1. Νζα Μζςα, Σεχνολογία και
Κοινωνία
Παγκοςμιοποίθςθ και Νζα Μζςα
Ευγενία ΢ιαπζρα
esiapera@jour.auth.gr

2. Περίλθψθ
• Οριςμοί
• Θεωρίεσ
• Σο Παγκόςμιο Κντερνετ
• ΢υμπεράςματα

3. Οριςμοί
• Σι είναι θ παγκοςμιοποίθςθ;
– Noam Chomsky
– Robertson (1992): Παγκοςμιοποίθςθ είναι θ
ςυμπίεςθ (compression) του κόςμου μαηί με τθν
ςυνείδθςθ ότι ο κόςμοσ ‘ενοποιείται’.
– Για άλλουσ ςυγγραφείσ
(π.χ. Giddens και Beck) θ παγκοςμιοποίθςθ είναι
απόρροια τθσ νεωτερικότθτασ, αλλά ειςάγει μια
καινοφργια δυναμικι, τόςο ςτθν οικονομία όςο και
ςτθν πολιτικι, κοινωνία και πολιτιςμό.

4. Προςεγγίςεισ
• Ο Sklair (1999) διαχωρίηει τισ κεωρίεσ τθσ
παγκοςμιοποίθςθσ ςε τρεισ κατθγορίεσ
– Θεωρία του παγκόςμιου ςυςτιματοσ (world system
theory, Wallerstein, 1974).
– Θεωρία του παγκόςμιου πολιτιςμοφ (global culture
theory, Tomlinson, 1999; Appadurai, 1994)
– Θεωρία τθσ παγκόςμιασ κοινωνίασ (global society theory)
• ΢’ αυτζσ μποροφμε να προςκζςουμε ακόμα δφο:
– Castells: κοινωνία των δικτφων και παγκοςμιοποίθςθ
– H πλευρά τθσ οικονομίασ: παγκοςμιοποιθμζνοσ
καπιταλιςμόσ

5. Θεωρία του παγκόςμιου ςυςτιματοσ
• Ο κόςμοσ ιδθ ενοποιθμζνοσ εξαιτίασ αλλά και
με βάςθ τον καπιταλιςμό:
– Οι χϊρεσ διακρίνονται ανάλογα με τθ κζςθ που
ζχουν ςτον καταμεριςμό εργαςίασ που επιβάλλει
ο καπιταλιςμόσ
– Η τοποκζτθςι τουσ ενδζχεται να αλλάηει με βάςθ
διάφορεσ αλλαγζσ, ιςτορικζσ αλλά και πολτικο-
οικονομικζσ,αλλά θ βαςικι ταξινόμιςθ ιςχφει.

6. Θεωρία του παγκόςμιου ςυςτιματοσ
• Η ταξινόμθςθ περιλαμβάνει:
• Χϊρεσ του κζντρου (core), που ευνοοφνται περιςςότερο από
το ςφςτθμα, ζχουν ςτακερζσ κυβερνιςεισ, ςτρατό και
γραφειοκρατικά ςυςτιματα πχ. ΗΠΑ, Δυτ. Ευρϊπθ
• Χϊρεσ τθσ θμι-περιφζρειασ, που είναι είτε χϊρεσ του κζντρου
που ξζπεςαν ι χϊρεσ τθσ περιφζρειασ που ανεβαίνουν, π.χ.
Κίνα, Ρωςςία Νότια και Αν. Ευρϊπθ
• Χϊρεσ τθσ περιφζρειασ, που δεν ζχουν ςτακερζσ κυβερνιςεισ
,ι που κυβερνοφνται από άλλεσ χϊρεσ, και ζχουν ςε άνιςεσ
εμπορικζσ ςχζςεισ με τισ χϊρεσ του κζντρου, π.χ. Ιράκ, αλλά
και Κεντρικι και Νότια Αμερικι, κλπ.

