻠﺐ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﺣﺴﺎس ﺑﻐﺾ و ﻧﻔﺮت‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ. ﺣﻘﺪ و ﮐﯿﻨﻪ ﮐﻪ ﺛﻤﺮه ﻏﻀﺐ و ﺧﺸﻢ اﺳﺖ، اﻣﻮر زﺷﺖ و ﺣﺎﻻت ﻧﺎﭘﺴﻨﺪى را ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻣﻰ آورد ﮐﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺣﺴﺪ، ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﯾﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻮادث ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ، ﻋﺰﻟﺖ و ﮐﻨﺎره ﮔﯿﺮى از ﻣﺮدم، ﺑﻪ زﺑﺎن آوردن ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺎروا و زﺷﺖ از‬ ‫ﻗﺒﯿﻞ دروغ، ﻏﯿﺒﺖ و. . . ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ اﻣﻮر ﻧﮑﻮﻫﯿﺪه و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ از ﻧﺘﺎﯾﺞ و آﺛﺎر ﺳﻮء ﺣﻘﺪ و ﮐﯿﻨﻪ ﺗﻮزى ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫5- ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺎروا و ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎى ﺣﺮام‬ ‫ﺑﻪ زﺑﺎن آوردن ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺎروا و زﺷﺖ از ﻗﺒﯿﻞ دروغ، ﻏﯿﺒﺖ و. . . از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫6- ﺗﮑﺒ‪‬ﺮ و ﺧﻮد ﺑﺰرگ ﺑﯿﻨﻰ‬ ‫8‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ: ﻣﻦ ﺗﻮاﺿﻊ ﻟﻠّﻪ رﻓﻌﻪ اﻟﻠّﻪ و ﻣﻦ ﺗﮑﺒ‪‬ﺮ وﺿﻌﻪ اﻟﻠّﻪ‬ ‫7- ﺗﺠﺴﺲ و ﮐﻨﺠﮑﺎوى در ﻋﯿﻮب ﻃﺮف ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﭘﻰ ﮔﯿﺮى و ﺗﺠﺴﺲ در ﻋﯿﻮب و زﺷﺘﻰ ﻫﺎى اﻓﺮاد از دﯾﮕﺮ آﻓﺎت ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ. ﺷﺨﺺ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه، در ﺻﺪد ﯾﺎﻓﺘﻦ و‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮى ﻟﻐﺰش و زﺑﺎﻧﻰ و ﯾﺎ دﯾﮕﺮ ﻟﻐﺰش ﻫﺎى ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺮﺑﻪ اى ﺑﺮاى ﺗﺤﮑﯿﻢ ﺳﺨﻨﺎن، و‬ ‫ﭘﺎﮐﻰ ﮐﺎذب ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺒﺮد و اﺣﯿﺎﻧﺎ ﮐﻤﺒﻮد و ﻧﻘﺎﯾﺺ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن وﺳﯿﻠﻪ ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﯾﺪ.‬ ‫8- ﺷﺎدﻣﺎﻧﻰ از اﻧﺪوه دﯾﮕﺮان و ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﻰ از ﺷﺎدﻣﺎﻧﻰ دﯾﮕﺮان‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻏﺎﻟﺒﺎ در ﻗﻠﻮب ﮐﺴﺎﻧﻰ راه دارد ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﮑﺎت اﻓﺮاد ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺲ اﺷﺘﯿﺎق ﺑﻪ اﻇﻬﺎر ﻓﻀﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮادران‬ ‫اﯾﻤﺎﻧﻰ ﺷﺎن ﺑﺮ ﻗﻠﺐ آﻧﻬﺎ ﭼﯿﺮه ﺷﺪه اﺳﺖ.‬ ‫9- ﺧﻮدﺳﺘﺎﯾﻰ‬ ‫ﮔﺎﻫﻰ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه ﯾﺎ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﯿﺎن و ﯾﺎ ﺑﺎ اﺷﺎره و ﮐﻨﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺎﯾﯿﺪ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد، و زﺷﺖ و ﻧﺎدرﺳﺖ ﺟﻠﻮه دادن ﺳﺨﻦ‬ ‫9‬ ‫دﯾﮕﺮان، ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﺧﻮدﺳﺘﺎﯾﻰ دﭼﺎر ﻣﻰ ﺷﻮد. در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ: ﻓﻼ ﺗﺰﮐّﻮا اءﻧﻔﺴﮑﻢ‬ ‫از ﺣﮑﯿﻤﻰ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ: ﺳﺨﻦ درﺳﺘﻰ ﮐﻪ اﻇﻬﺎرش ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ، ﭼﯿﺴﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ داد: اﯾﻦ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﻮدش را ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻧﻤﺎﯾﺪ.‬ ‫٨ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺗﮑﺒ‪‬ﺮ ورزد ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺧﻮار ﻣﻰ ﮔﺮداﻧﺪ و ﻫﺮ ﮐﺲ ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ، ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺎﻻ ﻣﻰ ﺑﺮد.‬ ‫٩ ﺧﻮدﺳﺘﺎﯾﻰ ﻧﮑﻨﯿﺪ‬ ‫٠١‬
‫01- ﻧﻔﺎق و دو روﯾﻰ‬ ‫ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮه در ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﻇﻬﺎر ﻣﺤﺒﺖ و اﺷﺘﯿﺎق ﮐﺮده و ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻰ و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ، در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ‬ ‫در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﺑﻐﺾ و ﮐﯿﻨﻪ اى درون آﻧﻬﺎ را ﻓﺮا ﻣﻰ ﮔﯿﺮد. ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠّﻰ اﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ:‬ ‫إذا ﺗﻌﻠّﻢ اﻟﻨّﺎس اﻟﻌﻠﻢ وﺗﺮﮐﻮا اﻟﻌﻤﻞ وﺗﺤﺎﺑﻮا ﺑﺎﻻﻟﺴﻦ وﺗﺒﺎﻏﻀﻮا ﺑﺎﻟﻘﻠﻮب وﺗﻘﺎﻃﻌﻮا ﻓﻰ اﻻرﺣﺎم ﻟﻌﻨﻬﻢاﻟﻠّﻪ ﻋﻨﺪ ذﻟﮏ ﻓﺎﺻﻤ‪‬ﻬﻢ‬ ‫01‬ ‫واﻋﻤﻰ اﺑﺼﺎرﻫﻢ‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم: ﺷﯿﻮه ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻧﺒﯿﺎ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‬ ‫از راه ﻫﺎى ﻋﻤﺪه دﻋﻮت اﻧﺒﯿﺎ در ﻫﻤﻪ دوران ﻫﺎ، ﺟﺪال ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ روش ﺑﻮده اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﺟﺪال ﻫﺎ، ﻋﺎﻃﻔﻪ، اﺣﺘﺮام اﻧﺴﺎﻧﻰ،‬ ‫روﺷﻨﮕﺮى، اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻨﻄﻘﻰ، ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ، ﺗﻮﮐﻞ اﯾﻤﺎﻧﻰ و. . . رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ. اﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:‬ ‫1. دﻋﻮت ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻧﻔﻰ ﺷﺮك‬ ‫دﻋﻮت ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻧﻔﻰ ﺷﺮك رﺳﺎﻟﺖ ﻫﻤﻪ اﻧﺒﯿﺎ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم اﺳﺖ و آﻧﺎن در ﻫﺮ ﻓﺮﺻﺘﻰ ﺿﻤﻦ ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﻪ آن‬ ‫ﻣﻰ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮش ﺗﻮﺣﯿﺪ واﻗﻌﻰ، راه دﺳﺘﯿﺎﺑﻰ ﺑﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻫﺎى اﺧﻼﻗﻰ اﺳﺖ. ﺣﻀﺮت ﻧﻮح ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻣﺮدم ﺑﺖ‬ ‫ﭘﺮﺳﺖ را ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻓﺮا ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﺪ وﻟﻰ ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﻮدن ﺣﻀﺮت از اﻃﺎﻋﺖ او ﺳﺮﺑﺎز ﻣﻰ زدﻧﺪ.‬ ‫2. ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻗﻮم ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻧﻮح ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ او ﺧﯿﺮﺧﻮاه آﻧﺎن اﺳﺖ و ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺮاﺗﺐ دﻟﺴﻮزى ﺧﻮد را‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ، ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ: ﯾﺎ ﻗﻮم. ﺳﭙﺲ اوﻟﯿﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدى ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﮕﺮاﯾﯿﺪ.‬ ‫3. ﮔﻔﺘﺎر آرام و رﻋﺎﯾﺖ ادب در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻬﻤﺖ ﻫﺎ‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﻧﺮم و آرام ﯾﮑﻰ از روش ﻫﺎى ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻤﺎم ﻣﺒﻠﻐﺎن اﻟﻬﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮﯾﺶ از ﻫﺮ ﮔﺮوه و ﻃﺒﻘﻪ اى ﮐﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫ﺑﺎ زﺑﺎن ﻧﺮم و ﮔﻔﺘﺎر دﻟﭙﺬﯾﺮ ﺗﮑﻠﻢ ﮐﻨﻨﺪ و از ﺗﻨﺪ ﺧﻮﯾﻰ و ﺳﺨﺘﮕﯿﺮى ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﻧﺪ. اﻧﺒﯿﺎ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻫﻤﻮاره ﮐﺮاﻣﺖ ذاﺗﻰ و ﻋﺰت‬ ‫ﻣﻌﻨﻮى اﻧﺴﺎن را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ و در ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎ ﺣﺮﻣﺖ ﻫﺎ را در ﻫﺮ ﺷﺮاﯾﻄﻰ ﺣﺘﻰ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺗﻬﻤﺖ ﻫﺎى ﺑﻰ اﺳﺎس رﻋﺎﯾﺖ‬ ‫11‬ ‫ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ. ﻟﺬا ﺑﻪ ﺟﺎى ﺗﻨﺪ ﺧﻮﯾﻰ، ﻓﻘﻂ اﺗﻬﺎم ﻣﻄﺮح ﺷﺪه را ﻧﻔﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ. و إ ذا ﻣﺮّوا ﺑﺎﻟﻠّﻐﻮ ﻣﺮّوا ﮐﺮاﻣﺎ‬ ‫٠١ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ را ﻓﺮا ﻣﻰ ﮔﯿﺮﻧﺪ، و ﻟﯿﮑﻦ آن را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﻤﻰ ﺑﻨﺪﻧﺪ و ﺑﺎ زﺑﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ اﻇﻬﺎر دوﺳﺘﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ وﻟﻰ ﻗﻠﺒﺎ ﮐﯿﻨﻪ دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ دل‬ ‫دارﻧﺪ و رﺷﺘﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﻧﺰدﯾﮑﺎن را از ﻫﻢ ﻣﻰ ﮔﺴﻠﻨﺪ، ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آﻧﺎن را از رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ، ﻃﺮد ﻧﻤﻮده و آﻧﻬﺎ را ﮐﻮر و ﮐﺮ ﻣﻰ ﺳﺎزد.‬ ‫١١ ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻟﻐﻮى ﺑﮕﺬرﻧﺪ، ﺑﺰرﮔﻮاراﻧﻪ از آن درﮔﺬرﻧﺪ.‬ ‫١١‬
‫4. اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻨﻄﻘﻰ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻟﻬﻰ ﺑﻪ ﺳﺆ اﻻت و ادﻋﺎﻫﺎى اﻓﺮاد ﮔﻮش ﻣﻰ دادﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻﻟﻰ ﻗﺎﻃﻊ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ. ﺑﺮاى اﻗﻨﺎع‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺐ، ﻻزم اﺳﺖ ادﻋﺎﻫﺎ و ﺳﺆ اﻻت آﻧﻬﺎ ارزﯾﺎﺑﻰ ﮔﺮدد و ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ در ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺸﮑﻮﮐﺎت اداﻣﻪ ﯾﺎﺑﺪ. اﮔﺮ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﺮدﯾﺪ اﺳﺖ، آﺳﯿﺐ ﭘﺬﯾﺮ ﺳﺎزد ، ﺑﻪ آﻣﺎده ﮐﺮدن زﻣﯿﻨﻪ ﭘﯿﺮوزى دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻋﻮت‬ ‫ﻧﻮح ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم، ﺷﺎﻫﺪ اﯾﻦ ﺷﺒﻬﻪ ﻫﺎ و ﺗﻬﻤﺖ ﻫﺎ از ﺟﺎﻧﺐ اﺷﺮاف ﻗﻮم ﻧﻮح و ﭘﺎﺳﺦ آرام و ﻣﺴﺘﺪل او ﻣﻰ ﺑﺎﺷﯿﻢ :‬ ‫ﻓﻘﺎل اﻟﻤﻼء اﻟّﺬﯾﻦ ﮐﻔﺮوا ﻣﻦ ﻗﻮﻣﻪ ﻣﺎ ﻧﺮاك إﻟّﺎ ﺑﺸﺮا ﻣﺜﻠﻨﺎ وﻣﺎ ﻧﺮاك اﺗّﺒﻌﮏ إﻟّﺎ اﻟّﺬﯾﻦ ﻫﻢ اراذﻟﻨﺎ ﺑﺎدى اﻟﺮّاى وﻣﺎ ﻧﺮى ﻟﮑﻢ ﻋﻠﯿﻨﺎ ﻣﻦ ﻓﻀﻞ ﺑﻞ‬ ‫21‬ ‫ﻧﻈﻨّﮑﻢ ﮐﺎذﺑﯿﻦ ﻗﺎل ﯾﺎ ﻗﻮم اراﯾﺘﻢ إن ﮐﻨﺖ ﻋﻠﻰ ﺑﯿ‪‬ﻨﮥ ﻣﻦ رﺑ‪‬ﻰ وآﺗﺎﻧﻰ رﺣﻤﮥ ﻣﻦ ﻋﻨﺪه ﻓﻌﻤ‪‬ﯿﺖ ﻋﻠﯿﮑﻢ اﻧﻠﺰﻣﮑﻤﻮﻫﺎ واﻧﺘﻢ ﻟﻬﺎ ﮐﺎرﻫﻮن‬ ‫5. ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭘﺮﺳﺸﮕﺮ ) اﺳﺘﺪﻻل ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ(‬ ‫اﻧﺒﯿﺎ ﮔﺎﻫﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺒﻬﺎت ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن، ﺑﻪ ﺟﺎى ﺑﺤﺚ و اﺳﺘﺪﻻل ﻫﺎى ﭘﯿﭽﯿﺪه، ﺑﺎ ﻃﺮح ﺳﺆاﻻﺗﻰ ﺳﺎده، ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﺑﻪ ﻋﺠﺰ ﻣﻰ‬ ‫ﮐﺸﺎﻧﺪﻧﺪ. ﯾﻌﻨﻰ از ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﮑﺎر ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﮏ رﺳﺎﻧﺪه و در اﯾﻦ زﻣﺎن آﻧﻬﺎ آﻣﺎده ﺷﻨﯿﺪن ﺣﻘﺎﯾﻖ و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ آن ﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ.‬ ‫ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮارد، دﻋﻮت ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎﯾﻰ دﻗﯿﻖ و ﻋﻤﯿﻖ آﻏﺎز ﮐﺮده اﺳﺖ.‬ ‫31‬ ‫إذ ﻗﺎل ﻻﺑﯿﻪ و ﻗﻮﻣﻪ ﻣﺎ ﻫﺬه اﻟّﺘﻤﺎﺛﯿﻞ اﻟّﺘﻰ اﻧﺘﻢ ﻟﻬﺎ ﻋﺎﮐﻔﻮن‬ ‫6. ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬ ‫ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم در ﻣﻨﺎﻇﺮات و ﮔﻔﺖ و ﮔﻮﻫﺎى ﺧﻮد، از روش ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ، ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ در اﯾﻦ‬ ‫41‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻰ ﺧﻮرد: ﻗﺎل اﺗﻌﺒﺪون ﻣﺎ ﺗﻨﺤﺘﻮن و اﻟﻠّﻪ ﺧﻠﻘﮑﻢ و ﻣﺎ ﺗﻌﻤﻠﻮن‬ ‫7. اﺳﺘﺪﻻل از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت‬ ‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ، ﻣﺎه و دﯾﮕﺮ اﺟﺮام آﺳﻤﺎﻧﻰ، ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺖ ﻫﺎ، ﺑﯿﻨﺎﯾﻰ و ﺷﻨﻮاﯾﻰ ﺑﺖ ﻫﺎ و ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﺳﻨﮓ، از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﻮر ﻣﺤﺴﻮﺳﻰ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﻨﺎﻇﺮات اﺑﺮاﻫﯿﻤﻰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﺮﻓﺖ.‬ ‫٢١‬ ‫اﺷﺮاف ﻗﻮم ﻧﻮح آن ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ: ﻣﺎ ﺗﻮ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﺑﺸﺮى ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻤﻰ داﻧﯿﻢ و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ از ﺗﻮ ﭘﯿﺮوى ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﺟﺰ اﻓﺮاد ﭘﺴﺖ و اراذل‬ ‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺰﯾﺖ و ﺑﺮﺗﺮى ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻤﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﻤﺎ را دروﻏﮕﻮ ﻣﻰ ﭘﻨﺪارﯾﻢ. ﻧﻮح ﮔﻔﺖ: اى ﻗﻮم ﻣﻦ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﺪ ﻫﺮ ﮔﺎه‬ ‫ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺮا دﻟﯿﻞ روﺷﻦ و رﺣﻤﺖ ﻣﺨﺼﻮص از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﻄﺎ ﺷﺪه آﯾﺎ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ؟ آﯾﺎ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را )ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت( اﺟﺒﺎر ﻣﻰ‬ ‫ﮐﻨﻢ و ﺷﻤﺎ اﻇﻬﺎر ﺗﻨﻔﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﺪ؟‬ ‫٣١ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻗﻮﻣﺶ ﮔﻔﺖ: اﯾﻦ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻫﺎ و ﺑﺖ ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪ، ﭼﯿﺴﺖ؟‬ ‫٤١ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ : آﯾﺎ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﻮد ﺗﺮاﺷﯿﺪه اﯾﺪ، ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪ؟ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ و آﻧﭽﻪ ﻣﻰ ﺳﺎزﯾﺪ را ﺧﺪا ﺧﻠﻖ ﮐﺮده اﺳﺖ.‬ ‫٢١‬
‫8. اﻧﺬار و اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﮐﺎن‬ ‫ﻗﻮم ﻧﻮح ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺮك و ﮔﻨﺎه در ﻣﻌﺮض ﻋﺬاب ﺑﻮدﻧﺪ. ﺣﻀﺮت ﻧﻮح ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺸﺪار ﻣﻰ داد، آﻧﻬﺎ را از ﺑﯿﻢ آن ﻋﺬاب ﻣﻰ ﺗﺮﺳﺎﻧﺪ‬ ‫و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ از ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻰ و ﺷﺮك دﺳﺖ ﺑﺮﻧﺪارﻧﺪ، ﻋﺬاب ﺣﺘﻤﺎ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ.‬ ‫9. اﻗﻨﺎع ﺗﺪرﯾﺠﻰ )ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ(‬ ‫در اﯾﻦ روش ﮔﺎﻫﻰ ﻣﺒﻠﻎ، ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ اﻋﺘﻘﺎد ﻗﺎﻃﻊ و ﺟﺎزم ﺑﻪ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺧﺎﺻﻰ، در ﺑﺮﺧﻮرد و ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ، ﻣﻮﻗﺘﺎ از آن ﻋﻘﺎﯾﺪ‬ ‫ﺗﻨﺎزل ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎم ﺑﺤﺚ، ﻫﻤﺮاه و ﻫﻢ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ. ﺣﻀﺮت ﺻﺎﻟﺢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم در ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ‬ ‫ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻗﻨﺎع ﺗﺪرﯾﺠﻰ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﻣﻰ ﮐﺮد.‬ ‫01. ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ رﺋﯿﺲ ﮔﺮوه‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ آداب ﻣﻨﺎﻇﺮه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﻓﺮادى ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮ، ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ، ﻣﻌﺮوف، و ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬار ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ در‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﺤﮑﻮﻣﯿﺖ، ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮﺳﺪ. از اﯾﻦ رو ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻰ در ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ رؤﺳﺎى‬ ‫ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻓﮑﺮى و ﻋﻘﯿﺪﺗﻰ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ. ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﺎ ﻧﻤﺮود ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻌﺎﺻﺮش ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻰ ﭘﺮدازد.‬ ‫11. ﺗﺤﺮﯾﮏ وﺟﺪان ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‬ ‫در روش ﻋﺎﻃﻔﻰ، ﻗﺮآن ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺳﺘﺪﻻﻟﻰ را ﺑﺎ ﻟﻄﺎﻓﺖ ﻣﻄﺮح ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻋﻮاﻃﻒ اﻧﺴﺎﻧﻰ را ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ. ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﯿﻢ‬ ‫51‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﺎ اراﺋﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﺗﮑﺎن دﻫﻨﺪه ﮐﻪ در آن وﺟﺪان اﻓﺮاد ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب اﺳﺖ، ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ: اءﻓﺮاءﯾﺘﻢ ﻣﺎ ﮐﻨﺘﻢ ﺗﻌﺒﺪون‬ ‫21. ﺑﺎﻃﻞ ﮐﺮدن ﻣﺪ‪‬ﻋﺎى اﻓﺮاد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اد‪‬ﻋﺎى ﺧﻮد آﻧﻬﺎ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻫﻮﺷﯿﺎرى و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺨﻦ ﻃﺮف ﻣﻨﺎﻇﺮه، اﯾﺸﺎن را ﻣﺤﮑﻮم ﻣﯽ ﮐﺮد.‬ ‫31. اوﻟﻮﯾﺖ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﮑﺮ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮاى اﯾﻦ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را از آﻓﺎت و اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﭘﺎك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ، ﻫﻤﻮاره ﻗﻮم ﺧﻮد را از ﻣﻨﮑﺮات ﻧﻬﻰ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺎرﻫﺎى ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و ﺣﺴﻨﻪ دﻋﻮت ﻣﻰ ﻧﻤﻮد. ﻟﺬا اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﮑﺮ را ﺳﺮ ﻟﻮﺣﻪ دﻋﻮت ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻰ دادﻧﺪ.‬ ‫41. ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ در اﻇﻬﺎر ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﺗﺒﻠﯿﻎ رﺳﺎﻟﺖ‬ ‫اﻋﻼم ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ، ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن را ﺑﻪ اﻗﻨﺎع ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺮدﯾﺪ را در اذﻫﺎن آﻧﺎن از ﺑﯿﻦ ﻣﻰ ﺑﺮد.‬ ‫٥١ آﯾﺎ در آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪ ﺗﺎﻣﻞ ﮐﺮده اﯾﺪ؟‬ ‫٣١‬
‫51. ﯾﺎدآورى ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى اﻟﻬﻰ‬ ‫ﯾﺎدآورى ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى اﻟﻬﻰ در ﺧﻼل ﺑﺤﺚ، ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ، زﻧﺪه ﻧﻤﻮدن ﻋﺰت ﻧﻔﺲ اﯾﻤﺎﻧﻰ اﺳﺖ.‬ ‫61. ﺗﺮدﯾﺪ اﻓﮑﻨﻰ در ﻣﯿﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﺎﻃﻞ ﻋﺎرى از اﺻﺎﻟﺖ و اﺳﺘﺤﮑﺎم اﺳﺖ: ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﯿﺎد آن آﺳﺎﻧﺘﺮ از ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدن ﺑﻨﯿﺎد ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ.‬ ‫71. اﯾﺠﺎز ﺑﻌﺪ از اﻃﻨﺎب‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠّﻰ اﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ درﺑﺎره ﻋﯿﺴﻰ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ. ﺧﺪاوﻧﺪ دو دﻟﯿﻞ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﯿﺎن ﻣﻰﮐﻨﺪ.‬ ‫1. ﺧﺪا ﻋﯿﺴﻰ را ﺧﻠﻖ ﮐﺮد. ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﺑﺎﺷﺪ، ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد، ﻧﻪ آﻧﮑﻪ ﻣﻘﺎم اﻟﻮﻫﯿﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫2. آﻓﺮﯾﺪن و ﺧﻠﻖ ﻋﯿﺴﻰ، ﺑﺎﻻﺗﺮ از آﻓﺮﯾﺪن آدم ﻧﯿﺴﺖ. ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺼﺎرى ﺑﺮاى آدم ﻫﻢ ﻣﻘﺎم اﻟﻮﻫﯿﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻧﺪ.‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ اﻧﺒﯿﺎ‬ ‫در ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪى ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﮐﻪ در ﻣﻮرد اﻧﺒﯿﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ، ﻣﻰ ﺗﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ آﻧﺎن را ﻋﻼوه ﺑﺮ روﺷﻬﺎ، در روح دﻋﻮت آﻧﺎن داﻧﺴﺖ.‬ ‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم را ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎ در ﻣﻮرد اﻧﺒﯿﺎى دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﯿﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ:‬ ‫61‬ ‫ادع إﻟﻰ ﺳﺒﯿﻞ رﺑ‪‬ﮏ ﺑﺎﻟﺤﮑﻤﮥ و اﻟﻤﻮﻋﻈﮥ اﻟﺤﺴﻨﮥ و ﺟﺎدﻟﻬﻢ ﺑﺎﻟّﺘﻰ ﻫﻰ اﺣﺴﻦ‬ ‫در اﯾﻨﺠﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺳﻪ اﻣﺮ ﺷﻤﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ:‬ ‫اول : اﺳﺘﺪﻻل و ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫دوم : ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺣﺴﻨﻪ )اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺧﻄﺎﺑﻪ، ارﺷﺎد، و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ(‬ ‫ﺳﻮم : ﺟﺪل و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﻣﻰ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻋﻮت اﻧﺒﯿﺎ ﻏﯿﺮ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻌﮕﯿﺮى ﻓﮑﺮى ﻗﺒﻠﻰ ﻧﺪارﻧﺪ و آﻣﺎده ﭘﺬﯾﺮش ﺣﻖّ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﮔﺮوﻫﻬﺎى‬ ‫دﯾﮕﺮى ﻧﯿﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻌﮕﯿﺮى ﻣﺨﺎﻟﻒ، دﻋﻮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را رد‪ ‬ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ؛ ﯾﻌﻨﻰ از اول ﯾﮑﻰ ﻣﻮﺿﻌﮕﯿﺮى ﻣﺨﺎﻟﻒ‬ ‫داﺷﺘﻪ و در ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد ﺳﺮﺳﺨﺖ و ﻣﺘﻌﺼﺐ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺣﺴﻨﻪ، ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﻗﺎﻧﻊ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﻤﻰ ﺷﺪﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ اﻧﺒﯿﺎ را درك ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ، ﻋﻨﺎد ﻣﻰ ورزﯾﺪﻧﺪ. اﻧﺒﯿﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮔﺮوه از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺠﺎدﻟﻪ، ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ.‬ ‫٦١ اى رﺳﻮل ﻣﺮدﻣﺎن را ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ و ﺑﺮﻫﺎن و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻧﯿﮑﻮ ﺑﻪ راه ﺧﺪا دﻋﻮت ﻧﻤﺎ و ﺑﺎ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻦ.‬ ‫۴١‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم : ﺳﯿﺮه اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‬ ‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‬ ‫اﯾﺸﺎن در روز دوﺷﻨﺒﻪ ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻣﺎه رﺑﯿﻊ اﻻول ﺳﺎل 38 ﻫﺠﺮى، ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ آﻏﺎز ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ ﻣﯿﻼدى در ﺷﻬﺮ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪﻧﺪ.‬ ‫اﯾﺸﺎن 21 ﺳﺎل ﺗﺤﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺟﺪ ﺑﺰرﮔﻮارﺷﺎن اﻣﺎم ﺳﺠﺎد ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﺲ از آن، ﺗﺤﺖ ﺗﻮﺟﻬﺎت ﭘﺪر ﻋﺎﻟﯿﻘﺪرﺷﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ.