More Related Content
Similar to Ελένη Ευριπίδη Γ΄ Γυμνασίου.pdf
Similar to Ελένη Ευριπίδη Γ΄ Γυμνασίου.pdf (20)
More from zohsschool (20)
Ελένη Ευριπίδη Γ΄ Γυμνασίου.pdf
- 3. 2
Δπηινγή θαη ζύλζεζε πιηθνύ
Σεληνινύξε ηαπξνύια
Σν ζέαηξν ηεο Δπηδαύξνπ (ζρέδην απφ ην βηβιίν ηνπ Horst-DieterBlume, Εισαγωγή στο αρταίο
θέατρο,εθδ. ηνπ Μ.Ι.Δ.Σ)
- 4. 3
ΟΗ ΠΡΟΓΡΟΜΟΗ ΣΩΝ ΜΔΓΑΛΩΝ ΣΡΑΓΗΚΩΝ
λνκα σδφκελα έξγα Θέκα Καηλνηνκίεο
Θέζπηο
(ν Ιθάξηνο)
Γελ ζψδνληαη 1.Δηζήγαγε ηνλ α' ππνθξηηή.
2.Υξεζηκνπνίεζε σο ακθίεζε
πέξα απφ ην θαηαθάζη ηνπ
θξαζηνχ (ηξπγία) ην ςηκχζην
(πνχδξα απφ αλζξαθηθφ
κφιπβδν).
Υνηξίινο
(ν Αζελαίνο)
Γελ ζψδνληαη Δηζήγαγε (ίζσο) θαηλνηνκίεο
α) ζηα πξνζσπεία,
β) ζηηο ελδπκαζίεο ησλ
ππνθξηηψλ.
Φξύληρνο 1. Μηιήηνπ άισζηο
494 π.Χ.
2 .Φνίληζζαη
476 π.Χ.
Άισζε ηεο Μηιήηνπ
απφ ηνπο Πέξζεο
Ο αληίθηππνο ζηελ
Πεξζία ηεο λίθεο ησλ
Διιήλσλ ζηε
αιακίλα
1.Δηζήγαγε γπλαηθεία πξν-
ζσπεία.
2.θελνζέηεζε ηξαγσδίεο κε
ηζηνξηθφ ζέκα.
Πξαηίλαο
(νΦιεηνχζηνο)
Γελ ζψδνληαη Θεσξείηαη επξεηήο (θαη' άιινπο
αλακνξθσηήο) ηνπ ζαηπξηθνχ
δξάκαηνο.
- 5. 4
Ζ ΓΡΑΜΑΣΗΚΖ ΣΔΥΝΖ ΣΟΤ ΔΤΡΗΠΗΓΖ
O Δπξηπίδεο είλαη ν ηειεπηαίνο θαηά ρξνλνινγηθή ζεηξά απφ ηνπο ηξεηο κεγάινπο ηξαγηθνχο
πνηεηέο θαη κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί λενηεξηθόο ζε ζρέζε ηφζν κε ηνπο ζπγρξφλνπο ηνπ
ηξαγηθνχο πνηεηέο φζν θαη κε ηνπο πξνδξφκνπο ηνπ.
Ο Δπξηπίδεο ζπλέζεζε92 δξάκαηα, απφ ηα νπνία ζήκεξα δηαζψδνληαη 18. Οη ηξαγσδίεο ηνπ
είλαη εκπλεπζκέλεο απφ ηνλ Σξσηθφ, ηνλ Θεβατθφ, ην κπζηθφ θχθιν ηνπ Άξγνπο, ηεο Αηηηθήο
ελψ κία, νη Βάθρεο, απφ ηνλ Γηνλπζηαθφ θχθιν.
Ο Δπξηπίδεο παξέρεη ηελ εηθφλα πνηεηή λένπ ηχ πνπ. Δπεξεαζκέλνο απφ ηελ
εζηθή δηδαζθαιία ηνπ σθξάηε, ην νξζνινγηζηηθφ πλεχκα ησλ ζνθηζηψλ, ν Δπξηπίδεο πξνβαίλεη
κε ηνικεξφ πλεχκα ζε κηα λέα ζεψξεζε ηνπ αλζξψπνπ ρξεζηκνπνηψληαο ηελ ηξαγσδία σο κέζν
γηα ηελ εκβάζπλζε ζηα κεγάια πξνβιήκαηα ηεο πνιηηηθήο, θνηλσληθήο, εζηθήο θαη
ζξεζθεπηηθήο δσήο.
Η αληηκεηώπηζε ηνπ αλζξώπνπ απφ ηνλ Δπξηπίδε είλαη δηαθνξεηηθή ζε
ζχγθξηζε κε ηνπο άιινπο δχν νκφηερλνχο ηνπ. Οη ήξσεο ηνπ δηαθξίλνληαη
απφ εζσηεξηθνχο αγψλεο κεηαμχ ησλ παζψλ ηνπο ή ησλ παζψλ ηνπο κε ηε ινγηθή, ηε δηθή
ηνπο ή ηεο επνρήο ηνπο. Πάζε θαη εζσηεξηθνί δηραζκνί επελεξγνχλ θαη θαζνξίδνπλ ηε κνίξα
ηνπο. Η ηξαγηθφηεηα ηεο δσήο ζηνλ Δπξηπίδε πξνέξρεηαη απφ ηνλ
εζσηεξηθφ ςπρηθφ θφζκν ηνπ αλζξψπνπ θαη η ε ζχγθξνπζή ηνπ κε άιια
άηνκα ή θαηαζηάζεηο πνπ δηαθνξνπνηνχληαη απ' απηφλ. ηνλ Αηζρχιν
θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο ζηελ ηξαγηθφηεηα ηνπ αλζξψπνπ ήηαλ ην Θείν ή ε Μνίξα θαη ε
πάιε ησλ αλζξψπσλ πξνο απηά. ηνλ νθνθιή, πέξα απφ ην Θείν ή ηε Μνίξα, ζπκκεηέρεη
θαη ν ίδηνο ν άλζξσπνο κε ηελ εζσηεξηθή ηνπ δχλακε θαη ειεπζεξία. ηνλ Δπξηπίδε ε ςπ-
ρνινγηθή δηάζηαζε ηεο ζχγθξνπζεο αλαδεηθλχεηαη ζην ζεκαληηθφηεξν ξφιν. Ο Δπξηπίδεο
εηζδχεη ζηα κχρηα κέξε ηεο ςπρήο ησλ εξψσλ ηνπ θαη πξνζπαζεί λα εμεγήζεη ηηο πξάμεηο
ηνπο θαη ηε ζηάζε ηνπο. Αγσλίδεηαη λα αλαθαιχςεη κε ζπλεηδεηέο δπλάκεηο ζηα βάζε ηεο
ςπρήο πνπ μεθεχγνπλ απφ ηε βνχιεζε θαη ηε ινγηθή ηνπ αηφκνπ.
Η αληηκεηώπηζε ησλ ζεώλ απφ ηνλ Δπξηπίδε είλαη επίζεο δηαθνξεηηθή
απφ απηήλ ηνπ Αηζρχινπ θαη ηνπ νθνθιή. Ο Αηζρχινο παξνπζίαδε ηνπο ζενχο
σο αδηάζεηζηα πξφηππα εζηθήο θαη δηθαίνπ, ν Γίαο αλαδεηθλπφηαλ σο απφιπηνο ξπζκηζηήο
ηεο εζηθήο ηάμεο. Ο νθνθιήο απνδερφηαλ ηε ζετθή θαηάζηαζε θαη δελ ηεξνχζε ηδηαίηεξε
θξηηηθή ζηάζε πξνο απηήλ. ηνλ Δπξηπίδε σζηφζν ηα πξάγκαηα δηαθνξνπνηνχληαη.
Αληηκεησπίδεη κε ζθεπηηθηζκφ ηελ αιεζνθάλεηα ησλ κχζσλ γηα ηνπο
ζενχο, πηζηεχεη φηη νη άλζξσπνη απνδίδνπλ ηηο δηθέο ηνπο θαθέο ηάζεηο
ζηνπο ζενχο, πξνζαλαηνιίδεηαη πξνο κηα ζξεζθεία πνιχ πην θνληά ζηελ
εζηθή θαη ηε θηινζνθία. Η ζηάζε ηνπ ππαγνξεχεηαη απφ νξζνινγηζκφ θαη αλήζπρν
θξηηηθφ πλεχκα.
- 6. 5
Ο Δπξηπίδεο δελ δηζηάδεη λα θαηαθξίλεη κε πνιχ εκθαλή ηξφπν
ηε ζξεζθεπηηθή παξάδνζε ηεο επν ρήο ηνπ θαη ηελ αλζξσπνκνξθηθή
ζεψξεζε ησλ ζεψλ. Καηεγνξεί ηνπο ζενχο γηα ηηο αδηθίεο πνπ δηαπξάηηνπλ, ηηο
εξσηηθέο ηνπο αλνκίεο, ηελ έιιεηςε ζχλεζεο θαη εζηθήο. ηνλ θφζκν ησλ ζεψλ
επηθξαηεί αηαμία, ηαξαρή θαη ζχγρπζε, φπσο θαη ζηνλ αλζξψπηλν θφζκν.
Έλαο αθφκε λεσηεξηζκφο ηεο δξακαηηθήο ηερληθήο ηνπ Δπξηπίδε είλαη
ε θπξηαξρία ησλ αλζξώπη λσλ παζώλ. Οη ήξσεο ηνπ Αηζρχινπ θαη ηνπ νθνθιή δε
δηαθξίλνληαη απφ ηελ έληαζε ησλ εζσηεξηθψλ ζπγθξνχζεσλ κεηαμχ ησλ παζψλ ηνπο ή ησλ
παζψλ ηνπο θαη ηεο ινγηθήο. Ο Δπξηπίδεο σζηφζν εζηηάδεη ην ελδηαθέξνλ ηνπ ζηελ
πεξηγξαθή ηεο εζσηεξηθήο πξαγκαηηθφηεηαο ησλ εξψσλ ηνπ, ζηξέθεηαη ζηελ ςπρνινγηθή
έξεπλα. Οη άλζξσπνη βξίζθνληαη αληηκέησπνη κε ηα πάζε ηνπο, ηελ νξγή, ηελ εθδίθεζε, ηελ
απειπηζία, ηελ αλεμέιεγθηε δχλακε ηνπ εξσηηθνχ πάζνπο, ην κίζνο, ηε δήιηα. Οη πξάμεηο
ηνπο θαζνξίδνληαη απφ εζσηεξηθά θίλεηξα. Οη ζθνηεηλέο δηαδξνκέο
ζηνλ εζσηεξηθφ ηνπο θφζκν θπξηαξρνχλ πάλσ ηνπο δπλακηθά, αηθλη -
δηάδνληαο θαη θαηαπιήζζνληαο ηφζν ηνπο ίδηνπο φζν θαη ηνπο ζεαηέο.
Ο πνηεηήο ζηξέθεη πηα ην ελδηαθέξνλ ην δηθφ ηνπ θαη ησλ ζεαηψλ ζηηο εζσηεξηθέο
πεξηπέηεηεο ηνπ αλζξψπνπ.
Ιδηαίηεξε αλαθνξά πξέπεη λα γίλεη ζηελ αληηκεηώπηζε ηεο γπλαίθαο ζην
έξγν ηνπ Δπξηπίδε. ηελ Αζήλα ηεο επνρήο ηνπ ζεσξνχληαλ απφ ηνπο ζπγρξφλνπο ηνπ
κηζνγχλεο. Πξάγκαηη, ζε πνιιά έξγα ηνπ ην γπλαηθείν θχιν δέρεηαη ηηο επηθξίζεηο ηνπ
πνηεηή. Ο Δπξηπίδεο αλαιχεη ηα ραξαθηεξηζηηθά νξηζκέλσλ γπλαηθείσλ ραξαθηήξσλ, πνπ
αδπλαηνχλ λα ειέγμνπλ ηηο νξκέο θαη ηα πάζε ηνπο (ιφγνπ ράξε ην πάζνο ηεο εθδίθεζεο γηα
ηελ απηζηία ηνπ Ιάζνλα νδεγεί ηε Μήδεηα λα ζθνηψζεη ηα παηδηά ηεο ή ε Φαίδξα απφ ηνλ
παξάθνξν έξσηά ηεο γηα ηνλ Ιππφιπην, ηνλ ζπθνθαληεί θαη πξνθαιεί ην ζάλαηφ ηνπ). Παξ'
φια απηά ν κηζνγπληζκφο ηνπ Δπξηπίδε είλαη κάιινλ δεκηνχξ γεκα ησλ
ζπκπνιηηψλ ηνπ. Ηξσίδεο ησλ έξγσλ ηνπ πςψλνληαη ζε πξφηππα εζηθήο, αλδξείαο,
ζπδπγηθήο πίζηεο (ιφγνπ ράξε ε Άιθεζηηο, ε Ιθηγέλεηα, ε Διέλε). Αθφκα, αξθεηά ζπρλά νη
γπλαίθεο παξνπζηάδνληαη σο ζχκαηα ηεο άδηθεο θαη ππεξνπηηθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ αλδξψλ
πξνο απηέο θαη πξνθαινχλ ηε ζπκπάζεηά καο. Δμάιινπ νχηε θαη ην αλδξηθφ θχιν μέθπγε
απφ ηα επηθξηηηθά βέιε ηνπ πνηεηή, θαζψο παξνπζηάδεη ηνπο άλδξεο ζε ζρέζε κε ηηο
εξσίδεο ηνπ ρσξίο εζηθφηεηα, κε θίλεηξα επηειή θαη ηδηνηειή.
