4. Antalya, 31 Ekim 2009 4
Stresin tanımı
Stres, fiziksel,
zihinsel ve duygusal
yüklenmeler sonucu
ortaya çıkan
zorlanmalar ve
gerilimlerdir.
5. Antalya, 31 Ekim 2009 5
İş stresi
• - İşin gereklilikleri; çalışanın yetenek, beceri
ve ihtiyaçları ile uyuşmadığında
• - İşin rol gereklilikleri; diğer yaşam
alanlarının rol gereklilikleri ile çatıştığında
ortaya çıkar
6. Antalya, 31 Ekim 2009 6
İş stresi ve Çalışma ortamı
• Birçok psikiyatrik morbidite ve daha
kötü fiziksel sağlık
• - aşırı iş stresi
• - uzun çalışma saatleri
• - düşük otonomi (özerklik) ve kontrol
ile ilişkilidir.
» Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and
Empathy:The Struggle to Maintain Work-Life
Balance in Psychiatric Practice
7. Antalya, 31 Ekim 2009 7
2006 ComPsych şirketi
araştırması
• Çalışanların % 55i, aşırı bir bitkinliğin ve
kontrolsüzlük duygusunun eşlik ettiği yüksek
seviyede strese sahip
• %42si sabit fakat yönetilebilir strese sahip
8. Antalya, 31 Ekim 2009 8
2006 ComPsych şirketi
araştırması
• İlk üç sıradaki iş stresörleri
• - insan kaynaklı
• - iş yükü
• - iş-yaşam dengesi
11. Antalya, 31 Ekim 2009 11
Stres (Tükenme)Stres (Tükenme)
KaynaklarıKaynakları
işiş
KurumKurum
Doktor (kendi)Doktor (kendi)
DiğerDiğer
İnsanlarlaİnsanlarla
ilişkilerilişkiler
İş-Yaşamİş-Yaşam
DengesiDengesi
Stres (Tükenme) Kaynakları
12. Antalya, 31 Ekim 2009 12
Stres Kaynakları-İş
• Aşırı iş yükü
• İş uygunsuzluğu
• Zaman sıkışıklığı
• İdari görevler
• Uyku sorunları
• Düzgün olmayan yeme davranışları
• Malpraktis tehditi
• Kötü organize iletişim
• Net olmayan iş beklentileri (Rol Belirsizliği ve
Çatışması)
– Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008
14. Antalya, 31 Ekim 2009 14
Stres Kaynakları-Kurum
• Kariyerde yükselişin olmayışı ya da iş güvenliğinin olmayışı
• Kaynaklar ve şeflerde yetersizlik
• Kıdemli desteğinin olmaması
• Hak etmeyen kişilerin takdir edilmesi (Hakkaniyet Olmaması,
Sadakatsizlik)
• Monotonluk (tekdüzelik)
• Özerklik olmaması
• Kurum kültürü ve havası (aidiyet)
• Karar alma mekanizmalarında çalışanların katılımının olmaması
• İşyeri sosyal desteğinin olmaması
– Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008
16. Antalya, 31 Ekim 2009 16
Psikolojik sözleşme
• Biz önce bir organizasyon için çalışmaya
başlamadan, ne olacağı (iş, iş yükü,
kaynakları, kariyer, iş güvenliği, sosyal
ve ekonomik durumlar ile gelecekteki
önemli değişiklikler hakkında) bilgi
verilmeli
17. Antalya, 31 Ekim 2009 17
Stres Kaynakları-Doktor
• Kişilik (örn. mükemmelliyetçi, kompulsif
kişilik, Type A)
• Aşırı sorumluluğun olması
• Kendi ve başkaları için büyük beklentiler
• Ölme ve ölüm ile ilişkili düşünceler
• Duygusal ve Fiziksel acı ile yüzleşme
– Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008
18. Antalya, 31 Ekim 2009 18
Stres Kaynakları- Diğer insanlar
ile ilişkiler
• Amirlerle çatışmalar
• Disfonksiyonel kişilerarası dinamikler
• Mesleki izolasyon
• Hastaların beklenti ve istekleri
• Aile ve arkadaşlardan gelen desteğin
seviyesi
– Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008
19. Antalya, 31 Ekim 2009 19
Stres Kaynakları-
İş-Yaşam Dengesi
• Stresi işten eve yada evden işe taşımak
• Diğer boş zaman etkinliklerinin olmaması
• Serbest zamanın olmaması
• Ev gereksinimleri
• Sosyal yaşamın bozulması
– Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008
–
20. Antalya, 31 Ekim 2009 20
Stres Kaynakları-Diğer
– Eğitim: Önceleri daha çok patofizyoloji, tanı
ve tedavi ağırlıklı eğitim verilirken, şimdi
ilave olarak iletişim becerileri, hukuk ve etik
önem kazanmıştır.