‬ ‫اوﺿﺎع ﺳﯿﺎﺳﻰ ﻋﺼﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدق‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ده ﺧﻠﯿﻔﻪ اﻣﻮى و دو ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﻰ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ. وﻻدت اﻣﺎم در روزﮔﺎر ﺣﮑﻮﻣﺖ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ ﻣﺮوان ﺑﻮد. ﭘﺲ از ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ، ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ، ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ، ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ، ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ، وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ، ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ، اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ و‬ ‫ﻣﺮوان ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺮوان، ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻨﻰ اﻣﯿ‪‬ﻪ در ﺳﺎل 231 ﻫﺠﺮى، ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ و دوﻟﺖ ﺑﻨﻰ‬ ‫ﻋﺒﺎس زﻣﺎم اﻣﻮر را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ. ﺳﻔﺎح ﻋﺒﺎﺳﻰ اوﻟﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻮد. ﻣﻨﺼﻮر آﺧﺮﯾﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺎم ﺑﻮد ﮐﻪ در‬ ‫ﺳﺎل دﻫﻢ ﺣﮑﻮﻣﺖ وى، اﻣﺎم ﺑﻌﺪ از 43 ﺳﺎل اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ. اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ در ﮐﺎر ﺳﯿﺎﺳﻰ دﺧﺎﻟﺖ‬ ‫ﻧﻤﻰ ﮐﺮد اﻣ‪‬ﺎ ﻃﺮﺣﻰ ﺳﯿﺎﺳﻰ ﺑﻨﯿﺎد ﻧﻬﺎد ﮐﻪ ﺑﺮاى اﺻﻼﺣﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎرى و ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ، ﺟﺎﻣﻊ ﺑﻮد.‬ ‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ و ﻓﮑﺮى ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻋﺼﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدق‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﺗﺼﺮف ﺳﺮزﻣﯿﻨﻬﺎى زﯾﺎدى در اﻗﺼﻰ ﻧﻘﺎط دﻧﯿﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن اﺳﻼم، ﺷﻬﺮﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن از ﺷﺮق آﺳﯿﺎ ﺗﺎ ﻏﺮب‬ ‫آﻓﺮﯾﻘﺎ و ﺟﻨﻮب اروﭘﺎ ﺗﺤﺖ ﺳﯿﻄﺮه ﺣﮑﻮﻣﺖ ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﻣﮑﺘﺐ اﺳﻼم درآﻣﺪﻧﺪ و ﻣﻠﯿﺘﻬﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ زﺑﺎن، آداب، رﺳﻮم و ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫ﻫﺎى ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ. ﺑﺪﯾﻬﻰ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ در ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪه و از ﻫﻢ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ‬ ‫اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎى اﯾﺮاﻧﻰ، روﻣﻰ و ﻧﯿﺰ آﻓﺮﯾﻘﺎﯾﻰ و اروﭘﺎﯾﻰ وارد ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻰ ﺷﺪ. در آن ﻋﺼﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﺎ و ﺧﻄﻮط ﻓﮑﺮى‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻰ ﺑﺎ ﻫﺠﻮم ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻰ، ﺷﮏ و ﺷﺒﻬﻪ ﻫﺎﯾﻰ را ﮔﺴﺘﺮش داد. اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺗﺼﻮف داﻣﻨﻪ دار ﺷﺪ و اﻓﮑﺎر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﻘﻬﻰ و‬ ‫ﻧﯿﺰ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ راى و ﻗﯿﺎس و اﺳﺘﺤﺴﺎن ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ.‬ ‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ و اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟﺴ‪‬ﻼم از ﺷﺮاﯾﻂ و ﺟﻮ‪ ‬اﻧﺘﻘﺎل ﻋﻠﻮم اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده، ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﺎت ﻣﻨﺎﻇﺮه در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎى‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻋﻠﻮم ﺟﺪﯾﺪ ﻧﯿﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ. ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎى ﻣﺬﻫﺐ ﺷﯿﻌﻪ ﮐﻪ از زﻣﺎن ﺣﯿﺎت رﺳﻮل ﺧﺪا ﭘﻰ رﯾﺰى ﺷﺪه ﺑﻮد، در زﻣﺎن اﻣﺎم‬ ‫ﺻﺎدق ﻣﺤﮑﻢ و اﺳﺘﻮار ﮔﺸﺖ و ﺑﺎ آن، ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻈﯿﻢ ﻓﮑﺮى - ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺟﻌﻔﺮى ﻣﺸﻬﻮر ﮔﺸﺖ.‬ ‫داﻧﺸﮕﺎﻫﻰ ﺑﻪ وﺳﻌﺖ ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫ﻫﻤﻪ اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم از ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ زﻣﺎﻧﻰ ﯾﮑﺴﺎن و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺟﻬﺖ اﺑﻼغ و اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻟﺖ اﻟﻬﻰ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮدﻧﺪ.‬ ‫در زﻣﺎن اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﻓﻀﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﺎﮔﺮدان ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﮐﺮد:‬ ‫۵١‬
‫اﻣﺎم اﺑﺎن ﺑﻦ ﺗﻐﻠﺐ را ﺑﺮاى ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻘﻬﻰ، زرارة ﺑﻦ اﻋﯿﻦ را ﺑﺮاى ﻣﻨﺎﻇﺮات ﻓﻘﻬﻰ، ﻣﺆﻣﻦ اﻟﻄﺎق را ﺑﺮاى ﺑﺤﺚ ﻫﺎى ﮐﻼﻣﻰ و‬ ‫اﻋﺘﻘﺎدى، و. . . اﻣﺮ ﻣﻰ ﻧﻤﻮد. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﺣﮑﻢ را ﺑﺮاى ﻣﻨﺎﻇﺮه در ﺑﺤﺜﻬﺎى اﻣﺎﻣﺖ و ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻣﻌﯿﻦ ﻧﻤﻮد.‬ ‫ﺷﺎﮔﺮدان و ﺣﺎﻣﻼن ﻓﻘﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق در زﻣﺎﻧﻰ ﻣﻰ زﯾﺴﺖ ﮐﻪ در اﺛﺮ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻨﻰ ﻣﺮوان و ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺎس، ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺮاى ﺑﯿﺎن ﻣﻌﺎرف دﯾﻨﻰ و‬ ‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﺎﮔﺮدان ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮد. اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ و اﻣﺎم ﺻﺎدق در ﺣﺎﻟﻰ ﺑﯿﺎن ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻰ را ﺷﺮوع ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎرى از اﺣﺎدﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺻﻠّﻰ اﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻌﺎرف دﯾﻨﻰ و اﺣﮑﺎم و ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺎت ﯾﺎ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ و ﯾﺎ ﺑﺎ اﺣﺎدﯾﺚ ﺟﻌﻠﻰ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد. اﻣﺎم‬ ‫ﺻﺎدق ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺸﺮ و اﺣﯿﺎى ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻰ، ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺎﺳﻰ و ﮔﺴﺘﺮده اى را آﻏﺎز ﮐﺮد و ﻃﻰ 43 ﺳﺎل اﻣﺎﻣﺖ ﺧﻮد، ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻰ اﻋﻢ از ﻓﻘﻪ، ﮐﻼم، ﺗﻔﺴﯿﺮ، اﺧﻼق، و ﻣﻌﺎرف دﯾﮕﺮ ﺷﺪﻧﺪ.‬ ‫ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ در ارﺷﺎد ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ: ﻫﻤﻪ ﻣﺤﺪ‪‬ﺛﺎن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ راوﯾﺎن ﻣﻮﺛﻖ و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ از ﻣﺤﻀﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﻧﺪ، ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ. ﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﮔﺮدان از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻨﺪ. اﻣﺎم ﺻﺎدق در ﻓﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺷﺎﮔﺮداﻧﻰ را ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﺳﻼم و ﻣﮑﺘﺐ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم را ﮔﺴﺘﺮش دﻫﻨﺪ. ﮔﺎﻫﻰ ﺣﻀﺮت‬ ‫اﻓﺮادى را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻰ آﻣﺪﻧﺪ، ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺧﻮد ارﺟﺎع ﻣﻰ داد ﺗﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ او ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪ.‬ ‫ﺑﺮﺧﻰ از ﺷﺎﮔﺮدان اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﮐﻪ در ﻓﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺗﺒﺤﺮ داﺷﺘﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:‬ ‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ اﺑﺎن ﺑﻦ ﺗﻐﻠﺐ‬ ‫او از ﺷﺎﮔﺮدان اﻣﺎم ﺳﺠﺎد، اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ و اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﻮد و در ﺳﺎل 041 ﯾﺎ 141 ﻫ. ق، در زﻣﺎن ﺣﯿﺎت اﻣﺎم ﺻﺎدق از‬ ‫دﻧﯿﺎ رﻓﺖ. ﺗﺎﻟﯿﻔﺎت او: ﻏﺮﯾﺐ اﻟﻘﺮآن، اﻟﻔﻀﺎﺋﻞ، ﻣﻌﺎﻧﻰ اﻟﻘﺮآن، ﻗﺮاﺋﺎت، و اﻻﺻﻮل. او ﻣﺮد ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺟﻠﯿﻞ اﻟﻘﺪرى ﺑﻮد. در ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻰ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﻪ ﺳﺆ اﻻت ﻣﺮدم ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻰ داد. داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺷﯿﻌﻪ و ﺳﻨﻰ ﺑﺮ وﺛﺎﻗﺖ و ﺗﺸﯿﻊ او ﻣﺘﻔﻖ اﻟﻘﻮﻟﻨﺪ.‬ ‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﺣﮑﻢ‬ ‫از اﺻﺤﺎب اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﻮد. وى از ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﺷﯿﻌﻪ و از ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ در ﻓﻦ ﮐﻼم ﺗﺒﺤ‪‬ﺮ وﯾﮋه اى داﺷﺖ ﺑﻮده. اﻣﺎم‬ ‫ﺻﺎدق، او را در ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﻮان و ﮐﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎل ﺑﻮد، ﺑﺮ ﺑﺴﯿﺎرى از اﺻﺤﺎب ﮐﻬﻨﺴﺎل ﻣﻘﺪم ﻣﻰ داﺷﺖ و ﻣﻰ ﻓﺮﻣﻮد:‬ ‫ﻫﺸﺎم ﺑﺎ دل، زﺑﺎن و دﺳﺘﺶ ﻣﺎ را ﻧﺼﺮت و ﯾﺎرى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ. وى ﺣﯿﻦ ﺳﻔﺮﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﻣﺮدم را ﻧﯿﺰ راﻫﻨﻤﺎﯾﻰ ﻣﻰ ﮐﺮد. ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﻰ‬ ‫اﻻﻣﺎﻣﮥ، اﻟﺪﻻﻻت ﻋﻠﻰ ﺣﺪوث اﻻﺷﯿﺎء، اﻟﺮّد ﻋﻠﻰ اﻟﺰﻧﺎدﻗﮥ، اﻟﺮّد ﻋﻠﻰ ﻫﺸﺎم اﻟﺠﻮاﻟﯿﻘﻰ، اﻟﺮّد ﻋﻠﻰ اﺻﺤﺎب اﻟﻄﺒﺎﯾﻊ و. . . از اوﺳﺖ.‬ ‫زرارة ﺑﻦ اﻋﯿﻦ ﺷﯿﺒﺎﻧﻰ‬ ‫از اﺻﺤﺎب اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ و اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻓﻘﻪ، ﺣﺪﯾﺚ، و ﮐﻼم، ﺑﺼﯿﺮت و آﮔﺎﻫﻰ ﮐﺎﻣﻞ داﺷﺖ و از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‬ ‫ﺗﺮﯾﻦ رﺟﺎل ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻮد. اﻣﺎم او را ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺮاﺟﻌﺎت و ﻓﺘﻮاى ﻣﺮدم ﻗﺮار داده اﺳﺖ. او ﻣﺮدى ﺳﺨﻨﻮر و ﺧﻮش ﺑﯿﺎنو ادﯾﺐ ﺑﻮد.‬ ‫۶١‬
‫ﻣﺆﻣﻦ اﻟﻄﺎق‬ ‫از اﺻﺤﺎب اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق و ﯾﮑﻰ از ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﺣﺎذق ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻮد. وى در ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ، ﻋﻠﻢ ﻓﻘﻪ، ﮐﻼم، ﺣﺪﯾﺚ و ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫درﺑﺎره اﻣﺎﻣﺖ ﺗﺒﺤﺮ زﯾﺎدى داﺷﺖ و ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺎﺿﺮ ﺟﻮاب ﺑﻮد. ﮔﻮﯾﻨﺪ وى در ﻣﺤﻠﻪى ﻃﺎق اﻟﻤﺤﺎل ﻣﻐﺎزه ﺻﺮاﻓﻰ داﺷﺖ و ﺳﮑﻪ‬ ‫ﻫﺎى ﺗﻐﻠﺒﻰ را ﺑﻪ راﺣﺘﻰ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﻰ داد ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ اﻟﻄﺎق ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪ اﻣﺎم دﺷﻤﻨﺎن او را ﺷﯿﻄﺎن اﻟﻄﺎق ﻣﻰ ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ.‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺣﺠ‪‬ﺎج ﺑﺠﻠﻰ‬ ‫وى از ﺷﺎﮔﺮدان اﻣﺎم ﺻﺎدق و اﻣﺎم ﮐﺎﻇﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ. وى در ﻋﻠﻢ ﮐﻼم ﺗﺒﺤﺮ زﯾﺎدى داﺷﺖ و ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻰ ﮐﺮد.‬ ‫ﺣﻤﺮان ﺑﻦ اﻋﯿﻦ ﺷﯿﺒﺎﻧﻰ‬ ‫ﯾﮑﻰ از ﺷﺎﮔﺮدان اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻧﺰد اﯾﺸﺎن ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻰ ﻧﻤﻮد و ﺣﻤﺮان ﺳﺎﮐﺖ ﺑﻮد. ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد: ﭼﺮا ﺳﺎﮐﺘﻰ؟ ﮔﻔﺖ: ﻣﻦ، ﻗﺴﻢ‬ ‫ﺧﻮرده ام، در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻤﺎ، ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﯾﻢ. ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد: ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ اﺟﺎزه ﺳﺨﻦ ﻣﻰ دﻫﻢ. ﺣﻤﺮان ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﺮد.‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن اﻣﺎم ﺻﺎدق‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻰ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ. ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺮﺧﻮرد اﻣﺎم ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻫﺮ ﮐﺪام ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد.‬ ‫1. اﺻﺤﺎب‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﺤﺚ ﺑﯿﻦ ﺷﺎﮔﺮد و اﺳﺘﺎد و ﯾﺎ ﺑﯿﻦ ﺷﺎﮔﺮدان را ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ در ﻋﻠﻮم ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﺒﺤﺮ ﺷﻮﻧﺪ.‬ ‫2. ﻏﻼت‬ ‫ﻏﻼت ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﮐﻮﭼﮑﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ اﺋﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻋﻘﺎﯾﺪ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎى ﺧﻮد دﻋﻮت ﻣﻰ‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ. از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﺋﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ و اﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰ ﻧﻤﻮدﻧﺪ، ﻫﯿﭻ ﺷﺒﻬﻪ اى ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﺷﯿﻌﻰ و ﺳﻨﻰ در ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﺎن ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰ ﻣﺎﻧﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﺻﺒﺎﺣﻰ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ.‬ ‫3. ﺻﻮﻓﯿﺎن‬ ‫اﻣﺎم در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ آﻧﻬﺎ، ﺑﻪ راﻫﻨﻤﺎﯾﻰ آﻧﻬﺎ ﻣﻰ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻗﺮآن، ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﻣﺮدم از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى اﻟﻬﻰ را ﺟﺎﯾﺰ ﻧﻤﻰ داﻧﺪ.‬ ‫4. ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ‬ ‫ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﻨﺎﻇﺮه و اﺣﺘﺠﺎج، و ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺳﺆال ﮐﺮدن از ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ ﭼﻮن ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن و . . . ﻧﺰد ﺣﻀﺮت ﻣﻰ آﻣﺪﻧﺪ.‬ ‫٧١‬
‫5. اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ )رﺋﯿﺲ ﻣﺬﻫﺐ ﺣﻨﻔﯿﻪ(‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺎره ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ، ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ از اﻣﺎم ﺻﺎدق ﭘﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ.‬ ‫6. ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ اﻧﺲ )رﺋﯿﺲ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎﻟﮑﻰ(‬ ‫او اﻣﺎم ﯾﮑﻰ از ﭼﻬﺎر ﻣﺬﻫﺐ رﺳﻤﻰ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و از اﺻﺤﺎب راى و ﻗﯿﺎس ﺑﻮد. ﻣﺎﻟﮏ درﺑﺎره اﻣﺎم ﮔﻔﺘﻪ: ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﺮ و ﺑﺮﺗﺮ از‬ ‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ از ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻋﻠﻤﻰ، ﻋﺒﺎدت، و ﺗﻘﻮا، ﻫﯿﭻ ﭼﺸﻤﻰ ﻧﺪﯾﺪه و ﻫﯿﭻ ﮔﻮﺷﻰ ﻧﺸﻨﯿﺪه و ﺑﺮ ﻗﻠﺐ ﻫﯿﭻ ﺑﺸﺮى ﺧﻄﻮر ﻧﮑﺮده.‬ ‫7. ﺧﻠﻔﺎ و ﺣﮑّﺎم‬ ‫ﺣﮑّﺎم و ﺧﻠﻔﺎ، ﻣﻌﻤﻮﻻ زﻣﺎﻧﻰ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب اﻣﺎم ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ اﻣﺎم را اﺣﻀﺎر ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ، ﺧﻄﺎﺑﻬﺎى اﻣﺎم ﺑﺎ اﯾﻦ دﺳﺘﻪ از‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن، ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺗﻨﺪ و ﺑﻰ ﺑﺎﮐﺎﻧﻪ اﺳﺖ، ﻣﮕﺮ در ﺟﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮد و ﯾﺎ ﻧﻈﺎم ﺷﯿﻌﻪ اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ ﺟﺪ‪‬ى ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ. اﺣﻀﺎرﻫﺎى‬ ‫ﻣﻨﺼﻮر ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﮔﯿﺮى و ﮔﺎﻫﻰ ﻗﺘﻞ اﯾﺸﺎن ﺑﻮد. ﻟﺬا ﺳﺨﻨﺎن و ﺣﺮﮐﺘﻬﺎى اﻣﺎم ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺣﺘﯿﺎط و ﺗﻘﯿﻪ ﺑﻮد.‬ ‫8. ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن )اﻫﻞ ﮐﺘﺎب(‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم در ﻣﻨﺎﻇﺮات و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺳﻌﻰ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻃﺮﻓﯿﻦ ﮐﻪ ﻫﻢ در ﻗﺮآن و ﻫﻢ‬ ‫در ﮐﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﻰ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد داﺷﺖ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اد‪‬ﻟﻪ ﻣﺪﻋﺎى آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ و ﺿﻤﻦ ﺳﻔﺎرش اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻰ ﺑﺎ اﻫﻞ‬ ‫ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻌﺎﻧﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ، آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﺸﺮف ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ.‬ ‫9. زﻧﺎدﻗﻪ و دﻫﺮﯾﻮن‬ ‫ﻧﺎم زﻧﺪﯾﻖ ﻧﺨﺴﺖ در زﺑﺎن ﻋﺮب ﺑﻪ ﭘﯿﺮوان ﻣﺎﻧﻰ اﻃﻼق ﻣﻰ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺎن را از دو اﺻﻞ ازﻟﻰِ ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ ﻣﻰ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﮔﺎﻧﻪ ﭘﺮﺳﺖ ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ. ﺳﭙﺲ اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﻪ ﻣﺎدﯾﻮن اﻃﻼق ﺷﺪ، ﮐﻪ ﻣﻨﮑﺮ ﺧﺪا، ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان، و‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎى آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺑﻪ اﺑﺪﯾﺖ ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ و ﻣﻨﮑﺮ دﻧﯿﺎى دﯾﮕﺮ و ﻋﻮاﻟﻢ ﻣﺎﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﯿﻌﻪ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺳﭙﺲ اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﺮ‬ ‫ﮐﺴﻰ اﻃﻼق ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﮑﺮ ﯾﮑﻰ از اﺻﻮل دﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ راى و ﻧﻈﺮى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آن راى در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻧﮑﺎر ﯾﮑﻰ از‬ ‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ. و ﺑﻌﺪ اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺬﻫﺐ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻮد، اﻃﻼق ﮔﺮدﯾﺪ.‬ ‫ﻟﺬا در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﺑﻌﻀﻰ از اﯾﻦ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻫﺎ و ﻧﯿﺰ اﻓﮑﺎر آﻧﻬﺎ ﻣﻰ ﭘﺮدازﯾﻢ :‬ ‫اﻟﻒ. اﺑﻦ ﻣﻘﻔﻊ‬ ‫اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ ﺑﻦ ﻣﻘﻔﻊ ﻣﻠﺤﺪ و زﻧﺪﯾﻖ، ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد روح اﺑﻮﻣﺴﻠﻢ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻰ در وى ﺣﻠﻮل ﮐﺮده اﺳﺖ. وى ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﻣﺒﯿﻀﻪ را اﺧﺘﺮاع ﮐﺮد. او ﻣﺮدى ﻓﺎرﺳﻰ زﺑﺎن ﺑﻮده و در ادﺑﯿﺎت و ﻓﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﻰ ﻣﻬﺎرت داﺷﺖ. او ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻨﺼﻮر ﻋﺒﺎﺳﻰ‬ ‫در ﺳﺎل 341 ق. ﺑﻪ دﺳﺖ واﻟﻰ ﺑﺼﺮه، ﺑﻪ ﺳﺒﺐ داﺷﺘﻦ ﮐﻔﺮ و اﻟﺤﺎد، ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﻮﺟﺎء ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪ.‬ ‫٨١‬
‫ب. اﺑﻦ اﺑﻰ ﻟﯿﻠﻰ‬ ‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻟﯿﻠﻰ اﻧﺼﺎرى ﮐﻮﻓﻰ)47-841 ق / 396-567 م( ﻓﻘﯿﻪ، ﻣﺤﺪ‪‬ث، ﻣﻔﺘﻰ و ﻗﺎﺿﻰ ﮐﻮﻓﻪ، ﭘﺪرش‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮّﺣﻤﻦ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ. اﻣ‪‬ﺎ روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ او ﺷﯿﻌﻰ ﻣﺬﻫﺐ ﻧﺒﻮده؛ زﯾﺮا ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ او ﺑﻪ راى ﺧﻮد ﻓﺘﻮا ﻣﻰ‬ ‫داده اﺳﺖ. او در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﻗﺎﺿﻰ ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻮد، در ﺳﺎل 841 ه ق درﮔﺬﺷﺖ.‬ ‫ج. اﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﻮﺟﺎء‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ، زﻧﺪﯾﻖ ﻣﻌﺮوف و آﺷﻨﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و ﮐﻼم در ﺳﺪه دوم ﻫﺠﺮى ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ در ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ اى، ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﺮﯾﺪاﻧﺶ ﺑﻪ‬ ‫اﺳﻼم ﮔﺮوﯾﺪﻧﺪ و ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوى از او اداﻣﻪ دادﻧﺪ. وى ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﺧﻮد اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﻪ 0004 ﺣﺪﯾﺚ ﺟﻌﻞ ﮐﺮده ﺗﺎ ﺣﺮام را‬ ‫ﺣﻼل و ﺣﻼل را ﺣﺮام ﻧﻤﺎﯾﺪ. ﻣﺆﻟﻔﺎن ﮐﺘﺐ ﺗﺎرﯾﺦ و ﮐﻼم او را در ﺷﻤﺎر زﻧﺎدﻗﻪ آورده اﻧﺪ و ﻗﺘﻞ او ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻮده اﺳﺖ.‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم : ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‬ ‫ﯾﮑﻰ از ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ وﺳﺎﺋﻞ ﺗﺒﻠﯿﻐﻰ ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻰ در زﻣﺎن اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم، ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻋﻠﻤﻰ و ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﯿﺎن ﺟﻤﻌﻰ از‬ ‫ﻫﻮاداران ﯾﮏ ﻓﮑﺮ ﺧﺎص و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﯾﮏ ﻣﮑﺘﺐ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻓﺮدى ﮐﻪ از ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ ﺳﺆال ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﺎﺟﺰ ﻣﻰ ﺷﻮد،‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﺠﺰ اﺳﺘﺪﻻل ﺧﻮد اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮده و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻮد. اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮات ﺗﺮﮐﯿﺒﻰ از ﺑﺤﺚ ﻫﺎى‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮى، رواﯾﻰ، ﮐﻼﻣﻰ، و ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﺑﺮﻫﺎن و ﺟﺪل ﻣﻨﻄﻘﻰ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻰ ﺷﺪ.‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮات و ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﯾﻰ ﺑﻪ ﺷﺒﻬﺎت‬ ‫در ﻗﺮن اول و دوم ﻫﺠﺮى ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن، ﺷﺒﻬﺎت و اﻓﮑﺎر ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺘﺢ ﮐﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺖ. زﻧﺎدﻗﻪ ﻇﻬﻮر ﮐﺮدﻧﺪ، ﺗﺼﻮف و ﺟﺒﺮ و ﺗﻔﻮﯾﺾ و ﻗﯿﺎس ﻧﯿﺰ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد را آﻏﺎز ﻧﻤﻮدﻧﺪ، و‬ ‫اﺻﺤﺎب ﺗﺸﺒﯿﻪ و ﺗﻌﻠﯿﻞ و. . . ﻧﯿﺰ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ.‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻣﺎم ﺻﺎدق در ﻣﻨﺎﺑﻊ رواﯾﻰ‬ ‫اﺣﺘﺠﺎﺟﺎت اﻣﺎم ﺻﺎدق در آﺛﺎرى از ﺟﻤﻠﻪ : ﻣﻌﺎﻧﻰ اﻻﺧﺒﺎر، ﻣﻨﺎﻗﺐ اﺑﻦ ﺷﻬﺮ آﺷﻮب، ﮐﺎﻓﻰ ﮐﻠﯿﻨﻰ، اﻻرﺷﺎد ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ، اﻣﺎﻟﻰ ﺷﯿﺦ‬ ‫ﻃﻮﺳﻰ، اﻣﺎﻟﻰ ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق، اﻣﺎﻟﻰ ﺳﯿﺪ ﻣﺮﺗﻀﻰ، ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق، ﺧﺼﺎل ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق، اﻻﺧﺘﺼﺎص ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ، اﻻﺣﺘﺠﺎج‬ ‫ﻃﺒﺮﺳﻰ و. . . را ﻣﻰ ﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد و ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺠﻠﺴﻰ ﻧﯿﺰ ﺑﺨﺸﻰ از ﺟﻠﺪ دﻫﻢ ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار را ﺑﻪ اﺣﺘﺠﺎﺟﺎت و ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻣﺎم ﺻﺎدق‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ. آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺠﻠﺴﻰ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻤﻊ آورى ﮐﺮده، ﺣﺪود 32 ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫اﻧﻮاع ﻣﻨﺎﻇﺮات‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم را ﻣﻰ ﺗﻮان از ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪى ﮐﺮد.‬ ‫٩١‬
مناظره
مناظره
مناظره
مناظره
مناظره
مناظره
مناظره
مناظره
مناظره
مناظره

