Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Viewers also liked
Viewers also liked (20)
Similar to Khon,هماتولوژی,hematology
Similar to Khon,هماتولوژی,hematology (20)
Khon,هماتولوژی,hematology
- 1. ﻣﻬﺮ 9831
- 2. اﻟﻒ
- 3. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺳﭙﺎس ﻣﻴﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﺎري اﺳﺎﺗﻴﺪ ﻣﺤﺘﺮم داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﮔﺎﻣﻲ دﻳﮕﺮ در ﺟﻬﺖ آﻣﻮزش داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن رﺷﺘﻪ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﺮدارﻳﻢ و ﻧﮕﺎرش ﻛﺘﺎب ﮔﺮاﻧﻤﺎﻳﻪ درﺳﻨﺎﻣﻪ ﺧﻮن را ﺑﺎ ﻗﻠﻢ ﻫﻤﻜﺎران ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ، اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ در ﺟﻬﺖ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺧﻮن ﺳﺎز ﮔﺎﻣﻲ ﺑﺮداﺷﺘﻪ و رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻌﻠﻢ در زﻣﻴﻨﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻤﺎ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن اﻳﻔﺎ ﻛﻨﻴﻢ. در اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺧﻮن ﺳﺎز و ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ آﺷﻨﺎ ﺷﺪه و در ﻣﻮرد ﺧﻮن و ﻣﻮاد ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه آن ﻧﻜﺎت ﻣﻬﻢ و ﻛﻠﻴﺪي را ﻣﻲ آﻣﻮزﻳﺪ. در اﻳﻦ درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻫﻢ ﭘﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﺮﻣﺎﻳﻪ اﻧﺠﺎم داده اﻳﻢ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺧﻮد را ﺧﺎﻟﻲ از اﺷﻜﺎل ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻟﺬا ﻧﻘﺪ ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان را ﺑﻪ دﻳﺪه ﻣﻨﺖ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻳﻢ ﺗﺎ در ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ آن ﺑﻴﻔﺰاﺋﻴﻢ. در ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ از ﻣﻘﺎم اﺳﺎﺗﻴﺪ ﻣﺤﺘﺮم ﻛﻪ ﻣﺎ را در ﺗﺎﻟﻴﻒ اﻳﻦ درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻳﺎري ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﺗﺸﻜﺮ و ﻗﺪرداﻧﻲ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻢ. دﻛﺘﺮ ﺷﻴﻮا ﻧﻈﺮي 1
- 4. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن اﺳﺎﺗﻴﺪي ﻛﻪ ﻣﺎ را در ﺗﺪوﻳﻦ درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻳﺎري ﻧﻤﻮده اﻧﺪ: ) ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎء ( ﮔﺮوه آﻧﺎﺗﻮﻣﻲ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻴﺎت • ﮔﺮوه اﻳﻤﻨﻮﻟﻮژي آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﭘﺮوﻳﺰ ﭘﺎﻛﺰاد • ﮔﺮوه ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻲ ﺧﺎﻧﻢ دﻛﺘﺮ ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ ﭘﮋﻫﺎن • ﮔﺮوه ﺑﺎﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ داوود ﺳﺎﻋﺪي • ﮔﺮوه ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻲ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﺧﻠﻴﻞ زارﻋﻴﺎن • ﮔﺮوه ﻫﻤﺎﺗﻮﻟﻮژي – ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺠﺘﺒﻲ ﻗﺪﻳﺎﻧﻲ • ﮔﺮوه ﺟﻨﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻓﺮﻫﺎد ﮔﺮﺟﻲ • ﮔﺮوه ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي ﺧﺎﻧﻢ دﻛﺘﺮ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﻌﺘﻤﺪي • ﮔﺮوه ﻫﻤﺎﺗﻮﻟﻮژي ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﺎﻧﻢ دﻛﺘﺮ ﺷﻴﻮا ﻧﻈﺮي • ﺳﺎﻳﺮ ﻫﻤﻜﺎران ﻛﻪ ﻣﺎ را در ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ درﺳﻨﺎﻣﻪ ﻳﺎري ﻧﻤﻮدﻧﺪ: ) ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎء ( ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه داﻧﺸﻜﺪه ﭘﺰﺷﻜﻲ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﺧﺰان • ﮔﺮوه ﻫﻤﺎﺗﻮﻟﻮژي ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﺎﻧﻢ دﻛﺘﺮ ﺷﻬﻴﻦ ﺷﻤﺴﻴﺎن • ﮔﺮوه رادﻳﻮﻟﻮژي ﺧﺎﻧﻢ دﻛﺘﺮ ﻣﻴﺘﺮا ﻧﺎﺻﺮي • وﻳﺮاﺳﺘﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه EDO ﺧﺎﻧﻢ دﻛﺘﺮ ﺷﻴﻮا ﻧﻈﺮي • 2
- 5. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻓﺼﻞ اول : ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﻫﻤﺎﺗﻮ ﭘﻮﻳﺰﻳﺲ -I ﮔﻠﺒﻮل ﻫﺎي ﻗﺮﻣﺰ -II -IIIﮔﻠﺒﻮل ﻫﺎي ﺳﻔﻴﺪ -IVﭘﻼﻛﺖ ﻫﺎ ﻓﺼﻞ دوم : ﻫﻤﻮﺳﺘﺎز و اﻧﻌﻘﺎد ﺧﻮن روﻧﺪ ﻫﻤﻮﺳﺘﺎز -I اﺧﺘﻼﻻت ﻫﻤﻮﺳﺘﺎز -II -IIIآزﻣﺎﻳﺸﺎت اﻧﻌﻘﺎد ﺧﻮن -IVدارو ﻫﺎي ﺿﺪ اﻧﻌﻘﺎد ﻓﺼﻞ ﺳﻮم : ﮔﺮو ﻫﺎي ﺧﻮﻧﻲ ، اﻧﺘﻘﺎل ﺧﻮن و ﭘﻴﻮﻧﺪ ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺧﻮﻧﻲ -I ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺧﻮﻧﻲ -II -IIIﭘﻴﻮﻧﺪ ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم : ﺑﺎﻓﺖ ﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺧﻮﻧﺴﺎز ﻃﺤﺎل -I ﺗﻴﻤﻮس -II -IIIﻋﻘﺪه ﻫﺎي ﻟﻨﻔﺎوي 3
- 6. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﺟﺮات ﻣﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺧﻮن اوﻟﻴﻦ ﺑﺎﻓﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺸﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ،ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ از ﺣﺪود ﺳﺎل 6691 ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮن از دو ﻗﺴﻤﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺣﺎوي ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ و ﻣﺎﻳﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻈﻢ و ﻳﻚ ﻃﺮﻓﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭼﺮﺧﺶ ﺑﺴﺘﻪ اي در ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺖ و ﺗﻮﺳﻂ اﻧﻘﺒﺎﺿﺎت رﻳﺘﻤﻴﻚ ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ راﻧﺪه ﻣﻴﺸﻮد. ﺧﻮن از 2 ﻗﺴﻤﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ: 1. ﻣﺎﻳﻊ ﺷﻔﺎف ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ زرد و ﻧﺴﺒﺘﺎً ﭼﺴﺒﻨﺎﻛﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺎﻧﺘﺮﻳﻔﻮژ ﺧﻮن در ﺳﻄﺢ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد و ﺳﺮم ﺧﻮن ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻴﺸﻮد اﻳﻦ ﺟﺰء ﺧﻮن آﺑﻜﻲ و ﺣﺎوي ﺑﻴﺶ از 09% آب اﺳﺖ. ﻣﻮاد ﻣﺤﻠﻮل در آن ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﺗﻨﻮع و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺪار ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ. 2. ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺣﺪود 55-54% ﺣﺠﻢ ﻛﻞ ﺧﻮن را ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺪه و داراي ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ.ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻠﻜﻪ از ﻧﻈﺮ ﺷﻜﻞ ، اﻧﺪازه، رﻧﮓ ، ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن در اﻳﻦ درﺳﻨﺎﻣﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﻣﻴﺸﻮد. ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﺑﻪ دو ﻻﻳﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻧﺘﺮﻳﻔﻮژ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺼﻨﺪ. ﻻﻳﻪ زﻳﺮﻳﻦ ﻛﻪ 24 ﺗﺎ 74% ﺣﺠﻢ ﻛﻞ ﺧﻮن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻗﺮﻣﺰ رﻧﮓ ﺑﻮده و ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ ﻳﺎ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ اﺳﺖ. ﻻﻳﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ روي آن ﻗﺮار دارد و 1% ﺣﺠﻢ ﺧﻮن را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻴﺪﻫﺪ و ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﻔﻴﺪ ﻳﺎ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي دﻳﺪه ﺷﺪه و ﭘﻮﺷﺶ ﻟﻴﻔﻲ ﻳﺎ Baffy coatﻧﺎم دارد ﻛﻪ از ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﺳﻔﻴﺪ ﻳﺎ ﻟﻜﻮﺳﻴﺖ ﻫﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﮕﺮدد. ﻻﻳﻪ ﻧﺎزﻛﻲ از ﭘﻼﻛﺖ ﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﺢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﻟﻜﻮﺳﻴﺖ ﻫﺎ را ﻣﻴﭙﻮﺷﺎﻧﺪ. ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ ﺧﻮن ﻳﺎ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺴﺘﻪ و ارﮔﺎﻧﻞ ﻫﺎي داﺧﻞ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﺑﻮده و ﺣﺎوي ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺣﺎﻣﻞ اﻛﺴﻴﮋن ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻳﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﮔﺮدش ﺧﻮن را ﺗﺮك ﻧﻤﻴﻜﻨﻨﺪ. ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ اﻧﺘﻘﺎل اﻛﺴﻴﮋن از رﻳﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﻫﺎ و دﻓﻊ 2 COاز ﺑﺎﻓﺘﻬﺎ ﺑﻪ رﻳﻪ ﺑﻮده و در ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل اﻛﺴﻴﮋن رل ﻋﻤﺪه اي را اﻳﻔﺎ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ. اﻳﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﻴﻮﺳﻨﺘﺰ ﻣﻮاد ﺑﻮده و ﺗﺸﻜﻴﻼت آﻧﻬﺎ در ﻃﻮل ﺣﻴﺎت ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮﻣﻴﻢ و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ اﺳﺖ. ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﺳﻔﻴﺪ ﻳﺎ ﻟﻜﻮﺳﻴﺖ ﻫﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ در ﺑﺪن دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺮﻳﻦ اﻧﻬﺎ ﺳﺪﻫﺎي دﻓﺎﻋﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻫﺎ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ و از ﻃﺮﻳﻖ ﮔﺮدش ﺧﻮن در ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﺪن ﮔﺮدش ﻧﻤﻮده و در ﻣﻮارد ﻧﻴﺎز ﻓﻌﺎل ﺷﺪه و از دﻳﻮاره ﻋﺮوق ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده و ﻗﺎﺑﻠﻴﺘﻬﺎي دﻓﺎﻋﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﻨﺪ. ﺣﺎل ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﺎ ﺧﻮن آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﻀﻴﻞ اﻧﻮاع ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ ، ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ آﻧﻬﺎ از دوران ﺟﻨﻴﻨﻲ و اﻋﻤﺎل ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد. ﻋﻼوه ﺑﺮ آن در ﻣﻮرد اﻧﻌﻘﺎد و ﻟﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﺧﻮن،ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ و ﺑﺎﻓﺘﻬﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺧﻮن ﺳﺎز )ﺳﻴﺴﺘﻢ رﺗﻴﻜﻠﻮآﻧﺪوﺗﻠﻴﺎل، ﻃﺤﺎل، ﺗﻴﻤﻮس و ﻏﺪد ﻟﻨﻔﺎوي( ﺑﻪ ﺗﻔﻀﻴﻞ ﺑﺤﺚ ﻣﻴﮕﺮدد. اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺷﻤﺎ را در درك ﺑﻬﺘﺮ ﭘﺎﺗﻮﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﺧﻮن در ﺳﺎﻟﻬﺎي آﻳﻨﺪه ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ. 4
- 7. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﻓﺼﻞ اول ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ، ﻣﺸﺨﺼﺎت، ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﻋﻤﻠﻜﺮد 5
- 8. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن – Iﺧﻮن ﺳﺎزي Hematopoies ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﺣﺪود 55-54% ﺣﺠﻢ ﻛﻞ ﺧﻮن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ ﺧﻮن ﻳﺎ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ ) ، (erythrocyteﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺳﻔﻴﺪ ﺧﻮن ﻳﺎ ﻟﻜﻮﺳﻴﺖ ﻫﺎ ) (leukocytesو ﭘﻼﻛﺖ ﻫﺎ ﻳﺎ ﺗﺮوﻣﺒﻮﺳﻴﺖ ﻫﺎ ) (thrombocytesﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺳﻠﻮﻟﻲ و ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻳﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎﺋﻲ دارد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺗﻔﻀﻴﻞ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد. ﻣﻨﺸﺎء اوﻟﻴﻪ ﺗﻤﺎم ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ اوﻟﻴﻪ اﺳﺖ و در ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن درﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد. ﺟﻬﺖ درك ﺑﻬﺘﺮ اﻧﻮاع ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﺧﻮﻧﻲ اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻣﻨﺸﺎء اوﻟﻴﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ و روﻧﺪ ﺧﻮن ﺳﺎزي آﺷﻨﺎ ﺷﺪه ﺳﭙﺲ در ﻣﻮرد ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﮔﺮدد. ﺧﻮن ﺳﺎزي ﻳﺎ ﻫﻤﺎﺗﻮﭘﻮﻳﺰﻳﺲ ) (Hematopoiesisﻳﻌﻨﻲ روﻧﺪي ﻛﻪ در آن ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺗﻤﺎﻳﺰ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ. اﺑﺘﺪا ﻣﻨﺸﺎء اوﻟﻴﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ در ﺟﻨﻴﻦ و ﺑﺎﻟﻐﻴﻦ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻣﻴﭙﺮدازﻳﻢ: ﻣﻨﺸﺎء اوﻟﻴﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ Origin of Blood cells 6
- 9. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺟﻨﻴﻨﻲ ﺧﻮﻧﺴﺎز )ﻏﻴﺮ از ﻟﻨﻔﻮﺳﻴﺖ ﻫﺎ ( از ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺰاﻧﺸﻴﻤﺎل ) (Mesenchymalﻛﻪ از ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﺟﻔﺘﻲ ﻣﺰودرم اﺳﺖ ﻣﻨﺸﺎء ﻣﻴﮕﻴﺮد. در اﺑﺘﺪاي ﻫﻔﺘﻪ ﺳﻮم ﺟﻨﻴﻨﻲ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺰودرﻣﻲ ﻛﻪ از ﻣﺰودرم اﺣﺸﺎﺋﻲ دﻳﻮاره ﻛﻴﺴﻪ زرده ﻣﻨﺸﺎء ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺮوق ﺧﻮﻧﻲ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ اﻳﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ را آﻧﮋﻳﻮ ﺑﻼﺳﺖ) (Angioblast cellsﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮده ﻫﺎي ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﺗﻮده ﻫﺎي ﻋﺮوق ﺳﺎز ) (Angiogenic clusterرا ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ در اﺛﺮ ﺑﻬﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺳﻠﻮل ﻫﺎ ﺷﻜﺎف ﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﺑﺘﺪرﻳﺞ داراي ﻣﺠﺮا ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﻣﺮﻛﺰ ﺗﻮده ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ اوﻟﻴﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ. ﺳﻠﻮﻟﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﻬﻦ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ و ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﻧﺪوﺗﻠﻴﺎﻟﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ. اﻳﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺟﺰاﺋﺮ ﺧﻮﻧﻲ را ﻣﻔﺮوش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺟﻮاﻧﻪ زدن ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﻧﺪوﺗﻠﻴﺎﻟﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻴﺸﻮد ﺟﺰاﺋﺮ ﺧﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻬﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از اﺗﺼﺎل ﺑﻬﻢ ﻋﺮوق ﺧﻮﻧﻲ ﻛﻮﭼﻚ را ﺑﺴﺎزﻧﺪ. ﺑﺎ ﺗﻜﺎﻣﻞ روﻳﺎن ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ اوﻟﻴﻪ دﭼﺎر ﻣﺮگ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ و ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺟﻨﻴﻨﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﺮدد. )ﺷﻜﻞ 1-1 (: ﻣﺤﻞ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ در ﺟﻨﻴﻦ ) (fetusو ﺑﻠﻮغ )(Adult ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﺧﻮﻧﺐ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﺖ : 1. ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺑﻨﻴﺎدي ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺎء ﺳﻠﻮل ﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ) (erytroblastsدر ﺟﺰاﻳﺮ ﻛﻴﺴﻪ زرده ) (yolksacدر ﻫﻔﺘﻪ 2 ﺗﺎ 8 زﻧﺪﮔﻲ ﺟﻨﻴﻨﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻴﮕﻴﺮد. 2. ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻛﺒﺪ و ﻃﺤﺎل ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﻴﺴﻪ زرده ﻣﺤﻞ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ. در ﻣﺎه دوم ﻟﻘﺎح، ﻛﺒﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﺧﻮن ﺳﺎزي اﺳﺖ و ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺗﻚ ﻫﺴﺘﻪ اي و ﭼﻨﺪ ﻫﺴﺘﻪ اي و ﻟﻜﻮﺳﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﻪ ﺻﻮرت اوﻟﻴﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ. ﻛﺒﺪ و ﻃﺤﺎل ﺗﺎ ﺣﺪود ﻣﺎه ﭘﻨﺠﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﺟﻨﻴﻨﻲ ﻣﺤﻞ اﺻﻠﻲ ﺧﻮن ﺳﺎزي ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ. 3. ﺑﻌﺪ از ﻣﺎه ﭼﻬﺎرم زﻧﺪﮔﻲ ﺟﻨﻴﻨﻲ ﻣﻐﺰاﺳﺘﺨﻮان ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﻣﻴﻜﻨﺪ و از ﻣﺎه ﭘﻨﺠﻢ ﺟﻨﻴﻨﻲ ﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان ﻣﺤﻞ اﺻﻠﻲ ﺧﻮن ﺳﺎزي اﺳﺖ. در زﻣﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان ﻣﺰودرم ﺧﺎرج روﻳﺎﻧﻲ (Extra Embryonic ) Mesodermﻣﻮﺟﻮد در ﭘـﺮزﻫﺎي ﺟﻔﺘﻲ ) (Chorionic Villousو ﺳﺎﻗﻪ اﺗﺼﺎل )(Connective Stalk 7
- 10. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ و ﻣﻮﻳﺮﮔﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ. ﺟﻮاﻧﻪ زدن ﻣﺪاوم ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻴﺸﻮد ﻋﺮوق ﺧﺎرج روﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﺮوق داﺧﻞ روﻳﺎﻧﻲ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪ. ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻴﻦ روﻳﺎن و ﺟﻔﺖ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮدد. ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ و ﻋﺮوق ﺧﻮﻧﻲ داﺧﻞ روﻳﺎﻧﻲ ﻫﻢ درﺳﺖ ﺑﻪ روش ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ و ﻋﺮوق ﺧﺎرج روﻳﺎﻧﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ. ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ Bloood cell development ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﺑﺎﻟﻎ دوره زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ دارﻧﺪ، ﻟﺬا اﻳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﺎﻳﺪ داﺋﻤﺎً ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺑﻨﻴﺎدي ) (Stem cellﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺮدﻧﺪ. ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺑﻨﻴﺎدي ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﭘﺮ ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ، در ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﺳﻠﻮﻟﻲ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورﻧﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻣﺤﻴﻂ اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ. ﺗﻤﺎم ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ از ﻳﻚ ﻧﻮع ﺳﻠﻮل ﺑﻨﻴﺎدي )ﻛﻪ از ﺑﺪو ﺗﻮﻟﺪ در ﻣﻐﺰاﺳﺘﺨﻮان ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪه( ﻣﺸﺘﻖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ. ﭼﻮن اﻳﻦ ﺳﻠﻮل ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺳﻠﻮل ﺑﻨﻴﺎدي ﭘﺮﻇﺮﻓﻴﺖ ) (Pluripotent stem cellﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻴﺸﻮد. اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﺳﻠﻮل ﺧﻮﻧﺴﺎز ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آن را دارد ﻛﻪ ﺗﻜﺜﻴﺮ ﻛﺮده و ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ رده ﺳﻠﻮﻟﻲ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ را اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ. ﺳﻠﻮل اوﻟﻴﻪ Pluripotent stem cellﺑﻪ دو زﻳﺮ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﮕﺮدد: 1. ﺳﻠﻮل اوﻟﻴﻪ ﻟﻨﻔﻮﺳﻴﺖ ) (lymphoid stem cellﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺳﺎز ﺳﻠﻮل ﻟﻨﻔﻮﺳﻴﺖ Bو Tاﺳﺖ و در اواﻳﻞ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺧﻮد از ﻣﻐﺰاﺳﺘﺨﻮان ﺧﺎرج ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺗﻴﻤﻮس، ﻏﺪه ﻫﺎي ﻟﻨﻔﺎوي و ﻃﺤﺎل رﻓﺘﻪ و در آﻧﺠﺎ ﺗﻜﺜﻴﺮ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ. ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺳﺎز ﺳﻠﻮل 2. ﺳﻠﻮل اوﻟﻴﻪ ﻏﻴﺮ ﻟﻨﻔﻮﺳﻴﺘﻴﻚ )(nonlymphocytic stem cell hemotopoietic stem cellاﺳﺖ. از ﺳﻠﻮل ﺑﻨﻴﺎدي ﻛﻠﻨﻲ ﻫﺎي ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ رده ﺳﻠﻮﻟﻲ را ﺗﻜﺜﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ. رده ﻫﺎي ﺳﻠﻮﻟﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﻛﻠﻨﻲ ﻫﺎ ) (CFC ، Colony Forming Cellﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه و ﺷﺎﻣﻞ )ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ، ﮔﺮاﻧﻮﻟﻮﺳﻴﺖ، ﻣﮕﺎﻛﺎرﻳﻮﺳﻴﺖ، ﺑﺎزوﻓﻴﻞ و اﺋﻮزﻳﻨﻮﻓﻴﻞ( ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اوﻟﻴﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﻛﻠﻨﻲ ﻫﺎ ﻛﻪ ﻳﻚ واﺣﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم (Colony Forming Unit) CFUﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﺎم CFUﺑﻌﻨﻮان ﭘﻴﺸﺴﺎز ﺗﻌﺪادي از ﻓﺮم ﻫﺎي ﺳﻠﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻮع ﺳﻠﻮل را ﻣﻴﺴﺎزﻧﺪ اﻃﻼق ﻣﻲ ﮔﺮدد )ﻣﺜﻼُ CFU-E ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ارﻳﺘﺮوﺋﻴﺪ( . ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﻠﻮل اوﻟﻴﻪ ﻏﻴﺮ ﻟﻨﻔﻮﺳﻴﺘﻚ ﺑﻪ ﻓﺮم CFU- GEMMﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻴﮕﺮدد. ﻫﺮ ﮔﺮوه از اﻳﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻳﺰ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي رﺷﺪ ، ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ )ﺑﺎﻓﺖ ﻣﻐﺰاﺳﺘﺨﻮان( و ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﻀﻴﻞ ﺑﺤﺚ ﻣﻴﮕﺮدد. 8