– Yönetimsel ve Parasal yönetim zayıf
– Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008
21. Antalya, 31 Ekim 2009 21
İş Devamsızlığı
– 66%: Ruhsal Bozukluklar ( Depresyon /
Anksiyete / diğer ruhsal bozuklar )
– 60%: Stress
– 44%: Yönetici ile negatif ilişkiler
– 35%: Çocuk bakımı sorunları
– 28%: İş yerinde çalışma arkadaşı ile
çatışma
– 20%: Bağımlılık / Madde sorunları
23. Antalya, 31 Ekim 2009 23
Stresin Çalışana Maliyeti
• Sıkıntı ve güçlük
• Hastalık
• Yetersizlik
• Kararsızlık
• Finansal durumda değişiklikler
• Benlik saygısında kayıp
• Kimlik kaybı (otonomi-özerklik)
• Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The
Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric Practice
24. Antalya, 31 Ekim 2009 24
Doktor olmanın bir stres faktörü olduğu iyi
bilinmektedir. Genel populasyon ile
karşılaştırıldığında daha yüksek stres
görülmektedir ( Firth-Cozens1 cross-sectional ve
longitudinal çalışmalarda %28--%18).
Birçok stresörün olduğu ilgi gerektiren bir iş
Hekimler arasında çoğalan düş kırıklığı
Hekimler için özerklik (otonomi ) çok önemli
Önemli, anlamlı ve büyülü iş sevimsiz, ihtiyacı
karşılamayan ve yararsız bir iş haline dönüşür.
Enerji bitkinliğe, bağlılık ve ilgi sinmeye, etkinlik
etkisizliğe döner
25. Antalya, 31 Ekim 2009 25
Doktor Olmak
• Tüm doktorlarda olmasına karşın özellikler en
sık gençlerde ve bayan doktorlarda, stres
oranları yüksektir.
• Doktorlar olarak hastalara stresle ilgili ve
onunla nasıl mücadele edeceğimizi anlatırız.
Kendimiz yaşadığımızda onu yönetmek ve
yardım aramada ne kadar başarılıyız?
• Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal
Bulletin.13 (6);4-7, 2008
26. Antalya, 31 Ekim 2009 26
Hekimler üzerindeki baskılar
• Yüksek kişisel beklentiler
• Başkalarının yüksek beklentileri
• Sınır koymada zorluk
• Kendinden önce iş için aşırı istek
• Sıklıkla kompulsif kişilik özelliklerine sahip olmak
• Kronik olarak iş yaparken kendini ihmal etmek
30. Antalya, 31 Ekim 2009 30
Değişik Araştırma Sonuçları
• Emosyonal Tükenme: 46% - 80% (orta ve yüksek)
• Depersonalizasyon: 22%- 93% (orta ve yüksek)
• Azalmış Kişisel Başarı: 16% - 79% (düşük ve orta)
» Physician Burnout .Sameer S. Chopra; Wayne M. Sotile; Mary
O. Sotile JAMA. 2004;291
31. Antalya, 31 Ekim 2009 31
• Beck Depresyon ölçeği: 31% (hafif ve şiddetli
depresyon ve 5 yılda % 13 tedavi almış.