Recommended

معرفي کتاب فرق الشيعه
معرفي کتاب فرق الشيعهمعرفي کتاب فرق الشيعه
معرفي کتاب فرق الشيعهNeda Jafari
 
آخرت و خدا
آخرت و خداآخرت و خدا
آخرت و خداNeda Jafari
 
دامنه نوسان باشد یا نباشد؟ بورس 24 bourse24
دامنه نوسان باشد یا نباشد؟ بورس 24 bourse24دامنه نوسان باشد یا نباشد؟ بورس 24 bourse24
دامنه نوسان باشد یا نباشد؟ بورس 24 bourse24ebrahimnejad64
 
Emam Sadegh
Emam SadeghEmam Sadegh
Emam Sadeghgueste54dd63
 
هانري کربن
هانري کربنهانري کربن
هانري کربنNeda Jafari
 
Six thinking hats
Six thinking hatsSix thinking hats
Six thinking hatsMohammad Hassan Adjigol
 
Expo plan
Expo planExpo plan
Expo planBahram Hooshyar Yousefi
 
خلاصهء کتاب "تفکر زائد" تالیف محمدجعفر مصفا
خلاصهء کتاب "تفکر زائد" تالیف محمدجعفر مصفاخلاصهء کتاب "تفکر زائد" تالیف محمدجعفر مصفا
خلاصهء کتاب "تفکر زائد" تالیف محمدجعفر مصفاAliRezA Amiri
 

Recommended

معرفي کتاب فرق الشيعه
معرفي کتاب فرق الشيعهمعرفي کتاب فرق الشيعه
معرفي کتاب فرق الشيعهNeda Jafari
 
آخرت و خدا
آخرت و خداآخرت و خدا
آخرت و خداNeda Jafari
 
دامنه نوسان باشد یا نباشد؟ بورس 24 bourse24
دامنه نوسان باشد یا نباشد؟ بورس 24 bourse24دامنه نوسان باشد یا نباشد؟ بورس 24 bourse24
دامنه نوسان باشد یا نباشد؟ بورس 24 bourse24ebrahimnejad64
 
Emam Sadegh
Emam SadeghEmam Sadegh
Emam Sadeghgueste54dd63
 
هانري کربن
هانري کربنهانري کربن
هانري کربنNeda Jafari
 
Six thinking hats
Six thinking hatsSix thinking hats
Six thinking hatsMohammad Hassan Adjigol
 
Expo plan
Expo planExpo plan
Expo planBahram Hooshyar Yousefi
 
خلاصهء کتاب "تفکر زائد" تالیف محمدجعفر مصفا
خلاصهء کتاب "تفکر زائد" تالیف محمدجعفر مصفاخلاصهء کتاب "تفکر زائد" تالیف محمدجعفر مصفا
خلاصهء کتاب "تفکر زائد" تالیف محمدجعفر مصفاAliRezA Amiri
 
تصفيه و ضد عفوني آب و فاضلاب
تصفيه و ضد عفوني آب و فاضلابتصفيه و ضد عفوني آب و فاضلاب
تصفيه و ضد عفوني آب و فاضلابguestd6866b9
 
Roznamenegari Cyber
Roznamenegari CyberRoznamenegari Cyber
Roznamenegari CyberNovinidea
 
Tables for-mineral-identification
Tables for-mineral-identificationTables for-mineral-identification
Tables for-mineral-identificationguestf9f510
 
امام زمان کیست از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
امام زمان کیست از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیامام زمان کیست از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
امام زمان کیست از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
1 brookfield
1 brookfield1 brookfield
1 brookfieldkamivaziri
 
Jobb farsi
Jobb farsiJobb farsi
Jobb farsiCenterpartiet
 
مذهب اصالت عشق جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
مذهب اصالت عشق جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیمذهب اصالت عشق جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
مذهب اصالت عشق جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
پاوان موكت آسانا (حركات گرم كننده) سری اول تمرینات یوگا برای افراد بیمار
پاوان موكت آسانا (حركات گرم كننده) سری اول تمرینات یوگا برای افراد بیمارپاوان موكت آسانا (حركات گرم كننده) سری اول تمرینات یوگا برای افراد بیمار
پاوان موكت آسانا (حركات گرم كننده) سری اول تمرینات یوگا برای افراد بیمارFarid Kamali
 
اخلاق عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
اخلاق عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیاخلاق عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
اخلاق عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
فلسفه انقلاب از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
فلسفه انقلاب از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیفلسفه انقلاب از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
فلسفه انقلاب از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
پدیده شناسی گناه از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
پدیده شناسی گناه از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیپدیده شناسی گناه از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
پدیده شناسی گناه از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
حق و باطل از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
حق و باطل از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیحق و باطل از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
حق و باطل از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
حضور و فنا ناپذیری از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
حضور و فنا ناپذیری از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیحضور و فنا ناپذیری از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
حضور و فنا ناپذیری از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
تغذیه درمانگر
تغذیه درمانگرتغذیه درمانگر
تغذیه درمانگرFarid Kamali
 
مراد و مرید از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
مراد و مرید از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیمراد و مرید از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
مراد و مرید از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
خبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایران
خبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایرانخبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایران
خبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایرانMajid Babaie, MBA, PMP
 
Khon,هماتولوژی,hematology
Khon,هماتولوژی,hematologyKhon,هماتولوژی,hematology
Khon,هماتولوژی,hematologyArmen Poghosiyan
 
کندوکاوی در اصول جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
کندوکاوی در اصول جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیکندوکاوی در اصول جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
کندوکاوی در اصول جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
دوطبقه سازی بزرگراه ها , تحقق یک رویاست یا واقعیتی تلخ
دوطبقه سازی بزرگراه ها , تحقق یک رویاست یا واقعیتی تلخدوطبقه سازی بزرگراه ها , تحقق یک رویاست یا واقعیتی تلخ
دوطبقه سازی بزرگراه ها , تحقق یک رویاست یا واقعیتی تلخMajid Babaie, MBA, PMP
 
پديده شناسی قرآنی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
پديده شناسی قرآنی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیپديده شناسی قرآنی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
پديده شناسی قرآنی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
Zadatak 16 Ivana Milovic
Zadatak 16 Ivana MilovicZadatak 16 Ivana Milovic
Zadatak 16 Ivana MilovicIvana Milović
 
C@n do nov 2013 priorities
C@n do nov 2013 prioritiesC@n do nov 2013 priorities
C@n do nov 2013 prioritiesAlejandro Armellini
 

More Related Content

What's hot

تصفيه و ضد عفوني آب و فاضلاب
تصفيه و ضد عفوني آب و فاضلابتصفيه و ضد عفوني آب و فاضلاب
تصفيه و ضد عفوني آب و فاضلابguestd6866b9
 
Roznamenegari Cyber
Roznamenegari CyberRoznamenegari Cyber
Roznamenegari CyberNovinidea
 
Tables for-mineral-identification
Tables for-mineral-identificationTables for-mineral-identification
Tables for-mineral-identificationguestf9f510
 
امام زمان کیست از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
امام زمان کیست از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیامام زمان کیست از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
امام زمان کیست از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
مذهب اصالت عشق جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
مذهب اصالت عشق جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیمذهب اصالت عشق جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
مذهب اصالت عشق جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
پاوان موكت آسانا (حركات گرم كننده) سری اول تمرینات یوگا برای افراد بیمار
پاوان موكت آسانا (حركات گرم كننده) سری اول تمرینات یوگا برای افراد بیمارپاوان موكت آسانا (حركات گرم كننده) سری اول تمرینات یوگا برای افراد بیمار
پاوان موكت آسانا (حركات گرم كننده) سری اول تمرینات یوگا برای افراد بیمارFarid Kamali
 
اخلاق عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
اخلاق عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیاخلاق عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
اخلاق عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
فلسفه انقلاب از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
فلسفه انقلاب از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیفلسفه انقلاب از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
فلسفه انقلاب از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
پدیده شناسی گناه از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
پدیده شناسی گناه از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیپدیده شناسی گناه از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
پدیده شناسی گناه از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
حق و باطل از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
حق و باطل از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیحق و باطل از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
حق و باطل از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
حضور و فنا ناپذیری از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
حضور و فنا ناپذیری از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیحضور و فنا ناپذیری از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
حضور و فنا ناپذیری از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
تغذیه درمانگر
تغذیه درمانگرتغذیه درمانگر
تغذیه درمانگرFarid Kamali
 
مراد و مرید از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
مراد و مرید از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیمراد و مرید از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
مراد و مرید از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
خبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایران
خبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایرانخبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایران
خبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایرانMajid Babaie, MBA, PMP
 
Khon,هماتولوژی,hematology
Khon,هماتولوژی,hematologyKhon,هماتولوژی,hematology
Khon,هماتولوژی,hematologyArmen Poghosiyan
 
کندوکاوی در اصول جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
کندوکاوی در اصول جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیکندوکاوی در اصول جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
کندوکاوی در اصول جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
دوطبقه سازی بزرگراه ها , تحقق یک رویاست یا واقعیتی تلخ
دوطبقه سازی بزرگراه ها , تحقق یک رویاست یا واقعیتی تلخدوطبقه سازی بزرگراه ها , تحقق یک رویاست یا واقعیتی تلخ
دوطبقه سازی بزرگراه ها , تحقق یک رویاست یا واقعیتی تلخMajid Babaie, MBA, PMP
 
پديده شناسی قرآنی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
پديده شناسی قرآنی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیپديده شناسی قرآنی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
پديده شناسی قرآنی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 

What's hot (20)