H ζρέζε ηνπ πνηεηή κε ηελ πνιηηηθή δσή ηεοπόιε ο ηνπ πεξηνξίζηεθε
ζηελ παξαηήξεζε θαη ηελ θξηηηθή γη' απηήλ. Ο Δπξηπίδεο δηαπλεφηαλ απφ
γλήζηα δεκνθξαηηθά θξνλήκαηα. Καηέθξηλε ηελ νρινθξαηία θαη ηε δεκαγσγία, ηηο κάζηηγεο
ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο ηεο επνρήο ηνπ. Καηαδίθαδε ηελ νιηγαξρία θαη ηελ
ηπξαλλία θαη ππεξεθαλεπφηαλ γηα ην δεκνθξαηηθφ πνιίηεπκα ηεο πφιεο ηνπ. ην έξγν
ηνπ, ζε βαζκφ κεγαιχηεξν ηνπ Αηζρχινπ θαη ηνπ νθνθιή,ηα πνιηηηθά
θαη θνηλσληθά πξνβιήκαηα βξίζθνπλ απήρεζε. Η επίδξαζε ηεο επηθαηξφηεηαο
- 7. 6
είλαη άκεζε. Ο θφζκνο ηεο επνρήο ηνπ κε ηα πξνβιήκαηά ηνπ ηξνθνδνηεί δηαξθψο ην έξγν
ηνπ, δηεηζδχεη ζηα ζέκαηά ηνπ θαη ηα δηακνξθψλεη.
Ο Δπξηπίδεο ππήξμε θαηλνηόκνο θαη ζηελ θαηαζθεπή ηνπ δξάκαηνο.
- Ο πξφινγνο ηνπ είλαη εθηελήο θαη αθεγεκαηηθφο. Ο πνηεηήο ελεκεξψλεη κέζσ ελφο
ππνθξηηή ή δχν γηα ηελ πξντζηνξία ηεο ππφζεζεο θαη ζπγθεληξψλεη ην ελδηαθέξνλ ησλ
ζεαηψλ ζηε δξάζε ησλ επφκελσλ επεηζνδίσλ.
- Δηζήγαγε ηνλ «απφ κεραλήο ζεφ» θαη ηνλ ρξεζηκνπνηνχζε φηαλ ε ιχζε ηνπ δξάκαηνο
δελ κπνξνχζε λα επηηεπρζεί κε ηελ αλζξψπηλε ινγηθή θαη βνχιεζε.
- Πεξηφξηζε ηελ έθηαζε ησλ ρνξηθψλ, ηα νπνία είλαη ζπληνκφηεξα απφ ηα ρνξηθά ηνπ
Αηζρχινπ θαη ηνπ νθνθιή, θαη έρνπλ ζρέζε κε ηε δξάζε ησλ επεηζνδίσλ. Η παξνπζία
ηνπ Υνξνχ ππνβαζκίζηεθε αθνχ ζπάληα ν Δπξηπίδεο ρξεζηκνπνηεί ην Υνξφ γηα λα
εθθξάζεη ηηο απφςεηο ηνπ θαη ηηο αληηιήςεηο ηνπ.Απηέο ζπλήζσο εθθξάδνληαη κέζσ ησλ
θπξίσλ πξνζψπσλ ηνπ έξγνπ ηνπ.
πκπέξαζκα
Ο Δπξηπίδεο ήηαλ ν πνηεηήο πνπ κε ηφικε αλα λέσζε ηε δξακαηηθή
πνίεζε ηεο επνρήο ηνπ. Αλαθέξζεθε ζηνλ εζσηεξηθφ θφζκνηνπ αλζξψπνπ, ζε
ζπλαηζζήκαηα πνπ σο ηφηε δελ είραλ θαηαζηεί αληηθείκελα ελδηαθέξνληνο, ζε ηδέεο ηεο
θηινζνθίαο θαη ηεο ζνθηζηηθήο, ζηα θαζεκεξηλά πξνβιήκαηα ησλ αλζξψπσλ, ζηελ
επηθαηξφηεηα. Σν έξγν ηνπ παξνπζηάδεη βέβαηα αηέιεηεο θαη ε θξηηηθή πνπ δέρηεθε, θπξίσο
απφ ηνπο ζπγρξφλνπο ηνπ, ήηαλ απζηεξή θαη άδηθε. Σα έξγα ηνπ φκσο έγηλαλ γλσζηά θαη
αγαπήζεθαλ πνιχ ζε φιν ηνλ θφζκν κε ηνλ νπνίν έξρνληαλ ζε επαθή νη Έιιελεο. Η αγάπε γη'
απηά έθηαλε ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο ζηελ ππεξβνιή αλ αλαινγηζηνχκε φηη φπνηνο Αζελαίνο
αηρκάισηνο ζηε ηθειία γλψξηδε λα ηξαγνπδά έλα ρνξηθφ ηνπ Δπξηπίδε κπνξνχζε λα
αλαθηήζεη ηελ ειεπζεξία ηνπ.
ΣΟ ΒΑΘΤΣΔΡΟ ΝΟΖΜΑ ΣΟΤ ΔΡΓΟΤ
Η Διέλε δηδάρηεθε ζηα Μεγάια Γηνλχζηα ην 412 π.Υ. θαη απνηέιεζε ην ζεαηξηθφ γεγνλφο
ηνπ έηνπο εθείλνπ. Πξνθεηκέλνπ λα γίλεη θαηαλνεηφ ην βαζχηεξν λφεκα ηεο ηξαγσδίαο ζα
εμεηάζνπκε ηελ θαηάζηαζε πνπ επηθξαηνχζε ζηελ Αζήλα ηελ πεξίνδν εθείλε. Η ηξαγσδία,
κνινλφηη αληινχζε ηα ζέκαηά ηεο απφ ηνπο κχζνπο, είλαη ζηελά δεκέλε κε ηε δσή ηεο πφιεο.
Ιδηαίηεξα εμάιινπ ζηνλ Δπξη πίδε ε επηθαηξφηεηα ηξνθνδνηεί ηε ζθέςε
ηνπ.
Η ηθειηθή εθζηξαηεία είρε ηειεηψζεη κε νιέζξηα απνηειέζκαηα γηα ηνπο Αζελαίνπο. Σν
εθζηξαηεπηηθφ ζψκα είρε ληθεζεί νινζρεξψο, νη εηηεκέλνη Αζελαίνη, αηρκάισηνη ζηε ηθειία,
αξγνπέζαηλαλ ζηα ζηξαηφπεδα ζπγθέληξσζεο θαη ζηελ εμνλησηηθή εξγαζία ζηα κεηαιιεία. Οη
εηδήζεηο γηα ηελ θαηαζηξνθή πνπ θαηέθζαλαλ ζηελ Αζήλα πξνθαινχζαλ θφβν,
πξνβιεκαηηζκφ θαη παληθφ. Οη παξηηάηεο εμάιινπ ππφ ηελ θαζνδήγεζε ηνπ Αιθηβηάδε
πνιηνξθνχζαλ ηελ πφιε ηεο Αζήλαο, έρνληαο ζηξαηνπεδεχζεη ζηε Γεθέιεηα. Οη Αζελαίνη
- 8. 7
είραλ θιεηζηεί κέζα ζηελ πφιε ηνπο βιέπνληαο κε θξίθε ηνπο ερζξνχο ηνπο λα ιεειαηνχλ θαη
λα θαηαζηξέθνπλ ηηο θαιιηέξγεηεο θαη ηηο πεξηνπζίεο ηνπο.
Σν ζνθηζηηθφ θίλεκα, πνπ βξηζθφηαλ ελ εμειίμεη, έζεηε ζε ακθηζβήηεζε παηξνπαξάδνηεο
αξρέο θαη αμίεο, πνπ απνηέιεζαλ ζπλεθηηθφ δεζκφ ζηελ νηθνδφκεζε ηνπ αζελατθνχ κεγαιείνπ.
Η θξίζε ηεο αξηζηνθξαηηθήο εζηθήο είρε αξρίζεη απφ ηηο αξρέο ηνπ πνιέκνπ, απζηεξή θξηηηθή
δηαηππσλφηαλ γηα ηνπο παξαδνκέλνπο κχζνπο θαη ηελ εηθφλα ησλ ζεψλ, νη κάληεηο θαη νη
ρξεζκνιφγνη ακθηζβεηνχληαλ, ν άλζξσπνο έδεηρλε κεγαιχηεξε εκπηζηνζχλε ζην ινγηθφ ηνπ
θαη ηηο δπλάκεηο ηνπ, νη αλζξψπηλεο ζρέζεηο αμηψλ άξρηζαλ λα ηίζεληαη ππφ ακθηζβήηεζε θαη
λα αληηκεησπίδνληαη κε ζρεηηθηζκφ.
Η αζελατθή δεκνθξαηία, εμάιινπ, δηέλπε κηα πεξίνδν παξαθκήο ήδε απφ ην ζάλαην ηνπ
Πεξηθιή. Οη δεκαγσγνί θπξηαξρνχζαλ ζηελ εθθιεζία ηνπ δήκνπ επηβάιινληαο ηηο
θαηξνζθφπεο θαη ηδηνηειείο απφςεηο ηνπο κέζσ ηεο θνιαθείαο θαη ηεο εχθνιεο ξεηνξείαο. Οη
ζπθνθάληεο δξνχζαλ ζε φιν θαη κεγαιχηεξε έθηαζε ζηελ πνιηηηθή θαη θνηλσληθή δσή ηεο
πφιεο θαη εμειίζζνληαλ ζε κάζηηγα ηνπ πνιηηεχκαηνο. Ο ιαφο κεηαηξεπφηαλ ζε φριν, παξα-
ζπξκέλνο απφ ηηο ππνζρέζεηο θαη ηηο θνιαθείεο ησλ δεκαγσγψλ.
Μέζα ζε απηά ηα πιαίζηα, ν Δπξηπίδεο γξάθεη ηελ Διέλε. Σν ζέκα ηνπ έξγνπ είλαη
κηα θαηαδίθε ηνπ πνιέκνπ, ηνπ παξάινγνπ πνιέκνπ φπσο ηνλ
παξνπζηάδεη ν πνηεηήο, πνπ έγηλε γ ηα έλα αλχπαξθην είδσιν, γηα κί α
ςεπδαίζζεζε. Ο πφιεκνο θαηαδηθάδεηαη καδί κε ηνπο δεκηνπξγνχο ηνπ:
«Αλέκπαινη όζνη απνδεηνύλ ηε δόμα κε ιόγρεο θαη κε δπλαηά ζηνλ πόιεκν θνληάξηα,
ινγηάδνληαο αζηόραζηα πσο έηζη ζα πάςνπλ ησλ ζλεηώλ ηηο ζπκθνξέο·
γηαηί, αλ ην δίθην ζνπ δεηάο κε ην αίκα,
ε ακάρε δε ζα ιείςεη από ηνλ θόζκν»(ζη. 1270-6)
Σα αίηηα ηνπ πνιέκνπ δηαρσξίδνληαη απφ ηελ αθνξκή. Η Διέλε ήηαλ ην πξφζρεκα ηνπ
παξάινγνπ πνιέκνπ, ηα πξαγκαηηθά αίηηα βξίζθνληαλ ζηελ πνιεκφραξε δηάζεζε ησλ αλδξψλ,
ζηελ πιενλεμία, ζηελ εθδηθεηηθφηεηα, ζηελ αγξηφηεηα, ζηελ αδηθία θαη ηελ αλνεζία ηνπο. Η
Διέλε ζπλδέεηαη κε ην παξάινγν ηεο ηθειηθήο εθζηξαηείαο θαη ηνπ Πεινπνλλεζηαθνχ
πνιέκνπ.