• Emosyonal Tükenme: 80% (orta ve yüksek)
• Depersonalizasyon: 61% (orta ve yüksek)
• Azalmış Kişisel Başarı: 44% (düşük ve orta)
• Thommasen ve ark. Mental health, job satisfaction, and intention to
relocate. Opinions of physicians in rural British Columbia. Canadian
Family Physician, Vol 47, Issue 4, 737-744
32. Antalya, 31 Ekim 2009 32
Türkiye’de Tabip Odalarına Kayıtlı Olan Bir Grup
Hekimde Tükenmişlik Sendromu Ve Etkileyen Faktörler
• Birinci basamak sağlık çalışanlarının görev ve
sorumluluklarının açıkça belirtilmemiş olması,
• Çalışanların farklı öğrenim düzeylerine sahip olmaları,
• Bazı meslek gruplarının vardiya sistemi ile çalışıyor olması,
• Sağlık sektöründe altyapı ve yönetsel yetersizlikler,
• Özlük hakları sorunları,
• Uzun çalışma saatleri,
• Olumsuz çalışma koşulları olarak dikkat çekmektedir
33. Antalya, 31 Ekim 2009 33
AlaycılıkAlaycılık
Azalmış EtkinlikAzalmış Etkinlik
FizyolojikFizyolojik,,
pspsikolojikikolojik,,
ve davranışsalve davranışsal
sonuçlarsonuçlar
EmoEmosyonel Tükenmesyonel Tükenme
Kişilerarası ve
Rolle İlgili stresörler
İşe Bağlı Tükenme Süreci
34. Antalya, 31 Ekim 2009 34
DavranışsalDavranışsal
PPssikolojikikolojik
İş performansı, kazalar,işe
gitmeme, öfke, yanlış kararlar
İş doyumsuzluğu, huysuzluk,
depresyon, emosyonal yorgunluk
FizyolojikFizyolojik
Kardiovaskuler hastalık,
hipertansiyon, başağrısı
Stresin Sonuçları
35. Antalya, 31 Ekim 2009 35
Fiziksel tükenmişlik belirtileri
Yorgunluk
Güçsüzlük
Enerji kaybı
Sık baş, göğüs, boyun-bel vs ağrısı
Bulantı, gastro-intestinal sorunlar
Kısa nefes almalar
Hipertansiyon
Kas krampları
Uyku bozukluğu
Hastalıklara hassas olmak
Artmış alkol ve sakinleştirici kullanımı
36. Antalya, 31 Ekim 2009 36
Duygusal tükenmişlik belirtileri
Depresif duygulanım
Desteksiz ve güvensiz hissetme
Ümitsizlik
Evde gerilim ve tartışmalarda artış
Kızgınlık-sabırsızlık-huzursuzlukta artış
Nezaket-saygı-yardımlaşma duyg. Azalma
Davranışsal belirtiler; öfke patlamaları, huzursuzluk,
uykusuzluk, gevşeme zorluğu, hiperaktivite, sinirlilik,
sabırsızlık, unutkanlık, can sıkıntısı, mizaç değişikliği ve
konsantrasyon güçlüğünü İçerir.
Uç durumlarda intiharı düşünme
37. Antalya, 31 Ekim 2009 37
Zihinsel tükenmişlik belirtileri
Doyumsuzluk
Kendine-işine, diğer insanlara ve genel olarak yaşama karşı olumsuz
tutumlar içinde olma
İşi bırakma-savsaklama vs davranışlar
Yaratıcılık ve yenilik yaratmada azalma
Kişisel başarı eksikliği
Kararlar, sorunlar veya iş yerinde değişiklikten kaçınma
38. Antalya, 31 Ekim 2009 38
Tükenme için kim aday?