تصفيه و ضد عفوني آب و فاضلاب
تصفيه و ضد عفوني آب و فاضلابتصفيه و ضد عفوني آب و فاضلاب
تصفيه و ضد عفوني آب و فاضلاب
 
Roznamenegari Cyber
Roznamenegari CyberRoznamenegari Cyber
Roznamenegari Cyber
 
Tables for-mineral-identification
Tables for-mineral-identificationTables for-mineral-identification
Tables for-mineral-identification
 
امام زمان کیست از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
امام زمان کیست از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیامام زمان کیست از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
امام زمان کیست از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
 
1 brookfield
1 brookfield1 brookfield
1 brookfield
 
Jobb farsi
Jobb farsiJobb farsi
Jobb farsi
 
مذهب اصالت عشق جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
مذهب اصالت عشق جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیمذهب اصالت عشق جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
مذهب اصالت عشق جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
 
پاوان موكت آسانا (حركات گرم كننده) سری اول تمرینات یوگا برای افراد بیمار
پاوان موكت آسانا (حركات گرم كننده) سری اول تمرینات یوگا برای افراد بیمارپاوان موكت آسانا (حركات گرم كننده) سری اول تمرینات یوگا برای افراد بیمار
پاوان موكت آسانا (حركات گرم كننده) سری اول تمرینات یوگا برای افراد بیمار
 
اخلاق عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
اخلاق عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیاخلاق عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
اخلاق عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
 
فلسفه انقلاب از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
فلسفه انقلاب از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیفلسفه انقلاب از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
فلسفه انقلاب از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
 
پدیده شناسی گناه از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
پدیده شناسی گناه از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیپدیده شناسی گناه از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
پدیده شناسی گناه از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
 
حق و باطل از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
حق و باطل از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیحق و باطل از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
حق و باطل از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
 
حضور و فنا ناپذیری از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
حضور و فنا ناپذیری از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیحضور و فنا ناپذیری از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
حضور و فنا ناپذیری از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
 
تغذیه درمانگر
تغذیه درمانگرتغذیه درمانگر
تغذیه درمانگر
 
مراد و مرید از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
مراد و مرید از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیمراد و مرید از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
مراد و مرید از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
 
خبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایران
خبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایرانخبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایران
خبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایران
 
Khon,هماتولوژی,hematology
Khon,هماتولوژی,hematologyKhon,هماتولوژی,hematology
Khon,هماتولوژی,hematology
 
کندوکاوی در اصول جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
کندوکاوی در اصول جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیکندوکاوی در اصول جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
کندوکاوی در اصول جلد دوم از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
 
دوطبقه سازی بزرگراه ها , تحقق یک رویاست یا واقعیتی تلخ
دوطبقه سازی بزرگراه ها , تحقق یک رویاست یا واقعیتی تلخدوطبقه سازی بزرگراه ها , تحقق یک رویاست یا واقعیتی تلخ
دوطبقه سازی بزرگراه ها , تحقق یک رویاست یا واقعیتی تلخ
 
پديده شناسی قرآنی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
پديده شناسی قرآنی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیپديده شناسی قرآنی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
پديده شناسی قرآنی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
 

Viewers also liked

Zadatak 16 Ivana Milovic
Zadatak 16 Ivana MilovicZadatak 16 Ivana Milovic
Zadatak 16 Ivana MilovicIvana Milović
 
Zadatak_broj_16_IMilović
Zadatak_broj_16_IMilovićZadatak_broj_16_IMilović
Zadatak_broj_16_IMilovićIvana Milović
 
Bchs soccer powerpoint
Bchs soccer powerpointBchs soccer powerpoint
Bchs soccer powerpointampeters18
 
Netherlands, Sept 2013. Foresight and choices for 21st Century learning
Netherlands, Sept 2013. Foresight and choices for 21st Century learningNetherlands, Sept 2013. Foresight and choices for 21st Century learning
Netherlands, Sept 2013. Foresight and choices for 21st Century learningAlejandro Armellini
 
داستان قوم عاد و ثمود
داستان قوم عاد و ثمودداستان قوم عاد و ثمود
داستان قوم عاد و ثمودNeda Jafari
 
تدبر در قرآن
تدبر در قرآنتدبر در قرآن
تدبر در قرآنNeda Jafari
 

Viewers also liked (9)

Zadatak 16 Ivana Milovic
Zadatak 16 Ivana MilovicZadatak 16 Ivana Milovic
Zadatak 16 Ivana Milovic
 
C@n do nov 2013 priorities
C@n do nov 2013 prioritiesC@n do nov 2013 priorities
C@n do nov 2013 priorities
 
Zadatak_broj_16_IMilović
Zadatak_broj_16_IMilovićZadatak_broj_16_IMilović
Zadatak_broj_16_IMilović
 
Bchs soccer powerpoint
Bchs soccer powerpointBchs soccer powerpoint
Bchs soccer powerpoint
 
Netherlands, Sept 2013. Foresight and choices for 21st Century learning
Netherlands, Sept 2013. Foresight and choices for 21st Century learningNetherlands, Sept 2013. Foresight and choices for 21st Century learning
Netherlands, Sept 2013. Foresight and choices for 21st Century learning
 
داستان قوم عاد و ثمود
داستان قوم عاد و ثمودداستان قوم عاد و ثمود
داستان قوم عاد و ثمود
 
تدبر در قرآن
تدبر در قرآنتدبر در قرآن
تدبر در قرآن
 
London inside gvmt 6 july 2016
London inside gvmt 6 july 2016London inside gvmt 6 july 2016
London inside gvmt 6 july 2016
 
Pneumonia
PneumoniaPneumonia
Pneumonia
 

Similar to مناظره

Cultural observatory- برنامه ریزی فرهنگی
Cultural observatory- برنامه ریزی فرهنگیCultural observatory- برنامه ریزی فرهنگی
Cultural observatory- برنامه ریزی فرهنگیKeivan Jafari
 
Scrum.guide%20 %20 pr
Scrum.guide%20 %20 prScrum.guide%20 %20 pr
Scrum.guide%20 %20 prtsa000
 
Mindmaping - مدیریت ذهن و نقشه ذهنی
Mindmaping - مدیریت ذهن و نقشه ذهنیMindmaping - مدیریت ذهن و نقشه ذهنی
Mindmaping - مدیریت ذهن و نقشه ذهنیKeivan Jafari
 
خبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایران
خبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایرانخبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایران
خبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایرانMajid Babaie, MBA, PMP
 
مهارت شنونده ماهر بودن
مهارت شنونده ماهر بودنمهارت شنونده ماهر بودن
مهارت شنونده ماهر بودنNeda Jafari
 
بالاخره این بوم مدل کسب و کار چیست
بالاخره این بوم مدل کسب و کار چیستبالاخره این بوم مدل کسب و کار چیست
بالاخره این بوم مدل کسب و کار چیستNasser Ghanemzadeh
 
5647 14626902-gd6
5647 14626902-gd65647 14626902-gd6
5647 14626902-gd6hamide3
 
Genetic algorithms for solving traveling salesman problem
Genetic algorithms for solving traveling salesman problemGenetic algorithms for solving traveling salesman problem
Genetic algorithms for solving traveling salesman problemHamideh Iraj
 
کتاب درسی پایه فنی و حرفه‌ای سال ۱۳۹۵- درس خط در گرافیک-فصل آموزش طراحی حروف
کتاب درسی پایه فنی و حرفه‌ای سال ۱۳۹۵- درس خط در گرافیک-فصل آموزش طراحی حروفکتاب درسی پایه فنی و حرفه‌ای سال ۱۳۹۵- درس خط در گرافیک-فصل آموزش طراحی حروف
کتاب درسی پایه فنی و حرفه‌ای سال ۱۳۹۵- درس خط در گرافیک-فصل آموزش طراحی حروفMohammad Saleh Souzanchi
 
بوف__ کور - صادق_ هدایت
بوف__ کور - صادق_ هدایتبوف__ کور - صادق_ هدایت
بوف__ کور - صادق_ هدایتFarid Kamali
 
چه باید کرد از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
چه باید کرد از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیچه باید کرد از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
چه باید کرد از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 
Interview First Part ———-بخش اول مصاحبه
Interview First Part ———-بخش اول مصاحبهInterview First Part ———-بخش اول مصاحبه
Interview First Part ———-بخش اول مصاحبهMati Naeb
 
Tarikh tamadon will_durant_v_01
Tarikh tamadon will_durant_v_01Tarikh tamadon will_durant_v_01
Tarikh tamadon will_durant_v_01arash121
 
مجموعه مقالات عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
مجموعه مقالات عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیمجموعه مقالات عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
مجموعه مقالات عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیalireza behbahani
 

Similar to مناظره (20)

Design flasefy
Design flasefyDesign flasefy
Design flasefy
 
Cultural observatory- برنامه ریزی فرهنگی
Cultural observatory- برنامه ریزی فرهنگیCultural observatory- برنامه ریزی فرهنگی
Cultural observatory- برنامه ریزی فرهنگی
 
Scrum.guide فارسی
Scrum.guide فارسیScrum.guide فارسی
Scrum.guide فارسی
 
Scrum.guide%20 %20 pr
Scrum.guide%20 %20 prScrum.guide%20 %20 pr
Scrum.guide%20 %20 pr
 
Mindmaping - مدیریت ذهن و نقشه ذهنی
Mindmaping - مدیریت ذهن و نقشه ذهنیMindmaping - مدیریت ذهن و نقشه ذهنی
Mindmaping - مدیریت ذهن و نقشه ذهنی
 
خبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایران
خبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایرانخبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایران
خبرنامه اتاق فکر حمل و نقل ایران
 
Miljö farsi
Miljö farsiMiljö farsi
Miljö farsi
 
0 illustration
0 illustration0 illustration
0 illustration
 
مهارت شنونده ماهر بودن
مهارت شنونده ماهر بودنمهارت شنونده ماهر بودن
مهارت شنونده ماهر بودن
 
بالاخره این بوم مدل کسب و کار چیست
بالاخره این بوم مدل کسب و کار چیستبالاخره این بوم مدل کسب و کار چیست
بالاخره این بوم مدل کسب و کار چیست
 
Help
HelpHelp
Help
 
5647 14626902-gd6
5647 14626902-gd65647 14626902-gd6
5647 14626902-gd6
 
Genetic algorithms for solving traveling salesman problem
Genetic algorithms for solving traveling salesman problemGenetic algorithms for solving traveling salesman problem
Genetic algorithms for solving traveling salesman problem
 
کتاب درسی پایه فنی و حرفه‌ای سال ۱۳۹۵- درس خط در گرافیک-فصل آموزش طراحی حروف
کتاب درسی پایه فنی و حرفه‌ای سال ۱۳۹۵- درس خط در گرافیک-فصل آموزش طراحی حروفکتاب درسی پایه فنی و حرفه‌ای سال ۱۳۹۵- درس خط در گرافیک-فصل آموزش طراحی حروف
کتاب درسی پایه فنی و حرفه‌ای سال ۱۳۹۵- درس خط در گرافیک-فصل آموزش طراحی حروف
 
بوف__ کور - صادق_ هدایت
بوف__ کور - صادق_ هدایتبوف__ کور - صادق_ هدایت
بوف__ کور - صادق_ هدایت
 
Ali pouyan
Ali pouyanAli pouyan
Ali pouyan
 
چه باید کرد از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
چه باید کرد از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیچه باید کرد از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
چه باید کرد از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
 
Interview First Part ———-بخش اول مصاحبه
Interview First Part ———-بخش اول مصاحبهInterview First Part ———-بخش اول مصاحبه
Interview First Part ———-بخش اول مصاحبه
 
Tarikh tamadon will_durant_v_01
Tarikh tamadon will_durant_v_01Tarikh tamadon will_durant_v_01
Tarikh tamadon will_durant_v_01
 
مجموعه مقالات عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
مجموعه مقالات عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانیمجموعه مقالات عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
مجموعه مقالات عرفانی از آثار منتشر نشده استاد علی اکبر خانجانی
 