7. Αξιολόγθςθ
• Μια χριςιμθ ιςτορικι προςζγγιςθ που τονίηει τισ ανιςότθτεσ του
ςυςτιματοσ.
• Όμωσ ο ρόλοσ των νζων μζςων ανφπαρκτοσ – κεωροφνται μζροσ
τθσ οικονομίασ και όχι ωσ φορείσ αλλαγϊν από μόνα τουσ.
• Οι αλλαγζσ ςτο ςφςτθμα αποδίδονται ςτθν εςωτερικι δυναμικι
του καπιταλιςμοφ και ςτισ κυκλικζσ τουσ φάςεισ
(Schumpeter, 1991)
• Επίςθσ αλλαγζσ αποδίδονται ςε πολιτικι αντίςταςθ και
ςυγκροφςεισ.
• Αλλά αγνοείται εντελϊσ ο ρόλοσ των πολιτιςμικϊν
παραγόντων, που εντζλει μποροφν να κινθτοποιιςουν πολιτικζσ
πάλθσ και αντίςταςθσ.

8. Θεωρία του Παγκοςμιοποιθμζνου Πολιτιςμοφ
• Οι πολιτιςτικζσ παράμετροι τθσ παγκοςμιοποίθςθσ
ςθμαντικζσ κακϊσ ςτθρίηουν και δίνουν
ςυγκεκριμζνεσ κατευκφνςεισ ςτθν
παγκοςμιοποίθςθ.
• Οι μορφζσ που παίρνει ο παγκοςμιοποιθμζνοσ
πολιτιςμόσ:
– κίνθςθ προσ μια ενοποίθςθ (unicity, Robertson, 1992)
– Aμερικανοποίθςθ – εκδυτικοποίθςθ (βλ. Tomlinson)
– Ζνασ ρευςτόσ και δυναμικόσ πολιτιςμόσ που δζχεται
επιρροζσ από διάφορεσ πλευρζσ (Appadurai, 1990)

9. Unicity
• Robertson: Η παγκοςμιοποίθςθ νοείται ωσ ενοποίθςθ ςε
τζςςερεισ διαςτάςεισ:
– Κοινωνικζσ, όπου οι κοινωνίεσ οργανϊνονται με βάςθ τισ ίδιεσ
παραμζτρουσ, πχ ωσ ζκνθ-κράτθ
– Ατομικιςμόσ, που αναφζρεται ςτισ διαδικαςίεσ με τισ οποίεσ
αποκτάμε αίςκθςθ του εαυτοφ μασ
– Διεκνοποίθςθ, που αναφζρεται ςτισ διαδικαςίεσ που ταξινομοφν το
παγκόςμιο ςφςτθμα
– Και τζλοσ οι διαδικαςίεσ με τισ οποίεσ αποκτοφμε μια παγκόςμια
ςυνείδθςθ ωσ ανκρωπότθτα
• Οι διαςτάςεισ αυτζσ παίρνουν διαφορετικζσ μορφζσ
ςε διαφορετικζσ περιοχζσ, και αποτελοφν
αντικείμενο πάλθσ

10. Πολιτιςμικόσ Ιμπεριαλιςμόσ
• Η παγκοςμιοποιοθμζνθ κουλτοφρα κεωρείται από
πολλοφσ ωσ Αμερικανοποίθςθ ι ωσ ζνα είδοσ
πολιτιςμικοφ ιμπεριαλιςμοφ.
• Οι ςυνεχείσ εξαγωγζσ προιόντων μιντια από τισ ΗΠΑ
ςτισ υπόλοιπεσ χϊρεσ ζχει ωσ αποτζλεςμα τθν
δθμιουργία μιασ κουλτοφρασ που είναι ςτθν ουςία
Αμερικανικι.
• Αλλά αυτι θ κζςθ υπονοεί ότι οι άνκρωποι είναι
πακθτικοί δζκτεσ, και ότι οι πολιτιςμοί είναι ςτατικοί και
χριηουν προςταςίασ
• Tomlinson: καλφτερα να το δοφμε από τθν πλευρά των
πθγϊν που ζχουν οι άνκρωποι για να παράγουν το δικό
τουσ πολιτιςμό.