• İşkolik, idealist veya inatçı, oldukça başarılı
veya işine çok adanmış bireyler dahil olmak
üzere belirli kişilik özelliklerine sahip olanlar
• Kariyer, aile ve kişisel gelişim arasındaki
algılanan dengesizlik ve kariyer gelişimi ile
ilgili olan stresörler
• Eğitimsiz, deneyimsiz veya tecrübesiz olanlar
• Aşırı yük ve zaman baskısı ile çalışanlar
40. Antalya, 31 Ekim 2009 40
Nedenleri
a)BİREYSEL ETKENLER
Kişilik özellikleri:mükemmeliyetçi, hassas,
duygusal, içe atan-
Gerçek dışı hedefleri olanlar
Benlik saygısı düşük olanlar
Kendi işi ile ilgili hissettikleri
Çalıştığı hasta grubunun kendi öyküsündeki
önemi
41. Antalya, 31 Ekim 2009 41
Nedenleri
B-1)ÇEVRESEL-ÇALIŞMA ORTAMINA BAĞLI
ETKENLER
Ağır iş yükü ve dinlenme zamanının az olması
Hastaların gereksiniminin finansal-bürokratik ve
idari nedenlerden karşılanamaması
Önderlerin yetersizliği-denetim eksikliği
Yetersiz uzman eğitimi ve yönlendirmesi
Çalışanlar arasında yeterli destek ve sosyal
ilişkinin olmaması
Düşük motivasyonlu kişilerle çalışmak
42. Antalya, 31 Ekim 2009 42
Nedenleri
B-2)ÇEVRESEL-ÇALIŞMA ORTAMINA BAĞLI ETKENLER
Aşırı zor ve yoğun hastalardan oluşan iş ortamı. Özellikle
düzelmeyen-ölüm oranı yüksek yerlerde çalışanlar
Bürokratik ve sekreterlik işleri yapmak zorunda kalmak.
Rollerle ilgili belirsizlik
Karmaşık araç gereç kullanmak zorunda kalmak
Personel yetersizliği
Hasta yakınlarına bilgi verme, onlardan gelen talepleri
karşılama güçlükleri
43. Antalya, 31 Ekim 2009 43
Nedenleri
C)YÖNETİCİLERİN TUTUMUNA BAĞLI ETKENLER
Devlet kurumlarında çalışanların özel sektör
çalışanlarına göre daha fazla hayal kırıklığı
yaşadığı gözlenmiştir.(???)
Gözlemcilerin tavrı-ekip çalışmasına verilen
önem
Görüşlerin ifade edilmesindeki tutumları
İzin-dinlenme odası-kreş gibi özlük hakkı
sorunlarına yaklaşım
44. Antalya, 31 Ekim 2009 44
Klinik belirtileri
• İrritabilite Etkisiz hissetme
• Bitkinlik Artmış olumsuzluk
• Uyku bozukluğu Zevk almada azalma
• Düşük konsantrasyon Umutsuzluk
• Düşük performans Sosyal izolasyon
• Yaratıcılığın kaybı Başağrıları
• İş devamsızlığı Mide yakınmaları
• İş tatminsizliği Depresyon
• Düşük moral Anksiyete
• İşe gitmekten korkmak Evlilikle ilgili problemler
• Boğulma hissi Madde kötüye kullanımı
45. Antalya, 31 Ekim 2009 45
UZUN DÖNEM ETKİLERİ
-Ruh sağlığı etkilenir
Depresyon-anksiyete-alkol-sigara ve madde
bağımlılıkları
-Beden sağlığı etkilenir
Sağlık harcamalarını artığı saptamıştır.Kalp
damar hast.,iskelet-sırt bel-oyun ağrıları,mide
bağırsak hast.,enfeks direncinde azalma
sıklıkla olur.