مناظره

  • 1. ‫ﺑﮭﺎر١٩‬ ‫ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﺷﯿﻮه ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻧﺒﯿﺎ و اﻣﺎم ﺻﺎدق)ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم(‬ ‫درس ﺷﺒﮭﮫ ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫ﻧﺪا ﺟﻌﻔﺮی ﻓﺸﺎرﮐﯽ‬ ‫ﺑﮭﺎر١٩‬
  • 2. ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ:‬ ‫ﻧﺪا ﺟﻌﻔﺮي ﻓﺸﺎرﮐﯽ‬ ‫١‬
  • 3. ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش اﻃﻼﻋﺎت و دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ داده ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺗﻘﺎﺑﻞ اﻓﮑﺎر و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺒﻬﺎﺗﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻋﺘﻘﺎدي و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﻼﻣﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد، از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ در دﻓﻊ اﯾﻦ ﺷﺒﻬﺎت ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺮ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺷﺮع ﻣﻘﺪس و ﻣﻮرد ﺗﺎﯾﯿﺪ آن ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﺮ ﻣﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﯿﺮه ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ در ﯾﺎﻓﺘﻦ راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﻌﺠﯿﻞ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﺟﻮان در ﭘﯿﻤﻮدن اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﺳﺨﺖ ﯾﺎري رﺳﺎﻧﯿﻢ. در اﯾﻦ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﻣﻮﺛﺮ و‬ ‫ﻣﺘﺪاول-ﻣﻨﺎﻇﺮه- از ﻣﻨﻈﺮ ﮐﺘﺎب ﮔﺮاﻧﻘﺪر"ﺷﯿﻮه ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻧﺒﯿﺎ و اﻣﺎم ﺻﺎدق)ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم(" ﺗﺎﻟﯿﻒ ﺧﺎﻧﻢ ﺳﯿﺪه ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺣﺴﯿﻨﻰ‬ ‫ﻣﯿﺮﺻﻔﻰ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ام. و ﺿﻤﻦ ﻧﻘﻞ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺘﺎب1، روش ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺎب و ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺘﻮاي آن را ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داده ام.‬ ‫از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﺤﺘﺮم ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي: ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺘﺎب، ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه، ﺷﯿﻮه ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺎب و‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺘﺎب؛ در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي و ﺗﺤﻠﯿﻞ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ.‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﻧﺎم ﮐﺘﺎب : ﺷﯿﻮه ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻧﺒﯿﺎ و اﻣﺎم ﺻﺎدق)ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم(‬ ‫ﻣﺆﻟﻒ : ﺳﯿﺪه ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺣﺴﯿﻨﻰ ﻣﯿﺮﺻﻔﻰ‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات: ﺷﺮﮐﺖ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﺻﻔﺤﻪ: 292 ﺻﻔﺤﻪ - رﻗﻌﯽ )ﺷﻮﻣﯿﺰ(‬ ‫ﭼﺎپ اول: ﺳﺎل 4831‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ ﭼﺎپ: ﭼﺎپ دوم - ﺳﺎل 7831 - 0003 ﻧﺴﺨﻪ‬ ‫ﺷﺎﺑﮏ: 9 -502-403-469-879‬ ‫1 ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻧﻘﻞ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺘﺎب ﭼﻨﺪان ﻣﺮﺳﻮم ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻪ دو دﻟﯿﻞ ﺧﻼﺻﻪ اي از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺎ وﯾﺮاﯾﺸﯽ از ﺳﻮي ﺧﻮدم ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر اﻓﺰوده ام:‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ: ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﻠﯽ ﮐﺘﺎب و ﺑﺨﺶ ﺑﻨﺪي ﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻄﺮوﺣﻪ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺟﻬﺖ ﺧﻮاﻧﻨﺪه و ﻧﯿﺰ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻓﻬﺮﺳﺘﻮاره ﻣﺒﺴﻮط ﮐﺘﺎب.‬ ‫دوم: ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدن اﻣﮑﺎن ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ اﻧﺘﻘﺎدات وارده ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪه.‬ ‫٢‬
  • 4. ‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‬ ‫ﺧﺎﻧﻢ دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪه ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺣﺴﯿﻨﯽ ﻣﯿﺮﺻﻔﯽ، ﻣﺘﻮﻟﺪ 1531در ﺷﻬﺮ اراك، ﻓﺎرغ اﻟﺘﺤﺼﯿﻞ دﮐﺘﺮاي ﻋﻠﻮم ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ از‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه اﺻﻮل اﻟﺪﯾﻦ و ﻣﺪرس داﻧﺸﮕﺎه و ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻠﻮم ﻗﺮآﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺐ و ﻣﻘﺎﻻت ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﺳﺎل ﻗﺮآﻧﯽ و اﺳﺘﺎد ﻣﻤﺘﺎز و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻋﻠﻮم ﻗﺮآﻧﯽ از ﺳﻮي ﻣﺆﺳﺴﻪي ﺑﺎﻧﻮان ﻗﺮآن ﭘﮋوه ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺷﺪه اﻧﺪ. اﯾﺸﺎن ﺿﻤﻦ ﺑﺮرﺳﯽ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع "ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻧﺒﯿﺎء ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم و اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم " ﺟﻬﺖ اراﺋﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ ارﺷﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫رﺳﯿﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﺗﺒﻠﯿﻐﯽ اﻧﺒﯿﺎء اﻟﻬﯽ و اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ)ع( اﺳﺖ و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ راﻫﮕﺸﺎي رﻫﭙﻮﯾﺎن راه ﺣﻖ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﯿﺮد. ﭘﺲ از ﮐﺴﺐ رﺗﺒﻪ ﺑﺮﺗﺮ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ، در ﺳﺎل 4831 ﺿﻤﻦ اﻧﺘﺸﺎر، اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب ﺳﺎل ﻗﺮآن و‬ ‫اﻫﻠﺒﯿﺖ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ.‬ ‫ﺷﯿﻮه ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﻣﻮﻟﻒ ﭘﺲ از آوردن ﺳﺮآﻏﺎز و ﻣﻘﺪﻣﻪ، ﺑﺨﺶ او‪‬ل-ﮐﻠّﯿﺎت- ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻓﺼﻞ )ﻣﻨﺎﻇﺮه ﭼﯿﺴﺖ ؟ ﺟﺪل ﭼﯿﺴﺖ ؟ آداب و آﻓﺎت‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ در آورده اﺳﺖ. در ﺑﺨﺶ دوم، ﺷﯿﻮه ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻧﺒﯿﺎ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ و دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﯿﺮه اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺿﻤﻦ ﺑﺮرﺳﯽ زﻧﺪﮔﯿﻨﺎﻣﻪ و ﺷﺮاﯾﻂ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﯾﺸﺎن و ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﺎﮔﺮدان و ﻧﯿﺰ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﻨﺎﻇﺮات اﯾﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. در ﺑﺨﺶ‬ ‫ﭼﻬﺎرم، ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم از ﺟﻬﺖ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺎﺑﻊ رواﯾﯽ آن دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي و ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ.‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﺎ ﺑﯿﺎن 6 ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻣﻨﺎﻇﺮات اﯾﺸﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ -‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ- ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮى ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه ﮐﻪ در دو ﺑﺨﺶ، ﺑﺮرﺳﻰ ﺷﯿﻮه ﻫﺎى اﻧﺒﯿﺎ و ﺑﺮرﺳﻰ ﺷﯿﻮه ﻫﺎى اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻗﺒﻞ را ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮده و ﻫﻤﺴﻮﯾﯽ و ﻓﻄﺮي ﺑﻮدن ﺷﯿﻮه اﻧﺒﯿﺎ ﻋﻈﺎم و اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ و ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺶ و‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺸﺘﺮك اﯾﺸﺎن در ﻣﻨﺎﻇﺮه را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮده اﺳﺖ.‬ ‫در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﺎ ﺟﻤﻊ آوري داده ﻫﺎﯾﯽ از ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ، رواﯾﺎت و ﺳﯿﺮه ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ ﺗﻼش ﮐﺮده ﻣﻘﺎﻟﻪ اي ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ در‬ ‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺗﺪوﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ. ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﺘﯿﺠﻪ زﺣﻤﺎت اﯾﺸﺎن از ﺟﻬﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺜﻞ ﻣﻘﺪﻣﻪ، ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ، ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ‬ ‫و ﺳﯿﺮ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﺤﺚ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ وﻟﯿﮑﻦ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺮرﺳﯽ دﻗﯿﻖ ﺗﺮي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫٣‬
  • 5. ‫ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﺑﺨﺶ او‪‬ل : ﮐﻠّﯿﺎت‬ ‫ﻓﺼﻞ اول : ﻣﻨﺎﻇﺮه ﭼﯿﺴﺖ ؟‬ ‫اﻟﻒ. ﻣﻌﻨﺎى ﻟﻐﻮى‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه، واژه اى ﻋﺮﺑﻰ و از رﯾﺸﻪ ﻧﻈ‪‬ﺮَُ ﻧﻈَﺮا، ﻣﻨْﻈَﺮا، ﻣﻨﻈَﺮَةً اﺳﺖ. اﺻﻞ ﻣﻌﻨﺎى اﻟﻨﱠﻈَﺮَ دﯾﺪن ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ. ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻘﺎﯾﯿﺲ‬ ‫اﻟﻠﻐﮥ ﺿﻤﻦ اﺷﺎره ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ، اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﻰ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﻰ، ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺪﺑ‪‬ﺮ و ﺗﻔﮑّﺮ در ﯾﮏ اﻣﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻣﻨﺎﻇﺮه در ادب ﻓﺎرﺳﻰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺟﺪال ﮐﺮدن، ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺤﺚ ﮐﺮدن، ﺑﺎ ﻫﻢ‬ ‫ﺳﺆال و ﺟﻮاب ﮐﺮدن، ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﻈﺮ ﮐﺮدن؛ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ.‬ ‫ب. ﻣﻌﻨﺎى اﺻﻄﻼﺣﻰ‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه، ﻣﮑﺎﻟﻤﻪ و ﮔﻔﺖ و ﮔﻮﯾﻰ دو ﻃﺮف اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل و اراﺋﻪ ﺑﺮاﻫﯿﻦ ﺳﻌﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﺑﺮﺗﺮى و ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺧﻮﯾﺶ را‬ ‫ﺑﺮ دﯾﮕﺮى ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ. ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻔﺎﺧﺮه، در اﺳﺎس، ﺣﻤﺎﺳﻪ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا در آن، ﺑﯿﻦ دو ﭼﯿﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺮﺗﺮى و ﻓﻀﯿﻠﺖ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺮ دﯾﮕﺮى، ﻧﺰاع و اﺧﺘﻼف ﻟﻔﻈﻰ درﻣﻰ ﮔﯿﺮد. ﺑﺮاى ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن آوردن ﻣﻨﺎﻇﺮه و ﭘﺮﻫﯿﺰ از ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ ﻫﺎ و ﺳﻔﺴﻄﻪ ﻫﺎ،‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻰ ﭼﻮن اﺑﻮﻋﻠﻰ ﺳﯿﻨﺎ و ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﯿﺮ اﻟﺪﯾﻦ ﻃﻮﺳﻰ ﺑﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻠﻢ ﻣﻨﻄﻖ اﻫﺘﻤﺎم ورزﯾﺪﻧﺪ.‬ ‫ﻫﺪف ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﻫﺪف از ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﯿﺎن ﺑﺮﺗﺮى ﺧﻮد)ﯾﮏ ﻃﺮف( ﺑﺮ دﯾﮕﺮى ﻧﯿﺴﺖ. ﻫﺪف اﺻﻠﻰ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻫﺎى رﺳﻤﻰ، رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ‬ ‫ﯾﮏ اﻣﺮ اﺳﺖ؛ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻫﺎ ﮐﻪ ﻫﺪف از آﻧﻬﺎ، اﺳﮑﺎت ﺧﺼﻢ و ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ او اﺳﺖ.‬ ‫ﻓﻮاﯾﺪ ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻓﺎﯾﺪه ﻣﻨﺎﻇﺮه، ﻓﺎﯾﺪه آﻣﻮزﺷﻰ آن اﺳﺖ. آﻣﻮزش ﻋﻠﻮم ﻣﺨﺘﻠﻒ، دﯾﻦ، ﻋﻘﺎﯾﺪ، اﺧﻼق و. . . در ﻣﻨﺎﻇﺮه از ﯾﮏ ﺳﻮ ﮐﻠﯿﻪ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ ﺟﻤﻊ آورى ﻣﻰ ﺷﻮد و از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺑﯿﺎن آن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد. اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ آﻣﻮزش ﻫﺎ ﻧﯿﺰ در آن‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻻ، ﭼﻮن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺤﺚ و اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺖ، در اذﻫﺎن ﻣﺎﻧﺪﻧﻰ اﺳﺖ و ﺛﺎﻧﯿﺎ، ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻮدن، ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﻰ ﺗﺮ و‬ ‫ﺟﺬّاب ﺗﺮ اﺳﺖ. ارزش ﺑﻼﻏﻰ ﻣﻨﺎﻇﺮه در ﺣﯿﻦ ﭘﯿﺎم دﻫﻰ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ آن اﺳﺖ.‬ ‫ﻧﻘﺶ ﻣﻨﺎﻇﺮه در ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﺎرف‬ ‫۴‬
  • 6. ‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻋﻠﻮم، ﺑﻪ وﯾﮋه ﻣﻌﺎرف ﻋﻘﻠﻰ ﺑﺸﺮ در ﭘﺮﺗﻮ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻋﻠﻤﻰ، ﺗﻀﺎرب آرا و ﺗﻌﺎﻃﻰ اﻓﮑﺎر ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ و ﺛﻤﺮه آن، رﺷﺪ و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﻰ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﺗﺤﻮل ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﻫﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﺎزه اى ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻃﺮﻓﺪاران ﻧﻈﺮﯾﻪ ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎى ﻗﺒﻠﻰ را در ﭘﻰ دارد. اﯾﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻫﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺤﺜﻰ رو‬ ‫در رو اﺑﺮاز ﺷﻮد، ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﺪ. ﺑﺎ اﯾﻦ دﯾﺪ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه را ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﺮد ﮐﻪ ﺑﺸﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﮑﻠّﻢ ﻫﻢ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ. ﯾﮑﻰ از رﺳﻤﻰ ﺗﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﻫﺎى ﺑﺤﺚ و اﺳﺘﺪﻻل، روش ﻣﻨﺎﻇﺮه اﺳﺖ. اﯾﻦ روش از دﯾﺮ زﻣﺎن ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮده و اﻣﺮوز ﻫﻢ‬ ‫ﺑﺎ ﻧﻈﻢ و اﺳﻠﻮب ﺧﺎﺻﻰ ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ.‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم : ﺟﺪل ﭼﯿﺴﺖ ؟‬ ‫اﻟﻒ. ﻣﻌﻨﺎى ﻟﻐﻮى‬ ‫ﻣﺎده ج د ل ﻋﻠﻰ رﻏﻢ اﺷﺘﻘﺎﻗﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ، ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى واﺣﺪى ﺑﺮﻣﻰ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از: اﺳﺘﻮارى، اﺳﺘﺤﮑﺎم و ﺷﺪ‪‬ت.‬ ‫ب. ﻣﻌﻨﺎى اﺻﻄﻼﺣﻰ‬ ‫ﺟﺪل در اﺻﻄﻼح داراى دو ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺖ: ﯾﮑﻰ ﻣﻄﻠﻖ و ﮐﻠﻰ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻮم ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﻰ رود و دﯾﮕﺮى ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎص ﮐﻪ ﻣﺮاد از‬ ‫آن ﯾﮑﻰ از اﻗﺴﺎم ﺻﻨﺎﻋﺎت ﺧﻤﺴﻪ ﻣﻨﻄﻖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: ﺑﺮﻫﺎن، ﺟﺪل، ﺧﻄﺎﺑﻪ، ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ و ﺷﻌﺮ.‬ ‫ﺟﺪل ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻋﺎم‬ ‫ﺟﺪل در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ، ﻫﻤﺎن روﯾﺎروﯾﻰ ﻫﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻏﻠﺒﻪ ﯾﺎﻓﺘﻦ و اﺳﮑﺎت ﺧﺼﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد و در ﻫﻤﯿﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺣﻮم ﻣﻈﻔﺮ ﻣﻨﺎﻇﺮه را ﺑﺎ ﺟﺪل ﻣﺘﺮادف ﻣﻰ داﻧﺪ.‬ ‫ﺟﺪل ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺧﺎص‬ ‫ﺟﺪل در اﯾﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﻣﯿﻦ ﺻﻨﻌﺖ از ﺻﻨﺎﻋﺎت ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ در ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰ ﺷﻮد.‬ ‫اﻧﻮاع ﺟﺪل‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺟﺪل از ﻋﻨﺎوﯾﻨﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﺮآﻧﻰ و رواﯾﻰ ﮔﺎﻫﻰ ﺑﺎ ﻣﺬﻣﺖ و ﻧﮑﻮﻫﺶ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺰ آن‬ ‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﯾﻰ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻫﺎى ﺟﺪﻟﻰ ﻣﻌﺎﻧﺪﯾﻦ و دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮده ﺗﺎ ﺟﺪال را ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﯿﺮد ﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﯿﻮه اى ﮐﻪ آﻧﻬﺎ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ، ﺑﻠﮑﻪ دﺳﺘﻮر داده ﺗﺎ ﺟﺪال اَﺣﺴﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ و در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﺟﺪل، رﻧﮓ ﻫﺪاﯾﺘﻰ و‬ ‫ﺣﻖ ﺟﻮﯾﻰ را ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ ؛ ﻟﺬا دو ﻧﻮع ﺟﺪل دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: 1. ﺟﺪل ﺑﻪ اَﺣﺴﻦ، 2. ﺟﺪل ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اَﺣﺴﻦ‬ ‫۵‬
  • 7. ‫1. ﺟﺪال ﺑﻪ اَﺣﺴﻦ‬ ‫در ﺟﺪال ﺣﻖّ، ﻫﺪف ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻃﺮف و اﺛﺒﺎت ﺗﻔﻮق و ﭘﯿﺮوزى ﺑﺮ او ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻔﻮذ در اﻓﮑﺎر و اﻋﻤﺎق روح او اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﯿﻮه‬ ‫ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﻪ اَﺣﺴﻦ ﺑﺎ ﺟﺪال ﺑﺎﻃﻞ در ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ. ﻟﺬا ﺷﺨﺺ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﮐﻨﻨﺪه، ﺑﺎﯾﺪ از وﺳﺎﯾﻞ زﯾﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ:‬ ‫1. ﻧﺒﺎﯾﺪ اﺻﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﺣﻖّ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻔﺘﻪ او ﺑﭙﺬﯾﺮد، ﺑﻠﮑﻪ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﮐﺎرى ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻣﻄﻠﺐ را‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﮑﺮ ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﺪ، ﻣﺆ ﺛﺮﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﺪ اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺧﻮد او اﺳﺖ ﺑﻪ آن ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد.‬ ‫2. ﺑﺎﯾﺪ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰى ﮐﻪ ﺣﺲ ﻟﺠﺎﺟﺖ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ را ﺑﺮﻣﻰ اﻧﮕﯿﺰد ﺧﻮددارى ﻧﻤﻮد.‬ ‫3. ﺑﺎﯾﺪ در ﺑﺤﺚ ﻫﺎ ﮔﺮوه ﻧﻬﺎﯾﺖ اﻧﺼﺎف را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮد ﺗﺎ آن ﻃﺮف ﺣﺲ ﮐﻨﺪ ﮔﻮﯾﻨﺪه درﺻﺪد روﺷﻦ ﮐﺮدن واﻗﻌﯿﺎت اﺳﺖ.‬ ‫4. ﺑﺎﯾﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺪى ﻫﺎ و ﮐﯿﻨﻪ ﺗﻮزى ﻫﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻧﮑﻨﺪ، ﺑﻠﮑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﺒﺖ، راﻓﺖ و ﮔﺬﺷﺖ را ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮد.‬ ‫2. ﺟﺪال ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اَﺣﺴﻦ‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ: . . . اﻣﺎ ﺟﺪال ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اَﺣﺴﻦ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﯾﻰ در ﺗﻤﯿﺰ و ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﯿﻦ‬ ‫ﺣﻖّ و ﺑﺎﻃﻞ، ﺣﻖّ را اﻧﮑﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﻰ و ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ را ﺑﺎ اﻧﮑﺎر ﺣﻖّ از ﺑﺎﻃﻠﺶ ﻣﻨﺼﺮف ﻣﻰ ﺳﺎزى و اﯾﻦ ﮐﺎر ﺣﺮام اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺗﻮ ﻫﻢ‬ ‫ﻣﺜﻞ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺮا ﺷﺪه اى. او ﺣﻘّﻰ را ﻣﻨﮑﺮ ﺷﺪ و ﺗﻮ ﻫﻢ ﺣﻖ دﯾﮕﺮى را اﻧﮑﺎر ﻧﻤﻮدى.‬ ‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ اﺻﻠﻰ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﻨﺸﺎء و ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ:‬ ‫1- ﭘﺎﯾﻤﺎل ﻧﻤﻮدن ﺣﻖّ و اﺛﺒﺎت ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫2‬ ‫و ﯾﺠﺎدل اﻟّﺬﯾﻦ ﮐﻔﺮوا ﺑﺎﻟﺒﺎﻃﻞ ﻟﯿﺪﺣﻀﻮا ﺑﻪ اﻟﺤﻖّ و اﺗّﺨﺬوا آﯾﺎﺗﻰ و ﻣﺎ اءﻧﺬروا ﻫﺰوا‬ ‫2- ﻧﺪاﺷﺘﻦ دﻟﯿﻞ و ﺑﺮﻫﺎن‬ ‫3‬ ‫إنّ اﻟّﺬﯾﻦ ﯾﺠﺎدﻟﻮن ﻓﻰآﯾﺎت اﻟﻠّﻪ ﺑﻐﯿﺮ ﺳﻠﻄﺎن اﺗﺎﻫﻢ إ ن ﻓﻰ ﺻﺪورﻫﻢ إ ﻟّﺎ ﮐﺒﺮ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺑﺒﺎﻟﻐﯿﻪ ﻓﺎﺳﺘﻌﺬ ﺑﺎﻟﻠّﻪ إﻧّﻪ ﻫﻮ اﻟﺴ‪‬ﻤﯿﻊ اﻟﺒﺼﯿﺮ‬ ‫3- ﺟﻬﺎﻟﺖ‬ ‫٢ و ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﯿﻬﻮده و ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺷﯿﻮه ﺟﺪل ، ﺣﻖ را ﭘﺎﯾﻤﺎل ﺳﺎزﻧﺪ و آﯾﺎت ﻣﺮا و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﺮاى اﻧﺬارﺷﺎن آﻣﺪ، ﺑﻪ اﺳﺘﻬﺰاء ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ.‬ ‫٣ آﻧﺎن ﮐﻪ در آﯾﺎت ﺧﺪا ﺑﻰ ﻫﯿﭻ ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻰ راه اﻧﮑﺎر و ﺟﺪل را ﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ، ﺟﺰ ﺗﮑﺒﺮ و ﻧﺨﻮت ﭼﯿﺰى در دل ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آرزوى ﻧﻔﺴﺎﻧﻰ ﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ رﺳﯿﺪ. ﭘﺲ‬ ‫ﺗﻮ(از ﺷﺮّ آن ﻫﺎ) ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ ﮐﻪ او ﺷﻨﻮا و ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ.‬ ‫۶‬