11. Πολιτιςμικζσ Ροζσ
• Ο Appadurai (1990) κωρεί ότι θ παγκοςμιοποίθςθ δεν ζχει
κάποιο κζντρο, αλλά είναι μια αποκεντρωμζνθ και διάχυτθ
διαδικαςία που προζρχεται τόςο από τα ‘ανϊτερα’ κοινωνικά
ςτρϊματα όςο και από τα ‘κατϊτερα’. Σα μζςα και θ
μετανάςτευςθ κατζχουν περίοπτθ κζςθ.
• Διάφορεσ ροζσ αποτελοφν το νζο τοπίο τθσ παγκοςμιοποίθςθσ:
ethnoscapes, mediascapes, ideoscapes, technoscapes, financesc
apes
• O παγκόςμιοσ πολιτιςμόσ είναι αποτζλεςμα του τρόπου με τον
οποίο τον φανταηόμαςτε και κυρίωσ μζςω των αντιφάςεων που
δθμιουργοφνται όταν
– ζνασ Αφρικανόσ ςτο χωριό του μιλάει ςτο κινθτό
– όταν ζνασ Σοφρκοσ μετανάςτθσ ςτθν Γερμανία βλζπει Σουρκικι
δορυφορικι τθλεόραςθ
– όταν χριςτεσ γράφουν ςτο Twitter για #Greece, #Egypt, #Syria

12. Σα νζα μζςα ςτον παγκοςμιοποιθμζνο
πολιτιςμό
• Tα μζςα ς’ αυτιν τθν προςζγγιςθ νοοφνται ωσ τα
περιεχόμενα του παγκοςμιοποιθμζνου πολιτιςμοφ.
• Δεν υπάρχει διαχωριςμόσ μεταξφ νζων και παλαιότερων
μζςων, κυρίωσ γιατί θ ζμφαςθ είναι ςτα περιεχόμενα.
• Από τθν άλλθ, θ προςζγγιςθ του Appadurai αφινει χϊρο
και για τα νζα μζςα ωσ αντικείμενα. Οι τρόποι χριςθσ
τουσ αλλά και θ παγκόςμια διάχυςι τουσ ςυντελοφν ςτθ
δθμιουργία ενόσ παγκοςμιοποιθμζνου πολιτιςμοφ.
• Σο πρόβλθμα όμωσ είναι ότι θ ζμφαςθ ςτισ πολιτιςμικζσ
παραμζτρουσ φαίνεται να αγνοεί το ρόλο των δομϊν, οι
οποίεσ κζτουν και τα όρια ςτα οποία κινείται ο
πολιτιςμόσ.

13. Θεωρία τθσ παγκόςμιασ κοινωνίασ
• Δφο κυρίωσ ερωτιματα:
– ΢ε ποιο βακμό μποροφμε να μιλάμε για μια παγκόςμια
κοινωνία ςτον ενικό (παρόλο που χαρακτθρίηεται από
εςωτερικό πλουραλιςμό);
• Πχ Giddens & Robertson: δθμιουργία μιασ ςυλλογικισ παγκόςμιασ
ςυνείδθςθσ – κοςμοπολιτιςμόσ (Held).
– ΢ε ποιο βακμό μιλάμε για ζνα ιςτορικά νζο φαινόμενο;
Αναφορζσ ςτθν παγκοςμιοποίθςθ υπάρχουν ιδθ ςτο
Μαρξ.
• Sklair: θ ςυγκεκριμζνθ μορφι τθσ παγκοςμιοποίθςθσ ιςτορικά
μοναδικι.

14. Παγκόςμια κοινωνία
• Πϊσ μπορεί να κατανοθκεί θ παγκόςμια κοινωνία;
• Giddens: τρεισ παράμετροι που χαρακτθρίηουν τθν
παγκοςμιοποίθςθ ωσ φςτερθ νεωτερικότθτα
– Ο διαχωριςμόσ του χϊρου από το χρόνο
– Η δθμιουργία μθχανιςμϊν που λειτουργοφν πάνω από το
χϊρο (disembedding mechanisms), όπωσ πχ θ πίςτωςθ, θ
εμπιςτοςφνθ, κλπ.
– Σζλοσ θ αντανακλαςτικι (reflexive) χριςθ τθσ γνϊςθσ
• ΢τθν παγκοςμιοποίθςθ αυτοί οι παράμετροι ζχουν
εξαπλωκεί ςε όλο τον κόςμο

15. Παγκόςμια κοινωνία
• Κατά πόςο είναι καινοφργιο και μοναδικό αυτό
το φαινόμενο;
• Held (1999), τρεισ κατθγορίεσ:
– Οι hyperglobalizers που κεωροφν ότι ζχουμε μπει ςε
μια εντελϊσ νζα ιςτορικι φάςθ (πχ Ohmae, 1990).
– Οι ςκεπτικιςτζσ (sceptics) που κεωροφν δεν ζχουν
αλλάξει και τόςο πολφ τα πράγματα (πχ Hirst &
Thompson, 1999)
– Οι transformationalists που κεωροφν υπάρχουν τόςο
αλλαγζσ όςο και ςυνζχειεσ ςτθν παγκοςμιοποίθςθ
και ότι θ παγκοςμιοποίθςθ μπορεί να κατευκυνκεί
ςε ςυγκεκριμζνουσ ςτόχουσ