Δπεξεαζκέλνο, αθφκε, απφ ην ζνθηζηηθφ θίλεκα ηεο επνρήο ηνπ ν Δπξηπίδεο
δεκηνχξγεζε έλα παηρλίδη αλάκεζα ζην «θαίλεζζαη» θαη ην «είλαη», ζηε
ζρέζε κεηαμχ απηνχ πνπ βιέπνπλ νη άλζξσπνη ή λνκίδνπλ φηη βιέπνπλ
θαη ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Γεκηνπξγεί έλα «θαίλεζζαη» παξαπιαλεηηθφ θαη
πξνζρεδηαζκέλν απφ ηνπο ζενχο, έλαλ θφζκν ςεπδαηζζήζεσλ, ηφζν έληνλσλ πνπ νη άλζξσπνη
πεζαίλνπλ γη' απηέο. Η έθπιεμε γηα ηνλ άλζξσπν είλαη κεγάιε φηαλ ν θφζκνο ηεο
ςεπδαίζζεζεο θαη ηεο απηαπάηεο βξεζεί αληηκέησπνο κε ηνλ πξαγκαηηθφ θφζκν.
Οη αλαλεσηηθέο ηδέεο ζηε ζεψξεζε ηνπ θφζκνπ ηνπ πνηεηή ηνλ θέξλνπλ ζε επαθή θαη
ζηελή ζρέζε κε ηνπο ζνθηζηέο, ηνλ Θνπθπδίδε θαη ηνλ Αξηζηνθάλε. Σν έξγν ηνπ απνηππψλεη
ηελ πλεπκαηηθή αλαλέσζε θαη ηηο ξηδνζπαζηηθέο θαη θαηλνηφκεο ηδέεο ησλ πλεπκαηηθψλ
αλζξψπσλ ηεο επνρήο ηνπ θαη πξνεηνηκάδεη ηε θηινζνθηθή θίλεζε ηνπ επφκελνπ αηψλα.
- 9. 8
Κάηνςε ηεο Αθξόπνιεο ησλ θιαζηθώλ ρξόλσλ. Κάησ δεμηά ην ζέαηξν ηνπ Γηνλύζνπ.
(Απφ ηελ Ιστορία τον Ελληνικού Έθνοσς της Δθδνηηθήο Αζελψλ).
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΖ ΓΗΟΡΣΖ
8ε
Διαθεβνιηώλα*: πξνάγσλ -παξνπζίαζε ησλ πνηεηψλ θαη ησλ έξγσλ ηνπο
9ε
Διαθεβνιηώλα: κεηαθνξά ηνπ ιαηξεπηηθνχ αγάικαηνο
ηνπ Γηνλχζνπ ζην ζέαηξν (βξάδπ)
10ε
Διαθεβνιηώλα: πξψηε κέξα - πνκπή θαη ζπζία
11"Διαθεβνιηώλα: δεχηεξε κέξα - αγψλαο θσκσδίαο
12ε
-14ε
Διαθεβνιηώλα: ηξίηε σο πέκπηε κέξα - αγψλαο ηξαγσδίαο
16ε
Διαθεβνιηώλα: ιατθή ζπλέιεπζε ζην ζέαηξν
* Μέζα Μαξηίνπ - Απξηιίνπ.
- 10. 9
ΣΡΑΓΩΓΗΑ
Καηά ποζόλ κέρε Καηά ποηόλ κέρε
Δπηθά Λπξηθά κχζνο
πξφινγνο πάξνδνο ήζνο
επεηζφδηα ζηάζηκα δηάλνηα
έμνδνο θνκκνί φςε
κνλσδίεο ιέμε
δησδίεο κέινο
«Ἒστιν οὖν τραγῳδία
μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας,
μέγεθος ἐχούσης,
ἡδυσμένῳ λόγῳ,
χωρὶς ἑκάστω τῶν εἰδῶν ἐν τοῖς μορίοις,
δρώντων καὶ οὐ δι’ ἀπαγγελίας,
δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα,
τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν».
ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ ΣΖ ΣΡΑΓΩΓΗΑ
ΚΑΣΑ ΠΟΟΝ ΜΔΡΗ ΣΙΥΟΙ
Πξφινγνο 1-191
Πάξνδνο 192-436
Α΄ επεηζφδην 437-575
Δπηπάξνδνο 576-587
Β' επεηζφδην 588-1219
Α΄ ζηάζηκν 1220-1285
Γ' επεηζφδην 1286-1424
Β΄ ζηάζηκν 1425-1499
Γ' επεηζφδην 1500-1592
Γ΄ ζηάζηκν 1593-1652
Έμνδνο 1653-1870
- 11. 10
ΣΑ ΠΡΟΩΠΑ ΣΟΤ ΔΡΓΟΤ
Διέλε χδπγνο ηνπ Μελειάνπ
Σεύθξνο Έιιελαο ήξσαο, αδειθφο ηνπ Αίαληα ηνπ
Σειακψληνπ
Υνξόο Διιελίδεο αηρκάισηεο,
αθφινπζεο ηεο Διέλεο
Μελέιανο Ο βαζηιηάο ηεο πάξηεο, αδειθφο ηνπ
Αγακέκλνλα
Γεξόληηζζα Τπεξέηξηα ζην παιάηη ηνπΘενθιχκελνπ
Αγγειηαθόξνο Α΄ Έιιελαο ζχληξνθνο ηνπ Μελειάνπ
Θενλόε Μάληηζζα, αδειθή ηνλ Θενθιχκελνπ
Θενθιύκελνο Γηνο ηνπ Πξσηέα,βαζηιηάο ηεο Αηγχπηνπ
Αγγειηαθόξνο β' Αηγχπηηνο λαχηεο
Τπεξέηεο ηεο Θενλφεο
Γηόζθνπξνη Ο Κάζησξ θαη ν Πνιπδεχθεο, αδειθνί ηεο
Διέλεο
- 12. 11
Πξόινγνο (ζη. 1-191)
Ο πξόινγνο είλαη ην κέξνο ηεο ηξαγσδίαο πξηλ απφ ηελ είζνδν ηνπ ρνξνχ.
Ιδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο δξακαηηθήο ηερληθήο ηνπ Δπξηπίδε
είλαη νη εθηελείο θαηαηνπηζηηθνί πξφινγνη. πλήζσο απνηεινχληαη απφ
έλα κνλφινγν ελφο ππνθξηηή θαη έλα δηάινγν δχν ππνθξηηψλ, φπσο ζπκβαίλεη ζηελ
Διέλε. Ο ππνθξηηήο ζην κνλφινγν ηνπ απεπζχλεηαη άκεζα ή έκκεζα ζηνπο ζεαηέο
θαη ηνπο θαηαηνπίδεη γηα ηελ ηαπηφηεηα ηνπ, ηνλ ηφπν πνπ εθηπιίζζεηαη ε δξάζε,
ην ρξφλν θαη ηελ πξντζηνξία ηεο δξάζεο. Ο κνλφινγνο έρεη ην χθνο κηαο ιηηήο
αθήγεζεο πνπ παξέρεη ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ κχζνπ,
πξάγκα πνπ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ζηελ Διέλε, αθνχ ν Δπξηπίδεο πηνζεηεί κηα
δηαθνξεηηθή παξαιιαγή ηνπ κχζνπ ηεο. Ο ηδηαίηεξα θαηαηνπηζηηθφο πξφινγνο
εμάιινπ νδεγνχζε ην ζεαηή απεξίζπαζην απφ κπζηθέο ιεπηνκέξεηεο ζε
ελαξγέζηεξε απφιαπζε ηνπ δξακαηηθνχ έξγνπ ζηε ζπλέρεηα.
ΚΖΝΖ 1ε: Μνλφινγνο Διέλεο (ζη. 1-82)
ΚΖΝΖ 2ε: Γηάινγνο Διέλεο κε Σεχθξν (ζη. 83-191)
Κ Ζ Ν Ζ 1Ζ
(ζη. 1-82)
Η Διέλε πιεξνθνξεί ηνπο ζεαηέο γηα ηνλ ηφπν, ην ρξφλν δξάζεο θαη ηελ
παξνπζία ηεο ζηελ Αίγππην.
Αθφκε παξέρνληαη πιεξνθνξίεο γηα ηα δχν πξφζσπα πνπ δηαδξακαηίδνπλ ζεκα-
ληηθφ ξφιν ζηε ζπλέρεηα, ηνλ Θενθιχκελν θαη ηε Θενλφε, θαη ηέινο δίλεηαη ε
αθεηεξία ηεο δξάζεο, δειαδή ε πίεζε ηνπ Θενθιχκελνπ λα παληξεπηεί ηελ Διέλε.
1. ΤΝΣΟΜΖ ΑΠΟΓΟΖ ΣΟΤ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΟΤ («κύζνο»)
Η Διέλε εμέξρεηαη απφ ηελ θεληξηθή πχιε ηνπ αλαθηφξνπ ηνπ βαζηιηά ηεο
Αηγχπηνπ Θενθιχκελνπ θαη ελεκεξψλεη ηνπο ζεαηέο γηα ηνλ ηφπν δξάζεο ηνπ έξγνπ.
Βξίζθεηαη ζηελ Αίγππην, ζηηο εθβνιέο ηνπ Νείινπ, ζηε ρψξα πνπ βαζηιεχεη ν
Θενθιχκελνο, γηνο ηνπ Πξσηέα θαη ηεο Νεξείδαο Φακάζεο. ην παιάηη θαηνηθεί θαη
ε Θενλφε, αδειθή ηνπ Θενθιχκελνπ, κε καληηθέο ηθαλφηεηεο. Η ίδηα
απηνζπζηήλεηαη ζηνπο ζεαηέο σο θφξε ηνπ ζλεηνχ Σπλδάξεσ, βαζηιηά ηεο πάξηεο,
ή ηνπ παηέξα ησλ ζεψλ Γία, ν νπνίνο κεηακνξθσκέλνο ζε θχθλν έζκημε κε ηε
κεηέξα ηεο Λήδα. ηε ζπλέρεηα, θάλεη κηα αλαδξνκή ζην παξειζφλ θαη ηηο
- 13. 12
πεξηπέηεηέο ηεο. Η ίδηα δφζεθε σο βξαβείν ζηνλ Πάξε απφ ηελ Αθξνδίηε γηα λα ηελ
θξίλεη σο ηελ πην φκνξθε αλάκεζα ζηελ Ήξα θαη ηελ Αζελά θαη λα ηεο δψζεη ην
«κήινλ ηεο Έξηδνο». Οξγηζκέλε φκσο ε Ήξα απφ ηε δνιηφηεηα ηεο Αθξνδίηεο
μεγειά ηνλ Πάξε θαη ηνπ δίλεη έλα είδσιν ηεο Διέλεο, ελψ ηελ πξαγκαηηθή Διέλε
ηελ κεηαθέξεη ν Δξκήο ζηελ Αίγππην, ζην βαζίιεην ηνπ Πξσηέα. ην κεηαμχ,
πφιεκνο μεζπά αλάκεζα ζηνπο Έιιελεο θαη ηνπο Σξψεο θαζψο ν Μελέιανο, ζχδπγνο
ηεο Διέλεο, εθζηξαηεχεη κε ηνπο ππφινηπνπο Έιιελεο βαζηιηάδεο γηα λα πάξεη πίζσ
ηε γπλαίθα ηνπ. Οη Έιιελεο ζεσξνχλ ηελ Διέλε πξνδφηξα ηνπ άληξα ηεο θαη
ππεχζπλε γηα ηνλ πφιεκν. ην κεηαμχ πεζαίλεη ν Πξσηέαο θαη λέα πξνβιήκαηα
βξίζθνπλ ηελ εξσίδα, αθνχ ν γηνο ηνπ, ν Θενθιχκελνο, επηζπκεί λα θάλεη ηελ Διέλε
γπλαίθα ηνπ. Η ίδηα πξνζπέθηεη ηθέηηζζα ζην κλήκα ηνπ Πξσηέα, πξνζπαζψληαο λα
απνθχγεη ην γάκν.
2. ΚΖΝΟΘΔΣΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ («όςηο»)
(Παξάζηαζε - θελνζεζία - θεπή)
Η ηξαγσδία Διέλε είλαη έλα δξακαηηθό έξγν πξννξηζκέλν λα παξαζηαζεί.
Ο πνηεηήο πιεξνθνξεί ηνπο ζεαηέο κέζσ ηεο Διέλεο γηα ηνλ ηόπν εμέιημεο ηεο
δξάζεο. Η εξσίδα βξίζθεηαη ζηελ Αίγππην, ζηε ρψξα πνπ βαζίιεπε ν Πξσηέαο, ζην
λεζί Φάξν.