- 11. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﺷﻜﻞ)2-1( ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي رﺷﺪ ﺧﻮن ﺳﺎزي Hematopoietic Growth Factor ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي رﺷﺪ ﻫﻮرﻣﻮن ﻫﺎي ﮔﻠﻴﻜﻮﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ را از ﺳﻠﻮل اوﻟﻴﻪ ﺧﻮن ﺳﺎز ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي ﻣﺤﺮك ﻛﻠﻨﻲ )Colony Stimulating Factor (CSFs ﻳﺎ ﻫﻤﺎﺗﻮﭘﻮﻳﺘﻴﻦ ﻫﺎ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ. اﻳﻦ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ارﻳﺘﺮوﭘﻮﻳﺘﻴﻦ ) ، (Erythropoietinﻓﺎﻛﺘﻮر ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﮔﺮاﻧﻮﻟﻮﺳﻴﺖ ﻣﺎﻛﺮوﻓﺎز ) ، (GM-CSFﻓﺎﻛﺘﻮر ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﮔﺮاﻧﻮﻟﻮﺳﻴﺖ ) (G-CSFو اﻳﻨﺘﺮﻟﻮﻛﻴﻦ 3 )3 (Interleukinﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ. ﻫﺮﻛﺪام از اﻳﻦ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻟﻮﻛﻮس ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ژﻧﻲ ﻛﺪ ﮔﺬاري ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ )ﻣﺜﻼً ژن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ارﻳﺘﺮوﭘﻮﻳﺘﻴﻦ روي ﻛﺮوﻣﻮزوم 7 ﻗﺮار دارد( و از ﺑﺎﻓﺘﻬﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ )ارﻳﺘﺮوﭘﻮﻳﺘﻴﻦ از ﻛﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي Kupfferﺗﺮﺷﺢ ﻣﻴﮕﺮدد( . ﻋﻤﻠﻜﺮد آﻧﻬﺎ ﺑﺮ روي ﻛﻠﻨﻲ ﺧﺎص ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺗﻜﺜﻴﺮ )ﻓﻌﺎل ﺷﺪن ﻣﻴﺘﻮز( و ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻴﮕﺮدد. ﻣﺜﻼً ارﻳﺘﺮوﭘﻮﻳﺘﻴﻦ روي CFU-Eﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﻣﻴﮕﺮدد. ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد ﻣﺤﻞ ﺳﺎﺧﺖ و ﻣﻨﺸﺎء ﺳﻠﻮﻟﻲ و ﺳﻠﻮل ﻫﺪف را ﻣﻴﺘﻮان ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺟﺪول 1-1 ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد. )CFU-GEMM (Colony Forming Unit, Granulocyte, Erytrocyte, Monocyte, Megakaryocyte ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺪاﻧﻴﻢ 9
- 12. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن )ﺟﺪول 1-1 ( ﺑﺎﻓﺖ ﻣﻐﺰاﺳﺘﺨﻮان و ﻋﻤﻠﻜﺮد Bone marrow site & function ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ در ﻣﻐﺰاﺳﺘﺨﻮان ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد. ﻣﻐﺰاﺳﺘﺨﻮان در ﺗﻤﺎم ﻓﻀﺎﻫﺎي اﺳﺘﺨﻮان ﻫﺎ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮي و ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي ﻣﺎﻛﺮوﺳﻜﻮﭘﻴﻚ ﺑﻪ 2 ﻓﺮم ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﮕﺮدد: 1. ﻣﻐﺰاﺳﺘﺨﻮان زرد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل اﺳﺖ و ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺷﺪه از ﺑﺎﻓﺖ ﭼﺮﺑﻲ اﺳﺖ. رﻧﮓ زرد آن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﭼﺮﺑﻲ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ. 2. ﻣﻐﺰاﺳﺘﺨﻮان ﻗﺮﻣﺰ ﻳﺎ ﺧﻮن ﺳﺎز hematogenousﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺳﺎﺧﺖ اﻧﻮاع ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ را ﻋﻬﺪه دار اﺳﺖ. رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ آن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ و ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ اﺳﺖ. ﺷﻜﻞ 3-1 : ﺑﺎﻓﺖ ﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان در اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻟﻎ و ﻛﻮدك در دوران ﻧﻮزادي و ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اول زﻧﺪﮔﻲ، ﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان ﻫﺎ ﻗﺮﻣﺰ و داراي ﺳﻠﻮل ﺑﻮده و در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﻓﻌﺎل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ. در اﻓﺮاد ﺟﻮان ﺗﺮ ﻣﻐﺰاﺳﺘﺨﻮان ﻗﺮﻣﺰ در اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﻣﺤﻮري و ﭘﺮوﻛﺴﻴﻤﺎل اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ . در 81 ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان ﻗﺮﻣﺰ ﻓﻘﻂ در دﻧﺪه ﻫﺎ، ﻣﻬﺮه ﻫﺎ، اﺳﺘﺮوﻧﻮم، ﺟﻤﺠﻤﻪ ، ﻟﮕﻦ و ﭘﺮوﻛﺴﻴﻤﺎل اﭘﻲ ﻓﻴﺰ ﻓﻤﻮر و ﻫﻮﻣﺮوس وﺟﻮد دارد. اﮔﺮ ﺧﻮن ﺳﺎزي 01
- 13. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ در ﺑﺪن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺜﻞ ﺧﻮن رﻳﺰي ﻣﺰﻣﻦ، ﻫﻴﭙﻮﻛﺴﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ، ﻫﻤﻮﻟﻴﺰﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ و ﺗﺎﻻﺳﻤﻲ ﻫﺎ ( ﻃﺤﺎل و ﻛﺒﺪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺰ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮن ﺳﺎزي اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺪﻫﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻐﺰاﺳﺘﺨﻮان زرد ﺑﻪ ﻗﺮﻣﺰ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻴﮕﺮدد. ﻣﻐﺰاﺳﺘﺨﻮان ﻗﺮﻣﺰ از دارﺑﺴﺖ ) ،(Stromaﻃﻨﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮن ﺳﺎز ) (hematopoietic cordو ﻣﻮﻳﺮﮔﻬﺎي ﺳﻴﻨﻮزوﺋﻴﺪي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. اﺳﺘﺮوﻣﺎ از ﺷﺒﻜﻪ 3 ﺑﻌﺪي ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي رﺗﻴﻜﻮﻟﺮ و ﭘﺮده ﻫﺎي ﻇﺮﻳﻒ از رﺷﺘﻪ ﻫﺎي رﺗﻴﻜﻮﻟﺮ ﺣﺎوي ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﺴﺎز و ﻣﺎﻛﺮوﻓﺎژﻫﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻣﺎﺗﺮﻳﻜﺲ ﻣﻐﺰاﺳﺘﺨﻮان ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻛﻼژن ﻧﻮع 1 و 3 ، ﻓﻴﺒﺮوﻧﻜﺘﻴﻦ، ﻻﻣﻴﻨﻴﻦ و ﭘﺮوﺗﺌﻮﮔﻠﻴﻜﺎن ﻧﻴﺰ دارد. ﻻﻣﻴﻨﻴﻦ، ﻓﻴﺒﺮوﻧﻜﺘﻴﻦ و ﻣﺎده اﺗﺼﺎل ﺳﻠﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﻮﻧﻜﺘﻴﻦ ) (hemonectinﻣﻮﺟﺐ اﺗﺼﺎل ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﻣﺎﺗﺮﻳﻜﺲ ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ. ﺳﻴﻨﻮزوﺋﻴﺪﻫﺎ از ﻳﻚ ﻻﻳﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي آﻧﺪوﺗﻠﻴﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻣﻮﻳﺮﮔﻬﺎي ﺳﻴﻨﻮزﺋﻴﺪي ﺗﻮﺳﻂ ﻻﻳﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺎﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اي از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي رﺗﻴﻜﻮﻟﺮ و ﺷﺒﻜﻪ اي ﺳﺴﺖ از رﺷﺘﻪ ﻫﺎي رﺗﻴﻜﻮﻟﺮ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ. ﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان ﻗﺮﻣﺰ ﻏﻨﻲ از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺑﻨﻴﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎدرﻧﺪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ ، ﺗﻜﺜﻴﺮ و ﺗﻤﺎﻳﺰ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي رﺷﺪ ﺧﻮن ﺳﺎزي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻴﮕﺮدد. اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻫﺎ ﺑﺪن )ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻳﻤﻨﻲ( ﻫﻮرﻣﻮﻧﻬﺎ و ﺳﻤﻮم )ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎل ، وﻳﺮوﺳﻲ ( و دارو ﻫﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ در ﻣﻐﺰاﺳﺘﺨﻮان ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺗﻤﺎﻳﺰ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي رﺳﻴﺪه ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺧﺎص ﺧﻮد در ﺧﻮن ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮدﻧﺪ در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠﻜﺮدآﻧﻬﺎ در ﺧﻮن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺠﺰا ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﻣﻴﺸﻮد. آﻗﺎﻳﻲ در ﻣﻌﺮض ﺗﺸﺎﺷﻌﺎت رادﻳﻮ اﻛﺘﻴﻮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ، در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ دﭼـﺎر ﺧـﻮﻧﺮﻳﺰي از ﺑﻴﻨـﻲ و دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارش اﺳﺖ و ﻋﻔﻮﻧﺖ ﭘﻮﺳﺘﻲ ﺷﺪﻳﺪ دارد ﻋﻠﺖ آن ﭼﻴﺴﺖ ؟ ﺗﺸﻌﺸﻌﺎت رادﻳﻮ اﻛﺘﻴﻮ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان را از ﺑﻴﻦ ﻣﻴﺒﺮﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﺮد دﭼﺎر ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻤﺎم رده ﻫﺎي ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮﻧﻲ ﺷﺪه و ﻋﻼﺋﻢ ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي و ﻋﻔﻮﻧﺖ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ . : IIﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ) ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ ( 11
- 14. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﺗﻜﺎﻣﻞ وﺗﻤﺎﻳﺰ ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ )ارﻳﺘﺮوﭘﻮﺋﺰ( )Development & Maturation of erytrocytes (Erythropoisis ارﻳﺘﺮوﭘﻮﺋﺰ روﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ )ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ( ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ. اﻳﻦ روﻧﺪ از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺑﻨﻴﺎري ﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺮوع ﺷﺪه ﺗﺎ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ در ﺧﻮن ﻣﺤﻴﻄﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻴﮕﺮدد. ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﺳﻠﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺮﻳﻊ ﺑﺎﻟﻎ ﺷﺪه و ﺟﻬﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ از Stem cellاوﻟﻴﻪ ﺗﺎ رده ارﻳﺘﺮوﺋﻴﺪ 5-4 روز زﻣﺎن ﻻزم دارد. رﺳﻴﺪه ﺷﺪن ﺳﻠﻮل و ﺗﺒﺪﻳﻞ آن ﺑﻪ ﻓﺮم رﺗﻴﻜﻮﻟﻮﺳﻴﺖ در ﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان 2 ﺗﺎ 5 روز زﻣﺎن ﻣﻲ ﺑﺮد و ﺳﭙﺲ وارد ﺧﻮن ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد. ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ در ﺧﻮن ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺣﺪود 021 روز اﺳﺖ. ﺳﻠﻮل ﺑﺎﻟﻎ ﺳﻠﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﻛﻠﻴﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺧﻮد را در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺴﺐ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ. ﻓﺮآﻳﻨﺪ اﺳﺎﺳﻲ در ﺑﻠﻮغ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺳﻨﺘﺰ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﺴﻤﻜﻲ ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻘﻌﺮ اﻟﻄﺮﻓﻴﻦ و ﺑﺪون ﻫﺴﺘﻪ. در ﻃﻲ ﺑﻠﻮغ در ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺘﻌﺪد ﻣﻬﻤﻲ روي ﻣﻲ دﻫﺪ، ﺣﺠﻢ ﺳﻠﻮل ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﻧﺪازه ﻫﺴﺘﻚ ﻫﺎ آﻧﻘﺪر ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮپ ﻧﻮري ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ روﻳﺖ ﻣﻲ ﮔﺮدد. ﻗﻄﺮ ﻫﺴﺘﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻛﺮوﻣﺎﺗﻴﻦ ﺑﻄﻮر ﻓﺰاﻳﻨﺪه اي ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﻇﺎﻫﺮي ﻣﭽﺎﻟﻪ ﺷﺪه ) (pyknoticﺑﺪﺳﺖ آورده و ﺳﺮاﻧﺠﺎم از ﺳﻠﻮل ﺑﻴﺮون راﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد. ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﺗﻌﺪاد ﭘﻠﻲ رﻳﺒﻮزوﻣﻬﺎ )ﻛﺎﻫﺶ ﺑﺎزوﻓﻴﻠﻲ( و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ آن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻴﺰان ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ )ﻳﻚ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ اﺳﻴﺪوﻓﻴﻞ( در داﺧﻞ ﺳﻴﺘﻮﭘﻼﺳﻢ روي ﻣﻲ دﻫﺪ. ﻣﻴﺘﻮﻛﻨﺪرﻳﻬﺎ و ﺳﺎﻳﺮ اﻧﺪاﻣﻜﻬﺎ ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ. ﺗﻌﺪاد ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﺳﻠﻮﻟﻲ ﺑﻴﻦ ﭘﺮوارﻳﺘﺮوﺑﻼﺳﺖ و ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﺑﺎﻟﻎ، ﺑﻴﻦ 3 ﺗﺎ 5 ﺑﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ .ﺗﻤﺎﻳﺰ و ﺑﻠﻮغ ارﻳﺘﺮو ﺳﻴﺖ ﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﺠﺎد ﭘﺮوارﻳﺘﺮو ﺑﻼﺳﺖ، ارﻳﺘﺮوﺑﻼﺳﺖ ﺑﺎزوﻓﻴﻞ، ارﻳﺘﺮوﺑﻼﺳﺖ ﭘﻠﻲ ﻛﺮوﻣﺎﺗﻮﻓﻴﻞ، ارﻳﺘﺮوﺑﻼﺳﺖ ارﺗﻮﻛﺮوﻣﺎﺗﻮﻓﻴﻞ )ﻧﺮﻣﻮﺑﻼﺳﺖ(، رﺗﻴﻜﻮﻟﻮﺳﻴﺖ و ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ.اوﻟﻴﻦ ﺳﻠﻮل ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ در رده ارﻳﺘﺮوﻳﻮﺋﺰ ﭘﺮوارﻳﺘﺮوﺑﻼﺳﺖ ) (proerythroblastاﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﺑﺰرگ ﺑﺎ ﻛﺮوﻣﺎﺗﻴﻨﻲ ﻣﺸﺒﻚ و ﺳﺴﺖ و ﻫﺴﺘﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ و ﺳﻴﺘﻮﭘﻼﺳﻢ آن ﺑﺎزوﻓﻴﻞ اﺳﺖ. ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ارﻳﺘﺮوﺑﻼﺳﺖ ﺑﺎزوﻓﻴﻞ) (Basophilic erythroblastﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﻴﺘﻮﭘﻼﺳﻤﻲ ﺷﺪﻳﺪاً ﺑﺎزوﻓﻴﻞ و ﻫﺴﺘﻪ اي ﻣﺘﺮاﻛﻢ دارد ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺴﺘﻚ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ. ﺑﺎزوﻓﻴﻞ ﺑﻮدن اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﺳﻠﻮل ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﭘﻠﻲ رﻳﺒﻮزوم ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻨﺘﺰ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ. در ﻃﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪي ﭘﻠﻲ رﻳﺒﻮزوم ﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ از ﺳﻴﺘﻮﭘﻼﺳﻢ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﭘﺮ ﺷﺪن ﺑﺎﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ. رﻧﮓ آﻣﻴﺰي در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺒﺐ ﻇﻬﻮر رﻧﮕﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪدي در ﺳﻠﻮل ﻣﻲ ﺷﻮد: ارﻳﺘﺮوﺑﻼﺳﺖ ﭘﻠﻲ ﻛﺮوﻣﺎﺗﻮﻓﻴﻞ ) . (polychromatophilic erythroblastدر ﻗﺪم ﺑﻌﺪي ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺷﺪه و ﺳﻴﺘﻮﭘﻼﺳﻢ دﻳﮕﺮ ﺑﺎزوﻓﻴﻞ ﻧﺒﻮده و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺳﻴﺘﻮﭘﻼﺳﻤﻲ ﺗﻤﺎﻣﺎً اﺳﻴﺪوﻓﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ارﻳﺘﺮوﺑﻼﺳﺖ ارﺗﻮﻛﺮوﻣﺎﺗﻮﻓﻴﻞ ) (erythroblast orthochromatophilicرا ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ. در زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ اﻳﻦ ﺳﻠﻮل ﺗﻌﺪاي ﺑﻴﺮون زدﮔﻲ ﺳﻴﺘﻮﭘﻼﺳﻤﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و ﻫﺴﺘﻪ را در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻻﻳﻪ ﻧﺎزﻛﻲ از ﺳﻴﺘﻮﭘﻼﺳﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﻴﺮون ﻣﻲ راﻧﺪ. ﺳﻠﻮل ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻫﻨﻮز ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﻛﻲ ﭘﻠﻲ رﻳﺒﻮزوم دارد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺑﺎ رﻧﮓ ﻛﺮزﻳﻞ ﺑﻠﻮ رﻧﮓ آﻣﻴﺰي 21
- 15. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ. ﺷﺒﻜﻪ اي رﻧﮕﻲ را ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آورﻧﺪ. اﻳﻦ ﺳﻠﻮل رﺗﻴﻜﻮﻟﻮﺳﻴﺖ ) (reticulocyteاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ زودي ﭘﻠﻲ رﻳﺒﻮزوﻣﻬﺎي ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﺑﺎﻟﻎ ﻣﻲ ﺷﻮد. ﺷﻜﻞ 4-1: ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ ﻳﺎ ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ ﺧﻮن ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺴﺘﻪ و ﺣﺎوي ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺣﺎﻣﻞ اﻛﺴﻴﮋن ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﺷﺮاﻳﻂ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﮔﺮدش ﺧﻮن را ﺗﺮك ﻧﻤﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ. ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺻﻔﺤﺎﺗﻲ ﻣﻘﻌﺮاﻟﻄﺮﻓﻴﻦ و ﺑﺪون ﻫﺴﺘﻪ ، ﺑﺎ ﻗﻄﺮ 5/7 ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ و ﺿﺨﺎﻣﺖ 6/2 ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ درﻛﻨﺎره و 8/0 ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ در ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ. ﺗﻌﻘﺮ دو ﻃﺮﻓﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻄﺢ ﺑﻪ ﺣﺠﻢ را اﻓﺰوده و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺒﺎدل ﮔﺎزي را ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻣﻴﻜﻨﺪ. ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻛﺎﻣﻼً اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺑﻪ آن اﺟﺎزه ﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﻜﻞ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻈﻢ و ﻗﻄﺮ ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻮﻳﺮﮔﻬﺎ ﺗﻄﺎﺑﻖ دﻫﺪ. ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺸﺎﻫﺪات در ﺑﺪن ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه، ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎي ﺣﺎوي ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺎﻟﻐﻴﻦ ) (HbAﻫﻨﮕﺎم ﭘﻴﻤﻮدن زواﻳﺎي اﻧﺸﻌﺎﺑﺎت ﻣﻮﻳﺮگ ﺑﺴﺎدﮔﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ داده و ﻇﺎﻫﺮي ﻫﻤﭽﻮن ﻓﻨﺠﺎن ﺑﺨﻮد ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ.ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﺑﻴﺶ از 9 ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ را ، ﻣﺎﻛﺮوﺳﻴﺖ ) (macrocyteو ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﻛﻤﺘﺮ از 6 ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ را ﻣﻴﻜﺮوﺳﻴﺖ )(microcyte ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ. آﻧﻴﺰوﺳﻴﺘﻮز ) (anisocytosisﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﺑﺎ اﻧﺪازه ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد. ﺗﻌﺪاد ﻃﺒﻴﻌﻲ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ در ﺧﻮن زﻧﺎن ﺣﺪود 9/3 ﺗﺎ 5/5 ﻣﻴﻠﻴﻮن در ﻫﺮ ﻣﻴﻜﺮوﻟﻴﺘﺮ و در ﺧﻮن ﻣﺮدان 1/4 ﺗﺎ 6 ﻣﻴﻠﻴﻮن در ﻫﺮ ﻣﻴﻜﺮوﻟﻴﺘﺮ اﺳﺖ. 31
- 16. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻫﺮ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ را ﻏﺸﺎﺋﻲ ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ از ﺣﺪود 04 درﺻﺪ ﭼﺮﺑﻲ ) ﻓﺴﻔﻮﻟﻴﭙﻴﺪﻫﺎ، ﻛﻠﺴﺘﺮول، ﮔﻠﻴﻜﻮﻟﻴﭙﻴﺪﻫﺎ ( ،05 درﺻﺪ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ و 01 درﺻﺪ ﻛﺮﺑﻮﻫﻴﺪرات ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ . ﺣﺪود ﻧﻴﻤﻲ از ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎي آﻧﻬﺎ داﺧﻞ ﻏﺸﺎﺋﻲ ) (proteins integral membraneﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻌﺪادي ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻣﺤﻴﻄﻲ ) (peripheral proteinﻫﻢ ﻫﻤﺮاه ﺳﻄﺢ داﺧﻠﻲ ﻏﺸﺎء ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ اﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺳﻜﻠﺖ ﻏﺸﺎﻳﻲ، ﺷﻜﻞ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ. ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻲ ﺑﻨﺎم اﺳﭙﻜﺘﺮﻳﻦ ) (spectrinاﺟﺰاي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻏﺸﺎ را ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ اﺟﺰاي اﺳﻜﻠﺖ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺷﺒﻜﻪ اي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻏﺸﺎي ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ را ﺗﺤﻜﻴﻢ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. اﻳﻦ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺒﺐ اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮي ﻏﺸﺎء ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ ﺷﺪﻳﺪ آﻧﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺒﻮر از ﻣﻮﻳﺮﮔﻬﺎ، ﺿﺮوري اﺳﺖ. از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ ﺳﺨﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ، وﻳﺴﻜﻮزﻳﺘﻪ ﺧﻮن ﺑﻄﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ. ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ در درون ﺧﻮد، ﺣﺎوي ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ )ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ اﻧﺘﻘﺎل دﻫﻨﺪه اﻛﺴﻴﮋن( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل رﻧﮓ اﺳﻴﺪوﻓﻴﻞ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ اﺳﺖ. ﺗﻐﻴﻴﺮات وراﺛﺘﻲ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎي ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ، ﻣﺴﺌﻮل ﺣﺎﻻت ﭘﺎﺗﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﺘﻌﺪدي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﺎزﮔﻲ از ﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﺪاﺧﻞ ﺟﺮﻳﺎن ﺧﻮن رﻫﺎ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻏﻠﺐ ﺣﺎوي RNA رﻳﺒﻮزوﻣﻲ ﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺣﻀﻮر رﻧﮓ brilliant cresyl blueﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪرﺳﻮب ﻛﺮده و رﻧﮓ ﺑﮕﻴﺮد. ﺗﺤﺖ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎي ﺟﻮان ﻛﻪ رﺗﻴﻜﻮﻟﻮﺳﻴﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻌﺪادي ﮔﺮاﻧﻮل ﻳﺎ ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺗﻮري ﺷﻜﻞ در ﺳﻴﺘﻮﭘﻼﺳﻢ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. رﺗﻴﻜﻮﻟﻮﺳﻴﺖ ﻫﺎ در ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ، ﺣﺪود ﻳﻚ درﺻﺪ ﻛﻞ ﺗﻌﺪاد ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎي در ﺣﺎل ﮔﺮدش را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﻘﺪار، ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ روزاﻧﻪ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان اﺳﺖ. اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد رﺗﻴﻜﻮﻟﻮﺳﻴﺖ ﻫﺎ، ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻇﺮﻓﻴﺖ اﻧﺘﻘﺎل اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي ﻳﺎ ﺻﻌﻮد ﺑﻪ ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺑﺎﺷﺪ. ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎي اﻧﺴﺎن ﺗﺎ ﺣﺪود 021 روز در ﮔﺮدش ﺧﻮن زﻧﺪه ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ. ارﻳﺘﺮﺳﻴﺖ ﻫﺎي ﭘﻴﺮ و ﻓﺮﺳﻮده ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﻛﺮوﻓﺎژﻫﺎي ﻃﺤﺎل و ﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان از ﮔﺮدش ﺧﻮن ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺮداﺷﺖ اﻳﻦ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎي ﭘﻴﺮ، ﻇﻬﻮر اوﻟﻴﮕﻮ ﺳﺎﻛﺎرﻳﺪﻫﺎي ﻧﺎﻗﺺ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎي داﺧﻞ ﻏﺸﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻪ اﻓﺮاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺘﻮز ﻳﺎ ﭘﻠﻲ ﺳﻴﺘﻤﻲ ) (Polycythemiaﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺜﻼً ﻛﺴﺎﻧﻴﻜﻪ در ارﺗﻔﺎﻋﺎت زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ( ﻳﺎ ﻫﻤﺮاه ﻳﻚ ﺳﺮي ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺪاد ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ آﻧﻤﻲ Anemiaﻳﺎ ﻛﻢ ﺧﻮﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد اﻟﺒﺘﻪ آﻧﻤﻲ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺗﺮ از ﺣﺪ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارد. ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ ﻳﺎ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ: اﻋﻤﺎل اﺻﻠﻲ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﺧﻮن ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺳﺎده اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺤﻮﻳﻞ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺘﻬﺎ و ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺑﺮداﺷﺖ دي اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ و ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﺑﺎﻓﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ. ﻟﺬا ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آن ﺳﺎده ﺗﺮ از اﻛﺜﺮ 41