16. Παγκόςμια κοινωνία
• Ποιοσ είναι ο ρόλοσ των νζων μζςων;
• Οι hyperglobalizers είναι κοντά ςτθ κεωρία των μζςων (McLuhan &
Innis) γιατί κεωροφν τα νζα μζςα μια από τισ κινθτιριεσ δυνάμεισ
τθσ παγκοςμιοποίθςθσ – αλλά επίςθσ αντιμετωπίηουν προβλιματα
ντιτερμινιςμοφ.
• Οι ςκεπτικιςτζσ και οι transformationalists βλζπουν τα νζα μζςα ωσ
τμιμα του καπιταλιςμοφ και τθσ νεωτερικότθτασ αντίςτοιχα
• Αν δεχτοφμε ότι τα νζα μζςα ζχουν μια δυναμικι και διαλεκτικι
ςχζςθ με τθν κοινωνία όπου κακορίηονται αλλά και κακορίηουν
κοινωνικοφσ φορείσ και κεςμοφσ, τότε κα πρζπει να
ςυμφωνιςουμε με τουσ transformationalists και να κεωριςουμε
τα μζςα ωσ αναπόςπαςτο τμιμα τθσ φςτερθσ νεωτερικότθτασ.

17. Παγκοςμιοποίθςθ και Κοινωνία των Δικτφων
• Ποια είναι θ ςχζςθ μεταξφ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ και τθσ κοινωνίασ των
δικτφων;
• Σο κυρίωσ επιχείρθμα εδϊ είναι ότι θ παγκοςμιοποίθςθ ςυνδζεται με τθ
δθμιουργία μιασ νζασ κοινωνίασ, θ οποία είναι θ κοινωνία των δικτφων.
• Carnoy & Castells (2001): θ παγκοςμιοποίθςθ δεν κα μποροφςε να υπάρχει
χωρίσ τθν άνοδο ενόσ τεχνολογικοφ παραδείγματοσ, το οποίο βαςίηεται ςτθν
επανάςταςθ ςτισ τεχνολογίεσ τθσ πλθροφορίασ και τθσ επικοινωνίασ. Οι νζεσ
τεχνολογίεσ είναι το μζςο τθσ παγκοςμιοποίθςθσ, αλλά οι κινθτιριεσ
δυνάμεισ βρίςκονται ςτθν ανάγκθ για τθν αναδόμθςθ του καπιταλιςτικοφ
ςυςτιματοσ μετά τθν κρίςθ τθ δεκαετία του 1970.
• ΢τα πλαίςια τθσ αναδόμθςθσ αυτισ, οδθγθκικαμε ςε μια νζα μορφι
κοινωνίασ τθν οποία ο Castells χαρακτθρίηει ωσ κοινωνία των δικτφων. Η
κοινωνία αυτι δεν κακορίςτθκε από ζνα παράγοντα, αλλά από τθν
διάδραςθ μεταξφ διαφορετικϊν παραγόντων.

18. Παγκοςμιοποιθμζνοσ καπιταλιςμόσ
• “*Σ+he need of a constantly expanding market for its
products chases the bourgeoisie over the whole
surface of the globe. It must nestle
everywhere, settle everywhere, establish
connections everywhere.” The Communist
Manifesto, Marx and Engels
• Αλλά κακϊσ επεκτείνεται ο καπιταλιςμόσ
αναπόφευκτα αλλάηει – πζραςμα από τον αγροτικό
καπιταλιςμό ςτον βιομθχανικό και μετά ςτον μετα-
βιομθχανικό.