Η ζθελή παξνπζηάδεη ην αλάθηνξν ηνπ βαζηιηά Πξσηέα ζηελ Αίγππην.
Μπξνζηά απφ ην αλάθηνξν βξίζθεηαη ν ηάθνο ηνπ βαζηιηά θαη ζην βάζνο
δηαθξίλνληαη ηα λεξά ηνπ Νείινπ. Πξνο ην αξηζηεξφ, γηα ηνπο ζεαηέο, κέξνο
βξίζθνληαλ νη αγξνί, ελψ πξνο ηα δεμηά ε πφιε θαη ην ιηκάλη.
Οη ζεαηέο θαληάδνληαη ηελ εηθφλα ηνπ ηφπνπ θαη ζπκπιεξψλνπλ ην ζθεληθφ ηεο
δξάζεο πνπ έρνπλ κπξνζηά ηνπο.
Η Διέλε εμέξρεηαη ζηε ζθελή θνξψληαο καθξχ ρηηψλα, ιεπθφ, κε πιαηηά δψλε.
Ίζσο θξαηά ηθεηεπηηθά ζχκβνια γηα λα ηα απνζέζεη ζην κλήκα ηνπ Πξσηέα.
Πιεξνθνξεί αθφκα θαη γηα ην ρξόλν, αθνχ έρεη πεζάλεη ν Πξσηέαο θαη ην ζξφλν
έρεη θαηαιάβεη ν γηνο ηνπ Θενθιχκελνο. Η δξάζε εμειίζζεηαη κπξνζηά ζην βαζηιηθφ
αλάθηνξν.
Σν ζέαηξν ηνπ 5νπ
αη. αγλννχζε νιφηεια ηε "ζθελνγξαθία", φπσο ηελ ελλννχκε
ζήκεξα. Ο Αζελαίνο ζεαηήο δελ πεξίκελε λα δεη παξά ειάρηζηα ή ζπλήζσοκηα απιή
θαηαζθεπή πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα φια ηα έξγα. Χο πξνο ηα ινηπά, αξθνχζε ε
θαληαζία πνπ ηελ εξέζηδε θαη ηελ θαζνδεγνχζε ν ιφγνο. Ο ιόγνο είλαη εθείλνο πνπ
δίλεη ζην ζεαηή ηε δπλαηφηεηα λα ζπκκεηάζρεη ζην ζέακα, θη φρη έλα ζθεληθφ
ζηεκέλν ζην βάζνο απφ ηελ αξρή ηνπ έξγνπ.
- 14. 13
Σν ίδην ην θείκελν ελζσκαηψλεη πιεξνθνξίεο γηα ην ζθεληθφ (ζθελνγξαθηθνί
δείθηεο), ελψ ηζρχνπλ θαη νξηζκέλεο ζεαηξηθέο ζπκβάζεηο (π.ρ. δεμηά πάξνδνο =
είζνδνο απφ ην ιηκάλη θαη ηελ πφιε).
(Μηα ζχγρξνλε παξάζηαζε αξραίνπ δξάκαηνο δελ είλαη -ζπλήζσο- κηα απφπεηξα
αλαβίσζεο ηνπ, αιιά αλαδεηθλχεη θαη κηα ζχγρξνλε καηηά πάλσ ζε απηφ.
Δπηπιένλ, ζε κηα ζχγρξνλε παξάζηαζε νη παξαπάλσ πιεξνθνξίεο -νη «δείθηεο» ηνπ
θεηκέλνπ- είλαη δπλαηφλ λα αμηνπνηεζνχλ κε πνηθίινπο ηξφπνπο, θαζψο θάζε ζηνηρείν ηεο
παξάζηαζεο εμαξηάηαη απφ ηελ εξκελεία θαη ηελ «νπηηθή» πνπ πηνζεηεί ν ζθελνζέηεο).
Ο αληηζεαηξηθόο κνλόινγνο ηεο Διέλεο κπνξεί λα γίλεη πην ζεαηξηθόο θαη λα
απνθηήζεη ελδηαθέξνλ γηα ηνλ ζεαηή
- κε θηλήζεηο ηνπ πξνζψπνπ θαη κε ρεηξνλνκίεο θαη θηλήζεηο ηνπ ζψκαηνο
(π.ρ. έληνλνο βεκαηηζκφο)
- κε ηνλ ηφλν θαη ηνλ ρξσκαηηζκφ ηεο θσλήο
- κε θαηάιιειε κνπζηθή
- κε θαηάιιειν θσηηζκφ, ηαηξηαζηά θνπζηνχκηα θαη ζθεληθά
- κε ζθελνζεηηθά επξήκαηα (κπνξεί λα ππάξρεη δξάζε ζε δεχηεξν πιάλν πνπ
λα παξηζηάλεη γεγνλφηα ηνπ παξειζφληνο)
Οη ζθελνγξαθηθέο θαη ζθελνζεηηθέο πιεξνθνξίεο πνπ παξέρεη ν πνηεηήο ζηελ
αξρή ηνπ κνλνιφγνπ ηεο Διέλεο είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο γηα ην ζεαηή θαη ηελ
πξνεηνηκαζία ηνπ ζηελ εμέιημε ηεο δξάζεο. Ο ζεαηήο εληάζζεηαη ζην
δξακαηηθφ ρψξν θαη ρξφλν.
3. ΔΚΦΡΑΣΗΚΑ ΜΔΑ (Λέμηο)
α. Αληηζέζεηο
Γεληθά νη αληηζέζεηο αλαζηαηψλνπλ ηνλ ςπρηθφ θφζκν ηνπ δέθηε, ηνλίδνπλ ηελ
ηξαγηθφηεηα ησλ πξνζψπσλ (ηξαγηθέο αληηζέζεηο) θαη απνηεινχλ ην αιαηνπίπεξν φρη
κφλν ηεο ηξαγσδίαο, αιιά φισλ ησλ ινγνηερληθψλ εηδψλ. Έλα ινγνηερληθφ θείκελν,
ρσξίο αληηζέζεηο, είλαη επίπεδν, άραξν θαη ςεχηηθν, αθνχ ε ίδηα ε δσή, ηελ νπνία
ππνηίζεηαη φηη εθθξάδεη, είλαη γεκάηε αληηζέζεηο.
ε απηήλ εδψ ηε ζθελή είδακε θηφιαο αξθεηέο αληηζέζεηο:
- Ο Πξσηέαο πξνζηάηεςε ηελ Διέλε, ελψ ν Θενθιχκελνο ηελ πηέδεη λα ηνλ
παληξεπηεί παξά ηε ζέιεζή ηεο (ζη. 74-77).
- 15. 14
-Σν είδσιν ηεο Διέλεο θαη ε πξαγκαηηθή Διέλε (ζη. 39-40).
-Σν φλνκα θαη ην πξφζσπν ηεο Διέλεο (ζη. 50-52).
-Η Αθξνδίηε θαηαδίθαζε ηελ Διέλε, ελψ ε Ήξα ηε βνήζεζε (ζη. 39-40).
-Η πξνθεηεία ηνπ Δξκή θαη ε ησξηλή θαηάζηαζε ηεο Διέλεο (ζη. 69-70).
-Οη αθνξκέο ζε αληίζεζε κε ηα αίηηα ηνπ πνιέκνπ (ζη. 45-50).
-Σν δίθαην θαη ην άδηθν (ζη. 64-65).
β. Μεηαθνξέο
- ε βξνρή ηνπ Γία κνπζθεχεη ηνπο θάκπνπο (ζη. 2-3).
- ζηα πάζε απηά ζψξηαζαλ θη άιια (ζη. 44).
- ζηηο πηπρέο ηνπ αηζέξα (ζη. 53).
γ. Μεησλπκία ή ππαιιαγή (ην αθεξεκέλν αληί ηνπ αληίζηνηρνπ ζπγθεθξηκέλνπ)
- ηελ νκνξθηά κνπ ηάδνληάο ηνπ ε Κχπξε (αληί: εκέλα ηελ πην φκνξθε) (ζη. 31).
δ. Πξνζσπνπνίεζε
- γηα λα μαιαθξψζεη ηε κάλα γε (ζη. 47-48).
ε. Αιιεγνξίεο
- φζν ν Πξσηέαο έβιεπε ηνλ Ήιην (: δνύζε) (ζη. 74).
- κα φηαλ κπήθε ζηε ζθνηεηληά ηεο γεο εθείλνο (: πέζαλε) (ζη. 76).
Ζ Πξννηθνλνκία ηνπ δξάκαηνο
ηε ζθελή απηή πξννηθνλνκνχληαη:
α. Η απνθαηάζηαζε ηεο αιήζεηαο θαη ην επηπρέο ηέινο κε ηελ ππφζρεζε-πξνθεηεία
ηνπΔξκή. Η Διέλε ζα επηζηξέςεη ζηελ παηξίδα κε ηνλ άλδξα ηεο, ν νπνίνο ζα
κάζεη φηη πνηέ ηεο δελ πήγε ζηελ Σξνία νχηε πιάγηαζε κε άιινλ άλδξα (ζη.70-73).
β. Σα πξφζσπα πνπ ζα δηαδξακαηίζνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ πινθή: Θενθιχκελνο,
Θενλφε, Μελέιανο.
Σίπνηα, φκσο, δε καο πξνεηνηκάδεη γηα ην απξνζδφθεην ηεο επφκελεο ζθελήο. Πξφ-
θεηηαη γηα ηελ μαθληθή εκθάληζε ελφο λένπ πξνζψπνπ, ηνπ Σεχθξνπ. Ο Σεχθξνο ζα
θέξεη ηελ πεξηπέηεηα θαη ην απξφζκελν, κηα ηερληθή πνπ ν Δπξηπίδεο ζπλεζίδεη λα
ρξεζηκνπνηεί.
Αθεγεκαηηθή ηερληθή: κνλόινγνο
- 16. 15
4. ΓΟΜΖ ΚΑΗ ΟΡΓΑΝΩΖ ΣΩΝ ΗΓΔΩΝ («δηάλνηα»)
ηνλ κνλφινγφ ηεο (ζη. 1-82) ε εξσίδα:
α) (ζη.1-18) πιεξνθνξεί ηνπο ζεαηέο γηα ηνλ ηφπν φπνπ εμειίζζεηαη ε ππφζεζε
ηνπ έξγνπ θαη γηα ηελ ηζηνξία ηεο βαζηιηθήο γεληάο απηνχ ηνπ ηφπνπ·
β) (ζη.18-25) απηνζπζηήλεηαη ζηνπο ζεαηέο ηνλίδνληαο ην κπζηήξην ηεο
γέλλεζήο ηεο·
γ) (ζη.26-59) αθεγείηαη ηηο πεξηπέηεηέο ηεο έσο ηελ άθημή ηεο ζηελ Αίγππην·
δ) (ζη.60-82) εθζέηεη ην πξφβιεκα πνπ αληηκεησπίδεη κε ην βαζηιηά Θενθιχκελν.
-Ο Δπξηπίδεο ζε πνιιά ζεκεία εθθξάδεη ηνλ ζθεπηηθηζκό ηνπ γηα ηηο αληηιήςεηο
ηεο επνρήο ηνπ, θαη ηδίσο ζην ζξεζθεπηηθό ηνκέα.
1) Απνδίδεη ηηο πιεκκχξεο ηνπ Νείινπ ζην ιηψζηκν ησλ ρηνληψλ θαη φρη ζηηο
βξνρέο ηνπ Γία, πηνζεηψληαο ηε ζεσξία ηνπ Αλαμαγφξα «Ἀναξαγόπαρ ἐκ ηῆρ σιόνορ ηῆρ
ἐν ηῇ Αἰθιοπίᾳ ηηκομένηρ μέν ηῷ θέπει, τςσομένηρ δε ηῷ σειμῶνι».
Ο Αλαμαγφξαο, ν ζπνπδαίνο θηιφζνθνο ηνπ 5νπ αηψλα απφ ηηο Κιαδνκελέο,
αληηκεηψπηδε κε νξζνινγηθή θαη εκπεηξηθή λννηξνπία ηα θπζηθά θαηλφκελα
δηαθσλψληαο κε ηηο ζξεζθεπηηθέο αληηιήςεηο ηεο επνρήο ηνπ. Οη πιεκκχξεο ηνπ
Νείινπ ιφγσ ηεο βξνρήο έρνπλ θπζηθά αίηηα θαη νθείινληαη ζην ιηψζηκν ησλ
ρηνληψλ απφ ηα φξε ηεο Αηζηνπίαο.