- 17. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺑﺪن اﺳﺖ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻏﺸﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻲ از ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده ) اﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺣﺪود 59% از ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ داﺧﻞ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ( و ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ. ﻫﻴﭻ ارﮔﺎﻧﻞ داﺧﻞ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻴﺘﻮﻛﻨﺪري، ﻟﻴﺰوزوم ﻳﺎ دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻠﮋي در آن ﻧﻴﺴﺖ. اﻟﺒﺘﻪ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ از ﻧﻈﺮ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻜﻲ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل ﻧﻴﺴﺖ. ATPاز ﮔﻠﻴﻜﻮﻟﻴﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺣﻔﻆ ﺷﻜﻞ ﻣﻘﻌﺮاﻟﻄﺮﻓﻴﻦ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ و ﻧﻴﺰ در ﺗﻨﻈﻴﻢ اﻧﺘﻘﺎل ﻳﻮﻧﻬﺎ و آب ﺑﻪ درون و ﺑﻴﺮون ﮔﻠﺒﻮل دارد. ﺷﻜﻞ ﻣﻘﻌﺮاﻟﻄﺮﻓﻴﻦ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺴﺐ ﺳﻄﺢ ﺑﻪ ﺣﺠﻢ در آن، ﺗﺒﺎدل ﮔﺎزﻫﺎ را آﺳﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ. ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ داراي اﺟﺰاي اﺳﻜﻠﺖ ﺳﻠﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺣﻔﻆ ﺷﻜﻞ آن دارﻧﺪ. :Aﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻚ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ Metabolic activities of Erythrocyte ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ )ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ( رﺳﻴﺪه اﻧﺮژي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺧﻮد ﺑﺮاي 021 روز در ﮔﺮدش ﺧﻮن را از ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﮔﻠﻮﻛﺰ از دو ﻣﺴﻴﺮ ﮔﻠﻴﻜﻮﻟﻴﺰ و اﻛﺴﻴﺪاﺗﻴﻮ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ. ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻓﻘﺪان ارﮔﺎﻧﻬﺎي داﺧﻞ ﺳﻠﻮﻟﻲ )از ﺟﻤﻠﻪ( ﻣﻴﺘﻮﻛﻨﺪري ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اداﻣﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﮔﻠﻴﻠﻮﻟﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دو ﻣﺴﻴﺮ دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ اﻋﻤﺎل ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﻀﻴﻞ ﺑﺤﺚ ﻣﻴﮕﺮدد: - aﻣﺴﻴﺮ اﻣﺒﺪن ﻣﻴﺮﻫﻮف ﻳﺎ ﮔﻠﻴﻜﻮﻟﻴﺰ Embden meyerhof Pathway or glycolysis ﻣﺴﻴﺮ ﺑﻲ ﻫﻮازي ﮔﻠﻴﻜﻮﻟﻴﺰ ﻳﺎ اﻣﺒﺪن ﻣﻴﺮﻫﻮف ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً 09% ﮔﻠﻮﻛﺰ وارد ﺷﺪه ﺑﻪ ﺳﻠﻮل را در ﺟﻬﺖ اﻳﺠﺎد آدﻧﻮزﻳﻦ ﺗﺮي ﻓﺴﻔﺎت ) (ATPﻣﺼﺮف ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ. اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ اﺳﺎﺳﻲ اﻧﺮژي ﺳﻠﻮﻟﻲ اﺳﺖ ، ﻣﻮﻟﻜﻮل ﮔﻠﻮﻛﺰ ﺑﻪ ﻻﻛﺘﺎت ﻣﻴﺸﻜﻨﺪ و 2 ﺗﺎ ATPاﻳﺠﺎد ﻣﻴﮕﺮدد. اﻳﻦ ATPﻫﺎ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ در ﻃﻮل ﻋﻤﺮ 021 روزه اش ﻻزم اﺳﺖ. ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﺳﻠﻮل ﺑﻪ آﻧﺰﻳﻢ ﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ. )آﻧﺰﻳﻢ ﻫﺎ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻜﺎﻣﻞ اوﻟﻴﻪ ﺳﻠﻮل در ﻣﻐﺰاﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ( اﻧﺮژي ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺨﺮﻳﺐ ﮔﻠﻮﻛﺰ ﺗﻮﺳﻂ آﻧﺮﻳﻢ ﻫﺎ در ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻴﮕﺮدد: ﻧﮕﻬﺪاري آﻫﻦ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻓﻌﺎل ﻓﺮوس )+2 (Fe ﻋﻤﻠﻜﺮد ﭘﻤﭗ ﻛﺎﺗﻴﻮﻧﻲ ﺟﻬﺖ ﻧﮕﻬﺪاري ﻏﻠﻈﺖ داﺧﻞ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻳﻮن ﺳﺪﻳﻢ ) (Naو ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ )ﻋﻠﻲ رﻏﻢ وﺟﻮد ﮔﺮادﻳﺎن ﻏﻠﻈﺘﻲ( ﻧﮕﻬﺪاري ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺳﻮﻟﻔﻮﻫﻴﺪرﻳﻞ ﻫﺎي ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ و آﻧﺰﻳﻢ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﮕﻬﺪاري و ﻗﻮام ﻏﺸﺎء 51
- 18. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﺷﻜﻞ5-1: ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ در ﻣﺴﻴﺮ ﮔﻠﻴﻠﻮﻟﻴﺰ 3 ﻣﺤﺼﻮل ﻋﻤﺪه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﮕﺮدد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﻋﻤﻠﻜﺮد ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ دارد: 1. NADHﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﻮﻓﺎﻛﺘﻮر آﻧﺰﻳﻢ ﻣﺘﻬﻤﻮ ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ردوﻛﺘﺎز ﻋﻤﻞ ﻣﻴﻜﻨﺪ. 2. ATPﻛﻪ اﻧﺮژي ﭘﻤﭗ ﺳﺪﻳﻢ را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻴﻜﻨﺪ. 3,2 3 ، 2) BPGﺑﻴﺲ ﻓﺴﻔﻮ ﮔﻠﻴﺴﺮات( ﻛﻪ در واﻛﻨﺶ ﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﮔﻠﻴﻜﻮﻟﻴﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ 3. ﻣﻴﺸﻮد. ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﺺ آﻧﺰﻳﻤﻲ در ﻣﺴﻴﺮ اﻣﺒﺪن ﻣﻴﺮﻫﻮف ﻛﻤﺒﻮد آﻧﺰﻳﻢ ﭘﻴﺮوات ﻛﻴﻨﺎر Pyruvate kinase :bﻣﺴﻴﺮﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶﻳﺎ ﻫﮕﺰوز ﻣﻨﻮﻓﺴﻔﺎت ﺷﻨﺖ ﻳﺎ ﺗﺨﺮﻳﺐ زودرس ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ و ﻛﻢ ﺧﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻛﺴﻴﺪاﺗﻴﻮ ﻋﻤﺮ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﻣﻴﮕﺮدد و ﺑﺎ ﻧﻴﺘﻮز ﻓﺴﻔﺎت ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ(Oxidative Pathway) hexose monophosphate shunt-(penthose phosphate ). pathoag -bﻣﺴﻴﺮ اﻛﺴﻴﺪاﺗﻴﻮ ﻳﺎ ﻫﮕﺰو ﻣﻨﻮﻓﺴﻔﺎت ﺷﻨﺖ ﻳﺎ ﭘﻨﺘﻮز ﻓﺴﻔﺎت )(Oxidatvie pathway or hexose monophospate shunt or pentose phosphate pathway 61
- 19. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن در اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺎ ﻛﺎﺗﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﮔﻠﻮﻛﺰ NADPﺑﻪ NADPHﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻴﮕﺮدد ، )ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺴﻴﺮ اﻛﺴﻴﺪاﺗﻴﻮ( و ﺑﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﻠﻮﺗﺎﺗﻴﻮن اﻛﺴﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﺮم اﺣﻴﺎء ) (G-SHآن ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﮔﻠﻮﺗﺎﺗﻴﻮن اﺣﻴﺎء ) (glutathioneﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﻮاد اﻛﺴﻴﺪان را ﻛﺴﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ. وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﺼﻲ در اﻳﻦ روﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ اﻛﺴﻴﺪه ﺷﺪه، ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺟﺴﺎم Heinz bodyدر داﺧﻞ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ رﺳﻮب ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ، در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ در ﻃﺤﺎل ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﺪه و ﻛﻢ ﺧﻮﻧﻲ ﻫﻤﻮﻟﻴﺰي ﻋﺎرض ﻣﻴﺸﻮد. ﺷﺎﻳﻌﺘﺮﻳﻦ ﻛﻤﺒﻮد آﻧﺰﻳﻢ اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﻛﻤﺒﻮد ﮔﻠﻮﻛﺰ 6- ﻓﺴﻔﺎت دﻫﻴﺪروژﻧﺎز ﻳﺎ G6PDاﺳﺖ. ﻛﻤﺒﻮد اﻳﻦ آﻧﺰﻳﻢ در ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻴﺸﻮد ﺳﻠﻮل در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻣﻮاد اﻛﺴﻴﺪان ﻧﺘﻮاﻧﺪ NADPHﻛﺎﻓﻲ ﺑﺴﺎزد ﺷﻜﻞ 6-1 ﻛﻤﺒﻮد ارﺛﻲ آﻧﺰﻳﻢ G6PD و G-SHرا از ﮔﻠﻮﺗﺎﺗﻴﻮن اﻛﺴﻴﺪه ﺑﺎزﺳﺎزي ﻧﻤﺎﻳﺪ، ﻟﺬا ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺳﻠﻮل در ﺣﺬف 2 H2Oﻳﺎ رادﻳﻜﺎﻟﻬﺎي آزاد اﻛﺴﻴﮋن از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ اﻛﺴﻴﺪه ﺷﺪه و در ﺳﻠﻮل رﺳﻮب ﻧﻤﻮده )ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺎﻳﻨﺰﺑﺎدي( و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺳﻠﻮﻟﻲ و ﻫﻤﻮﻟﻴﺰ ﻣﻴﮕﺮدد. اﮔﺮ ﭼﻪ ﻓﻘﻂ 01% ﮔﻠﻮﻛﺰ در ﻣﺴﻴﺮ اﻛﺴﻴﺪاﺗﻴﻮ در ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺰه ﻣﻴﮕﺮدد اﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﻛﻢ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﻮازي ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ. ﻛﻤﺒﻮد اﻳﻦ آﻧﺰﻳﻢ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﻓﺎوﻳﺴﻢ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮردن ﺑﺎﻗﻼ ﻳﺎ ﻣﻮاد اﻛﺴﻴﺪان ﻫﻤﻮﻟﻴﺰ اﻳﺠﺎد ﻣﻴﮕﺮدد و در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب ﻛﺸﻮر ﻛﻤﺒﻮد اﻳﻦ آﻧﺰﻳﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ارﺛﻲ ﺷﺎﻳﻊ اﺳﺖ 71
