1. Νζα Μζςα, Τεχνολογία και
Κοινωνία
Οικονομία και Νζα Μζςα
Ευγενία Σιαπζρα
esiapera@jour.auth.gr
2. Περίλθψθ
• Ο Πλθροφοριακόσ Καπιταλιςμόσ
• Παραγωγι και Κατανάλωςθ
– Παραγωγι και Εργαςία
– Κριτικζσ Προςεγγίςεισ: τι ζγινε θ εργατικι τάξθ;
– Πλθροφοριακά προϊόντα και κατανάλωςθ
• Συμπεράςματα-ερωτιςεισ
3. It’s capitalism, Jim, but not as we know it
• Το παρόν οικονομικό μόρφωμα αποτελείται από ζνα τρόπο
παραγωγισ (καπιταλιςμόσ) και ζνα τρόπο ανάπτυξθσ
(πλθροφοριακόσ, informationalism).
• O Castells κεωρεί ότι θ διαδικαςία τθσ πλθροφοριοποίθςθσ
ξεκίνθςε με τθν αναδόμθςθ του καπιταλιςμοφ τισ δεκαετίεσ του
1970-1980
• Στόχοσ: θ μεγαλφτερθ αποδοτικότθτα του κεφαλαίου (και τθσ
εργαςίασ ωσ κεφαλαίου)
• Ωσ ςφςτθμα παραγωγισ διατθρεί ςτοιχεία του προθγοφμενου
μορφϊματοσ.
• Ωσ ςφςτθμα ανάπτυξθσ ειςάγει νζα ςτοιχεία, που αλλάηουν και
τουσ τρόπουσ παραγωγισ και τουσ τρόπουσ κατανάλωςθσ,
επθρεάηοντασ ςτθν πορεία και τισ μορφζσ εργαςίασ.
4. Παραγωγι και Κατανάλωςθ ςτον
Πλθροφοριακό Καπιταλιςμό
• Αλλαγζσ ςτο μοντζλο τρόπου παραγωγισ
• Από μαηικι παραγωγι ςτθ δθμιουργία
πλθροφοριακϊν δικτφων που οδθγοφν ςε πιο
αποδοτικοφσ τρόπουσ παραγωγισ.
• Τα δίκτυα αυτά και γενικότερα θ
πλθροφοριοποίθςθ κακοδθγοφν και τθ
βιομθχανικι και αγροτικι παραγωγι.
• Οι πλθροφορίεσ ςυμπλθρϊνουν και δεν
αντικακιςτοφν τθν βιομθχανικι και αγροτικι
παραγωγι.
• Αλλά ταυτόχρονα τισ αλλάηουν.
5. Ford => Cisco
FORD CISCO
•Ιδιόκτθτα εργοςτάςια ςε •Εργοςτάςια outsourced(μόνο δφο
διάφορεσ πόλεισ-χϊρεσ από τα 30 ανικουν ςτθ Cisco)
•Προςωπικό: κυρίωσ εργάτεσ •Προςωπικό: μθχανικοί,
•Παραγωγι: assembly line και ερευνθτζσ, μάνατηερσ και πωλθτζσ
μαηικι •Παραγωγι: τθν κάνουν εξωτερικοί
•Προϊόντα: τα ίδια ςυνεργάτεσ ςτο δίκτυο τθσ Cisco
•Πωλιςεισ: μαηικζσ •Προϊόντα: αποτζλεςμα ζρευνασ
και design
•Πωλιςεισ: μζςω Ίντερνετ
Η νζα επιχείρθςθ δεν ανικει πουκενά γεωγραφικά, είναι αποκεντρωμζνθ,
χωριςμζνθ ςε διαφορετικζσ αλυςίδεσ παραγωγισ και διανομισ, είναι
βαςιςμζνθ ςε ad hoc ςυμμαχίεσ με άλλεσ εταιρείεσ και ςε άμεςθ επαφι με
τουσ πελάτεσ τθσ (Castells, 1996/2000).