-İş verimi etkilenir
-Hasta-müşteri memnuniyeti azalır ve iş stresi
artacak şekilde kısır döngü olur.
46. Antalya, 31 Ekim 2009 46
Doktorların kaçı hasta?”
En sık
Depresyon,
Anksiyete
Alkol ve madde bağımlılığı
Tıp öğrencileri ve internlerde: Anksiyete, depresyon
ve stres yüksek
Wong JGWS.Doctors and Stress. Medikal Bulletin.13 (6);4-7, 2008
British
Medical Journal, March 2003
47. Antalya, 31 Ekim 2009 47
Stres, depresyon ve intihar
• Doktorlarda Genel topluma göre stres 18% fazla(Wall
et al, 1997).
• Doktorlarda anksiyete nadir ancak depresyon sık
değerlendirilmiş. Doktorlarda diğer profesyonel
gruplardan yüksek (Caplan, 1994).
• Cinsiyet ve genç olma tartışmalı(Firth-Cozens, 2005).
• Hasta bakımını kalitesi bozulur, tıbbi hata artar.
49. Antalya, 31 Ekim 2009 49
Stres, depresyon ve intihar
• Özellikle kadın doktorlarda genel
topluma göre intiharlar fazla (Hawton et
al, 2001). Bir başka çalışmada kadın
doktorlarda genele göre % 130 artmış.
• USA’da doktorlarda genel toplumdan
daha fazla tek ölüm nedeni intihar
olarak bulunmuş (Torre et al, 2005).
51. Antalya, 31 Ekim 2009 51
Madde kötüye kullanımı
• Genel topluma göre daha az sigara ve yasa dışı madde
kullanımı varken alkol ve reçete ile yazılan ilaç
kullanımı daha fazladır (Hughes et al, 1992a). Genel
topluma göre kadın doktorlar alkolizm açısından daha
risklidir(Firth-Cozens, 2005).
• Alkol kötü kullanımı ve depresyon komorbiditesi sıktır.
Alkolizmden iyileşen 100 kadın doktorun 73’ü ciddi
intihar düşüncesi ve 38’i ciddi bir intihar girişiminde
bulunmuştu (Bissel & Skorina, 1987).
• Doktorlar uzmana gitme yerine kendi kendine ilaç
almaktadır ve işe gitmektedir (Pullen et al, 1995).
54. Antalya, 31 Ekim 2009 54
Tükenmişlik ve karşı aktarım
• Hastayla aşırı özdeşleşim
• Hastaya kızmak ya da ondan hoşlanmamak
• Empati yokluğu
• Depersonalizasyon
• Etkisizlik ya da beceriksizlik hissi
• Terapide ‘acting out’ ya da diğer sınır ihlalleri
• Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The
Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric
Practice
55. Antalya, 31 Ekim 2009 55
Bakımverenlerin bakımındaki
engeller
• Stres ve psikiyatrik sorunlara karşın yardım
aramaya isteksizdir.
• Çoğunlukla mükemmeliyetçi, kendini kurban
eden fedakar kişilerdir. Vicdanlı, şefkatlidir.
Bu nedenle başkalarının ihtiyaçları
kendilerininkinin önüne geçer.
• Durumunu kabul etmeden işini sürdürür.
• Self-medikasyondan dolayı kötü hastalardır
• Stigmazisasyondan korkarlar
58. Antalya, 31 Ekim 2009 58
Sonuçlar????
• Tükenmişlik
– Parasal Etkilere
– Fiziksel Etkilere
– Emosyonal Etkilere
– Sosyal Etkilere Sebep Olabilir
59. Antalya, 31 Ekim 2009 59
StrestenStresten
(Tükenme)(Tükenme)
KorunmaKorunma
Bireysel
aileaile
İş yeri yöneticileri
İş arkadaşlarıİş arkadaşları
Devlet yönetimi
düzeyinde
Stresten (Tükenme) Korunma
61. Antalya, 31 Ekim 2009 61
Tükenmişliğin önüne geçme
• Sağlıklı iş-yaşam dengesi üzerine çalışma
• - profesyonel ya da kişisel iyi olmayı geliştirmek
• - fiziksel, emosyonel, psikolojik, sosyal ve
spritüel
• Hekimin iyi olması:
• - hekim verimliliği
• - hekim, diğer personeller ve hastanın tatmin
oluşu
• - hasta güveni ile ilişkilidir.
• Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The
Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric
Practice
62. Antalya, 31 Ekim 2009 62
Kurumsal Önlemler
• Sağlıklı çalışma koşulları
• İyi performansın onaylanması
• Kariyer gelişimi için fırsatlar
• Çalışanlarına değer veren işyeri kültürü
• Şirket değerleri ile uyumlu yönetim faaliyet ve
politikaları
• Çalışanların işyeri uygulamalarının düzenlenmesine
katılımı
• Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The
Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric
Practice
63. Antalya, 31 Ekim 2009 63
Kişisel Önlemler
• Neyin önemli olduğunu ve öncelikli yapılması
gerektiğini ayırt et
• İşle ve işte sınırlarını koy
• - bazen nasıl hayır diyebileceğini öğren
• - kişisel zamanını iş uğruna harcamaktan kaçın
• - senin takvim ve zamanın da önemlidir.
• Çalışmaya bir anlam bul
• Enerjini yenileyecek birşeyler bul
• Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The
Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric
Practice
64. Antalya, 31 Ekim 2009 64
Kişisel Önlemler
• Başkalarından önce kendini önemse
• - öfkeni güvendiğin birisiyle yatıştır
• - bol miktarda uyu
• - düzenli olarak egzersiz yap
• - yemene dikkat et
• - eğlence
• - mola ver
• Gereğinde profesyonel tedavi al
• Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The
Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric
Practice
68. Antalya, 31 Ekim 2009 68
Tercihin Uyum mu? Hastalık mı?
• Rolündeki uyuşmazlıklarından dolayı boğulma hissi
en sonunda seni yıpratacaktır
• Seçenekler yarat ya da kuralları değiştir:
• - hedeflerin, zamanın, aldığın görevler
• Gerekiyorsa standartlarını düşür
• Gerçekçi ve ideal rol beklentileri arasındaki farkı
farket
• Gereksiz sorumlulukları bir kenara bırak
• Hangi yatkınlığın ne kadar iyi olduğunu tanı
• Her problemin çözülemeyeceğini anla
• İş yükünü azalt
• Steven Pflanz. Work Overload, Burnout, and Empathy:The
Struggle to Maintain Work-Life Balance in Psychiatric
Practice
69. Antalya, 31 Ekim 2009 69
Soru (n) lar?
• Kurumsal Stratejiler? Var mı? Varsa
neler?
• Sağlık çalışanlarına tükenmeden
korunmak için konusunda ne gibi
çalışmalar var?
71. Antalya, 31 Ekim 2009 71
Sonuç
Tükenmeden kaçınmak ile ilgili en kapsayıcı yol,
kişinin hayatında bir denge oluşturmaktan geçer.
Stresin üzerinizdeki etkilerinin farkında olun.
Kişisel ve profesyonel taahhütlerinizin yerine
getirmek için zaman alacağını bilin.
Gülmek! Mizah hissi stres giderici önemli bir rol
oynar.
İletişim ve yönetim becerilerini geliştirmek için
atölyeler veya diğer programlara katılın.
Beslenme, egzersiz, meditasyon ve yoga bakımınıza
yardımcı olabilir / iyi sağlık ve stres için bir çıkış
sağlar.
Personel, meslektaşlar, danışanlar, aile üyeleri ve
arkadaşlar ile etkili iletişim hayatınızdaki stresi
azaltabilir.
Stres ve tükenmişlik hissediyorsun bir destek sistemi
kur