  • 8. ‫4‬ ‫و ﻣﻦ اﻟﻨّﺎس ﻣﻦ ﯾﺠﺎدل ﻓﻰ اﻟﻠّﻪ ﺑﻐﯿﺮ ﻋﻠﻢ و ﻻ ﻫﺪى و ﻻ ﮐﺘﺎب ﻣﻨﯿﺮ‬ ‫4- ﭘﯿﺮوى از وﺳﻮﺳﻪ ﻫﺎى ﺷﯿﻄﺎﻧﻰ‬ ‫5‬ ‫. . . إنّ اﻟﺸّﯿﺎﻃﯿﻦ ﻟﯿﻮﺣﻮن إﻟﻰ اءوﻟﯿﺎﺋﻬﻢ ﻟﯿﺠﺎدﻟﻮﮐﻢ و إن اﻃﻌﺘﻤﻮﻫﻢ إﻧّﮑﻢ ﻟﻤﺸﺮﮐﻮن‬ ‫5- ﻋﻨﺎد ﺑﺎ ﺣﻖ و اﺻﺮار ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫6‬ ‫ﯾﺠﺎدﻟﻮﻧﮏ ﻓﻰ اﻟﺤﻖّ ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﺗﺒﯿ‪‬ﻦ ﮐﺎﻧّﻤﺎ ﯾﺴﺎﻗﻮن إﻟﻰ اﻟﻤﻮت و ﻫﻢ ﯾﻨﻈﺮون‬ ‫6-ﮐﺒﺮ و ﻏﺮور‬ ‫7‬ ‫إنّ اﻟّﺬﯾﻦ ﯾﺠﺎدﻟﻮن ﻓﻰ آﯾﺎت اﻟﻠّﻪ ﺑﻐﯿﺮ ﺳﻠﻄﺎن اﺗﺎﻫﻢ إن ﻓﻰ ﺻﺪورﻫﻢ إﻟّﺎ ﮐﺒﺮ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺑﺒﺎﻟﻐﯿﻪ ﻓﺎﺳﺘﻌﺬ ﺑﺎﻟﻠّﻪ إﻧّﻪ ﻫﻮ اﻟﺴ‪‬ﻤﯿﻊ اﻟﺒﺼﯿﺮ‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺘﯿﺰه ﺟﻮﯾﺎن ﻣﻐﺮور‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﮐﺴﺎﻧﻰ را ﮐﻪ در آﯾﺎت اﻟﻬﻰ ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﺮﻣﻰ ﺧﯿﺰﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ دﻻﯾﻞ ﻧﺒﻮ‪‬ت و ﻣﺤﺘﻮاى‬ ‫دﻋﻮت اﻧﺒﯿﺎ ﺳﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻓﺮود ﻧﻤﻰ آورﻧﺪ، ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ. آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ:‬ ‫آﯾﺎ ﻧﺪﯾﺪى ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ در آﯾﺎت اﻟﻬﻰ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ از راه ﺣﻖّ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻰ ﮔﺮدﻧﺪ.‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم : آداب و آﻓﺎت ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫اﻟﻒ. ﺷﺮاﯾﻂ و آداب ﺑﺤﺚ و ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه در اﺣﮑﺎم دﯾﻦ، ﺟﺰﺋﻰ از دﯾﻦ اﺳﺖ و ﺷﺮاﯾﻂ، ﻣﺤﻞ و زﻣﺎن ﺧﺎﺻﻰ دارد ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻰﮔﺮدد، ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺮاﯾﻂ و آداب آن را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ در اﯾﻦ اﻣﺮ از ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺧﺼﻮﺻﺎ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‬ ‫ﭘﯿﺮوى ﻧﻤﺎﯾﺪ، ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻫﺎﯾﻰ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰ آورد؛ ﭼﺮا ﮐﻪ اﺧﺬ ﮐﻠﯿﻪ ﻋﻠﻮم دﯾﻨﻰ از اﯾﺸﺎن ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻔﺎﻫﻰ، رواﯾﺎت وارده و‬ ‫ﯾﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط از اﺧﺒﺎر و آﺛﺎر و رواﯾﺎﺗﺸﺎن ﻻزم و ﺿﺮورى اﺳﺖ.‬ ‫٤ و ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﺮدم از روى ﺟﻬﻞ و ﮔﻤﺮاﻫﻰ و ﺑﺪون ﻫﯿﭻ ﮐﺘﺎب و ﺣﺠﺖ روﺷﻦ ، در اﻣﺮ اﻟﻬﻰ ﺑﻪ ﺟﺪال ﻣﻰ ﭘﺮدازﻧﺪ.‬ ‫٥ و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ، دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد را ﺳﺨﺖ وﺳﻮﺳﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﺮﺧﯿﺰﻧﺪ و اﮔﺮ از آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺮوى ﮐﻨﯿﺪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺮك ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ.‬ ‫٦ آﻧﺎن در ﺣﮑﻢ ﺣﻖ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﻖ روﺷﻦ و آﺷﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪ. ﮔﻮﯾﻰ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺮگ ﻣﻰ ﮐﺸﻨﺪ و آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﻨﺪ.‬ ‫٧ آﻧﺎن ﮐﻪ در آﯾﺎت ﺧﺪا ﺑﻰ ﻫﯿﭻ ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻰ راه اﻧﮑﺎر و ﺟﺪل را ﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ، ﺟﺰ ﺗﮑﺒﺮ و ﻧﺨﻮت ﭼﯿﺰى در دل ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آرزوى ﻧﻔﺴﺎﻧﻰ ﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ رﺳﯿﺪ. ﭘﺲ‬ ‫ﺗﻮ(از ﺷﺮّ آن ﻫﺎ) ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ ﮐﻪ او ﺷﻨﻮا و ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ.‬ ‫٧‬
  • 9. ‫1- ﻗﺪاﺳﺖ ﻫﺪف ؛ اﺛﺒﺎت ﺣﻖّ و ﺣﻖّ ﺟﻮﯾﻰ‬ ‫ﻫﺪف از ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻘﺪس ﺑﺎﺷﺪ. ﯾﻌﻨﻰ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪ اﻇﻬﺎر و اﺛﺒﺎت ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮ، ﺧﻮد را ﻣﻄﺮح‬ ‫ﮐﺮدن و اﺑﺰار ﺣﺲ ﻏﻠﺒﻪ و ﭘﯿﺮوزى. از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎى اﻟﻬﻰ ﺑﻮدن ﻫﺪف ﻣﻨﺎﻇﺮه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه ﺟﺰ در ﻣﻮاردى ﮐﻪ اﻣﯿﺪ‬ ‫ﺗﺎﺛﯿﺮ در ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ وﺟﻮد دارد، وارد ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻧﮕﺮدد و اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﺪ ﻃﺮف ﺑﺤﺚ او، ﺳﺨﻦ وى را ﻧﻤﻰ ﭘﺬﯾﺮد، زﯾﺮ ﺑﺎر ﺣﻖ ﻧﻤﻰ رود و‬ ‫ﺑﺮ راى و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﭘﺎﻓﺸﺎرى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ، اﮔﺮ ﭼﻪ ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه او ﮐﺎﻣﻼ روﺷﻦ ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ او ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ.‬ ‫2- اوﻟﻮﯾﺖ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﮑﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه در ﺻﻮرﺗﻰ درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻇﺎﯾﻒ و ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ دﯾﮕﺮى ﮐﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮ از آن اﺳﺖ، در ﻣﯿﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ. اﮔﺮ ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫درﺑﺎره اﻣﺮ واﺟﺐ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺮوع ﺑﺮﮔﺰار ﮔﺮدد. ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺠﺎم ﯾﮑﻰ از واﺟﺒﺎت ﮐﻔﺎﯾﻰ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰ ﺷﻮد. اﻣ‪‬ﺎ اﮔﺮ وﻇﯿﻔﻪ و‬ ‫ﺗﮑﻠﯿﻒ دﯾﮕﺮى ﮐﻪ داراى وﺟﻮب ﻋﯿﻨﻰ و ﯾﺎ ﮐﻔﺎﯾﻰ و ﻣﻬﻢ ﺗﺮ از ﺧﻮد ﻣﻨﺎﻇﺮه اﺳﺖ در ﻣﯿﺎن ﺑﺎﺷﺪ، اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ. از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ واﺟﺒﺎت اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ از‬ ‫ﻣﻨﮑﺮات ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدد. ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺮاﺗﺐ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﮑﺮ، ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﺴﺘﺤﺴﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮهاى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‬ ‫ﺑﻮده و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﺎﯾﻞ در اوﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد. ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ وﻗﺎﯾﻊ ﻣﻬﻢ دﯾﻨﻰ ﯾﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻗﺮﯾﺐ اﻟﻮﻗﻮع، اﺧﺘﺼﺎﺻ ﯾﺎﺑﺪ.‬ ‫3- ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻋﻠﻤﻰ‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﻓﺮادى ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد ﮐﻪ داراى اﺳﺘﻘﻼل ﻋﻠﻤﻰ، ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮ، ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﻣﻌﺮوف ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﮐﻨﻨﺪه ﻃﺎﻟﺐ ﺣﻖّ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﺑﯿﺎﻧﺎﺗﺸﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﮔﺮدد. اﮐﺜﺮ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﭼﯿﺮه دﺳﺖ و ﺑﺰرﮔﺎن‬ ‫ﻋﻠﻢ اﺣﺘﺮاز ﻣﻰ ﺟﻮﯾﻨﺪ؛ ﭼﻮن ﻣﻰ ﺗﺮﺳﻨﺪ ﻣﺒﺎدا ﺣﻖّ از رﻫﮕﺬر ﺑﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﭘﺪﯾﺪار و آﺷﮑﺎر ﮔﺮدد. ﻟﺬا ﻋﻼﻗﻪ دارﻧﺪ ﺑﺎ اﺷﺨﺎﺻﻰ ﮐﻪ از‬ ‫ﻟﺤﺎظ ﻋﻠﻤﻰ در درﺟﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮى ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ اﻓﮑﺎر ﺧﻮد را ﺑﺮ ﭼﻨﯿﻦ اﻓﺮادى ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ.‬ ‫4- داﺷﺘﻦ اﺧﻼص و اﻧﺼﺎف در ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮد را داﻋﻰ اﻟﻰ اﻟﻠّﻪ ﺑﺪاﻧﺪ و رﺳﺎﻟﺖ ﻫﺪاﯾﺘﮕﺮى را، ﺑﺮ دوش ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﮐﻨﺪ و ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ را ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﺪف‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺎﺑﺨﺮدان دراﻓﺘﺪ، ﺑﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﺟﺪال و ﺳﺘﯿﺰه ﺑﺮﺧﯿﺰد و ﯾﺎ ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف ﺳﺎزد؛ ﻣﺨﺪوش ﻧﺴﺎزد.‬ ‫5- رﻋﺎﯾﺖ ادب در ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ و روﯾﺎروﯾﻰ‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎﯾﺪ در ﭼﺎرﭼﻮب اﺧﻼق ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﯿﺰه ﺟﻮﯾﻰ و ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﯾﻰ و ﺗﮑﻔﯿﺮ ﻣﻨﺘﻬﻰ ﻧﮕﺮدد. ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه‬ ‫در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ ﺻﺪاﯾﺶ را از ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺘﻌﺎرف و ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﻧﮑﻨﺪ؛ زﯾﺮا اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺿﻌﻒ و ﻣﻐﻠﻮﺑﯿﺖ اﺳﺖ. ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻟﺤﻨﻰ آرام و ﻣﺘﯿﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺗﺎ ﮔﻔﺘﺎر او ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮى در ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫٨‬
  • 10. ‫رﻋﺎﯾﺖ ادب و ﻧﺰاﮐﺖ در ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دﻗﯿﻘﺎ ﮔﻮش ﻓﺮا داده و ﮐﻼم ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﻗﻄﻊ ﻧﮑﻨﻨﺪ. وﻟﻮ‬ ‫اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد او را ﻗﺒﻞ از ﺗﻤﺎم ﺷﺪن ﮐﻼﻣﺶ ﺑﻔﻬﻤﺪ. اﺧﻼق ﻣﻨﺎﻇﺮه اﯾﺠﺎب ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺠﺎل ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‬ ‫ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﺗﺎ ﻣﻄﻠﺐ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه، ﮐﻼﻣﺶ را ﻗﻄﻊ ﻧﮑﻨﻨﺪ، ﺗﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺼﻮد او را ﮐﺎﻣﻼ ﺑﻔﻬﻤﺪ و ﻫﻢ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ. دور از ادب و ﻧﺰاﮐﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﺑﯿﻦ ﮐﻼم دﯾﮕﺮى ﺣﺮف ﺑﺰﻧﺪ. ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﺎر ﻃﺮف‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺠﻤﻞ و ﻣﺒﻬﻢ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ، ﺗﻨﺎﺳﺐ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﻨﺪ. ﺗﺎ ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺟﺎﯾﻰ ﻧﺮﺳﯿﺪه، وارد ﻣﺒﺤﺚ‬ ‫دﯾﮕﺮى ﻧﺸﻮﻧﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺤﺚ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه و ﻧﺘﯿﺠﻪ اى ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد.‬ ‫6- اﺟﺘﻬﺎد ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه‬ ‫ﺑﻌﻀﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﯾﺪ در ﻓﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ، وﻟﻰ ﮔﺮوﻫﻰ ﭘﺎ را ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪ و ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ در ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﻣﻰ آﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻈﺮات ﺧﻮد را ﺑﯿﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ. ﻟﯿﮑﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه‬ ‫در ﺷﯿﻮه ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎﯾﺪ اﺟﺘﻬﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺳﺮ ﺣﺪ‪ ‬اﺟﺘﻬﺎد ﭘﯿﺶ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫ﺑﺮاى ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻮان ﺧﻮد را در آوردن ﺗﻤﺜﯿﻞ و ﺗﺸﺒﯿﻪ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ، از اﺷﻌﺎر و ﻣﺘﻮن دﯾﻨﻰ،‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻰ، ﻋﻠﻤﻰ و ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺰرﮔﺎن و ﺣﻮادث ﺗﺎرﯾﺨﻰ ﻧﯿﺰ ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮﻧﺪ.‬ ‫ب. آﻓﺎت و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺳﻮء ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻧﺎدرﺳﺖ‬ ‫اﮔﺮ ﺣﺲ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ دﯾﮕﺮان و اﺳﮑﺎت آﻧﻬﺎ در ﻣﻨﺎﻇﺮه و ﻧﯿﺰ ﺟﺎه ﻃﻠﺒﻰ و ﻣﺒﺎﻫﺎت، ﺑﺮ روﺣﯿﻪ ﮐﺴﻰ ﻣﺴﺘﻮﻟﻰ ﮔﺮدد، اﯾﻦ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻤﺎﯾﻼت وى را ﺑﻪ اﻇﻬﺎر و ارﺗﮑﺎب ﻋﻠﻨﻰ ﺗﻤﺎم ﭘﻠﯿﺪى ﻫﺎ ﺳﻮق ﻣﻰ دﻫﺪ. ﺑﺮﺧﻰ از آﻓﺎت ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:‬ ‫1- ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖّ‬ ‫ﯾﮑﻰ از آﻓﺎت ﻣﻨﺎﻇﺮه، ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖّ، ﮐﺮاﻫﺖ از آن و ﺣﺮص و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺷﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آن از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﺪال و ﺳﺘﯿﺰه اﺳﺖ.‬ ‫2- ﺗﻈﺎﻫﺮ و رﯾﺎﮐﺎرى‬ ‫ﯾﮑﻰ دﯾﮕﺮ از آﻓﺎت، رﯾﺎ و ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم، ﺳﻌﻰ و ﺗﻼش ﺑﺮاى ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن دل آﻧﺎن و ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻰ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ راى و ﻧﻈﺮ او را ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻧﻤﻮده و او را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ در ﻣﻨﺎﻇﺮه ﯾﺎرى ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ. رﯾﺎ، ﻧﻮﻋﻰ ﺑﯿﻤﺎرى اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺑﺰرگ ﺗﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻓﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ.‬ ‫3- ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ‬ ‫ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را از ﺗﯿﺮرس ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ دور ﻧﮕﻪ دارد ﺑﻪ وﯾﮋه اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ او اﯾﺮاد و اﺷﮑﺎل وارد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ،‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر و ﺳﺨﻦ او را رد ﮐﻨﻨﺪ و اﺳﺘﺪﻻل او در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮدم ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺗﻠﻘﻰ ﮔﺮدد.‬ ‫٩‬
  • 11. ‫4- ﮐﯿﻨﻪ ﺗﻮزى و ﺣﺴﺪ‬ ‫از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺳﻮء ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ، ﺣﻘﺪ و ﮐﯿﻨﻪ اﺳﺖ. وﻗﺘﻰ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﯾﻰ ﺑﺮ ا‪‬ﻋﻤﺎل ﻏﻀﺐ، ﺧﺸﻢ ﺧﻮﯾﺶ را ﻓﺮو ﻣﻰ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﺪ، اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﻘﺪ در دل او ﺟﺎى ﻣﻰ ﮔﯿﺮد. ﻣﻘﺼﻮد از ﺣﻘﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻠﺐ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﺣﺴﺎس ﺑﻐﺾ و ﻧﻔﺮت‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ. ﺣﻘﺪ و ﮐﯿﻨﻪ ﮐﻪ ﺛﻤﺮه ﻏﻀﺐ و ﺧﺸﻢ اﺳﺖ، اﻣﻮر زﺷﺖ و ﺣﺎﻻت ﻧﺎﭘﺴﻨﺪى را ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻣﻰ آورد ﮐﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺣﺴﺪ، ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﯾﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻮادث ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ، ﻋﺰﻟﺖ و ﮐﻨﺎره ﮔﯿﺮى از ﻣﺮدم، ﺑﻪ زﺑﺎن آوردن ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺎروا و زﺷﺖ از‬ ‫ﻗﺒﯿﻞ دروغ، ﻏﯿﺒﺖ و. . . ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ اﻣﻮر ﻧﮑﻮﻫﯿﺪه و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ از ﻧﺘﺎﯾﺞ و آﺛﺎر ﺳﻮء ﺣﻘﺪ و ﮐﯿﻨﻪ ﺗﻮزى ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫5- ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺎروا و ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎى ﺣﺮام‬ ‫ﺑﻪ زﺑﺎن آوردن ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺎروا و زﺷﺖ از ﻗﺒﯿﻞ دروغ، ﻏﯿﺒﺖ و. . . از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫6- ﺗﮑﺒ‪‬ﺮ و ﺧﻮد ﺑﺰرگ ﺑﯿﻨﻰ‬ ‫8‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ: ﻣﻦ ﺗﻮاﺿﻊ ﻟﻠّﻪ رﻓﻌﻪ اﻟﻠّﻪ و ﻣﻦ ﺗﮑﺒ‪‬ﺮ وﺿﻌﻪ اﻟﻠّﻪ‬ ‫7- ﺗﺠﺴﺲ و ﮐﻨﺠﮑﺎوى در ﻋﯿﻮب ﻃﺮف ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﭘﻰ ﮔﯿﺮى و ﺗﺠﺴﺲ در ﻋﯿﻮب و زﺷﺘﻰ ﻫﺎى اﻓﺮاد از دﯾﮕﺮ آﻓﺎت ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ. ﺷﺨﺺ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه، در ﺻﺪد ﯾﺎﻓﺘﻦ و‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮى ﻟﻐﺰش و زﺑﺎﻧﻰ و ﯾﺎ دﯾﮕﺮ ﻟﻐﺰش ﻫﺎى ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺮﺑﻪ اى ﺑﺮاى ﺗﺤﮑﯿﻢ ﺳﺨﻨﺎن، و‬ ‫ﭘﺎﮐﻰ ﮐﺎذب ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺒﺮد و اﺣﯿﺎﻧﺎ ﮐﻤﺒﻮد و ﻧﻘﺎﯾﺺ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن وﺳﯿﻠﻪ ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﯾﺪ.‬ ‫8- ﺷﺎدﻣﺎﻧﻰ از اﻧﺪوه دﯾﮕﺮان و ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﻰ از ﺷﺎدﻣﺎﻧﻰ دﯾﮕﺮان‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻏﺎﻟﺒﺎ در ﻗﻠﻮب ﮐﺴﺎﻧﻰ راه دارد ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﮑﺎت اﻓﺮاد ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺲ اﺷﺘﯿﺎق ﺑﻪ اﻇﻬﺎر ﻓﻀﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮادران‬ ‫اﯾﻤﺎﻧﻰ ﺷﺎن ﺑﺮ ﻗﻠﺐ آﻧﻬﺎ ﭼﯿﺮه ﺷﺪه اﺳﺖ.‬ ‫9- ﺧﻮدﺳﺘﺎﯾﻰ‬ ‫ﮔﺎﻫﻰ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه ﯾﺎ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﯿﺎن و ﯾﺎ ﺑﺎ اﺷﺎره و ﮐﻨﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺎﯾﯿﺪ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد، و زﺷﺖ و ﻧﺎدرﺳﺖ ﺟﻠﻮه دادن ﺳﺨﻦ‬ ‫9‬ ‫دﯾﮕﺮان، ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﺧﻮدﺳﺘﺎﯾﻰ دﭼﺎر ﻣﻰ ﺷﻮد. در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ: ﻓﻼ ﺗﺰﮐّﻮا اءﻧﻔﺴﮑﻢ‬ ‫از ﺣﮑﯿﻤﻰ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ: ﺳﺨﻦ درﺳﺘﻰ ﮐﻪ اﻇﻬﺎرش ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ، ﭼﯿﺴﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ داد: اﯾﻦ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﻮدش را ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻧﻤﺎﯾﺪ.‬ ‫٨ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺗﮑﺒ‪‬ﺮ ورزد ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺧﻮار ﻣﻰ ﮔﺮداﻧﺪ و ﻫﺮ ﮐﺲ ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ، ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺎﻻ ﻣﻰ ﺑﺮد.‬ ‫٩ ﺧﻮدﺳﺘﺎﯾﻰ ﻧﮑﻨﯿﺪ‬ ‫٠١‬
