1. Institut Kemahiran MARA
Jasin, Melaka
INFORMATION SHEET
PROGRAMME : A14 - SIJIL TEKNOLOGI BAIKPULIH BADAN KENDERAAN
SESSION : SEMESTER : 2
TAB 2042 / BASIC AUTOMOTIVE
CODE/COURSE : SHEET NO : A14/M03/IS02
ELECTRICAL AND ELECTRONIC
LECTURER : MD HAFIZI BIN MOHAMAD WEEK : 7
TOPIC : M03 CIRCUIT AND TERMINALS
03.01 WIRE HARNESS
03.02 COLOR CODING
03.03 TERMINALS AND SOCKET
SUB-TOPIC :
03.04 RELAYS, SWITCHERS AND SOLENOIDS
03.05 EARTH
03.06 POWER WINDOW
Pelajar-pelajar mesti boleh :
LEARNING 1. Nyatakan jenis-jenis wayar automotif
OUTCOME : 2. Terangkan kod warna wayar automotif
3. Terangkan saiz wayar
TAJUK : PENGENALAN KEPADA WAYAR AUTOMOTIF
TUJUAN
Litar elektrik amat penting dalam sistem elektrikal kenderaan. Ia membolehkan komponen-
komponen elektrik kenderaan berfungsi dengan sempurna. Terdapat pelbagai wayar yang
digunakan dalam pendawaian automotif dan mempunyai tanda pengenalan tersendiri. Kertas
penerangan ini akan menerangkan maksud tersebut.
1

2. PENERANGAN
Pendawaian automotif mempunyai banyak jenis pengalir daripada yang kecil dan berbentuk litar
yang dilukis pada sekeping papan sehingga yang besar untuk kabel bateri. Ini menyebabkan
kesukaran untuk memahami klasifikasi litar dan mengetahui operasi setiap kriteria.
JENIS-JENIS WAYAR AUTOMOTIF
1. Solid wayar dan Wayar berlembar
2. Kabel
3. Primary dan Secondary Wayar
4. Wayar berpelindung (Shielded Wire)
5. Printed Circiut Wire
6. Wayar Aluminium
1. SOLID WAYAR DAN WAYAR BERLEMBAR
Terdapat wayar elektrik jenis pengalir dalam bentuk solid metal atau pengalir dalam bentuk wayar
berlembar di dalam sesuatu penebat. Lihat Rajah 2.1
Solid wire hanya mempunyai satu pengalir sahaja di dalam penebat. Jenis ini biasanya digunakan
di dalam komponen elektrik contohnya di dalam geganti (relay). Solid wire merupakan pengalir
yang baik tetapi tidak begitu fleksibel. Bahan pengalir daripada logam ini mudah patah sekiranya
terdapat sebarang getaran atau pergerakan.
Wayar berlembar sama ada berpintal atau tidak ditempatkan bersama dalam satu balutan penebat.
Biasanya wayar ini digunakan untuk menyambungkan komponen-komponen elektrik kerana boleh
menahan getaran dan pergerakan tanpa patah. Wayar berlembar jenis tembaga merupakan jenis
yang biasa digunakan pada kebanyakkan pendawaian automotif.
Gambarajah 2.1 Solid wayar dan wayar berlembar
2

3. 2. KABEL
Kabel merujuk kepada wayar yang besar di mana digunakan untuk mengalirkan arus daripada
bateri kepada mototr penghidup dan arus kembali semula ke bateri untuk dibumikan. Ia juga
dikenali sebagai wayar berpenebat.
Gambarajah 2.2 Kabel
3. PRIMARY DAN SECONDARY WIRE
Primary wire merupakan wayar yang digunakan untuk pendawaian kebanyakkan kereta. Ia
merupakan wayar yang kecil untuk membekalkan voltan bateri kesemua komponen elektrik pada
kenderaan. Nama lain bagi primary wire ini ialah pendawaian badan (body wiring).
Secondary wire pula digunakan untuk mengalirkan voltan yang tinggi kepada sistem penghidup
enjin. Memandangkan ia hanya mengalirkan arus yang rendah tetapi voltan yang tinggi, pengalir
yang digunakan adalah kecil atau halus berbanding dengan penebatnya yang tebal atau besar.
Penebat yang tebal ini adalah untuk memastikan tiada kebocoran voltan ke pembumian semasa
voltan yang tinggi mengalir melalui pengalir. Wayar palam pencucuh merupakan wayar kedua
(secondary wires).
Secondary resistance wire or TVRS (Television-Radio Suppression) wire mempunyai rintangan
yang tertentu berbanding kepanjangnya. Rintangan yang terdapat atau direka pada wayar pengalir
adalah untuk menghalang berlakunya percikan bunga api akibat voltan yang tinggi.
Secondary wire non-resistance mempunyai logam pengalir yang tidak mempunyai rintangan
tambahan. Jenis ini biasanya digunakan pada penggunaan yang tinggi dan lasak seperti
perlumbaan off-road.
3