6. Εργαςία
• Τάςεισ ςτθν εργαςία (από Castells βαςιςμζνεσ ςτισ G7
χϊρεσ, 1970-1990):
• Άνοδοσ των παροχϊν υπθρεςίασ
• Πτϊςθ ςτισ αγροτικζσ και καταςκευαςτικζσ κζςεισ
εργαςίασ
• Διαφοροποίθςθ των παροχϊν υπθρεςιϊν ωσ εργαςίεσ,
που ςυμπεριλαμβάνει τθν επζκταςθ τόςο των
υψθλότερων (κζςεισ προϊςταμζνων) όςο και των
χαμθλότερων επιπζδων
• Γενικότερο ‘ανζβαςμα’ τθσ εργαςιακισ δομισ
• Αλλά ςθμαίνει αυτό και βελτίωςθ των ςυνκθκϊν
εργαςίασ;
7. Συνκικεσ Εργαςίασ
• Ελαςτικι απαςχόλθςθ: θ κυρίαρχθ τάςθ
– Οι ςυνκικεσ εργαςίασ ςτον μαηικό βιομθχανικό καπιταλιςμό,
δθλ μόνιμθ εργαςία με τθν ίδια λίγο-πολφ ιδιότθτα και ςτθν
ίδια εταιρεία δεν ανταποκρίνονταν πια ςτισ απαιτιςεισ του
παγκοςμιοποιθμζνου πλθροφοριακοφ καπιταλιςμοφ.
• Η ελαςτικοποίθςθ οδθγεί ςε νζεσ μορφζσ εργαςίασ:
μερικισ απαςχόλθςθσ, τθλε-εργαςίασ, ‘εργολαβικισ’
ςχζςθσ εργαςίασ, αλλά και περιςςότερεσ γυναίκεσ ςτθν
εργαςία και απϊλεια τθσ ζννοιασ τθσ ςτακερισ
καριζρασ.
• Αυξθμζνθ αβεβαιότθτα => ζμφαςθ ςτθ ςυνεχι
εκπαίδευςθ
• Ανάμεικτα ωφἐλθ για τουσ εργαηόμενουσ, και
περιςςότερα ωφζλθ για τουσ εργοδότεσ
8. Κριτικζσ προςεγγίςεισ
• Detroit: το παράδειγμα τθσ βιομθχανικισ ανάπτυξθσ, που το
2009 είχε ςχεδόιν 18% ποςοςτό ανεργίασ και ζχαςε το 30%
του πλθκυςμοφ του τα τελευταία 30 χρόνια.
• Ποιοι ζχαςαν από τθν επαναδόμθςθ τθσ εργαςίασ;
– όςοι δεν δζχτθκταν τισ αλλαγζσ, πχ ςυνδικάτα, μεγαλφτεροι ςε θλικία
και λιγότερο μορφωμζνοι, οι ξζνοι εργάτεσ κλπ.
• Ποιοι κζρδιςαν;
– Kroker (1994): θ άνοδοσ τθσ ‘εικονικισ’ (virtual) τάξθσ –μίξθ
‘predatory capitalism and computer visionarism’ – αόρατθ,
διεςπαρμζνθ, και χωρίσ ταξικι ςυνείδθςθ.
– όποιοσ δεν προςαρμόηεται χάνει:ΤΙΝΑ (There Is No Alternative)
10. Κριτικζσ Προςεγγίςεισ
• Lazzarato (1996):θ άνοδοσ τθσ άυλθσ εργαςίασ
(immaterial labour) που ςυμπεριλαμβάνει τόςο τισ
δουλειζσ που χρειάηονται δεξιότθτεσ ςτθν
διαχείριςθ πλθροφοριϊν και τεχνολογιϊν όςο και
ςτισ δουλειζσ που παράγουν πολιτιςτικό και
επικοινωνιακό περιεχόμενο.
• Σχζςθ υποκειμενικότθτασ-εργαςίασ: παράγοντασ
πολιτιςμικό περιεχόμενο (ανα)παράγουμε τουσ
εαυτοφσ μασ.
• Δίνουμε μορφι και υπόςταςθ ςτισ ανάγκεσ μασ, ςτθ
φανταςία μασ, ςτισ προτιμιςεισ μασ κλπ.