  • 12. ‫01- ﻧﻔﺎق و دو روﯾﻰ‬ ‫ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮه در ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﻇﻬﺎر ﻣﺤﺒﺖ و اﺷﺘﯿﺎق ﮐﺮده و ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻰ و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ، در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ‬ ‫در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﺑﻐﺾ و ﮐﯿﻨﻪ اى درون آﻧﻬﺎ را ﻓﺮا ﻣﻰ ﮔﯿﺮد. ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠّﻰ اﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ:‬ ‫إذا ﺗﻌﻠّﻢ اﻟﻨّﺎس اﻟﻌﻠﻢ وﺗﺮﮐﻮا اﻟﻌﻤﻞ وﺗﺤﺎﺑﻮا ﺑﺎﻻﻟﺴﻦ وﺗﺒﺎﻏﻀﻮا ﺑﺎﻟﻘﻠﻮب وﺗﻘﺎﻃﻌﻮا ﻓﻰ اﻻرﺣﺎم ﻟﻌﻨﻬﻢاﻟﻠّﻪ ﻋﻨﺪ ذﻟﮏ ﻓﺎﺻﻤ‪‬ﻬﻢ‬ ‫01‬ ‫واﻋﻤﻰ اﺑﺼﺎرﻫﻢ‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم: ﺷﯿﻮه ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻧﺒﯿﺎ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم‬ ‫از راه ﻫﺎى ﻋﻤﺪه دﻋﻮت اﻧﺒﯿﺎ در ﻫﻤﻪ دوران ﻫﺎ، ﺟﺪال ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ روش ﺑﻮده اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﺟﺪال ﻫﺎ، ﻋﺎﻃﻔﻪ، اﺣﺘﺮام اﻧﺴﺎﻧﻰ،‬ ‫روﺷﻨﮕﺮى، اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻨﻄﻘﻰ، ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ، ﺗﻮﮐﻞ اﯾﻤﺎﻧﻰ و. . . رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ. اﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:‬ ‫1. دﻋﻮت ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻧﻔﻰ ﺷﺮك‬ ‫دﻋﻮت ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻧﻔﻰ ﺷﺮك رﺳﺎﻟﺖ ﻫﻤﻪ اﻧﺒﯿﺎ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم اﺳﺖ و آﻧﺎن در ﻫﺮ ﻓﺮﺻﺘﻰ ﺿﻤﻦ ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﻪ آن‬ ‫ﻣﻰ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮش ﺗﻮﺣﯿﺪ واﻗﻌﻰ، راه دﺳﺘﯿﺎﺑﻰ ﺑﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻫﺎى اﺧﻼﻗﻰ اﺳﺖ. ﺣﻀﺮت ﻧﻮح ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻣﺮدم ﺑﺖ‬ ‫ﭘﺮﺳﺖ را ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻓﺮا ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﺪ وﻟﻰ ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﻮدن ﺣﻀﺮت از اﻃﺎﻋﺖ او ﺳﺮﺑﺎز ﻣﻰ زدﻧﺪ.‬ ‫2. ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻗﻮم ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻧﻮح ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ او ﺧﯿﺮﺧﻮاه آﻧﺎن اﺳﺖ و ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺮاﺗﺐ دﻟﺴﻮزى ﺧﻮد را‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ، ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ: ﯾﺎ ﻗﻮم. ﺳﭙﺲ اوﻟﯿﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدى ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﮕﺮاﯾﯿﺪ.‬ ‫3. ﮔﻔﺘﺎر آرام و رﻋﺎﯾﺖ ادب در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻬﻤﺖ ﻫﺎ‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﻧﺮم و آرام ﯾﮑﻰ از روش ﻫﺎى ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻤﺎم ﻣﺒﻠﻐﺎن اﻟﻬﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮﯾﺶ از ﻫﺮ ﮔﺮوه و ﻃﺒﻘﻪ اى ﮐﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫ﺑﺎ زﺑﺎن ﻧﺮم و ﮔﻔﺘﺎر دﻟﭙﺬﯾﺮ ﺗﮑﻠﻢ ﮐﻨﻨﺪ و از ﺗﻨﺪ ﺧﻮﯾﻰ و ﺳﺨﺘﮕﯿﺮى ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﻧﺪ. اﻧﺒﯿﺎ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻫﻤﻮاره ﮐﺮاﻣﺖ ذاﺗﻰ و ﻋﺰت‬ ‫ﻣﻌﻨﻮى اﻧﺴﺎن را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ و در ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎ ﺣﺮﻣﺖ ﻫﺎ را در ﻫﺮ ﺷﺮاﯾﻄﻰ ﺣﺘﻰ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺗﻬﻤﺖ ﻫﺎى ﺑﻰ اﺳﺎس رﻋﺎﯾﺖ‬ ‫11‬ ‫ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ. ﻟﺬا ﺑﻪ ﺟﺎى ﺗﻨﺪ ﺧﻮﯾﻰ، ﻓﻘﻂ اﺗﻬﺎم ﻣﻄﺮح ﺷﺪه را ﻧﻔﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ. و إ ذا ﻣﺮّوا ﺑﺎﻟﻠّﻐﻮ ﻣﺮّوا ﮐﺮاﻣﺎ‬ ‫٠١ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ را ﻓﺮا ﻣﻰ ﮔﯿﺮﻧﺪ، و ﻟﯿﮑﻦ آن را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﻤﻰ ﺑﻨﺪﻧﺪ و ﺑﺎ زﺑﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ اﻇﻬﺎر دوﺳﺘﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ وﻟﻰ ﻗﻠﺒﺎ ﮐﯿﻨﻪ دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ دل‬ ‫دارﻧﺪ و رﺷﺘﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﻧﺰدﯾﮑﺎن را از ﻫﻢ ﻣﻰ ﮔﺴﻠﻨﺪ، ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آﻧﺎن را از رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ، ﻃﺮد ﻧﻤﻮده و آﻧﻬﺎ را ﮐﻮر و ﮐﺮ ﻣﻰ ﺳﺎزد.‬ ‫١١ ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻟﻐﻮى ﺑﮕﺬرﻧﺪ، ﺑﺰرﮔﻮاراﻧﻪ از آن درﮔﺬرﻧﺪ.‬ ‫١١‬
  • 13. ‫4. اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻨﻄﻘﻰ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻟﻬﻰ ﺑﻪ ﺳﺆ اﻻت و ادﻋﺎﻫﺎى اﻓﺮاد ﮔﻮش ﻣﻰ دادﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻﻟﻰ ﻗﺎﻃﻊ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ. ﺑﺮاى اﻗﻨﺎع‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺐ، ﻻزم اﺳﺖ ادﻋﺎﻫﺎ و ﺳﺆ اﻻت آﻧﻬﺎ ارزﯾﺎﺑﻰ ﮔﺮدد و ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ در ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺸﮑﻮﮐﺎت اداﻣﻪ ﯾﺎﺑﺪ. اﮔﺮ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﺮدﯾﺪ اﺳﺖ، آﺳﯿﺐ ﭘﺬﯾﺮ ﺳﺎزد ، ﺑﻪ آﻣﺎده ﮐﺮدن زﻣﯿﻨﻪ ﭘﯿﺮوزى دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻋﻮت‬ ‫ﻧﻮح ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم، ﺷﺎﻫﺪ اﯾﻦ ﺷﺒﻬﻪ ﻫﺎ و ﺗﻬﻤﺖ ﻫﺎ از ﺟﺎﻧﺐ اﺷﺮاف ﻗﻮم ﻧﻮح و ﭘﺎﺳﺦ آرام و ﻣﺴﺘﺪل او ﻣﻰ ﺑﺎﺷﯿﻢ :‬ ‫ﻓﻘﺎل اﻟﻤﻼء اﻟّﺬﯾﻦ ﮐﻔﺮوا ﻣﻦ ﻗﻮﻣﻪ ﻣﺎ ﻧﺮاك إﻟّﺎ ﺑﺸﺮا ﻣﺜﻠﻨﺎ وﻣﺎ ﻧﺮاك اﺗّﺒﻌﮏ إﻟّﺎ اﻟّﺬﯾﻦ ﻫﻢ اراذﻟﻨﺎ ﺑﺎدى اﻟﺮّاى وﻣﺎ ﻧﺮى ﻟﮑﻢ ﻋﻠﯿﻨﺎ ﻣﻦ ﻓﻀﻞ ﺑﻞ‬ ‫21‬ ‫ﻧﻈﻨّﮑﻢ ﮐﺎذﺑﯿﻦ ﻗﺎل ﯾﺎ ﻗﻮم اراﯾﺘﻢ إن ﮐﻨﺖ ﻋﻠﻰ ﺑﯿ‪‬ﻨﮥ ﻣﻦ رﺑ‪‬ﻰ وآﺗﺎﻧﻰ رﺣﻤﮥ ﻣﻦ ﻋﻨﺪه ﻓﻌﻤ‪‬ﯿﺖ ﻋﻠﯿﮑﻢ اﻧﻠﺰﻣﮑﻤﻮﻫﺎ واﻧﺘﻢ ﻟﻬﺎ ﮐﺎرﻫﻮن‬ ‫5. ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭘﺮﺳﺸﮕﺮ ) اﺳﺘﺪﻻل ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ(‬ ‫اﻧﺒﯿﺎ ﮔﺎﻫﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺒﻬﺎت ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن، ﺑﻪ ﺟﺎى ﺑﺤﺚ و اﺳﺘﺪﻻل ﻫﺎى ﭘﯿﭽﯿﺪه، ﺑﺎ ﻃﺮح ﺳﺆاﻻﺗﻰ ﺳﺎده، ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﺑﻪ ﻋﺠﺰ ﻣﻰ‬ ‫ﮐﺸﺎﻧﺪﻧﺪ. ﯾﻌﻨﻰ از ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﮑﺎر ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﮏ رﺳﺎﻧﺪه و در اﯾﻦ زﻣﺎن آﻧﻬﺎ آﻣﺎده ﺷﻨﯿﺪن ﺣﻘﺎﯾﻖ و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ آن ﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ.‬ ‫ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮارد، دﻋﻮت ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎﯾﻰ دﻗﯿﻖ و ﻋﻤﯿﻖ آﻏﺎز ﮐﺮده اﺳﺖ.‬ ‫31‬ ‫إذ ﻗﺎل ﻻﺑﯿﻪ و ﻗﻮﻣﻪ ﻣﺎ ﻫﺬه اﻟّﺘﻤﺎﺛﯿﻞ اﻟّﺘﻰ اﻧﺘﻢ ﻟﻬﺎ ﻋﺎﮐﻔﻮن‬ ‫6. ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬ ‫ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم در ﻣﻨﺎﻇﺮات و ﮔﻔﺖ و ﮔﻮﻫﺎى ﺧﻮد، از روش ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ، ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ در اﯾﻦ‬ ‫41‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻰ ﺧﻮرد: ﻗﺎل اﺗﻌﺒﺪون ﻣﺎ ﺗﻨﺤﺘﻮن و اﻟﻠّﻪ ﺧﻠﻘﮑﻢ و ﻣﺎ ﺗﻌﻤﻠﻮن‬ ‫7. اﺳﺘﺪﻻل از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت‬ ‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ، ﻣﺎه و دﯾﮕﺮ اﺟﺮام آﺳﻤﺎﻧﻰ، ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺖ ﻫﺎ، ﺑﯿﻨﺎﯾﻰ و ﺷﻨﻮاﯾﻰ ﺑﺖ ﻫﺎ و ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﺳﻨﮓ، از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﻮر ﻣﺤﺴﻮﺳﻰ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﻨﺎﻇﺮات اﺑﺮاﻫﯿﻤﻰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﺮﻓﺖ.‬ ‫٢١‬ ‫اﺷﺮاف ﻗﻮم ﻧﻮح آن ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ: ﻣﺎ ﺗﻮ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﺑﺸﺮى ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻤﻰ داﻧﯿﻢ و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ از ﺗﻮ ﭘﯿﺮوى ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﺟﺰ اﻓﺮاد ﭘﺴﺖ و اراذل‬ ‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺰﯾﺖ و ﺑﺮﺗﺮى ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻤﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﻤﺎ را دروﻏﮕﻮ ﻣﻰ ﭘﻨﺪارﯾﻢ. ﻧﻮح ﮔﻔﺖ: اى ﻗﻮم ﻣﻦ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﺪ ﻫﺮ ﮔﺎه‬ ‫ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺮا دﻟﯿﻞ روﺷﻦ و رﺣﻤﺖ ﻣﺨﺼﻮص از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﻄﺎ ﺷﺪه آﯾﺎ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ؟ آﯾﺎ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را )ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت( اﺟﺒﺎر ﻣﻰ‬ ‫ﮐﻨﻢ و ﺷﻤﺎ اﻇﻬﺎر ﺗﻨﻔﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﺪ؟‬ ‫٣١ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻗﻮﻣﺶ ﮔﻔﺖ: اﯾﻦ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻫﺎ و ﺑﺖ ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪ، ﭼﯿﺴﺖ؟‬ ‫٤١ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ : آﯾﺎ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﻮد ﺗﺮاﺷﯿﺪه اﯾﺪ، ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪ؟ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ و آﻧﭽﻪ ﻣﻰ ﺳﺎزﯾﺪ را ﺧﺪا ﺧﻠﻖ ﮐﺮده اﺳﺖ.‬ ‫٢١‬
  • 14. ‫8. اﻧﺬار و اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﮐﺎن‬ ‫ﻗﻮم ﻧﻮح ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺮك و ﮔﻨﺎه در ﻣﻌﺮض ﻋﺬاب ﺑﻮدﻧﺪ. ﺣﻀﺮت ﻧﻮح ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺸﺪار ﻣﻰ داد، آﻧﻬﺎ را از ﺑﯿﻢ آن ﻋﺬاب ﻣﻰ ﺗﺮﺳﺎﻧﺪ‬ ‫و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ از ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻰ و ﺷﺮك دﺳﺖ ﺑﺮﻧﺪارﻧﺪ، ﻋﺬاب ﺣﺘﻤﺎ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ.‬ ‫9. اﻗﻨﺎع ﺗﺪرﯾﺠﻰ )ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ(‬ ‫در اﯾﻦ روش ﮔﺎﻫﻰ ﻣﺒﻠﻎ، ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ اﻋﺘﻘﺎد ﻗﺎﻃﻊ و ﺟﺎزم ﺑﻪ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺧﺎﺻﻰ، در ﺑﺮﺧﻮرد و ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ، ﻣﻮﻗﺘﺎ از آن ﻋﻘﺎﯾﺪ‬ ‫ﺗﻨﺎزل ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎم ﺑﺤﺚ، ﻫﻤﺮاه و ﻫﻢ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ. ﺣﻀﺮت ﺻﺎﻟﺢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم در ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ‬ ‫ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻗﻨﺎع ﺗﺪرﯾﺠﻰ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﻣﻰ ﮐﺮد.‬ ‫01. ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ رﺋﯿﺲ ﮔﺮوه‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ آداب ﻣﻨﺎﻇﺮه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﻓﺮادى ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮ، ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ، ﻣﻌﺮوف، و ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬار ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ در‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﺤﮑﻮﻣﯿﺖ، ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮﺳﺪ. از اﯾﻦ رو ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻰ در ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ رؤﺳﺎى‬ ‫ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻓﮑﺮى و ﻋﻘﯿﺪﺗﻰ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ. ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﺎ ﻧﻤﺮود ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻌﺎﺻﺮش ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻰ ﭘﺮدازد.‬ ‫11. ﺗﺤﺮﯾﮏ وﺟﺪان ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‬ ‫در روش ﻋﺎﻃﻔﻰ، ﻗﺮآن ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺳﺘﺪﻻﻟﻰ را ﺑﺎ ﻟﻄﺎﻓﺖ ﻣﻄﺮح ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻋﻮاﻃﻒ اﻧﺴﺎﻧﻰ را ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ. ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﯿﻢ‬ ‫51‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﺎ اراﺋﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﺗﮑﺎن دﻫﻨﺪه ﮐﻪ در آن وﺟﺪان اﻓﺮاد ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب اﺳﺖ، ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ: اءﻓﺮاءﯾﺘﻢ ﻣﺎ ﮐﻨﺘﻢ ﺗﻌﺒﺪون‬ ‫21. ﺑﺎﻃﻞ ﮐﺮدن ﻣﺪ‪‬ﻋﺎى اﻓﺮاد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اد‪‬ﻋﺎى ﺧﻮد آﻧﻬﺎ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻫﻮﺷﯿﺎرى و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺨﻦ ﻃﺮف ﻣﻨﺎﻇﺮه، اﯾﺸﺎن را ﻣﺤﮑﻮم ﻣﯽ ﮐﺮد.‬ ‫31. اوﻟﻮﯾﺖ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﮑﺮ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮاى اﯾﻦ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را از آﻓﺎت و اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﭘﺎك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ، ﻫﻤﻮاره ﻗﻮم ﺧﻮد را از ﻣﻨﮑﺮات ﻧﻬﻰ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺎرﻫﺎى ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و ﺣﺴﻨﻪ دﻋﻮت ﻣﻰ ﻧﻤﻮد. ﻟﺬا اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﮑﺮ را ﺳﺮ ﻟﻮﺣﻪ دﻋﻮت ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻰ دادﻧﺪ.‬ ‫41. ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ در اﻇﻬﺎر ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﺗﺒﻠﯿﻎ رﺳﺎﻟﺖ‬ ‫اﻋﻼم ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ، ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن را ﺑﻪ اﻗﻨﺎع ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺮدﯾﺪ را در اذﻫﺎن آﻧﺎن از ﺑﯿﻦ ﻣﻰ ﺑﺮد.‬ ‫٥١ آﯾﺎ در آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪ ﺗﺎﻣﻞ ﮐﺮده اﯾﺪ؟‬ ‫٣١‬
  • 15. ‫51. ﯾﺎدآورى ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى اﻟﻬﻰ‬ ‫ﯾﺎدآورى ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى اﻟﻬﻰ در ﺧﻼل ﺑﺤﺚ، ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ، زﻧﺪه ﻧﻤﻮدن ﻋﺰت ﻧﻔﺲ اﯾﻤﺎﻧﻰ اﺳﺖ.‬ ‫61. ﺗﺮدﯾﺪ اﻓﮑﻨﻰ در ﻣﯿﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﺎﻃﻞ ﻋﺎرى از اﺻﺎﻟﺖ و اﺳﺘﺤﮑﺎم اﺳﺖ: ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﯿﺎد آن آﺳﺎﻧﺘﺮ از ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدن ﺑﻨﯿﺎد ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ.‬ ‫71. اﯾﺠﺎز ﺑﻌﺪ از اﻃﻨﺎب‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠّﻰ اﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ درﺑﺎره ﻋﯿﺴﻰ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ. ﺧﺪاوﻧﺪ دو دﻟﯿﻞ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﯿﺎن ﻣﻰﮐﻨﺪ.‬ ‫1. ﺧﺪا ﻋﯿﺴﻰ را ﺧﻠﻖ ﮐﺮد. ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﺑﺎﺷﺪ، ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد، ﻧﻪ آﻧﮑﻪ ﻣﻘﺎم اﻟﻮﻫﯿﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫2. آﻓﺮﯾﺪن و ﺧﻠﻖ ﻋﯿﺴﻰ، ﺑﺎﻻﺗﺮ از آﻓﺮﯾﺪن آدم ﻧﯿﺴﺖ. ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺼﺎرى ﺑﺮاى آدم ﻫﻢ ﻣﻘﺎم اﻟﻮﻫﯿﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻧﺪ.‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ اﻧﺒﯿﺎ‬ ‫در ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪى ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﮐﻪ در ﻣﻮرد اﻧﺒﯿﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ، ﻣﻰ ﺗﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ آﻧﺎن را ﻋﻼوه ﺑﺮ روﺷﻬﺎ، در روح دﻋﻮت آﻧﺎن داﻧﺴﺖ.‬ ‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم را ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎ در ﻣﻮرد اﻧﺒﯿﺎى دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﯿﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ:‬ ‫61‬ ‫ادع إﻟﻰ ﺳﺒﯿﻞ رﺑ‪‬ﮏ ﺑﺎﻟﺤﮑﻤﮥ و اﻟﻤﻮﻋﻈﮥ اﻟﺤﺴﻨﮥ و ﺟﺎدﻟﻬﻢ ﺑﺎﻟّﺘﻰ ﻫﻰ اﺣﺴﻦ‬ ‫در اﯾﻨﺠﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺳﻪ اﻣﺮ ﺷﻤﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ:‬ ‫اول : اﺳﺘﺪﻻل و ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫دوم : ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺣﺴﻨﻪ )اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺧﻄﺎﺑﻪ، ارﺷﺎد، و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ(‬ ‫ﺳﻮم : ﺟﺪل و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﻣﻰ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻋﻮت اﻧﺒﯿﺎ ﻏﯿﺮ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻌﮕﯿﺮى ﻓﮑﺮى ﻗﺒﻠﻰ ﻧﺪارﻧﺪ و آﻣﺎده ﭘﺬﯾﺮش ﺣﻖّ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﮔﺮوﻫﻬﺎى‬ ‫دﯾﮕﺮى ﻧﯿﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻌﮕﯿﺮى ﻣﺨﺎﻟﻒ، دﻋﻮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را رد‪ ‬ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ؛ ﯾﻌﻨﻰ از اول ﯾﮑﻰ ﻣﻮﺿﻌﮕﯿﺮى ﻣﺨﺎﻟﻒ‬ ‫داﺷﺘﻪ و در ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد ﺳﺮﺳﺨﺖ و ﻣﺘﻌﺼﺐ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺣﺴﻨﻪ، ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﻗﺎﻧﻊ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﻤﻰ ﺷﺪﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ اﻧﺒﯿﺎ را درك ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ، ﻋﻨﺎد ﻣﻰ ورزﯾﺪﻧﺪ. اﻧﺒﯿﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮔﺮوه از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺠﺎدﻟﻪ، ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ.‬ ‫٦١ اى رﺳﻮل ﻣﺮدﻣﺎن را ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ و ﺑﺮﻫﺎن و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻧﯿﮑﻮ ﺑﻪ راه ﺧﺪا دﻋﻮت ﻧﻤﺎ و ﺑﺎ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻦ.‬ ‫۴١‬
  • 16. ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم : ﺳﯿﺮه اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‬ ‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‬ ‫اﯾﺸﺎن در روز دوﺷﻨﺒﻪ ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻣﺎه رﺑﯿﻊ اﻻول ﺳﺎل 38 ﻫﺠﺮى، ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ آﻏﺎز ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ ﻣﯿﻼدى در ﺷﻬﺮ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪﻧﺪ.‬ ‫اﯾﺸﺎن 21 ﺳﺎل ﺗﺤﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺟﺪ ﺑﺰرﮔﻮارﺷﺎن اﻣﺎم ﺳﺠﺎد ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﺲ از آن، ﺗﺤﺖ ﺗﻮﺟﻬﺎت ﭘﺪر ﻋﺎﻟﯿﻘﺪرﺷﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ.‬ ‫اوﺿﺎع ﺳﯿﺎﺳﻰ ﻋﺼﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدق‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ده ﺧﻠﯿﻔﻪ اﻣﻮى و دو ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﻰ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ. وﻻدت اﻣﺎم در روزﮔﺎر ﺣﮑﻮﻣﺖ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ ﻣﺮوان ﺑﻮد. ﭘﺲ از ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ، ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ، ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ، ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ، ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ، وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ، ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ، اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ و‬ ‫ﻣﺮوان ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺮوان، ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻨﻰ اﻣﯿ‪‬ﻪ در ﺳﺎل 231 ﻫﺠﺮى، ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ و دوﻟﺖ ﺑﻨﻰ‬ ‫ﻋﺒﺎس زﻣﺎم اﻣﻮر را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ. ﺳﻔﺎح ﻋﺒﺎﺳﻰ اوﻟﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻮد. ﻣﻨﺼﻮر آﺧﺮﯾﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺎم ﺑﻮد ﮐﻪ در‬ ‫ﺳﺎل دﻫﻢ ﺣﮑﻮﻣﺖ وى، اﻣﺎم ﺑﻌﺪ از 43 ﺳﺎل اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ. اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ در ﮐﺎر ﺳﯿﺎﺳﻰ دﺧﺎﻟﺖ‬ ‫ﻧﻤﻰ ﮐﺮد اﻣ‪‬ﺎ ﻃﺮﺣﻰ ﺳﯿﺎﺳﻰ ﺑﻨﯿﺎد ﻧﻬﺎد ﮐﻪ ﺑﺮاى اﺻﻼﺣﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎرى و ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ، ﺟﺎﻣﻊ ﺑﻮد.‬ ‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ و ﻓﮑﺮى ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻋﺼﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدق‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﺗﺼﺮف ﺳﺮزﻣﯿﻨﻬﺎى زﯾﺎدى در اﻗﺼﻰ ﻧﻘﺎط دﻧﯿﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن اﺳﻼم، ﺷﻬﺮﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن از ﺷﺮق آﺳﯿﺎ ﺗﺎ ﻏﺮب‬ ‫آﻓﺮﯾﻘﺎ و ﺟﻨﻮب اروﭘﺎ ﺗﺤﺖ ﺳﯿﻄﺮه ﺣﮑﻮﻣﺖ ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﻣﮑﺘﺐ اﺳﻼم درآﻣﺪﻧﺪ و ﻣﻠﯿﺘﻬﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ زﺑﺎن، آداب، رﺳﻮم و ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫ﻫﺎى ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ. ﺑﺪﯾﻬﻰ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ در ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪه و از ﻫﻢ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ‬ ‫اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎى اﯾﺮاﻧﻰ، روﻣﻰ و ﻧﯿﺰ آﻓﺮﯾﻘﺎﯾﻰ و اروﭘﺎﯾﻰ وارد ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻰ ﺷﺪ. در آن ﻋﺼﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﺎ و ﺧﻄﻮط ﻓﮑﺮى‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻰ ﺑﺎ ﻫﺠﻮم ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻰ، ﺷﮏ و ﺷﺒﻬﻪ ﻫﺎﯾﻰ را ﮔﺴﺘﺮش داد. اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺗﺼﻮف داﻣﻨﻪ دار ﺷﺪ و اﻓﮑﺎر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﻘﻬﻰ و‬ ‫ﻧﯿﺰ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ راى و ﻗﯿﺎس و اﺳﺘﺤﺴﺎن ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ.‬ ‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ و اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟﺴ‪‬ﻼم از ﺷﺮاﯾﻂ و ﺟﻮ‪ ‬اﻧﺘﻘﺎل ﻋﻠﻮم اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده، ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﺎت ﻣﻨﺎﻇﺮه در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎى‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻋﻠﻮم ﺟﺪﯾﺪ ﻧﯿﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ. ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎى ﻣﺬﻫﺐ ﺷﯿﻌﻪ ﮐﻪ از زﻣﺎن ﺣﯿﺎت رﺳﻮل ﺧﺪا ﭘﻰ رﯾﺰى ﺷﺪه ﺑﻮد، در زﻣﺎن اﻣﺎم‬ ‫ﺻﺎدق ﻣﺤﮑﻢ و اﺳﺘﻮار ﮔﺸﺖ و ﺑﺎ آن، ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻈﯿﻢ ﻓﮑﺮى - ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺟﻌﻔﺮى ﻣﺸﻬﻮر ﮔﺸﺖ.‬ ‫داﻧﺸﮕﺎﻫﻰ ﺑﻪ وﺳﻌﺖ ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫ﻫﻤﻪ اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم از ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ زﻣﺎﻧﻰ ﯾﮑﺴﺎن و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺟﻬﺖ اﺑﻼغ و اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻟﺖ اﻟﻬﻰ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮدﻧﺪ.‬ ‫در زﻣﺎن اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﻓﻀﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﺎﮔﺮدان ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﮐﺮد:‬ ‫۵١‬