2) ηελ απηνζχζηαζή ηεο ε εξσίδα επηκέλεη ζην κπζηεξηψδε ηξφπν γέλλεζήο
ηεο. Πηζηεχεη γηα παηέξα ηεο άιινηε ηνλ Σπλδάξεσ θαη άιινηε ηνλ Γία. Η ζρέζε ηεο
κε ηνλ Γία εμεγεί ηελ πξνζηαζία πνπ πηζηεχεη φηη ππάξρεη απφ κέξνπο ηνπ πξνο ην
πξφζσπν ηεο. Σν γεγνλφο απηφ, σζηφζν, αληηκεησπίδεηαη κε
ζθεπηηθηζκφ (ζη. 25, αλ είλαη αιήζεηα), έλαο ζθεπηηθηζκφο πνπ
θπξηαξρεί ζε φιε ηελ ηξαγσδία γηα ηελ αιήζεηα πνπ αληηζηνηρεί
ζηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη απηή πνπ αληηιακβάλνληαη ή πηζηεχνπλ
νη άλζξσπνη.
3) Αθφκε απνδίδεη επζχλεο γηα ηηο ζπκθνξέο ηεο Διέλεο ζηε ζετθή βνχιεζε
(ζη. 37) θαη νδεγείηαη ζε ακθηζβήηεζε ησλ ζεώλ, αθνχ αηηία ηνπ πνιέκνπ
ζεσξείηαη φρη ε Διέλε, αιιά ηα πάζε ησλ ζεψλ (νξγή ηεο Ήξαο).
- 17. 16
4) Έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο άμνλεο, ζηνλ νπνίν ζηεξίδεηαη ε ηξαγσδία, ζρεηίδεηαη
κε ηελ αληίζεζε είλαη vs θαίλεζζαη. Η αληίζεζε απηή ζπλέρεη ην έξγν κε φιεο ηηο
επαθφινπζεο θαη ζπκπιεξσκαηηθέο αληηζέζεηο :
- ην ζέκα ηεο νκνξθηάο: ζεσξείηαη σο δψξν θαη πιενλέθηεκα, φκσο θέξλεη
δπζηπρία ζηελ εξσίδα (φπσο θαη ζην παξακχζη ηεο Υηνλάηεο).
- ην φλνκα / ην ζψκα: ε Διέλε θαη ν Αρηιιέαο ληψζνπλ ελνρή δηφηη ην φλνκά ηνπο
έρεη ρξεζηκνπνηεζεί, παξφιν πνπ νη ίδηνη (ην ζψκα ηνπο) δελ επζχλνληαη.
- ην είδσιν: ε επηλφεζή ηνπ ζπλδπάδεη ηελ παξνπζία ηεο Διέλεο ζηελ Σξνία κε
ηελ παξάιιειε παξακνλή ηεο ζηελ Αίγππην. Απηή ηε δηηηή θχζε ηεο Διέλεο,
πνπ πξνθαιεί ζχγρπζε αλάκεζα ζην είλαη θαη θαίλεζζαη, αμηνπνηεί ν
Δπξηπίδεο εδψ κε ζαπκάζην ηξφπν.
Η αληίζεζε απηή δεκηνπξγεί ηελ ηξαγηθή εηξσλεία.
Ο Δπξηπίδεο νλνκάδεηαη από ζθελήο θηιόζνθνο. Δίλαη ξεαιηζηήο, ακθηζβεηίαο,
επεξεάδεηαη απφ ηηο ηδέεο ησλ νθηζηψλ.
5. ΥΑΡΑΚΣΖΡΔ ΠΡΟΩΠΩΝ («ήζνο»)
Ο Δπξηπίδεο αμηνπνηεί κηα δηαθνξεηηθή εθδνρή ηνπ κύζνπ, παξνπζηάδνληαο
νπζηαζηηθά κηα «θαηλή» Διέλε. Η «θαηλή» Διέλε (πνπ κεηαθέξζεθε ζηελ Αίγππην
απφ ηνλ Δξκή κέζα ζε κηα λεθέιε) κέλεη πηζηή ζηνλ ηεξφ ζεζκφ ηνπ γάκνπ, δελ
πξνδίδεη ηνλ απφληα ζχδπγφ ηεο, δηθαηνινγεί ηε ζετθή θαηαγσγή θαη ηε βαζηιηθή
αλαηξνθή ηεο.
Η Διέλε ηεο παξάδνζεο (πνπ βξίζθεηαη ζηελ Σξνία) είλαη ε άπηζηε θαη άηηκε
ζχδπγνο, πξνδφηξα θαη ππαίηηα γηα ηνλ αηκαηεξφ Σξσηθφ πφιεκν.
Η εμηζηφξεζε ησλ πεξηπεηεηψλ ηεο Διέλεο θαηαιακβάλνπλ έλα κεγάιν κέξνο ηνπ
κνλνιφγνπ ηεο. Οη ιεπηνκέξεηεο ηνπ κχζνπ ζρεηηθά κε ηελ αξπαγή ηεο Διέλεο
εμππεξεηνχλ φρη κφλν ηελ ελεκέξσζε ηνπ θνηλνχ, αιιά θαη θαζηζηνχλ ηελ Διέλε
πξφζσπν ηξαγηθφ. Η ίδηα έγηλε έλα παηρλίδη ζηα ρέξηα ησλ ζεώλ,
απνηειεί ζύκα ηεο νκνξθηάο η ε ο. Σίπνηα δε γίλεηαη κε ηε βνχιεζή ηεο,
πνιιά γίλνληαη ρσξίο θαλ ηελ παξνπζία ηεο. Οη αληηπαιφηεηεο ησλ ζεψλ θαζνξίδνπλ
ηε κνίξα ηεο (ε Ήξα νξγίδεηαη κε ηελ εθινγή ηνπ Πάξε, νπφηε ζηελ Σξνία ζηέιλεη
ην είδσιν ηεο Διέλεο θαη φρη ηελ ίδηα).
Ακέηνρε θαη αλεχζπλε βιέπεη γχξσ ηεο ηνλ θφζκν ησλ ζεψλ λα πεξηπιέθεηαη κε
ηνλ θφζκν ησλ ζλεηψλ, λα μεζπά πφιεκνο γηα ηελ ηηκή ηεο, λα ράλεη ην ζπίηη, ην
ζχδπγν ηεο, λα βξίζθεηαη κφλε ηεο θαη εγθαηαιειεηκκέλε ζε κηα αθηιφμελε γη'
απηήλ -κεηά ην ζάλαην ηνπ Πξσηέα- ρψξα ηεο Αηγχπηνπ.
- 18. 17
ην ηειεπηαίν ηκήκα ηνπ κνλνιφγνπ ηεο ε εξσίδα επαλέξρεηαη ζην παξφλ. Η
θήκε ηεο έρεη πηα ακαπξσζεί ζηνπο Έιιελεο. Σε ζεσξνχλ κηα κηζεηή πξνδφηξα,
αηηία κεγάισλ ζπκθνξψλ γηα ηελ παηξίδα ηεο. Ο πνηεηήο αηζζεηνπνηεί ηνλ
ηαξαγκέλν εζσηεξηθφ θφζκν ηεο κε ην καθξνπεξίνδν ιφγν θαη ηελ απέιπηδα ξεην-
ξηθή εξψηεζή ηεο (ζη. 68-69, «Ση λα ηελ θάλσ ηε δσή πηα;» ).
Ιδηαίηεξν ζεκαζηνινγηθφ θνξηίν έρνπλ ζην ιεμηιφγην ηεο (ζη.78-82) νη ιέμεηο:
«ηηκψληαο», «ηηκή» θαη «ληξνπή». Βξίζθεηαη, ινηπφλ, αληηκέησπε κε ηε κνίξα ηεο,
κε δπλάκεηο πνπ άιινηε έξρνληαη απφ ηνλ θφζκν ησλ ζεψλ θαη ηνπ κπζηεξίνπ θαη
άιινηε απφ ηνλ αλζξψπηλν.
Μνλαδηθφ ηεο ζηήξηγκα έλαο πξνθεηηθφο ιφγνο ηνπ Δξκή, φηη ζα
επηζηξέςεη ζηε πάξηε κε ην ζχδπγφ ηεο θαη απνθαηεζηεκέλν ην
φλνκά ηεο. Απηφ πξννηθνλνκεί θαη ηελ επηπρή ιχζε ηνπ δξάκαηνο.
Σέινο, ελεκεξψλεη ηνπο ζεαηέο γηα ην λέν πξφβιεκα πνπ αληηκεησπίδεη. Ο
Θενθιχκελνο ζέιεη λα ηελ θάλεη γπλαίθα ηνπ. Μηα λέα δνθηκαζία πεξηκέλεη ην εζηθφ
ηεο ζζέλνο. Πξέπεη λα βξεη ηξφπν λα ππεξαζπηζηεί ηελ ηηκή ηεο θαη λα απνδείμεη ην
εξσηθφ ηεο θξφλεκα απέλαληη ζηελ ηξαγηθφηεηα ηεο κνίξαο ηεο. Η εζηθή αηκφζθαηξα
πνπ πεξηβάιιεη ηελ εξσίδα ζπκπιεξψλεηαη κε ηελ ηθεζία ηεο ζην κλήκα ηνπ
πξνζηάηε βαζηιηά Πξσηέα. Οη ζεαηέο αλακέλνπλ πηα κε αγσλία ηελ εμέιημε ηεο
δξάζεο.
Ο Πξσηέαο είλαη πξνζηάηεο ηεο Διέλεο. έβεηαη ηε θηινμελνχκελή ηνπ θαη ηελ
επηκνλή ηεο λα θξαηήζεη αγλφ ην γάκν ηεο θαη λα κείλεη πηζηή ζην ζχδπγν ηεο. ζν
βξηζθφηαλ ελ δσή, ε Διέλε δελ πηέζηεθε λα πξνδψζεη ην γάκν ηεο θαη ε παξακνλή
ηεο ζηελ Αίγππην ήηαλ άλεηε.
Η Διέλε ηνλίδεη δχν πξφζσπα πνπ ζα δηαδξακαηίζνπλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ
πεξηπέηεηά ηεο, ηνλ Θενθιχκελν θαη ηε Θενλφε, θαη πξννηθνλνκεί ηελ παξνπζία ηνπο
ζηε ζθελή. ηξέθεη ηελ πξνζνρή ησλ ζεαηψλ ζε δχν ραξαθηεξηζηηθά ηνπο, ηελ
επζέβεηα ηνπ Θενθιχκελνπ, πνπ ζα αλαηξεζεί ζηε ζπλέρεηα, θαη ηηο καληηθέο
ηθαλφηεηεο ηεο Θενλόεο, νη νπνίεο ζα απνηειέζνπλ ζεκαληηθφ ζηνηρείν ζηελ εμέιημε
ηεο ππφζεζεο.
Ο Θενθιύκελνο, αλ θαη ην φλνκά ηνπ δειψλεη απηφλ πνπ ζέβεηαη θαη ππαθνχεη
ζηνπο ζενχο, δελ θαίλεηαη λα δηαηεξεί απηφ ην γλψξηζκα. Η Διέλε ήηαλ
θηινμελνχκελή ηνπ. Οη ζενί ηελ εκπηζηεχηεθαλ ζηνλ παηέξα ηνπ γηα λα θξαηήζεη
ηηκεκέλν ην γάκν ηεο κε ηνλ Μελέιαν. Ο ίδηνο φκσο ηελ πηέδεη λα παληξεπηνχλ
εθκεηαιιεπφκελνο ηε δχλακε ηεο εμνπζίαο ηνπ θαη ηελ αδπλακία ηεο Διέλεο.
- 19. 18
Πεξηθξνλεί ην ζεζκφ ηεο θηινμελίαο θαη ηε βνχιεζε ησλ ζεψλ θαη κεηαηξέπεη ηελ
επκελή πξνζηαζία ηνπ παηέξα ηνπ ζε κηα εξσηηθή θαηαδίσμε ηεο Διέλεο.
ΘΔΑΣΔ
Οη ζεαηέο ληψζνπλ έιεν θαη θόβν γηα ηελ εξσίδα πνπ άζειά ηεο έρεη γίλεη αηηία γηα
ην ρακφ ηφζσλ αλζξψπσλ, γηα ηηο ζπκθνξέο πνπ ηελ έρνπλ βξεη, γηα ηηο θαηάξεο πνπ
εθζηνκίδνληαη ελαληίνλ ηεο άδηθα, γηα ηελ ληξνπή ηεο πξνδνζίαο πνπ ηεο
πξνζάπηεηαη. Αγσληνχλ θαη θνβνχληαη γηα ηελ ηχρε ηεο ζ' απηφ ην ηδηαίηεξα
αξλεηηθφ θιίκα πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί γη' απηήλ.