- 20. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن : cﻣﺴﻴﺮ ﻣﺖ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ردوﻛﺘﺎز Methemoglobin Reductase Pathway ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻬﻤﻲ در ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﻛﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮ اﻣﺒﺪن ﻣﻴﺮﻫﻮف اﺳﺖ . ﻋﻤﻞ آن ﻛﺎﻫﺶ ﻧﻮﻛﻠﺌﻮﺗﻴﺪﻫﺎي ﭘﺮﻳﻤﻴﺪﻳﻦ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺑﻪ ﻓﺮم آﻫﻦ دو ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ اﺳﺖ. آﻫﻦ ﻓﺮوي ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻣﺴﺘﻌﺪ اﻛﺴﻴﺪاﺳﻴﻮن ﺑﺎ ﺳﻮﭘﺮاﻛﺴﻴﺪ و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﺴﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ و ﻣﺖ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ را ﻣﻴﺴﺎزد. ﻣﺖ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻛﺴﻴﺪاﺳﻴﻮن آﻫﻦ دو ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ +2 Feﺑﻪ آﻫﻦ ﺳﻪ ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ +3 Feاﻳﺠﺎد ﻣﻴﮕﺮدد ﻛﻪ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪت اﻛﺴﻴﮋن را ﺣﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺖ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ردوﻛﺘﺎز و آﻧﺰﻳﻢ ﺳﻴﺘﻮﻛﺮوم 5 bردوﻛﺘﺎز آﻫﻦ +3 Feرا ﺑﻪ آﻫﻦ ﻫﻢ دو ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ اﺣﻴﺎء ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ. NADHﺣﺎﺻﻞ از ﻣﺴﻴﺮ اﻛﺴﻴﺪاﺗﻴﻮ ﻧﻴﺰ در ﺑﺎزﺳﺎزي ﺳﻴﺘﻮﻛﺮوم 5 bﻧﻘﺶ دارد. ﭘﺲ ﻫﺮ دو ﻣﺴﻴﺮ اﻛﺴﻴﺪاﺗﻴﻮ و ﻣﺖ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ردوﻛﺘﺎز در ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ آﻫﻦ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻫﻢ ﻣﻮﺛﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻛﻤﺒﻮد ارﺛﻲ ﻣﺖ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ردوﻛﺘﺎز ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻴﻤﺎري ﻣﺖ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻨﻤﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﻼﺋﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ و ﻏﺸﺎﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﻲ ﺑﻪ رﻧﮓ آﺑﻲ اﺳﺖ )ﺳﻴﺎﻧﻮز( . ﻋﻠﺖ آن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺖ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ در ﺧﻮن ﻣﺤﻴﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ اﻛﺴﻴﮋن را ﺣﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ. ﺧﻮن ﺣﺎوي ﻣﺖ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ را ﺑﺎ دادن اﻛﺴﻴﮋن ﻧﻤﻴﺘﻮان ﻣﺠﺪداً اﻛﺴﻴﮋﻧﻪ ﻛﺮد. ﺑﻴﻤﺎري ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﻴﺎﻧﻮز ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ، ﺧﻮن ﺑﻴﻤﺎر در ﻟﻮﻟﻪ آزﻣـﺎﻳﺶ رﻧـﮓ ﺗﻴـﺮه داﺷـﺘﻪ ﭘـﺲ از دﻣﻴﺪن اﻛﺴﻴﮋن رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ روﺷﻦ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ ﻋﻠﺖ ﺳﻴﺎﻧﻮز ﺑﻴﻤﺎر ﭼﻴﺴﺖ؟ دو ﻋﻠﺖ ﻋﻤﺪه ﺑﺮاي ﺳﻴﺎﻧﻮز وﺟﻮد دارد : 1- ﻛﻤﺒﻮد اﻛﺴﻴﮋن 2- ﻣﺘﻬﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻨﻤﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺲ از دﻣﻴﺪن اﻛﺴﻴﮋن در ﻟﻮﻟﻪ آزﻣﺎﻳﺶ، ﺧﻮن ﺑﻴﻤﺎر رﻧﮓ ﻗﺮﻣـﺰ روﺷـﻦ ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮده اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻛﻤﺒﻮد اﻛﺴﻴﮋن ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻴﺎﻧﻮز ﺑﻴﻤﺎر اﺳﺖ و ﻣﺘﻬﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻨﻤﻲ ﻋﺎﻣﻞ آن ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ. :dﻣﺴﻴﺮ راﭘﺎﭘﻮرت Luebering - Rapaport Pathway اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ در ﺟﻬﺖ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺣﻤﻞ اﻛﺴﻴﮋن ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ اﺳﺖ. 2 و 3 دي ﻓﺴﻔﻮﮔﻠﻴﺴﻴﺮات ) (2,3 Biphosphoglycerateﻳﺎ 2,3 BPGﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ در ﺗﻨﻈﻴﻢ آزاد ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻛﺴﻴﮋن در ﺳﻠﻮل را دارد. در ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻤﺒﻮد اﻛﺴﻴﮋن و اﺧﺘﻼل اﺳﻴﺪوﺑﺎز 2,3 BPGﺗﺠﻤﻊ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺣﻤﻞ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪ 81
- 21. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﻋﺮوق ﻣﻮﻳﺮﮔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻴﮕﺮدد. در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﮔﻠﻴﻜﻮﻟﻴﺰ در ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺖ ﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آزاد ﺷﺪن اﻛﺴﻴﮋن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺷﺪن ﻓﺸﺎر اﻛﺴﻴﮋن و ﻣﻴﺰان 2,3 DPGﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺷﺪن ﻓﺸﺎراﻛﺴﻴﮋن ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ 2,3 BPGﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري ﻓﺸﺎر ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻛﺴﻴﮋن در ﺳﻄﺢ ﻻزم ﺑﺮاي ﺣﻤﻞ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺘﻬﺎ اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ و ﻧﻘﺶ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪه در ﺣﻤﻞ اﻛﺴﻴﮋن را دارد. ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻚ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﺷﺎﻣﻞ 4 ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام اﻋﻤﺎل ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ: 1. ﻣﺴﻴﺮ ﺑﻲ ﻫﻮازي ﻳﺎ اﻣﺒﺪن ﻣﻴﺮﻫﻮف ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﮕﻬﺪاري اﻧﺮژي ﺳﻠﻮﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ATPرا ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ. 2. ﻣﺴﻴﺮ اﻛﺴﻴﺪاﺗﻴﻮ ﻳﺎ ﻫﮕﺮوز ﻣﻨﻮﻓﺴﻔﺎت ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﮕﻬﺪاري ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻛﺴﻴﺪان ﻫﺎ و ﺗﺨﺮﻳﺐ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ. 3. ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺖ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ردوﻛﺘﺎز ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﻛﺴﻴﺪاﺳﻴﻮن آﻫﻦ ﻫﻢ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد. 4. ﻣﺴﻴﺮ راﭘﺎﭘﻮرت ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺑﻪ اﻛﺴﻴﮋن را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داراﺳﺖ. :Bﻣﺸﺨﺼﺎت ﻏﺸﺎء ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ: ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ داﺋﻢ در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻏﺸﺎء ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ اﻳﻦ ﺳﻠﻮل ﻣﻘﻌﺮاﻟﻄﺮﻓﻴﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ دارد و از دو ﻻﻳﻪ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ و ﻟﻴﭙﻴﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ آﻧﺘﻲ ژﻧﻬﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻏﺸﺎء ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد را ﻫﻢ دارد و اﮔﺮ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎﺻﻲ ﻟﻴﺰ ﺷﻮد ﻏﺸﺎء ﺷﺒﺤﻲ ghostرا ﻣﻴﺴﺎزد ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻄﺢ ﺧﺎرﺟﻲ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ اﺳﺖ . از اﻧﻮاع روﺷﻬﺎي ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻏﺸﺎي ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ. در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ، cDNAﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎي اﻳﻦ ﻏﺸﺎ در دﺳﺘﺮس ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن اﻣﻜﺎن دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮاﻟﻲ اﺳﻴﺪﻫﺎي آﻣﻴﻨﻪ و ﻧﻮاﺣﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ. در ﻣﺠﻤﻮع، اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد درﺑﺎره ﻏﺸﺎي ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﻏﺸﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ. زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻏﺸﺎي ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ را ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻧﻮع اﻟﻜﺘﺮوﻓﻮرز [ Polyacrylamide Jel Electrophoresis ] in the Presence of Detergant (SDS)= Sodium dodecyl sulfate (SDS) Pageﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﺪا ﺳﺎزي ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻫﺎ ﺑﺮاﺳﺎس وزن ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد. ﺣﺪود 01 ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ اﺻﻠﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ )ﺷﻜﻞ 7-1 (ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﺎ از آﻧﻬﺎ ﮔﻠﻴﻜﻮﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ. از ﻣﻬﺎﺟﺮت آﻧﻬﺎ ﺑﺮ روي SDS pageﺑﺮاي ﻧﺎﻣﻴﺪن اﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد: ﻛﻨﺪﺗﺮﻳﻦ )و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ( آﻧﻬﺎ ﻧﻮار 1 ﻳﺎ اﺳﭙﻜﺘﺮﻳﻦ اﺳﺖ . ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎي اﺻﻠﻲ ﺟﺪا ﺷﺪه اﻧﺪ. ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﻬﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ، و اﻃﻼﻋﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي درﺑﺎره اﻋﻤﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ )ﺟﺪول 3-1(. ﺗﻮاﻟﻲ اﺳﻴﺪ ﻫﺎي آﻣﻴﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻋﻼوه ، ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻻﻳﻨﻔﻚ ﻳﺎ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻏﺸﺎﺳﺖ، ﻛﺪام ﻳﻚ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎرﺟﻲ واﻗﻊ اﺳﺖ، ﻛﺪام ﻳﻚ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﺳﻴﺘﻮزوﻟﻲ ﻗﺮار دارد، و ﻛﺪام ﻳﻚ ﺗﻤﺎم ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻏﺸﺎ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ8-1(. 91
- 22. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﺑﺴﻴﺎري از اﺟﺰاي ﻓﺮﻋﻲ ﻏﺸﺎي ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روﺷﻬﺎي ﺣﺴﺎس رﻧﮓ آﻣﻴﺰي ﻳﺎ اﻟﻜﺘﺮوﻓﻮرز دو ﺑﻌﺪي روي ژل ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮد. ٢-١ ﺷﻜﻞ 7-1 : ﻃﺮﺣﻲ از ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎي اﺻﻠﻲ ﻏﺸﺎي ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ اﻧﺴﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ SDS pageﺟﺪا ﺷﺪه اﻧﺪ. ﻧﻮارﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه ﺑﺎ رﻧﮓ آﻣﻴﺰي ﻛﻮﻣﺎﺳﻲ آﺑﻲ در دو ﺧﻂ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ، و ﮔﻠﻴﻜﻮﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه ﺑﺎ رﻧﮓ آﻣﻴﺰي ﺑﺎ ﻣﻌﺮف اﺳﻴﺪ ﺷﻴﻒ دوره اي ) (PASدر ﺧﻂ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ. 02