  • 17. ‫اﻣﺎم اﺑﺎن ﺑﻦ ﺗﻐﻠﺐ را ﺑﺮاى ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻘﻬﻰ، زرارة ﺑﻦ اﻋﯿﻦ را ﺑﺮاى ﻣﻨﺎﻇﺮات ﻓﻘﻬﻰ، ﻣﺆﻣﻦ اﻟﻄﺎق را ﺑﺮاى ﺑﺤﺚ ﻫﺎى ﮐﻼﻣﻰ و‬ ‫اﻋﺘﻘﺎدى، و. . . اﻣﺮ ﻣﻰ ﻧﻤﻮد. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﺣﮑﻢ را ﺑﺮاى ﻣﻨﺎﻇﺮه در ﺑﺤﺜﻬﺎى اﻣﺎﻣﺖ و ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻣﻌﯿﻦ ﻧﻤﻮد.‬ ‫ﺷﺎﮔﺮدان و ﺣﺎﻣﻼن ﻓﻘﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق در زﻣﺎﻧﻰ ﻣﻰ زﯾﺴﺖ ﮐﻪ در اﺛﺮ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻨﻰ ﻣﺮوان و ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺎس، ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺮاى ﺑﯿﺎن ﻣﻌﺎرف دﯾﻨﻰ و‬ ‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﺎﮔﺮدان ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮد. اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ و اﻣﺎم ﺻﺎدق در ﺣﺎﻟﻰ ﺑﯿﺎن ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻰ را ﺷﺮوع ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎرى از اﺣﺎدﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺻﻠّﻰ اﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻌﺎرف دﯾﻨﻰ و اﺣﮑﺎم و ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺎت ﯾﺎ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ و ﯾﺎ ﺑﺎ اﺣﺎدﯾﺚ ﺟﻌﻠﻰ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد. اﻣﺎم‬ ‫ﺻﺎدق ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺸﺮ و اﺣﯿﺎى ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻰ، ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺎﺳﻰ و ﮔﺴﺘﺮده اى را آﻏﺎز ﮐﺮد و ﻃﻰ 43 ﺳﺎل اﻣﺎﻣﺖ ﺧﻮد، ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻰ اﻋﻢ از ﻓﻘﻪ، ﮐﻼم، ﺗﻔﺴﯿﺮ، اﺧﻼق، و ﻣﻌﺎرف دﯾﮕﺮ ﺷﺪﻧﺪ.‬ ‫ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ در ارﺷﺎد ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ: ﻫﻤﻪ ﻣﺤﺪ‪‬ﺛﺎن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ راوﯾﺎن ﻣﻮﺛﻖ و ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ از ﻣﺤﻀﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﻧﺪ، ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ. ﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﮔﺮدان از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻨﺪ. اﻣﺎم ﺻﺎدق در ﻓﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺷﺎﮔﺮداﻧﻰ را ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﺳﻼم و ﻣﮑﺘﺐ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم را ﮔﺴﺘﺮش دﻫﻨﺪ. ﮔﺎﻫﻰ ﺣﻀﺮت‬ ‫اﻓﺮادى را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻰ آﻣﺪﻧﺪ، ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﺧﻮد ارﺟﺎع ﻣﻰ داد ﺗﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ او ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪ.‬ ‫ﺑﺮﺧﻰ از ﺷﺎﮔﺮدان اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﮐﻪ در ﻓﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺗﺒﺤﺮ داﺷﺘﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:‬ ‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ اﺑﺎن ﺑﻦ ﺗﻐﻠﺐ‬ ‫او از ﺷﺎﮔﺮدان اﻣﺎم ﺳﺠﺎد، اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ و اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﻮد و در ﺳﺎل 041 ﯾﺎ 141 ﻫ. ق، در زﻣﺎن ﺣﯿﺎت اﻣﺎم ﺻﺎدق از‬ ‫دﻧﯿﺎ رﻓﺖ. ﺗﺎﻟﯿﻔﺎت او: ﻏﺮﯾﺐ اﻟﻘﺮآن، اﻟﻔﻀﺎﺋﻞ، ﻣﻌﺎﻧﻰ اﻟﻘﺮآن، ﻗﺮاﺋﺎت، و اﻻﺻﻮل. او ﻣﺮد ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺟﻠﯿﻞ اﻟﻘﺪرى ﺑﻮد. در ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻰ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﻪ ﺳﺆ اﻻت ﻣﺮدم ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻰ داد. داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺷﯿﻌﻪ و ﺳﻨﻰ ﺑﺮ وﺛﺎﻗﺖ و ﺗﺸﯿﻊ او ﻣﺘﻔﻖ اﻟﻘﻮﻟﻨﺪ.‬ ‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﺣﮑﻢ‬ ‫از اﺻﺤﺎب اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﻮد. وى از ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﺷﯿﻌﻪ و از ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ در ﻓﻦ ﮐﻼم ﺗﺒﺤ‪‬ﺮ وﯾﮋه اى داﺷﺖ ﺑﻮده. اﻣﺎم‬ ‫ﺻﺎدق، او را در ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﻮان و ﮐﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎل ﺑﻮد، ﺑﺮ ﺑﺴﯿﺎرى از اﺻﺤﺎب ﮐﻬﻨﺴﺎل ﻣﻘﺪم ﻣﻰ داﺷﺖ و ﻣﻰ ﻓﺮﻣﻮد:‬ ‫ﻫﺸﺎم ﺑﺎ دل، زﺑﺎن و دﺳﺘﺶ ﻣﺎ را ﻧﺼﺮت و ﯾﺎرى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ. وى ﺣﯿﻦ ﺳﻔﺮﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﻣﺮدم را ﻧﯿﺰ راﻫﻨﻤﺎﯾﻰ ﻣﻰ ﮐﺮد. ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﻰ‬ ‫اﻻﻣﺎﻣﮥ، اﻟﺪﻻﻻت ﻋﻠﻰ ﺣﺪوث اﻻﺷﯿﺎء، اﻟﺮّد ﻋﻠﻰ اﻟﺰﻧﺎدﻗﮥ، اﻟﺮّد ﻋﻠﻰ ﻫﺸﺎم اﻟﺠﻮاﻟﯿﻘﻰ، اﻟﺮّد ﻋﻠﻰ اﺻﺤﺎب اﻟﻄﺒﺎﯾﻊ و. . . از اوﺳﺖ.‬ ‫زرارة ﺑﻦ اﻋﯿﻦ ﺷﯿﺒﺎﻧﻰ‬ ‫از اﺻﺤﺎب اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ و اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻓﻘﻪ، ﺣﺪﯾﺚ، و ﮐﻼم، ﺑﺼﯿﺮت و آﮔﺎﻫﻰ ﮐﺎﻣﻞ داﺷﺖ و از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‬ ‫ﺗﺮﯾﻦ رﺟﺎل ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻮد. اﻣﺎم او را ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺮاﺟﻌﺎت و ﻓﺘﻮاى ﻣﺮدم ﻗﺮار داده اﺳﺖ. او ﻣﺮدى ﺳﺨﻨﻮر و ﺧﻮش ﺑﯿﺎنو ادﯾﺐ ﺑﻮد.‬ ‫۶١‬
  • 18. ‫ﻣﺆﻣﻦ اﻟﻄﺎق‬ ‫از اﺻﺤﺎب اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق و ﯾﮑﻰ از ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﺣﺎذق ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻮد. وى در ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ، ﻋﻠﻢ ﻓﻘﻪ، ﮐﻼم، ﺣﺪﯾﺚ و ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫درﺑﺎره اﻣﺎﻣﺖ ﺗﺒﺤﺮ زﯾﺎدى داﺷﺖ و ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺎﺿﺮ ﺟﻮاب ﺑﻮد. ﮔﻮﯾﻨﺪ وى در ﻣﺤﻠﻪى ﻃﺎق اﻟﻤﺤﺎل ﻣﻐﺎزه ﺻﺮاﻓﻰ داﺷﺖ و ﺳﮑﻪ‬ ‫ﻫﺎى ﺗﻐﻠﺒﻰ را ﺑﻪ راﺣﺘﻰ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﻰ داد ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ اﻟﻄﺎق ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪ اﻣﺎم دﺷﻤﻨﺎن او را ﺷﯿﻄﺎن اﻟﻄﺎق ﻣﻰ ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ.‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺣﺠ‪‬ﺎج ﺑﺠﻠﻰ‬ ‫وى از ﺷﺎﮔﺮدان اﻣﺎم ﺻﺎدق و اﻣﺎم ﮐﺎﻇﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ. وى در ﻋﻠﻢ ﮐﻼم ﺗﺒﺤﺮ زﯾﺎدى داﺷﺖ و ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻰ ﮐﺮد.‬ ‫ﺣﻤﺮان ﺑﻦ اﻋﯿﻦ ﺷﯿﺒﺎﻧﻰ‬ ‫ﯾﮑﻰ از ﺷﺎﮔﺮدان اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻧﺰد اﯾﺸﺎن ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻰ ﻧﻤﻮد و ﺣﻤﺮان ﺳﺎﮐﺖ ﺑﻮد. ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد: ﭼﺮا ﺳﺎﮐﺘﻰ؟ ﮔﻔﺖ: ﻣﻦ، ﻗﺴﻢ‬ ‫ﺧﻮرده ام، در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻤﺎ، ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﯾﻢ. ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد: ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ اﺟﺎزه ﺳﺨﻦ ﻣﻰ دﻫﻢ. ﺣﻤﺮان ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﺮد.‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن اﻣﺎم ﺻﺎدق‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻰ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ. ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺮﺧﻮرد اﻣﺎم ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻫﺮ ﮐﺪام ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد.‬ ‫1. اﺻﺤﺎب‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﺑﺤﺚ ﺑﯿﻦ ﺷﺎﮔﺮد و اﺳﺘﺎد و ﯾﺎ ﺑﯿﻦ ﺷﺎﮔﺮدان را ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ در ﻋﻠﻮم ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﺒﺤﺮ ﺷﻮﻧﺪ.‬ ‫2. ﻏﻼت‬ ‫ﻏﻼت ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﮐﻮﭼﮑﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ اﺋﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴ‪‬ﻼم ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻋﻘﺎﯾﺪ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎى ﺧﻮد دﻋﻮت ﻣﻰ‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ. از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﺋﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ و اﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰ ﻧﻤﻮدﻧﺪ، ﻫﯿﭻ ﺷﺒﻬﻪ اى ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﺷﯿﻌﻰ و ﺳﻨﻰ در ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﺎن ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰ ﻣﺎﻧﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﺻﺒﺎﺣﻰ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ.‬ ‫3. ﺻﻮﻓﯿﺎن‬ ‫اﻣﺎم در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ آﻧﻬﺎ، ﺑﻪ راﻫﻨﻤﺎﯾﻰ آﻧﻬﺎ ﻣﻰ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻗﺮآن، ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﻣﺮدم از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى اﻟﻬﻰ را ﺟﺎﯾﺰ ﻧﻤﻰ داﻧﺪ.‬ ‫4. ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ‬ ‫ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﻨﺎﻇﺮه و اﺣﺘﺠﺎج، و ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺳﺆال ﮐﺮدن از ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ ﭼﻮن ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن و . . . ﻧﺰد ﺣﻀﺮت ﻣﻰ آﻣﺪﻧﺪ.‬ ‫٧١‬
  • 19. ‫5. اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ )رﺋﯿﺲ ﻣﺬﻫﺐ ﺣﻨﻔﯿﻪ(‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺎره ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ، ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ از اﻣﺎم ﺻﺎدق ﭘﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ.‬ ‫6. ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ اﻧﺲ )رﺋﯿﺲ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎﻟﮑﻰ(‬ ‫او اﻣﺎم ﯾﮑﻰ از ﭼﻬﺎر ﻣﺬﻫﺐ رﺳﻤﻰ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و از اﺻﺤﺎب راى و ﻗﯿﺎس ﺑﻮد. ﻣﺎﻟﮏ درﺑﺎره اﻣﺎم ﮔﻔﺘﻪ: ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﺮ و ﺑﺮﺗﺮ از‬ ‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ از ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻋﻠﻤﻰ، ﻋﺒﺎدت، و ﺗﻘﻮا، ﻫﯿﭻ ﭼﺸﻤﻰ ﻧﺪﯾﺪه و ﻫﯿﭻ ﮔﻮﺷﻰ ﻧﺸﻨﯿﺪه و ﺑﺮ ﻗﻠﺐ ﻫﯿﭻ ﺑﺸﺮى ﺧﻄﻮر ﻧﮑﺮده.‬ ‫7. ﺧﻠﻔﺎ و ﺣﮑّﺎم‬ ‫ﺣﮑّﺎم و ﺧﻠﻔﺎ، ﻣﻌﻤﻮﻻ زﻣﺎﻧﻰ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب اﻣﺎم ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ اﻣﺎم را اﺣﻀﺎر ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ، ﺧﻄﺎﺑﻬﺎى اﻣﺎم ﺑﺎ اﯾﻦ دﺳﺘﻪ از‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن، ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺗﻨﺪ و ﺑﻰ ﺑﺎﮐﺎﻧﻪ اﺳﺖ، ﻣﮕﺮ در ﺟﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮد و ﯾﺎ ﻧﻈﺎم ﺷﯿﻌﻪ اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ ﺟﺪ‪‬ى ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ. اﺣﻀﺎرﻫﺎى‬ ‫ﻣﻨﺼﻮر ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﮔﯿﺮى و ﮔﺎﻫﻰ ﻗﺘﻞ اﯾﺸﺎن ﺑﻮد. ﻟﺬا ﺳﺨﻨﺎن و ﺣﺮﮐﺘﻬﺎى اﻣﺎم ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺣﺘﯿﺎط و ﺗﻘﯿﻪ ﺑﻮد.‬ ‫8. ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن )اﻫﻞ ﮐﺘﺎب(‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم در ﻣﻨﺎﻇﺮات و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺳﻌﻰ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻃﺮﻓﯿﻦ ﮐﻪ ﻫﻢ در ﻗﺮآن و ﻫﻢ‬ ‫در ﮐﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﻰ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد داﺷﺖ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اد‪‬ﻟﻪ ﻣﺪﻋﺎى آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ و ﺿﻤﻦ ﺳﻔﺎرش اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻰ ﺑﺎ اﻫﻞ‬ ‫ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻌﺎﻧﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ، آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﺸﺮف ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ.‬ ‫9. زﻧﺎدﻗﻪ و دﻫﺮﯾﻮن‬ ‫ﻧﺎم زﻧﺪﯾﻖ ﻧﺨﺴﺖ در زﺑﺎن ﻋﺮب ﺑﻪ ﭘﯿﺮوان ﻣﺎﻧﻰ اﻃﻼق ﻣﻰ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺎن را از دو اﺻﻞ ازﻟﻰِ ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ ﻣﻰ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﮔﺎﻧﻪ ﭘﺮﺳﺖ ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ. ﺳﭙﺲ اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﻪ ﻣﺎدﯾﻮن اﻃﻼق ﺷﺪ، ﮐﻪ ﻣﻨﮑﺮ ﺧﺪا، ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان، و‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎى آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺑﻪ اﺑﺪﯾﺖ ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ و ﻣﻨﮑﺮ دﻧﯿﺎى دﯾﮕﺮ و ﻋﻮاﻟﻢ ﻣﺎﺑﻌﺪ اﻟﻄﺒﯿﻌﻪ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺳﭙﺲ اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﺮ‬ ‫ﮐﺴﻰ اﻃﻼق ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﮑﺮ ﯾﮑﻰ از اﺻﻮل دﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ راى و ﻧﻈﺮى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آن راى در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻧﮑﺎر ﯾﮑﻰ از‬ ‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ. و ﺑﻌﺪ اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺬﻫﺐ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻮد، اﻃﻼق ﮔﺮدﯾﺪ.‬ ‫ﻟﺬا در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﺑﻌﻀﻰ از اﯾﻦ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻫﺎ و ﻧﯿﺰ اﻓﮑﺎر آﻧﻬﺎ ﻣﻰ ﭘﺮدازﯾﻢ :‬ ‫اﻟﻒ. اﺑﻦ ﻣﻘﻔﻊ‬ ‫اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ ﺑﻦ ﻣﻘﻔﻊ ﻣﻠﺤﺪ و زﻧﺪﯾﻖ، ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد روح اﺑﻮﻣﺴﻠﻢ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻰ در وى ﺣﻠﻮل ﮐﺮده اﺳﺖ. وى ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﻣﺒﯿﻀﻪ را اﺧﺘﺮاع ﮐﺮد. او ﻣﺮدى ﻓﺎرﺳﻰ زﺑﺎن ﺑﻮده و در ادﺑﯿﺎت و ﻓﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﻰ ﻣﻬﺎرت داﺷﺖ. او ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻨﺼﻮر ﻋﺒﺎﺳﻰ‬ ‫در ﺳﺎل 341 ق. ﺑﻪ دﺳﺖ واﻟﻰ ﺑﺼﺮه، ﺑﻪ ﺳﺒﺐ داﺷﺘﻦ ﮐﻔﺮ و اﻟﺤﺎد، ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﻮﺟﺎء ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪ.‬ ‫٨١‬
  • 20. ‫ب. اﺑﻦ اﺑﻰ ﻟﯿﻠﻰ‬ ‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻟﯿﻠﻰ اﻧﺼﺎرى ﮐﻮﻓﻰ)47-841 ق / 396-567 م( ﻓﻘﯿﻪ، ﻣﺤﺪ‪‬ث، ﻣﻔﺘﻰ و ﻗﺎﺿﻰ ﮐﻮﻓﻪ، ﭘﺪرش‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮّﺣﻤﻦ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ. اﻣ‪‬ﺎ روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ او ﺷﯿﻌﻰ ﻣﺬﻫﺐ ﻧﺒﻮده؛ زﯾﺮا ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ او ﺑﻪ راى ﺧﻮد ﻓﺘﻮا ﻣﻰ‬ ‫داده اﺳﺖ. او در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﻗﺎﺿﻰ ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻮد، در ﺳﺎل 841 ه ق درﮔﺬﺷﺖ.‬ ‫ج. اﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﻮﺟﺎء‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ، زﻧﺪﯾﻖ ﻣﻌﺮوف و آﺷﻨﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و ﮐﻼم در ﺳﺪه دوم ﻫﺠﺮى ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ در ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ اى، ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﺮﯾﺪاﻧﺶ ﺑﻪ‬ ‫اﺳﻼم ﮔﺮوﯾﺪﻧﺪ و ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوى از او اداﻣﻪ دادﻧﺪ. وى ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﺧﻮد اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﻪ 0004 ﺣﺪﯾﺚ ﺟﻌﻞ ﮐﺮده ﺗﺎ ﺣﺮام را‬ ‫ﺣﻼل و ﺣﻼل را ﺣﺮام ﻧﻤﺎﯾﺪ. ﻣﺆﻟﻔﺎن ﮐﺘﺐ ﺗﺎرﯾﺦ و ﮐﻼم او را در ﺷﻤﺎر زﻧﺎدﻗﻪ آورده اﻧﺪ و ﻗﺘﻞ او ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻮده اﺳﺖ.‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم : ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم‬ ‫ﯾﮑﻰ از ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ وﺳﺎﺋﻞ ﺗﺒﻠﯿﻐﻰ ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻰ در زﻣﺎن اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم، ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻋﻠﻤﻰ و ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﯿﺎن ﺟﻤﻌﻰ از‬ ‫ﻫﻮاداران ﯾﮏ ﻓﮑﺮ ﺧﺎص و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﯾﮏ ﻣﮑﺘﺐ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻓﺮدى ﮐﻪ از ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ ﺳﺆال ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﺎﺟﺰ ﻣﻰ ﺷﻮد،‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﺠﺰ اﺳﺘﺪﻻل ﺧﻮد اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮده و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻮد. اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮات ﺗﺮﮐﯿﺒﻰ از ﺑﺤﺚ ﻫﺎى‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮى، رواﯾﻰ، ﮐﻼﻣﻰ، و ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﺑﺮﻫﺎن و ﺟﺪل ﻣﻨﻄﻘﻰ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻰ ﺷﺪ.‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮات و ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﯾﻰ ﺑﻪ ﺷﺒﻬﺎت‬ ‫در ﻗﺮن اول و دوم ﻫﺠﺮى ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن، ﺷﺒﻬﺎت و اﻓﮑﺎر ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺘﺢ ﮐﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺖ. زﻧﺎدﻗﻪ ﻇﻬﻮر ﮐﺮدﻧﺪ، ﺗﺼﻮف و ﺟﺒﺮ و ﺗﻔﻮﯾﺾ و ﻗﯿﺎس ﻧﯿﺰ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد را آﻏﺎز ﻧﻤﻮدﻧﺪ، و‬ ‫اﺻﺤﺎب ﺗﺸﺒﯿﻪ و ﺗﻌﻠﯿﻞ و. . . ﻧﯿﺰ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ.‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻣﺎم ﺻﺎدق در ﻣﻨﺎﺑﻊ رواﯾﻰ‬ ‫اﺣﺘﺠﺎﺟﺎت اﻣﺎم ﺻﺎدق در آﺛﺎرى از ﺟﻤﻠﻪ : ﻣﻌﺎﻧﻰ اﻻﺧﺒﺎر، ﻣﻨﺎﻗﺐ اﺑﻦ ﺷﻬﺮ آﺷﻮب، ﮐﺎﻓﻰ ﮐﻠﯿﻨﻰ، اﻻرﺷﺎد ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ، اﻣﺎﻟﻰ ﺷﯿﺦ‬ ‫ﻃﻮﺳﻰ، اﻣﺎﻟﻰ ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق، اﻣﺎﻟﻰ ﺳﯿﺪ ﻣﺮﺗﻀﻰ، ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق، ﺧﺼﺎل ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق، اﻻﺧﺘﺼﺎص ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ، اﻻﺣﺘﺠﺎج‬ ‫ﻃﺒﺮﺳﻰ و. . . را ﻣﻰ ﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد و ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺠﻠﺴﻰ ﻧﯿﺰ ﺑﺨﺸﻰ از ﺟﻠﺪ دﻫﻢ ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار را ﺑﻪ اﺣﺘﺠﺎﺟﺎت و ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻣﺎم ﺻﺎدق‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ. آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺠﻠﺴﻰ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻤﻊ آورى ﮐﺮده، ﺣﺪود 32 ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫اﻧﻮاع ﻣﻨﺎﻇﺮات‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮات اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴ‪‬ﻼم را ﻣﻰ ﺗﻮان از ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪى ﮐﺮد.‬ ‫٩١‬