6. ΤΜΠΛΖΡΩΜΑΣΗΚΔ ΔΡΩΣΖΔΗ
I. Να ζπκπιεξψζεηε ηα θελά ζηηο παξαθάησ πξνηάζεηο κε ηηο θαηάιιειεο ιέμεηο
ζπγγεληθήο ζρέζεο:
1. Η Φακάζε ήηαλ ……………… ηνπ Πξσηέα.
2. Ο Θενθιχκελνο ήηαλ……………… ηνπ Πξσηέα.
3. Η Θενλφε ήηαλ ………….. ηνπ Θενθιχκελνπ.
4. Ο Σπλδάξεσο ήηαλ ………………ηεο Λήδαο.
5. Η Διέλε ήηαλ…………ηνπ Σπλδάξεσ.
6. Ο Πάξεο ήηαλ…………. ηνπ Πξηάκνπ.
7. Η Ήξα ήηαλ …………… ηνπ Γία.
II. Να απνδψζεηε ζπλνπηηθά ην πεξηερφκελν ηεο ελφηεηαο (8-10 γξακκέο).
III. Πνηα ζηνηρεία ζπλζέηνπλ ηελ ηξαγηθφηεηα ηεο Διέλεο;
IV. Η Διέλε κνηάδεη κε ηελ νκεξηθή Πελειφπε. Να δηθαηνινγήζεηε απηή ηε ζέζε.
V· Πνηνη παξάγνληεο ξπζκίδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηεο Διέλεο ζ' απηήλ ηε ζθελή;
VI. Η Διέλε θαίλεηαη πσο αθνινπζεί ηνλ εξσηθφ εζηθφ θψδηθα ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν
«ή καλώς ζην ή καλώς τεθνηκέναι / τον ευγενή χρή» (νθ.,Αί. 478-9).
Απφ πνχ θαίλεηαη απηφ;
VII. O Δπξηπίδεο ζε πνιιά ζεκεία εθθξάδεη ηνλ ζθεπηηθηζκφ ηνπ γηα ηηο αληηιήςεηο ηεο
επνρήο ηνπ. Απφ πνχ θαίλεηαη απηφ;
VIII. Πνηεο ζθελνζεηηθέο θαη ζθελνγξαθηθέο πιεξνθνξίεο ππάξρνπλ ζηελ ελφηεηα;
- 20. 19
IX.Να ζπζρεηίζεηε ηηο ιέμεηο ησλ δχν ζηειψλ.
Α Β
Νείινο · · κήινλ ηεο Έξηδνο
Φάξνο · · παηέξαο ηεο Διέλεο
Σπλδάξεσο · · πξνζηάηεο ηεο Διέλεο
Αζελά · · καληηθέο ηθαλφηεηεο
Ήξα · · βαζίιεην ηνπ Πξσηέα
Αθξνδίηε · · κεηαθνξά ηεο Διέλεο
Δξκήο · · αξπαγή ηεο Διέλεο
Πξσηέαο · · λένο βαζηιηά ηεο Φάξνπ
Θενλφε · ·πιεκκχξεο ησλ θάκπσλ
Θενθιχκελνο·
Γίαο ·
Πάξεο ·
X.
Κη σο ηελ Διέλε αληίθξηζαλ (νη γέξνληεο Σξψεο) ζηνλ πχξγν λα ζηκψλεη,
ιφγηα αλεκφθεξηα έιεγαλ ζηγά έλαο ζηνλ άιιν:
«Κακηά δελ έρνπλ νη Αραηνί θη νη Σξψεο θαηεγφξηα,
πνπ κχξηα βάζαλα ηξαβνχλ πνιπθαηξλά θαη πίθξεο
γηα κηα γπλαίθα ζαλ θη απηήλ. Μνηάδεη ζηελ φςε ηφζν
κε ηηο αζάλαηεο ζεέο! κσο θαη ηέηνηα, σο είλαη,
θάιιην γηα ηελ παηξίδα ηεο λα πάεη κε ηα θαξάβηα,
παξά λα κείλεη ζπκθνξά γηα καο θαη ηα παηδηά καο».
ΟκήξνπΙιηάδα Γ, ζη. 145-60 (κηθξ. Π. Κνληνκίρε)
Με αθεηεξία ην παξαπάλσ θείκελν θαη ηνπο ζηίρνπο 32-3 ηνπ θεηκέλνπ ζαο, λα ζπ-
γθξίλεηε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζρνιηάδεηαη ε νκνξθηά ηεο Διέλεο απφ ηελ ίδηα ηελ
εξσίδα θαη απφ ηνπο Σξψεο.
- 21. 20
Κ Ζ Ν Ζ 2Ζ
(ζη. 83-191)
Γηάινγνο ηεο Διέλεο κε ηνλ Σεχθξν. Η Διέλε πιεξνθνξείηαη ηελ άισζε ηεο
Σξνίαο, ην ζάλαην ηνπ ζπδχγνπ ηεο, ηεο κεηέξαο ηεο θαη ησλ αδειθψλ ηεο.
Καη ζηελ Διέλε ν πνηεηήο ρξεζηκνπνηεί έλα ζρεηηθά εθηελή δεύηεξν πξόινγν, γηα λα
δηεπξχλεη κε ηηο πιεξνθνξίεο πνπ πεξηέρνληαη ζ' απηφλ ην νπηηθφ πεδίν ησλ ζεαηψλ θαη
πέξα απφ ηελ πεξηνρή ηεο ζθελήο. Αλακθίβνια ε Διέλε κάο πιεξνθνξεί σο έλα ζεκείν γην
ηελ πξντζηνξία ηεο δξάζεο, σζηφζν φκσο δελ είλαη ζε ζέζε λα καο θαηαηνπίζεη πιήξσο γηα
φια ηα γεγνλφηα πνπ έρνπλ πξνεγεζεί θαη πνπ είλαη απαξαίηεηα γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ
δξάκαηνο, αθνχ απφ ηφηε πνπ έρεη απνκνλσζεί απφ ηνλ ειιεληθφ θφζκν έρνπλ πεξάζεη
είθνζη πεξίπνπ ρξφληα. Δίλαη ινηπφλ θαλεξφ πσο δελ κπνξεί λα πάεη ην κάηη καο πνιχ
καθξηά πέξα απφ ην ρψξν ηεο ζθελήο, χζηεξα απφ ηηο πιεξνθνξίεο πνπ δίλεη ε Διέλε, θαη
είλαη αλάγθε θάπνηνο άιινο λα καο ελεκεξψζεη γηα φζα έγηλαλ απφ ηφηε πνπ έθπγε απφ ηελ
Διιάδα, ηφζν ζηνλ ειιεληθφ φζν θαη ζηνλ ηξσηθφ θφζκν.
Σψξα πνπ ηα καζαίλεη απηά, ε Διέλε πεξηέξρεηαη ζε πνιχ ηξαγηθή θαηάζηαζε, γηαηί
ζπλεηδεηνπνηεί πσο ελψ δελ έρεη θάλεη ηίπνηε απφ εθείλα πνπ ηεο θαηακαξηπξνχλ, αθνχ ε
ίδηα δελ πήγε πνηέ ζηελ Σξνία, σζηφζν είλαη αλαίηηνο –παλαίηηνογηα φια θαη έρεη απνθηήζεη
ηελ πην άζθεκε θήκε. Γηθαηνινγείηαη ινηπφλ ε εκθάληζε ζηε ζθελή ελφο πξνζψπνπ, ηνπ
Σεχθξνπ, ην νπνίν γλσξίδεη φια ηα θνβεξά γεγνλφηα πνπ έγηλαλ ζηνλ ειιεληθφ θαη ηνλ
ηξσηθφ ρψξν.
Αθφκα, απηφ ην πξφζσπν έπξεπε λα είλαη πνιχ θαηάιιειν γη' απηή ηελ απνζηνιή θαη,
θπξίσο, έπξεπε λα απνηειεί έλα εληππσζηαθφ παξάδεηγκα αλζξψπνπ, πάλσ ζηνλ νπνίν
ζσξεχηεθαλ ηα δεηλά ηνπ πνιέκνπ, απφ ηα νπνία κάιηζηα αθφκα ππνθέξεη. Γηαηί κφλν έηζη
κπνξεί λα είλαη έλαο αιάζεηνο πιεξνθνξηνδφηεο γηα ηηο ζπκθνξέο πνπ δεκηνχξγεζε ε
Διέλε θαη, κε ην κίζνο πνπ εθδειψλεη ελαληίνλ ηεο, έλαο αμηφπηζηνο κάξηπξαο ηνπ
απέξαληνπ κίζνπο πνπ αηζζαλφηαλ ε Διιάδα -αιιά θη ε Σξνία- γη' απηήλ. Δμνηθνλνκείηαη ε
ζπλέρηζε ηεο δξάζεο θαη επλνείηαη ε ηξαγηθή αλάπηπμε ηνπ ζέκαηνο κε ηα ηξνκαθηηθά λέα
πνπ θέξλεη ν Σεχθξνο, γηαηί ράξε ζ' απηά πεξηπιέθεηαη ε ππφζεζε θαη δεκηνπξγνχληαη
ζνβαξέο ακθηβνιίεο γηα ηελ αιήζεηα ηεο ππφζρεζεο πνπ έδσζε ν Δξκήο ζηελ Διέλε θαη
αμεπέξαζηα εξσηεκαηηθά γηα ηε ζσηεξία ηνπ Μελέιανπ.
Η ηξαγηθφηεηα ησλ επφκελσλ ζθελψλ, ν ζξήλνο ηεο Διέλεο θαη ηνπ Υνξνχ, ε ξεηνξηθή
δηακαξηπξία ηεο εξσίδαο θαη ε πξνζθπγή ηεο ζηε καληεία ηεο Θενλφεο, θαζψο θαη νη
δπζθνιίεο ηεο αλαγλψξηζήο ηεο απφ ην Μελέιαν ζεκειηψλνληαη, φια, ζηελ πξνινγηθή
ζθελή πνπ εκθαλίδεηαη ν Σεχθξνο ».
[πεγή: Γηαζθεπή απφ Γ. Θ. αθαιήο, «Ο Ρφινο ηνπ Σεχθξνπ ζηελ Διέλε ηνπ Δπξηπίδε», Γσδώλε Θ΄, 1980 (παξαηίζεηαη ζην Γξακαηηθή
Πνίεζε, Δπξηπίδε Διέλε, Γ΄ Γπκλαζίνπ, κηθ. Σ. Ρνχζνο, Βηβιίν ηνπ Δθπαηδεπηηθνχ, Αζήλα: ΟΔΓΒ 2006]
.
- 22. 21
ΜΤΘΟΛΟΓΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ
1. Αίαληαο.
Ήηαλ θη απηφο έλαο απφ ηνπο κλεζηήξεο ηεο Διέλεο. Θεσξνχληαλ ν γελλαηφηεξνο Αραηφο ήξσαο
κεηά ηνλ Αρηιιέα. ηελ Ιλιάδα ο κεξνο ηνλ νλνκάδεη «έξθνο Αραηψλ», δειαδή ην θάζηξν, ν
πχξγνο ησλ Διιήλσλ. Ήηαλ άλζξσπνο πεξηζζφηεξν ησλ έξγσλ θαη ιηγφηεξν ησλ ιφγσλ.ηαλ
ζθνηψζεθε ν Αρηιιέαο, ε κεηέξα ηνπ Θέηηδα απνθάζηζε λα δνζνχλ ηα φπια ηνπ ζην γελλαηφηεξν
Έιιελα πνπ επέδεζε ηνπ πνιέκνπ ζηελ Σξνία. Μφλνη δηεθδηθεηέο εκθαλίζηεθαλ ν Αίαληαο θαη ν
Οδπζζέαο. Σφηε, ζχκθσλα κε ηελ πην δηαδεδνκέλε κπζνινγηθή παξάδνζε, νη Αγακέκλνλαο θαη
Μελέιανο κε δφιν έδσζαλ ηα φπια ζηνλ Οδπζζέα. Σπθισκέλνο απφ νξγή, ν Αίαληαο απνθάζηζε
λα εθδηθεζεί ηνπο Έιιελεο. Η Αζελά φκσο ζάιεςε ηα ινγηθά ηνπ θαη ηνλ ακφιεζε, κε έλα ζπαζί
ζην ρέξη, αλάκεζα ζηα κνζράξηα θαη ηα αξληά ηνπ ζηξαηνπέδνπ. ηαλ μαλαβξήθε ηα ινγηθά ηνπ
θαη είδε πσο, αληί γηα ηνπο Αραηνχο, ζθφησλε αλππεξάζπηζηα δψα, θαηάιαβε πσο έραζε γηα
πάληα ηελ ηηκή ηνπ θαη πσο ην κφλν πνπ ηνπ έκελε ήηαλ λα πεζάλεη (βι. πξνεγνχκελε ελφηεηα,
ην ζηίρν «ή θαιψο δελ ή θαιψο ηεζλεθέλαη / ηνλ επγελή ρξε»).