- 23. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﺷﻜﻞ 8-1: ﻃﺮﺣﻲ از ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎي اﺳﻜﻠﺖ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎي ﻻﻳﻨﻔﻚ ﻏﺸﺎي ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺗﺒﺎدﻟﮕﺮآﻧﻴﻮن ﮔﻠﻴﻜﻮﻓﻮرﻳﻨﻬﺎ ﭘﺮوﺗﻴﺌﻨﻬﺎي اﺻﻠﻲ ﻻﻳﻨﻔﻚ ﻏﺸﺎي ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰﻧﺪ. ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺗﺒﺎدﻟﮕﺮ آﻧﻴﻮن )ﻧﻮار 3( ﮔﻠﻴﻜﻮﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻲ ﺧﻼل ﻏﺸﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﻛﺮﺑﻮﻛﺴﻲ آن ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎرﺟﻲ ﻏﺸﺎ و ﺳﺮآﻣﻴﻦ آن ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﺳﻴﺘﻮﭘﻼﺳﻤﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ. اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻏﺸﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ ﮔﺬر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺮض ﻏﺸﺎي دو ﻻﻳﻪ را ﺣﺪاﻗﻞ 01 ﺑﺎر ﻃﻲ ﻣﻴﻜﻨﺪ. اﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﻤﺮي در ﻏﺸﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﺗﻮﻧﻞ، اﻣﻜﺎن ﺗﺒﺎدل ﻛﻠﺮﻳﺪ ﺑﺎ ﺑﻴﻜﺮﺑﻨﺎت را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد. ﺳﺮآﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ، ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎي 1/4 و 2/4 ، آﻧﻜﻴﺮﻳﻦ وﭼﻨﺪآﻧﺰﻳﻢ ﺳﻴﻜﻞ ﮔﻠﻴﻜﻮﻟﻴﺰ ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ.ﻧﻮارﺧﺎﻟﺺ 3 رادرﺧﺎرج از ﺑﺪن ﺑﻪ وزﻳﻜﻮﻟﻬﺎي ﻟﻴﭙﻴﺪي اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ و دﻳﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﺧﻮد را در اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺮﻫﻢ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺪﻫﺪ. ﮔﻠﻴﻜﻮﻓﻮرﻳﻨﻬﺎي B ،Aو Cﻧﻴﺰ ﮔﻠﻴﻜﻮﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺧﻼل ﻏﺸﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ، وﻟﻲ از ﻧﻮع ﺗﻚ ﮔﺬر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺑﺎر ﻋﺮض ﻏﺸﺎ را ﻃﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ. ﮔﻠﻴﻜﻮﻓﻮرﻳﻦ Aﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﺑﻘﻴﻪ اﺳﺖ از 131 اﺳﻴﺪ آﻣﻴﻨﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺷﺪت ﮔﻠﻴﻜﻮزﻳﻠﻪ اﺳﺖ ) ﺣﺪود 25% از وزن آن(. ﺳﺮآﻣﻴﻦ آن ﻛﻪ 61 زﻧﺠﻴﺮه ﭼﻨﺪ ﻗﻨﺪي دارد )51 ﺗﺎي آﻧﻬﺎ -Oﮔﻠﻴﻜﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ( از ﺳﻄﺢ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﺑﻴﺮون زده اﺳﺖ. ﻗﺮﻳﺐ 09% اﺳﻴﺪ ﺳﻴﺎﻟﻴﻚ ﻏﺸﺎي ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ در اﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ اﺳﺖ. ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻼل ﻏﺸﺎﻳﻲ آن )ﺑﺎ 32 اﺳﻴﺪ آﻣﻴﻨﻪ( ﻣﺎرﭘﻴﭻ α اﺳﺖ. ﺳﺮﻛﺮﺑﻮﻛﺴﻲ آن ﺗﺎ درون ﺳﻴﺘﻮزول ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه و ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ1/4 اﺗﺼﺎل ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد آن ﺑﻪ اﺳﭙﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ. ﭘﻠﻲ ﻣﺮﻓﻴﺴﻢ اﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻴﺴﺘﻢ ﮔﺮوه ﺧﻮﻧﻲ MNاﺳﺖ . ﮔﻠﻴﻜﻮﻓﻮرﻳﻦ Aﺣﺎوي ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻬﺎي اﺗﺼﺎل ﺑﺮاي وﻳﺮوس آﻧﻔﻠﻮآﻧﺰا و ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺎﻻرﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﻼﺳﻤﻮدﻳﻮم ﻓﺎﻟﺴﻴﭙﺎروم اﺳﺖ. ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ اﻓﺮاد ﻓﺎﻗﺪ ﮔﻠﻴﻜﻮﻓﻮرﻳﻦ Aﻋﻤﻠﻜﺮدي ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ دارد. اﺳﭙﻜﺘﺮﻳﻦ، آﻧﻜﻴﺮﻳﻦ و ﺳﺎﻳﺮ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻏﺸﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻜﻞ و اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮي ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﻛﻤﻚ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ. ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﻃﻲ ﭼﺮﺧﻪ ﻫﺎي ﭘﺮﺷﻤﺎر ﺧﻮد در ﺑﺪن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻘﺎط ﺳﻔﺖ ﻋﺮوق رﻳﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺸﺮده در آﻳﺪ و ﺳﻴﻨﻮزوﻳﺌﺪﻫﺎي ﻃﺤﺎل از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻨﺪ. ﻻزﻣﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ آﺳﺎن و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺸﺎي آن ﻫﻢ ﺳﻴﺎل و ﻫﻢ اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﻏﺸﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻜﻞ ﻣﻘﻌﺮ اﻟﻄﺮﻓﻴﻦ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺒﺎدل ﮔﺎزﻫﺎ آﺳﺎن ﺑﺎﺷﺪ. ﻟﻴﭙﻴﺪﻫﺎي ﻏﺸﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻴﻼن آن ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ. ﺗﻌﺪادي ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻣﺤﻴﻄﻲ اﺳﻜﻠﺖ ﺳﻠﻮﻟﻲ )ﺟﺪول 3-1( ﺑﻪ ﺳﻤﺖ داﺧﻠﻲ ﻏﺸﺎي ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﻣﺘﺼﻠﻨﺪ و وﻇﺎﻳﻒ ﻣﻬﻤﻲ از ﻧﻈﺮ ﺷﻜﻞ و اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮي دارﻧﺪ. 12
- 24. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن اﺳﭙﻜﺘﺮﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ اﺻﻠﻲ اﺳﻜﻠﺖ ﺳﻠﻮﻟﻲ اﺳﺖ و ﻣﺘﺸﻜﻞ از 2 ﭘﻠﻲ ﭘﭙﺘﻴﺪ اﺳﭙﻜﺘﺮﻳﻦ 1 )زﻧﺠﻴﺮه (αو اﺳﭙﻜﺘﺮﻳﻦ 2 )زﻧﺠﻴﺮه (βﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ. اﻳﻦ زﻧﺠﻴﺮه ﻫﺎ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺐ 100nmﻃﻮل دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي در ﻫﻢ ﺗﺎﺑﻴﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﺠﺎد ﺗﺘﺮاﻣﺮي را ﻣﻴﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮي ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻏﺸﺎي ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﻣﻲ ﺷﻮد. ﺣﺪاﻗﻞ 4 ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺗﺼﺎل ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮ روي اﺳﭙﻜﺘﺮﻳﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ داد: )1( ﺑﺮاي ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﻮد ، )2( ﺑﺮاي آﻧﻜﻴﺮﻳﻦ )ﻧﻮارﻫﺎي 1/2 و ﻏﻴﺮه(، )3( ﺑﺮاي اﻛﺘﻴﻦ )ﻧﻮار 5( و )4( ﺑﺮاي ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ 1/4. آﻧﻜﻴﺮﻳﻦ ) (Ankyrinﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻲ ﻫﺮﻣﻲ ﺷﻜﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﭙﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد. آﻧﻜﻴﺮﻳﻦ اﺗﺼﺎل ﻣﺤﻜﻤﻲ ﻫﻢ ﺑﺎ ﻧﻮار 3 دارد ﻛﻪ ﺿﺎﻣﻦ اﺗﺼﺎل اﺳﭙﻜﺘﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻏﺸﺎ اﺳﺖ. آﻧﻜﻴﺮﻳﻦ ﻣﺴﺘﻌﺪ ﭘﺮوﺗﺌﻮﻟﻴﺰ اﺳﺖ و ﻟﺬا ﻧﻮارﻫﺎي 2/2 و 3/2 و 6/2 ﻫﻤﮕﻲ از ﻧﻮار آﻧﻜﻴﺮﻳﻦ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﻧﺪ. ﺟﺪول 3-1: ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎي اﺻﻠﻲ ﻏﺸﺎي ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺪاﻧﻴﻢ 7-1 اﻛﺘﻴﻦ )ﻧﻮار 5( در ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﻴﻼﻣﺎﻧﻬﺎي ﻛﻮﺗﺎه و دو ﻣﺎرﭘﻴﭽﻲ اﻛﺘﻴﻦ Fاﺳﺖ . دم دﻳﻤﺮﻫﺎي اﺳﭙﻜﺘﺮﻳﻦ ﺑﻪ اﻛﺘﻴﻦ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد. اﻛﺘﻴﻦ ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ 1/4 ﻧﻴﺰ اﺗﺼﺎل دارد. ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ 1/4 ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻲ ﮔﻮﻳﭽﻪ اي )ﮔﻠﺒﻮﻟﻲ ( اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻜﻢ ﺑﻪ دم اﺳﭙﻜﺘﺮﻳﻦ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺗﺼﺎل اﻛﺘﻴﻦ ﺑﻪ اﺳﭙﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻟﺬا ﺑﺨﺸﻲ از ﻛﻤﭙﻠﻜﺲ ﺳﻪ ﺗﺎﻳﻲ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ 1/4- اﺳﭙﻜﺘﺮﻳﻦ – اﻛﺘﻴﻦ اﺳﺖ. ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ 1/4 ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎي ﻻﻳﻨﻔﻚ ﮔﻠﻴﻜﻮﻓﻮرﻳﻦ Aو Cﻧﻴﺰ ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻤﭙﻠﻜﺲ ﺳﻪ ﺗﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﻏﺸﺎ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. ﺑﻪ ﻋﻼوه ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ 1/4 ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻓﺴﻔﻮﻟﻴﭙﻴﺪﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ از ﻏﺸﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻟﻴﭙﻴﺪ دو ﻻﻳﻪ را ﺑﻪ اﺳﻜﻠﺖ ﺳﻠﻮﻟﻲ اﺗﺼﺎل دﻫﺪ. 22
- 25. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎي ﺧﺎص دﻳﮕﺮي )9/4، ادوﺳﻴﻦ ) (Adducinو ﺗﺮوﭘﻮﻣﻴﻮزﻳﻦ( ﻫﻢ در ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺳﻜﻠﺖ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﺷﺮﻛﺖ دارﻧﺪ. در ﺻﻮرت ﻛﻤﺒﻮد اﺳﭙﻜﺘﺮﻳﻦ در ﻏﺸﺎء ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ ﻳﺎ اﺧﺘﻼل ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آن ﺑﻴﻤﺎري ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻔﺮوﺳﻴﺘﻮز ارﺛﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ اﺳﭙﻜﺘﺮﻳﻦ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ اﺗﺼﺎل ﻣﺤﻜﻢ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻏﺸﺎء ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺷﺪه و ﺷﻜﻞ اﺳﻔﺮوﺳﻴﺘﻲ ﻳﺎ ﮔﺮد ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ ﻫﺎي ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎي ﻗﺮﻣﺰ را ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺗﺨﺮﻳﺐ در ﻃﺤﺎل اﺳﺖ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎ در ﮔﺮدش ﺧﻮن ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و ﻛﻢ ﺧﻮﻧﻲ رخ ﻣﻴﺪﻫﺪ. :Cﻣﺸﺨﺼﺎت و ﺳﺎﺧﺖ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ Characteristics & Properties of Hemoglobin ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ در ﻃﻲ ﺑﻠﻮغ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ درﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد. ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً 56% ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻗﺒﻞ از ﺧﺮوج ﻫﺴﺘﻪ از ﺳﻠﻮل ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و 53% ﺑﻘﻴﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ رﺗﻴﻜﻠﻮﺳﻴﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﮕﺮدد. ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﻴﺶ از 09% ﺣﺠﻢ ﺧﺸﻚ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﺪﻫﺪ. ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺤﺘﻮاي ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻫﻢ و ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ اﺳﺖ . ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ از 4 زﻧﺠﻴﺮه ﭘﻠﻲ ﭘﭙﺘﻴﺪي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺑﻪ دو ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻫﺮ ﺳﻄﺢ ﻫﺮ رﺷﺘﻪ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ داراي رزﻳﺪوﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻗﻄﺒﻲ اﺳﺖ و ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﻣﻠﻜﻮل ﻫﻢ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﺷﻜﻞ )01-1(. ﺗﺠﻤﻊ و ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﻣﻨﻮﻣﺮﻫﺎي ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دي ﻣﺮﻫﺎ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺗﺘﺮاﻣﺮ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ را ً ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ در ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻠﻜﻮل ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﻣﻠﻜﻮل 2,3 BPGاﺳﺖ. -aﺑﻴﻮﺳﻨﺘﺰ ﻫﻢ Heme ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮوﭘﺮوﺗﻮﭘﻮرﻓﻴﺮﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪن ﻳﻚ آﺗﻢ آﻫﻦ 2 ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ )+2(Fe ﺑﻪ ﻣﻠﻜﻮل ﭘﺮوﺗﻮرﭘﻮرﻓﻴﺮﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﮕﺮدد. ﭘﺮوﺗﻮﭘﻮرﻓﻴﺮﻳﻦ ﺧﻮد ﻳﻚ ﺗﺘﺮاﭘﻴﺮول ﺣﻠﻘﻮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭼﻬﺎر ﭘﻴﻮﻧﺪ - αﻣﺘﻴﻠﻦ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺣﻀﻮر ﮔﺴﺘﺮده ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي دوﮔﺎﻧﻪ ﻣﺰدوج ﻣﻠﻜﻮل ﻫﻢ اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺟﺬب ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻧﻮرﻣﻮﺋﻲ را داراﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﻪ رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ دﻳﺪه ﻣﻴﺸﻮد. ﻫﻢ از ﺳﻮﻛﺴﻴﻨﻞ ﻛﻮآﻧﺰﻳﻢ ) Succinyl coenzyme A Aﺣﺎﺻﻞ از ﭼﺮﺧﻪ اﺳﻴﺪﺳﻴﺘﺮﻳﻚ( و اﺳﻴﺪ آﻣﻴﻨﻪ ﮔﻠﻴﺴﻴﻦ Glycineﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮ)ﺷﻜﻞ9-1(. در ﻣﻴﺘﻮﻛﻨﺪري ﺳﻠﻮل ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ 6،B ﭘﺮوﺗﻮﭘﻮرﻓﻴﺮﻳﻦ Protopophyricاﻳﺠﺎد ﻣﻴﮕﺮدد . ﭘﺮﺗﻮﭘﻮرﻓﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ آﻫﻦ ﻫﻢ را ﻣﻴﺴﺎزد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻫﻦ ﺑﻪ 4 ﺣﻠﻘﻪ ﭘﻴﺮول ﻣﻠﻜﻮل ﭘﻞ ﻣﻴﺰﻧﺪو در ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ)ﺷﻜﻞ 01-1(. )ﺳﻨﺘﺰ ﻫﻢ ﻣﻔﺼﻼً در درﺳﻨﺎﻣﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ(. 32