4. Gambarajah 2.3 Primary dan Secondary
4. WAYAR BERPELINDUNG (SHIELDED WIRE)
Shielded wire direka di mana pengalir akan ditempatkan ditengah-tengah wayar dan ditebat
kemudian dibalut dengan pelindung logam kemudian dibalut semula dengan penebat. Penebat
akan diletakkan untuk memisahkan wayar pengalir dengan pelindung logam ini. Tujuannya adalah
untuk mengelakkan denyutan magnetik memasukki wayar pengalir yang boleh menghasilkan
denyutan voltan yang tidak diperlukan. Wayar berpelindung ini juga dikenali sebagai coax atau
coaxial cable, kebanyakkan wayar ini digunakan untuk wayar antenna. Wayar antenna ini mestilah
dilindungi daripada medan magnet yang tidak diperlukan daripada sistem penghidup enjin, CB
radio dan sumber yang lain. Ini adalah untuk mengelakkan statik daripada memasukki wayar
seterusnya menganggu gelombang penerimaan radio.
Twisted shield wire digunakan untuk kepelbagaian, wayar pengalir dibalut bersama dengan
penebat menjadi satu. Rekaan ini juga dapat menggelakkan medan magnet yang tidak diperlukan
daripada memasuki ke dalam wayar pengalir. Sebagai contoh, twisted shield type wire boleh
digunakan untuk penyambungan komputer dan pelbagai lagi penderia, terutamanya yang
berdekatan dengan sistem penghidup. Ini adalah untuk menolong mengekalkan denyutan voltan
tinggi daripada mengganggu voltan yang kecil daripada mengalir ke komputer.
Gambarajah 2.4 Shielded Wire
4

5. 5. PRINTED CIRCUIT WIRING
Printed circuit wiring merupakan kepingan tembaga yang dilekatkan di atas kepingan plastik atau
kepingan gentian yang direka sebagai penebat. Jenis ini biasanya digunakan pada bahagian
belakang instrument panel cluster dan pada kebanyakkan litar elektronik.
Gambarajah 2.5 Printed Circiut
Gambarajah 2.6 Lokasi printed circiut pada panel meter kenderaan
6. WAYAR ALUMINIUM
Aluminium wire merupakan alloy aluminium yang boleh digunakan untuk menggantikan pengalir
yang biasanya diperbuat daripada tembaga. Walaupun aluminum merupakan pengalir yang tidak
sebaik tetapi ianya murah dan lebih ringan. Aluminium mestilah lebih besar berbanding dengan
tembaga untuk mengalirkan arus yang sama. Aluminium juga lebih rapuh oleh sebab itu ia hanya
digunakan pada aksesori kenderaan. Ini dapat mengelakkan daripada wayar aluminum tersebut
patah.
5

6. KOD WARNA WAYAR (WIRE COLOR CODES)
Kod Warna digunakan pada penebat wayar untuk memudahkan mencari lokasi satu tempat ke
lokasi yang lain dalam pendawaian. Walaupun wayar yang digunakan tersembunyi atau tersorok,
kita masih boleh mencari penghujungnya dengan melihat tanda pengenalan yang terdapat pada
wayar tersebut. Wayar yang digunakan sama ada solid color, mempunyai jalur, lilitan dipenghujung
atau jalur terpisah. Tanda pengenalan ini direka adalah untuk memudahkan kita untuk membaca
atau mengenali sesuatu wayar itu.
Gambarajah 2.7 Tanda yang terdapat pada wayar automotif
Bagi memudahkan mengenal dan mengesan kerosakan dalam litar, wayar-wayar berwarna
digunakan. Rajah di bawah ialah penggunaan wayar-wayar berwarna oleh kereta-kereta proton
saga dan juga sesetengah kereta Jepun. Wayar berwarna ditunjukkan dengan kod abjad. Abjad
pertama ialah warna asas dan abjad kedua ialah warna jalur.
WARNA UTAMA KOD LITAR-LITAR
Hitam B Penghidup/ bumi
Putih W Pengecas
Merah R Lampu
Kuning Y Tolok / penunjuk
Hijau G Isyarat
6