Έλαο άιινο κχζνο πνπ καο ζψδεηαη ζηελΙιηάδα ιέεη πσο, φηαλ ν Αρηιιέαο, ρνισκέλνο
εμαηηίαο ηεο αξπαγήο ηεο Βξηζείδαο απφ ηνλ Αγακέκλνλα, έκελε θιεηζκέλνο ζηε ζθελή ηνπ, ν
Έθηνξαο θάιεζε έλαλ απφ ηνπο Έιιελεο ζε κνλνκαρία, πνπ ην απνηέιεζκά ηεο ζα έθξηλε θαη ηελ
ηχρε ηνπ πνιέκνπ. Ο θιήξνο έπεζε ζηνλ Αίαληα, ε κνλνκαρία φκσο έιεμε ρσξίο ληθεηή. Οη δχν
ήξσεο αληάιιαμαλ ηφηε δψξα, φπσο ζπλεζηδφηαλ. Ο Αίαληαο ηνπ ράξηζε ηελ πνξθπξή ηνπ δψλε
θαη ν Έθηνξαο ην αξγπξνθαξθσκέλν μίθνο ηνπ. Καη ηα δχν δψξα έκειιε λα παίμνπλ κνηξαίν
ξφιν ζην ζάλαην ηνπ θαζελφο. Με ηε δψλε ηνπ Αίαληα έδεζε ν Αρηιιέαο ηνλ Έθηνξα φηαλ ηνλ
ζθφησζε θαη ηνλ έζπξε κε ην άξκα ηνπ γχξσ απφ ην θάζηξν ηεο Σξνίαο. Καη κε ην ζπαζί ηνπ
Έθηνξα απηνθηφλεζε ν Αίαληαο φηαλ ηνλ αδίθεζαλ νη Αραηνί. Απφ απηή ηελ ηζηνξία κάο έκεηλε
κηα απνθζεγκαηηθή θξάζε πνπ ηε ρξεζηκνπνηνχκε αθφκα θαη ζήκεξα· πξφθεηηαη γηα ηε θξάζε
δώξνλ άδσξνλ: «ερζξψλ άδσξα δψξα θνπθνλήζηκα» (νθνθιή Αίαο, ζη. 665).
2. ηαλ ν Σεύθξνο επέζηξεςε ζηε αιακίλα, ν παηέξαο ηνπ Σειακψλαο ηνλ θαηεγφξεζε
επεηδή δελ απέηξεςε ην ζάλαην ηνπ αδειθνχ ηνπ. Σνπ απαγφξεπζε λα απνβηβαζηεί ζην λεζί θαη
ηνλ αλάγθαζε λα ππεξαζπηζηεί ηνλ εαπηφ ηνπ απφ ην πινίν, ελψ νη θξηηέο ηνλ άθνπγαλ απφ ηελ
αθηή. Σειηθά ν Σεχθξνο θξίζεθε έλνρνο θαη εμνξίζηεθε απφ ην λεζί ηνπ. Μεηά απφ ρξεζκφ ηνπ
ζενχ Απφιισλα, έπιεπζε πξνο ηελ Κχπξν, φπνπ ίδξπζε κηα θαηλνχξηα πφιε, πνπ ηεο έδσζε ην
φλνκα ηεο παηξίδαο ηνπ, αιακίλα. ινη νη θαηνπηλνί βαζηιηάδεο ηεο πφιεο απηήο πε-
ξεθαλεχνληαλ πσο θαηάγνληαλ απφ ηνχηε ηε γεληά ηνπ Σεχθξνπ.
Ο Σεχθξνο ζε φινπο ηνπο κχζνπο εκθαλίδεηαη σο πεξίθεκνο θη αιάζεπηνο ηνμφηεο θαη
βιέπνπκε πσο νχηε ν Δπξηπίδεο παξαιείπεη λα αλαθεξζεί ζ απηή ηνπ ηελ ηδηφηεηα. ηελ Ιιηάδα
ππάξρνπλ πνιιέο ζθελέο ζηηο νπνίεο ππνγξακκίδνληαη νη ηθαλφηεηεο ηνπ Σεχθξνπ σο ηνμφηε.
Υαξαθηεξηζηηθή είλαη κηα ραξηησκέλε ζθελή φπνπ ν Σεχθξνο εκθαλίδεηαη λα ηνμεχεη ηνπο
Σξψεο θαη λα θξχβεηαη κεηά πίζσ απφ ηελ ηεξάζηηα αζπίδα ηνπ αδειθνχ ηνπ Αίαληα: «ηφηε ν
Σεχθξνο / ζην πιήζνο γχξσ εθνίηαδε-
θαη φπνηνλ εηφμεπε άλδξα / θάησ ηνλ έξηρλε θαη απηφο
ηνπ Αίαληνο νπίζσ / πάιηλεθξχβεη' σο παηδί ζηνλ θφιπν ηεο κεηξφο ηνπ / θαη ν Αίαο ηνλ
εζθέπαδε κε ηελ ιακπξήλ αζπίδα» (κηθξ. Ιάθσβνο Πνιπιάο).
- 23. 22
3. Ο Αρηιιέαο ήηαλ ν κφλνο απφ ηνπο ήξσεο πνπ εθζηξάηεπζαλ ζηελ Σξνία ν νπνίνο δελ
ππήξμε κλεζηήξαο ηεο Διέλεο. Δδψ ν Δπξηπίδεο δε θαίλεηαη λα αθνινπζεί ηνλ παξαδνζηαθφ
κχζν, ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν, φηαλ ε Διέλε παληξεχηεθε ην Μελέιαν, ν Αρηιιέαο ήηαλ αθφκα
κηθξφ παηδί.
Παξ' φια απηά, νη αξραίνη έπιαζαλ άιινπο κχζνπο γηα λα ζκίμνπλ απηά ηα δχν κνηξαία
πξφζσπα. Μαο ζψδεηαη ινηπφλ κηα παξάδνζε ζχκθσλα κε ηελ νπνία, φηαλ ηειείσζαλ φιεο
απηέο νη πεξηπέηεηεο ηνπ Σξσηθνχ Πνιέκνπ, ν Αρηιιέαο έγηλε ν πέκπηνο ζχδπγνο ηεο Διέλεο
θαη δνχζαλ καδί ζην ηεξφ λεζί Λεπθή, ζηνλ Δχμεηλν πφλην. ηαλ ν ηεζίρνξνο έγξαςε ην
πξψην ηνπ πνίεκα, κε ην νπνίν θαηεγνξνχζε ηελ Διέλε γηα ηηο ζπκθνξέο πνπ έθεξε ζηνπο
Αραηνχο, θαη ηπθιψζεθε, ε Διέλε ηνχ παξήγγεηιε, κέζσ ελφο λαπηηθνχ πνπ εμφθεηιε ζ' απηφ
ην λεζί, ηε Λεπθή, λα αλαθαιέζεη ηνπο αλίεξνπο θαη βιάζθεκνπο ζηίρνπο ηνπ αλ ήζειε λα
ζεξαπεπηεί. Γη' απηφ θαη ν ηεζίρνξνο ζπλέζεζε ηελ πεξίθεκε Παιηλσδ ία ηνπ, απφ ηελ
νπνία ν Δπξηπίδεο πήξε ην κχζν ηνπ εηδψινπ θαη ζπλέζεζε ηελ ηξαγσδία πνπ εμεηάδνπκε.
4. Γηόζθνπξνη.
Έρνπλ ζσζεί πνιινί κχζνη γηα ηε δσή θαη ηε δξάζε απηψλ ησλ δχν δίδπκσλ αδειθψλ ηεο
Διέλεο. ηε πάξηε άιισζηε ιαηξεχνληαλ σο ζεφηεηεο καδί κε ηελ αδειθή ηνπο. χκθσλα κε
ηελ πην δηαδεδνκέλε πίζηε, ν έλαο απ' απηνχο, ν Πνιπδεχθεο, ήηαλ αζάλαηνο (παηδί ηνπ Γία),
θαη ν άιινο, ν Κάζηνξαο, ζλεηφο (παηδί ηνπ Σπλδάξεσ). ε φινπο ηνπο κεγάινπο αγψλεο πνπ
έδσζαλ νη κπζηθνί ήξσεο ηεο γεληάο ηνπο πξηλ απφ ηνλ Σξσηθφ Πφιεκν, νη Γηφζθνπξνη ήηαλ
παξφληεο. ην θπλήγη ηνπ θαιπδψληνπ θάπξνπ, ζηελ αξγνλαπηηθή εθζηξαηεία θ.α. Πξηλ αθφκα
ε αδειθή ηνπο Διέλε παληξεπηεί ην Μελέιαν, ηελ είρε θιέςεη ν Θεζέαο, βαζηιηάο ηεο
Αζήλαο. Οη Γηφζθνπξνη εθζηξάηεπζαλ ελαληίνλ ηεο Αηηηθήο, εξήκσζαλ ηε ρψξα θαη πήξαλ
πίζσ ηελ Διέλε. Μαδί ηεο πήξαλ ζθιάβα θαη ηε κεηέξα ηνπ Θεζέα Αίζξα.
χκθσλα κε έλαλ άιιν κχζν, φηαλ νη Γηφζθνπξνη πάιεςαλ κε δπν μαδέιθηα ηνπο (επίζεο
δίδπκα), ηνλ Ίδα θαη ην Λπγθέα, ν ζλεηφο Κάζηνξαο πιεγψζεθε ζαλάζηκα. Σφηε ν
Πνιπδεχθεο δήηεζε απφ ηνλ παηέξα ηνπ, ην Γία, λα ηνλ ζψζεη. Ο Γίαο ηνχ απνθξίζεθε πσο
είρε λα δηαιέμεη αλάκεζα ζε δχν ιχζεηο: ή λα παξακείλεη ν ίδηνο γηα πάληα αζάλαηνο θαη λα δεη
ζηνλ 'Οιπκπν, ή λα είλαη καδί κε ηνλ αδειθφ ηνπ αιιά λα θαηνηθνχλ ηε κηα κέξα κέζα ζηε γε
κε ηνπο λεθξνχο θαη ηελ άιιε ζηνλ νπξαλφ, θνληά ζηνπο αζαλάηνπο. Ο Πνιπδεχθεο δηάιεμε
ηε δεχηεξε ιχζε θη έηζη θη έγηλε.
Η παξάδνζε ζπλερίδεηαη θαη ιέεη πσο, ζαξάληα ρξφληα κεηά ην πεξηζηαηηθφ απηφ, νη
Γηφζθνπξνη ινγίζηεθαλ ζενί, έγηλαλ άζηξα θαη ηνπνζεηήζεθαλ απφ ην Γία ζηνλ νπξαλφ, ζρε-
καηίδνληαο ηνλ αζηεξηζκφ ησλ Γηδχκσλ. Δίλαη κηα εθδνρή ηνπ κχζνπ ηελ νπνία, φπσο
θαίλεηαη, γλψξηδε ν Δπξηπίδεο. αλ νπξάληεο ζεφηεηεο πηα, νη Γηφζθνπξνη ζπλδέζεθαλ κε
πιήζνο ζξχινπο. Δκθαλίδνληαλ κε ηα άζπξα ηνπο άινγα παληνχ φπνπ ηνπο θαινχζαλ γηα
βνήζεηα, θπξίσο φκσο ζηνπο ζαιάζζηνπο θηλδχλνπο. Έγηλαλ θάηη ζαλ ηνλ Ατ- Νηθφια ησλ
ρξηζηηαλψλ, πνπ πξνζηαηεχεη ηνπο ζαιαζζηλνχο.
- 24. 23
1. ΤΝΣΟΜΖ ΑΠΟΓΟΖ ΣΟΤ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΟΤ («κύζνο»)
ηε ζθελή εκθαλίδεηαη ν Σεχθξνο, ν αδειθφο ηνπ Αίαληα ηνπ
Σειακψληνπ, ν νπνίνο εμνξίζηεθε απφ ηελ παηξίδα ηνπ, ηε αιακίλα, επεηδή δελ
απέηξεςε ηελ απηνθηνλία ηνπ αδειθνχ ηνπ Αίαληα ζηελ Σξνία (πνπ έπεζε πάλσ
ζην ζπαζί ηνπ γηαηί δελ ηνπ δφζεθαλ ηα άξκαηα ηνπ Αρηιιέα φηαλ απηφο
ζθνηψζεθε). Μφιηο ν Σεχθξνο αληηθξίδεη ηελ Διέλε, ζέιεη λα ρξεζηκνπνηήζεη
ην ηφμν ηνπ ελαληίνλ ηεο γηαηί βιέπεη ηελ ππαίηηα ησλ ζπκθνξψλ ησλ Διιήλσλ.