• Ο Lazzarato ιςχυρίηεται ότι με αυτόν τον τρόπο θ
άυλθ εργαςία παράγει κοινωνικζσ ςχζςεισ.
11. Άυλθ Εργαςία
• Αν θ βιομθχανικι επανάςταςθ ειςιγαγε τθν κατανάλωςθ
τότε θ άυλθ εργαςία ειςάγει τθν επικοινωνία – ζμφαςθ ςτο
μάρκετινγκ και τισ ςχζςεισ με πελάτεσ.
• Ταυτόχρονα όμωσ κακϊσ παράγει κοινωνικζσ ςχζςεισ, βάηει
ςτθν παραγωγι τισ ίδιεσ μασ τισ ταυτότθτεσ με αποτζλεςμα:
– Τθν εμπορευματοποίθςι τουσ
– Τθ κατάλυςθ των ορίων μεταξφ εργαςίασ και ελεφκερου
χρόνου
• Επίςθσ, κακϊσ ο κφκλοσ τθσ παραγωγισ δεν είναι ςυνεχισ,
υπάρχει αυξθμζνθ αβεβαιότθτα και επιςφάλεια
(precariousness), υπερ-εκμετάλλευςθ, ϋκαι ςυνεχισ
κινθτικότθτα είναι χαρακτθριςτικά των νζων μορφϊν
εργαςίασ.
• Αλλά: οι νζεσ μορφζσ είναι αυτόνομεσ γιατί δεν βαςίηονται
ςτο μιςκό, και πιο δθμιουργικζσ γιατί βαςίηονται ςτθ
δθμιουργία ςχζςεων με άλλουσ.
• Από τθν πλευρά αυτι θ άυλθ εργαςία ξεπερνάει τθν
αποξζνωςθ που είχε διαγνϊςει ο Μαρξ ωσ κατάςταςθ τθσ
εργαςίασ ςτον βιομθχανικό καπιταλιςμό.
12. Πλθροφοριακά Προϊόντα και Κατανάλωςθ
• Το κατεξοχιν προϊόν τθσ άυλθσ εργαςίασ είναι ουςιαςτικά
μια ςχζςθ επικοινωνίασ ςτθν οποία ανταλλάςςονται
πλθροφορίεσ και ςυν-διαμορφϊνονται ανάγκεσ και
προτιμιςεισ. Η χρθςτικι αξία (use value) του προϊόντοσ
προκφπτει από τθν αξία των πολιτιςτικϊν και
πλθροφοριακϊν περιεχομζνων του.
• Επίςθσ θ κατανάλωςθ όπωσ και θ παραγωγι βαςίηονται ςε
ςχζςεισ αμοιβαιότθτασ κακϊσ οι καταναλωτζσ παρεμβαίνουν
ςτθν παραγωγι με δφο τρόπουσ:
– Ενοποιοφν τθν παραγωγι και τθν κατανάλωςθ, ζχοντασ λζγειν ςτθ
μορφι που κα πάρει το προϊόν που κα καταναλϊςουν
– Προςκζτουν νόθμα και αξία ςτα προϊόντα κακϊσ τα τοποκετοφν ςε
κάποια πολιτιςμικι ιεραρχία πχ θ κατανάλωςθ ςαμπάνιασ από
rappers και ακριβϊν designer προϊόντων από τουσ λιγότερο
πλοφςιουσ.
13. Συμπεράςματα/ερωτιςεισ
• Είναι ‘καλφτεροσ’ ο πλθροφοριακόσ
καπιταλιςμόσ ςε ςφγκριςθ με το βιομθχανικό;
• Ποιο κα ιταν το ιδανικότερο μζλλον;
• Τι είδουσ αποκλειςμοφσ και νζεσ ιεραρχίεσ
δθμιουργεί ο πλθροφοριακόσ καπιταλιςμόσ;
• Ποιεσ μπορεί να κεωρθκοφν ωσ οι κφριεσ
μορφζσ αντίςταςθσ και πάλθσ ςτον
πλθροφοριακό καπιταλιςμό;