19. Παγκόςμιοσ Καπιταλιςμόσ
• Η άνοδοσ τθσ μετα-βιομθχανικισ κοινωνίασ (Bell, 1976) ι του
Σρίτου Κφματοσ (1970) αποδίδεται ςε μεγάλο βακμό ςτισ
τεχνολογικζσ καινοτομίεσ, που επζφεραν αλλαγζσ ςτισ δομζσ
τθσ εργαςίασ. Απελευκζρωςαν μζροσ του εργατικοφ
δυναμικοφ, που κατόπιν απαςχολοφνται πιο δθμιουργικά
ςτθν παροχι υπθρεςιϊν.
• Αλλά κριτικοί όπωσ ο Webster ιςχυρίηονται ότι τα
επιχειριματα του Bell είναι λανκαςμζνα –π.χ. οι υπθρεςίεσ
δεν αντικακιςτοφν αλλά υποςτθρίηουν τθν αγροτικι και
βιομθχανικι παραγωγι.

20. Πλθροφοριακόσ Καπιταλιςμόσ
• Για τον Castells, οι τεχνολογικζσ καινοτομίεσ
οδθγουν ςτθν άνοδο τθσ
πλθροφοριοποίθςθσ (informationalism), ςτθν
οποία θ κφρια πθγι τθσ παραγωγικότθτασ
βρίςκεται ςτθν τεχνολογία τθσ παραγωγισ
γνϊςθσ, επεξεργαςίασ πλθροφοριϊν και
ςυμβολικισ επικοινωνίασ.
• Η πλθροφοριοποίθςθ προζκυψε ωσ θ
απάντθςθ ςτθν κρίςθ του 1970-1980 που
ςιμαναν το τζλοσ τθσ πορείασ ανάπτυξθσ τθσ
μεταπολεμικισ περιόδου.

21. Πλθροφοριακόσ Καπιταλιςμόσ
• Οι κρίςεισ αυτζσ οδιγθςαν ςε μια αναδιοργάνωςθ που είχε
τζςςερεισ ςτόχουσ:
– να εμβακφνει και να επεκτείνει τθν καπιταλιςτικι λογικι του κζρδουσ
– να ενιςχφςει τθν παραγωγικότθτα τόςο τθσ εργαςίασ όςο και του κεφαλαίου
(μζςω πρακτικϊν όπωσ: μείωςθ κράτουσ/ελζγχου/φορολογίασ, μείωςθ των
εργατικϊν παροχϊν κλπ = νζο-φιλελευκεριςμόσ)
– να παγκοςμιοποίθςει τθν παραγωγι, τθ διανομι και τισ αγορζσ
– να ζχει τθν υποςτιριξθ των κρατϊν με πολιτικζσ απορρφκμιςθσ και
ανταγωνιςτικότθτασ
• ΢ε μεγάλο βακμό θ παγκοςμιοποίθςθ αφορά τθν είςοδο τθσ
πλθροφοριοποίθςθσ αλλά και των ςυναφϊν πολιτικϊν τθσ
απορρφκμιςθσ κλπ. Η πλθροφοριοποίθςθ μπορεί να πετφχει
μόνο αν λειτουργιςει ςε παγκόςμιο επίπεδο.

22. Σο Παγκόςμιο Κντερνετ
• Η διάχυςθ τθσ πλθροφοριοποίθςθσ αλλά και τθσ
παγκοςμιοποίθςθσ δε ςθμαίνει ότι όλεσ οι χϊρεσ
αναπτφςςονται με τον ίδιο ρυκμό.
• Η παγκόςμια κατανομι του διαδικτφου μασ δίνει μια
καλι ιδζα των ανιςοτιτων τθσ πλθροφοριοποίθςθσ
που ςε αρκετά μεγάλο βακμό αντανακλά τθ
λειτουργία ενόσ παγκόςμιου ςυςτιματοσ όπωσ κα
ζλεγε ο Wallerstein.

27. ΢υμπεράςματα
• Κοντινι ςχζςθ νζων μζςων και παγκοςμιοποίθςθσ
• Η παγκοςμιοποίθςθ ωσ πλθροφοριοποίθςθ φαίνεται
να εξαρτάται από τα νζα μζςα, αλλά προιλκε από
ςυγκεκριμζνουσ ςτόχουσ και πολιτικζσ που
υιοκετικθκαν για να απαντιςουν ςτισ οικονομικζσ
κρίςεισ του 1970-1980.
• Η διάχυςθ του Κντερνετ ςτον κόςμο όμωσ δείχνει μια
πιο πολφπλοκθ κατάςταςθ που ενδεχομζνωσ να
οδθγιςει ςε ζνα πιο περίπλοκο μζλλον.