- 26. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﺷﻜﻞ 9-1 -bﺑﻴﻮﺳﻨﺘﺰ ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻫﻢ و ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ در ﻣﻮﻟﻜﻮل ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ژن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و از واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ ارث ﻣﻴﺮﺳﺪ و ﻛﺮوﻣﻮزوم 11 و 61 ﻣﺤﻞ ﺳﺎﺧﺖ ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ. ﺑﺮاي ﻫﺮ زﻧﺠﻴﺮه ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه ژﻧﺘﻴﻜﻲ ﺧﺎص وﺟﻮد دارد ﻛﻪ وﺟﻮد ژﻧﻬﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ آﻟﻔﺎ، ﺑﺘﺎ، ﮔﺎﻣﺎ، دﻟﺘﺎ، اﭘﺴﻴﻠﻮن و زﺗﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد. در اﻏﻠﺐ اﻓﺮاد، ﺟﺎﻳﮕﺎه ژﻧﺘﻴﻜﻲ آﻟﻔﺎ ﺑﺼﻮرت دوﺗﺎﺋﻲ اﺳﺖ و ﻟﺬا در اﻧﺴﺎن ﺳﺎﻟﻢ دو ﺟﻔﺖ )ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً 4 ﻋﺪد( ژن آﻟﻔﺎ وﺟﻮد دارد. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دو ﺟﻔﺖ ژن ﻣﺘﻔﺎوت ﮔﺎﻣﺎ ﻫﻢ در ﻫﺮ ﻓﺮد ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻴﮕﺮدد. در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮاي ژﻧﻬﺎي ﺑﺘﺎ و دﻟﺘﺎ،زﺗﺎ و اﭘﺴﻴﻠﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺟﻔﺖ ژن ﻓﻌﺎل وﺟﻮد دارد. ژﻧﻬﺎي آﻟﻔﺎ و ﺷﺒﻪ آﻟﻔﺎ ) (α-likeﻳﻌﻨﻲ ژن زﺗﺎ ﺑﺮ روي ﻛﺮوﻣﻮزوم ﺷﻤﺎره 61 ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ژن ﻫﺎي ﺑﺘﺎ و ﺷﺒﻪ ﺑﺘﺎ ) (β-likeﻳﻌﻨﻲ ژن ﻫﺎي اﭘﺴﻴﻠﻮن ، ﮔﺎﻣﺎ و دﻟﺘﺎ ﺑﺮ روي ﻛﺮوﻣﻮزوم ﺷﻤﺎره 11 ﻣﺴﺘﻘﺮﻧﺪ)ﺷﻜﻞ . ( 1-10 a ﮐﺮوﻣﻮزوم ۶١ ﮐﺮوﻣﻮزوم ١١ ﺷﻜﻞ 1-10a ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﺟﺪادي ) (progenitorﺑﻪ ارﻳﺘﺮوﺳﻴﺘﻬﺎ در ﮔﺮو ﻓﻌﺎل ﺷﺪن ژن ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ اﺳﺖ. ارﺗﺒﺎط دﻗﻴﻘﻲ ﺑﻴﻦ ﺑﻴﺎن ژﻧﻬﺎي ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ و دوره ﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ) روﻳﺎﻧﻲ ، ﺟﻨﻴﻨﻲ، ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ( ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻛﺮوﻣﻮزوﻣﻲ اﻳﻦ ژن ﻫﺎ وﺟﻮد دارد ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ژﻧﻬﺎي ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﺳﻤﺖ /5 رﺷﺘﻪ ) DNAزﺗﺎ و اﭘﺴﻴﻠﻮن( در دوران روﻳﺎﻧﻲ، ژن ﻫﺎي آﻟﻔﺎ و ﮔﺎﻣﺎ در دوران ﺟﻨﻴﻨﻲ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ژن ﻫﺎي ﺑﺘﺎ و دﻟﺘﺎ در دوران ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ ﻓﻌﺎل ﻣﻴﮕﺮدﻧﺪ. 42
- 27. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﺷﻜﻞ 1-10b ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﻮﺳﻨﺘﺰ زﻧﺠﻴﺮه ﻫﺎي ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻣﺜﻞ ﻫﺮ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺪن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﮕﺮدد. از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ، رﺷﺘﻪ ﻫﺎي آﻟﻔﺎ از 141 و رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﺘﺎ و ﮔﺎﻣﺎ ﻫﺮ ﻛﺪام از 641 آﻣﻴﻨﻮ اﺳﻴﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ. ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي ﺑﻴﻦ ردﻳﻒ آﻣﻴﻨﻮ اﺳﻴﺪﻫﺎي زﻧﺠﻴﺮه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ زﻧﺠﻴﺮه ﻫﺎي ﺑﺘﺎ و ﮔﺎﻣﺎ در 93 آﻣﻴﻨﻮ اﺳﻴﺪ و زﻧﺠﻴﺮه ﻫﺎي ﺑﺘﺎ و دﻟﺘﺎ در 01 آﻣﻴﻨﻮ اﺳﻴﺪ ودو زﻧﺠﻴﺮه ﮔﺎﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ در ﻳﻚ آﻣﻴﻨﻮ اﺳﻴﺪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺷﻜﻞ 11-1 : ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﺎﺧﺖ Heme ) (δALAدر داﺧﻞ ﻣﻴﺘﻮﻛﻨﺪري ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ وارد ﺳﻴﺘﻮﭘﻼﺳﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺗﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻮرﻓﻮﺑﻴﻠﻲ ﻧﻮژن در ﺳﻴﺘﻮﭘﻼﺳﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮدد ودوﺑﺎره ﭘﻮرﻓﻮﺑﻴﻠﻲ ﻧﻮژن وارد ﻣﻴﺘﻮﻛﻨﺪري ﻣﻲ ﮔﺮدد. :Dاﻧﻮاع ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ 52
- 28. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن Normal hemoglobin type در اﻧﺴﺎن اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد. اﻧﻮاع ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ،A ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻫﺎي ﺟﻨﻴﻨﻲ ) (Fetalو ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻫﺎي روﻳﺎﻧﻲ Emberyonicﻣﻴﺒﺎﺷﺪ. ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻫﺎ زﻧﺠﻴﺮه ﭘﻠﻲ ﭘﻴﺘﻴﺪي از ﻫﻢ و ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﺟﺪول 4-1: اﻧﻮاع ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻫﺎي اﻧﺴﺎن :aﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ روﻳﺎﻧﻲ Embryonic ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ روﻳﺎﻧﻲ ، ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﺧﻮن ﺟﻨﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻛﻴﺴﻪ زرده ﻣﻨﺸﺎء ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ. اﻳﻦ ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ، ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺗﺎ ﻫﻔﺘﻪ 21 ﺟﻨﻴﻨﻲ دﻳﺪه ً ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ: Gower II ، Gower Iو Portland ﺷﺪه و آﻧﺎﻟﻮگ زﻧﺠﻴﺮه ﻫﺎي زﺗﺎ ) (Zetaو اﭘﺴﻴﻠﻮن ) (Epsilonو ﮔﺎﻣﺎ ) (Gammaﻫﺴﺘﻨﺪ. :bﻫﻤﻮﮔﻠﻮﻳﻦ ﺟﻨﻴﻨﻲ )(Fetal 62
- 29. درﺳﻨﺎﻣﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮن ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺟﻨﻴﻨﻲ ) ، (HbFﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻏﺎﻟﺐ در ﺟﻨﻴﻦ و ﻧﻮزاد اﺳﺖ . اﻳﻦ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺷﺎﻣﻞ 2 زﻧﺠﻴﺮه آﻟﻔﺎ αو 2 زﻧﺠﻴﺮه ﮔﺎﻣﺎ γﻣﻴﺒﺎﺷﺪ. زﻧﺠﻴﺮه ﮔﺎﻣﺎ 641 اﺳﻴﺪ آﻣﻴﻨﻪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺠﻴﺮه (βدارد. ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ Fدر ﻫﻔﺘﻪ ﭘﻨﺠﻢ ﺟﻨﻴﻨﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪه و در زﻣﺎن ﺗﻮﻟﺪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً 06-08% ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻧﻮزاد را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻴﮕﺮدد. در ﻃﻮل زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻌﺪ از ﺣﺪود 6 ﻣﺎﻫﮕﻲ ﺗﺎ 2 ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﻴﺰان اﻳﻦ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻛﻢ ﺷﺪه و در ﺑﺎﻟﻐﻴﻦ ﻛﻤﺘﺮ از 2% ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺧﻮن را ﺗﺸﻜﻠﻴﻞ ﻣﻴﺪﻫﺪ. ﺳﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺑﺎ ﺷﺮوع ﺧﻮن ﺳﺎزي در ﻛﺒﺪ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ. :cﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ A ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ (HbA) Aﺣﺪود 79-59% ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺑﺎﻟﻐﻴﻦ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﺪﻫﺪ.اﻳﻦ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺷﺎﻣﻞ دو زﻧﺠﻴﺮه آﻟﻔﺎ و دو زﻧﺠﻴﺮه ﺑﺘﺎ اﺳﺖ. ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ 2 (HbA2) Aﻣﻴﺰان ﻛﻤﺘﺮي ﺣﺪود 2-3% در ﺑﺎﻟﻐﻴﻦ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻴﺸﻮد ﺷﺎﻣﻞ دو زﻧﺠﻴﺮه آﻟﻔﺎ و دو زﻧﺠﻴﺮه دﻟﺘﺎ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ. :dﻋﻤﻞ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺣﻤﻞ اﻛﺴﻴﮋن اﺳﺖ. اﮔﺮ ﻓﺸﺎر اﻛﺴﻴﮋن ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﺮوﺳﻪ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻚ ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ )ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ از ﺗﺨﺮﻳﺐ و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ( ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﻠﻜﻮل ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻮﻟﻜﻮل 2 - 3 ﺑﻲ ﻓﺴﻔﻮﮔﻠﻴﺴﻴﺮات ) (2-3 BPGاﻛﺴﻴﮋن را در رﻳﻪ ﻫﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ. )ﻓﺮم اﻛﺴﻲ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ (Oxyhemoglobineو در ﺑﺎﻓﺘﻬﺎ اﻛﺴﻴﮋن را رﻫﺎ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ. )ﻓﺮم دي اﻛﺴﻲ ﻫﻤﻮ ﮔﻠﻮﺑﻴﻦ (Deoxyhemoglobineدر ﻃﻲ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ 2,3 BPGﺑﺎ زﻧﺠﻴﺮه βدي اﻛﺴﻲ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺑﻪ اﻛﺴﻴﮋن ﻛﻢ ﮔﺸﺘﻪ و ﻫﻢ از اﻛﺴﻴﮋن در ﺑﺎﻓﺘﻬﺎ ﺗﻬﻲ ﻣﻴﮕﺮدد. ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ زﻧﺠﻴﺮه βاز ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪه و 2,3 BPGوارد ﺷﺪه ﺑﻴﻦ ﻫﺮ زﻧﺠﻴﺮه βﭘﻞ ﻣﻴﺰﻧﺪ. اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﻢ ﺷﺪن ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻣﻠﻜﻮل ﺑﻪ اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻴﮕﺮدد. در رﻳﻪ اﻳﻦ ﺑﺎﻧﺪ ﺑﻴﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﻫﻢ و 2,3 BPGﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه و دو زﻧﺠﻴﺮه βﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺷﺪه و 2,3 BPGﺑﻴﺮون راﻧﺪه ﻣﻴﺸﻮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺑﻪ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻴﺸﺮوﻧﺪه اي اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ.در ﻫﻴﭙﻮﻛﺴﻲ ﺑﺎﻓﺘﻲ ﻛﻪ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻓﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻴﻜﻨﺪ ﻣﻴﺰان دي اﻛﺴﻲ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ در ﮔﻠﺒﻮل ﻗﺮﻣﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و 2,3 BPGاﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ. 72