7. Coklat BR Lain-lain
Biru L Lain-lain
Hijau muda Lg Lain-lain
Kelabu Gr Lain-lain
Orange O Lain-lain
Jadual 2.1 Kod warna bagi wayar automotif
Sistem Pengenalan Kod Wayar (Wire code identification system)
Wire code identification system merupakan satu cara di mana menggunakan sistem nombor untuk
menerangkan rupa, lokasi dan ukuran saiz sesuatu pengalir di dalam gambarajah pendawaian
elekrtik.Sistem ini bergantung kepada setiap pengeluar kenderaan. Terdapat dua kaeadah yang
digunakan untuk sistem pengenalan kod wayar. Satu menggunakan nombor ukuran saiz dan
sistem metrik dalam menentukan saiz wayar. Satu lagi menggunakan huruf untuk menandakan litar
utama dan bahagian daripada litar. Kedua-duanya menggunakan singkatan kod warna.
Gambarajah 2.8 Kod wayar yang menggunakan kedudukan wayar di dalam kenderaan
7

8. Gambarajah 2.9 Kod wayar bagi litar utama kenderaan
Gambarajah 2.10 Kod wayar yang hanya menggunakan saiz dan kod warna sahaaja.
Contoh : 1.25 F-RG
1.25 : Luas keratan lintang dalam mm²
F : Flexible (boleh lentur)
R : Red -warna asas
G : Green -warna jalur
8

9. Jadual 2.2 Kod warna bagi wayar automotif
1.9 SAIZ WAYAR
Sesetengah pembuat menunjukkan saiz wayar yang diukur dalam unit mm persegi daripada luas
keratan lintang (diameter). Carta menunjukkan perbandingan saiz yang terhampir di antara unit
metrik dan AWG gauge size (AWG :american wire gauge). Saiz wayar dalam ukuran metrik
meningkat dengan saiz luas sedangkan saiz tolok AWG sendiri kecil berbanding saiz wayar yang
semakin besar.
MATRIK SAIZ (MM2) AWG GAUGE
0.22 24
0.35 22
0.5 20
0.8 18
1.0 16
2.0 14
3.0 12
5.0 10
8.0 8
13.0 6
19.0 4
32.0 2
Jadual 2.3 Saiz wayar automotif
9

10. Kemasan garis pusat Arus yang dibenarkan Bil.wayar Garis pusat wayar
luar-mm pada 12volt-Ampere sehelai/individu-mm
2.2 9 (110W) 7 0.32
2.4 12 (140W) 11 0.32
2.7 15 (180W) 16 0.32
3.1 20 (240W) 26 0.32
3.8 27 (320W) 41 0.32
Jadual 2.4 Menunjukkan muatan arus yang boleh dibawa oleh wayar automotif
CIRCUIT DIAGRAM
10

11. 11

12. 12

13. KESIMPULAN
EXERCISE
1. Berikan 7 jenis wayar yang biasa digunakan pada pendawaian automotif.
2. Berikan maksud bagi setiap kod yang terdapat pada sistem pengenalan kod wayar di bawah.
1.25 F-RG
1.25 :
F :
R :
G :
3. Jelaskan secara ringkas tujuan tanda pengenalan diwujudkan pada wayar automotif.
REFERENCE
1. Akademi Saga, Basic Electrical & electronic System Information Sheet, Shah Alam, Selangor:
Edaran Otomobil Nasional Berhad.
2. Akademi Saga, Basic Electrical & electronic System Work Sheet, Shah Alam, Selangor: Edaran
Otomobil Nasional Berhad.
3. Tom Denton, Automobile Electrical & Electronic Systems
4. DTAF IKM Jasin, Information Sheet Auto-Electric
5. Toyota Service Training 1989, Fundamentals of Electricity, Vol 14(Step 2), Toyota Motor
Corporation.
6. V.A.W. Hillier1986, Fundamentals of Automotive Electronics, Croydon College: Stanley Thornes
Ltd. System
7. Automotif Electrical/electronic System
8. James E.Duffy 1998, Auto Electricity and Electronics Technology : The Goodheart-Willcox
Company, Inc.
13