Σειηθά πείζεη ηνλ εαπηφ ηνπ φηη πξφθεηηαη γηα θάπνηα πνπ ηεο κνηάδεη
θαηαπιεθηηθά θαη εμηζηνξεί ηηο πεξηπέηεηέο ηνπ, ηελ άισζε ηεο Σξνίαο θαη ηελ
ηχρε ηνπ Μελέιανπ, ηεο κεηέξαο ηεο Διέλεο Λήδαο θαη ησλ αδειθψλ ηεο ησλ
Γηφζθνπξσλ. Η Σξνία ηειηθά αιψζεθε απφ ηνπο Έιιελεο, ν Μελέιανο κε ην
είδσιν ηεο Διέλεο πξνζπαζψληαο λα επηζηξέςεη ζηε πάξηε λαπάγεζε θαη
πλίγεθε, ε κεηέξα ηεο Λήδα απαγρνλίζηεθε κφλε ηεο απφ ηελ ληξνπή ηεο θφξεο
ηεο θαη ηα αδέιθηα ηεο, ζχκθσλα κε θήκεο, ή έγηλαλ αζηέξηα ζηνλ νπξαλφ ή
απηνθηφλεζαλ θαη απηά εμαηηίαο ηεο. Ο Σεχθξνο δεηά απφ ηελ Διέλε λα
κεζνιαβήζεη γηα λα ζπλαληήζεη ηε κάληηζζα Θενλφε, ε νπνία κπνξεί λα ηνπ
ππνδείμεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζα θηάζεη ζψνο ζηελ Κχπξν, φπνπ ζχκθσλα
κε ρξεζκφ θαηεπζχλεηαη. κσο ε Διέλε ηνλ πξνηξέπεη λα θχγεη γξήγνξα γηαηί ν
βαζηιηάο Θενθιχκελνο ζθνηψλεη φπνην Έιιελα ζπιιακβάλεη ζηε ρψξα ηνπ. Ο
Σεχθξνο επραξηζηεί ηε Διέλε θαη απνρσξεί.
Οη θαηλνηνκίεο (= πξσηνηππίεο, επηλνήζεηο) ηνπ Δπξηπίδε
α)αιιαγή ηνπ κύζνπ ηεο Διέλεο
β)επίζθεςε ηνπ Σεύθξνπ ζηελ Αίγππην (δελ αλαθέξεηαη ζε άιιεο πεγέο)
Η παξνπζία ηνπ είλαη επηλφεζε ηνπ πνηεηή θαη εμππεξεηεί ηφζν
ηελ νινθιήξσζε ησλ δξακαηηθψλ ζηνηρείσλ ζην πξφζσπν ηεο
Διέλεο φζν θαη ηελ πιεξνθφξεζε ησλ ζεαηψλ γηα ηε δξακαηηθή
θαηάζηαζε ηεο εξσίδαο.
ηε ζπλέρεηα, ν Σεχθξνο δηθαηνινγεί ηελ παξνπζία ηνπ ζην λεζί Φάξν θ α η ν
πνηεηήο κέλεη πηζηφο ζηνπο θαλόλεο θαηαζθεπήο ηνπ δξάκαηνο
πνπ επηβάιινπλ ζηα δξψληα πξφζσπα λα αηηηνινγνχλ ηελ
παξνπζία ηνπο. Η αηηηνιφγεζε είλαη ζχκθσλε κε ην κχζν φπσο ηνλ
πξαγκαηεχεηαη ν Δπξηπίδεο. Έλα λέν ζηνηρείν παξνπζηάδεηαη ζηελ πξνηξνπή ηεο
Διέλεο πξνο ηνλ Σεχθξν λα εγθαηαιείςεη γξήγνξα ηε ρψξα. Δίλαη ε βαζηιηθή
δηαηαγή λα ζαλαηψλεηαη φπνηνο Έιιελαο ζπιιακβάλεηαη. Ο ιφγνο δελ
απνθαιχπηεηαη ζ' απηφ ην ζεκείν, αιιά ζηε ζπλέρεηα καζαίλνπκε φηη νθείιεηαη ζηελ
πξνζπάζεηα ηνπ Θενθιχκελνπ λα θξαηήζεη ζηελ Αίγππην ηελ Διέλε.
- 25. 24
Η άθημε ηνπ Σεχθξνπ ζηελ Αίγππην, χζηεξα απφ ρξεζκφ ηνπ Απφιισλα, είλαη ε ζπνπδαηφηεξε
επηλφεζε ηνπ πνηεηή . Καη απηή δελ έρεη άιιν ζθνπφ παξά λα εμππεξεηήζεη ηελ πξνψζεζε ηεο
πινθήο. Δίλαη απηφο πνπ ζα δψζεη ηελ αλαιεζή είδεζε ζηελ Διέλε φηη ν άληξαο ηεο έρεη πεζάλεη
θαη ζα θνξπθψζεη κ' απηφ ηνλ ηξφπν ηνλ έιεν θαη ην θφβν ζηελ πνξεία πξνο ηελ θάζαξζε.
Άιισζηε ην γεγνλφο φηη κφλν απηφ ην ζθνπφ εμππεξεηεί ν Σεχθξνο απνδεηθλχεηαη απφ ην φηη
απηή είλαη θαη ε κφλε ζθελή ζηελ νπνία παξνπζηάδεηαη.
Παξ' φηη φκσο ε επίζθεςε ηνπ Σεχθξνπ είλαη επηλφεζε ηνπ πνηεηή, ε ζθελή είλαη άξηηα
δνκεκέλε «θαηά ην εηθφο θαη ην αλαγθαίνλ». Γε κέλεη θαλέλα θελφ, θακηά απνξία ζην ζεαηή.
Δίλαη απνιχησο θπζηνινγηθφ ν ήξσαο, ζην ηαμίδη ηνπ απφ ηε αιακίλα πξνο ηελ Κχπξν, λα ζηα-
κάηεζε ζηελ Αίγππην γηα λα δεηήζεη βνήζεηα απφ ηε κάληηζζα Θενλφε. Με απηφ κάιηζηα ηνλ
ηξφπν ηνλίδεηαη γηα άιιε κηα θνξά ην φλνκα ηεο αδειθήο ηνπ Θενθιχκελνπ, πνπ ηφζν θαίξην
ξφιν ζα παίμεη ζηε ζπλέρεηα.
Σ. Κσλζηαληίλνπ, Δπξηπίδε Διέλε, εθδ. Διιεληθά γξάκκαηα, 2000,(δηαζθεπή)
γ) ζάλαηνο ηεο Λήδαο θαη ησλ αδεξθώλ ηεο Διέλεο εμαηηίαο ηεο Διέλεο
Γε καο παξαδίδεηαη απφ άιιε πεγή ε πιεξνθνξία φηη ε Λήδα απηνθηφλεζε εμαηηίαο ηεο ληξνπήο
ηεο γηα ηελ θφξε ηεο, νχηε πσο νη Γηφζθνπξνη ζθνηψζεθαλ γηα ηελ αδειθή ηνπο. Φαίλεηαη ινηπφλ
πσο ε είδεζε απηή πνπ θέξλεη ν Σεχθξνο ζηελ Διέλε είλαη επηλφεζε ηνπ Δπξηπίδε γηα λα
εμππεξεηήζεη ηελ πινθή ηνπ κχζνπ ηνπ, επηηείλνληαο ηελ ηξαγηθφηεηα ηεο θεληξηθήο ηνπ
εξσίδαο, ε νπνία πιένλ κέλεη εληειψο κφλε θαη αβνήζεηε ζηε δσή.
δ) Μηα αθφκε επηλφεζε ηνπ Δπξηπίδε, άλεπ φκσο ζεκαζίαο γηα ηε δξακαηηθή πινθή,
είλαη θαη ε ζεώξεζε ηνπ Αρηιιέα σο κλεζηήξα ηεο Διέλεο, θάηη πνπ δε καξηπξείηαη
ζε άιιεο πεγέο.
ε) Σν ζεκαληηθφηεξν γηα ηελ Διέλε θαη ηελ εμέιημε ηνπ δξάκαηνο ζηνηρείν πεξηέρεηαη
ζηελ πιεξνθνξία ηνπ Σεύθξνπ όηη ν Μελέιανο έρεη εμαθαληζηεί. Απηφ επηηείλεηαη
αθφκα πεξηζζφηεξν κε ηελ είδεζε φηη ζηελ Διιάδα ηνλ ζεσξνχλ λεθξφ. Πξνθαιείηαη
έηζη ζηελ Διέλε ε απαηειή βεβαηφηεηα φηη ν άληξαο ηεο δε δεη πηα. Έηζη ν Δπξηπίδεο
δεκηνπξγεί ηηο πξνυπνζέζεηο ψζηε, αξγφηεξα, ε ζθελή ηεο αλαγλψξηζεο Διέλεο-
Μελέιανπ λα απνθηήζεη έληνλα ηξαγηθφ ραξαθηήξα.
Γξακαηνινγηθά, ν κχζνο πξνσζείηαη κε ηηο πιεξνθνξίεο πνπ δίλεη ν Σεχθξνο
ζηελ Διέλε γηα ηελ θαηαζηξνθή ηεο Σξνίαο, ηνπο ζπγγελείο ηεο θαη ηνλ άληξα
ηεο, πιεξνθνξίεο πνπ ηελ νδεγνχλ ζε βαζηά απφγλσζε.
- 26. 25
2. ΚΖΝΟΘΔΣΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ («όςηο»)
(Παξάζηαζε - θελνζεζία - θεπή)
Με ηελ είζνδν ηνπ ν Σεχθξνο, πνπ έξρεηαη απφ ηελ πφιε, αληηθξίδεη ην αλάθηνξν
ηνπ Πξσηέα θαη εθθξάδεη ην ζαπκαζκφ ηνπ γηα ηε κεγαινπξέπεηα πνπ ην δηαθξίλεη. Με
απηφ ηνλ ηξφπν ν πνηεηήο παξέρεη ζπκπιεξσκαηηθέο ζθελνγξαθηθέο πιεξνθνξίεο ζηνπο
ζεαηέο.Η δηεξεχλεζε ηνπ ρψξνπ ζηακαηά απφηνκα, φηαλ ην βιέκκα ηνπ πέθηεη ζηελ
Διέλε. Σν ζαπκαζκφ γηα ην ρψξν δηαδέρεηαη ε έθπιεμε, ηελ έθπιεμε ε νξγή, πνπ
εμσηεξηθεχεηαη κε βαξείο ραξαθηεξηζκνχο θαη θαηάξεο πξνο ηελ Διέλε θαη κε ηελ
θίλεζε λα πςψζεη ην ηόμν ηνπ πξνο ην κέξνο ηεο. Ο Σεχθξνο εθθξάδεη ηελ νξγή θαη ην
κίζνο φισλ ησλ Διιήλσλ γηα ηελ Διέλε.
Ο Σεχθξνο απνρσξεί απφ ηε δεμηά πξνο ηνπο ζεαηέο πάξνδν, ηνλίδνληαο γηα κηα
αθφκε θνξά κε ηα ηειεπηαία ηνπ ιφγηα ηελ αληίζεζε αλάκεζα ζην «θαίλεζζαη» θαη ζην
«είλαη».
Η πεξηγξαθή ηνπ αλαθηόξνπ πνπ γίλεηαη απφ ηνλ Σεχθξν δελ είλαη νχηε πεξηηηή νχηε άθαηξε. Ο
πνηεηήο ζεψξεζε επηβεβιεκέλε κηα ηέηνηα πεξηγξαθή γηα ιφγνπο ζεαηξηθήο αλαγθαηφηεηαο,
φπσο ζπκβαίλεη κε ηα έξγα πνπ δηαδξακαηίδνληαη ζε μέλεο ρψξεο ή ζε ηφπνπο πνπ δελ είλαη
αξθεηά γλσζηνί ζην ζεαηξηθφ θνηλφ.
Αθφκε ε αλαθνξά φηη ην αλάθηνξν ηνπ Πξσηέακνηάδεη κε απηφ ελφο πινχζηνπ άξρνληα, έρεη
ηελ ηδηαίηεξε ζθνπηκφηεηα λα ηνλίζεη πσο ε ρψξα απηή είλαη πινχζηα θη επηπρηζκέλε, αληίζεηα
κε ηελ θαηάζηαζε πνπ έρεη δηακνξθσζεί ζηελ Διιάδα, φπνπ ν πφιεκνο έρεη νδεγήζεη ζηελ
εγθαηάιεηςε θαη ηελ παξαθκή ησλ πφιεσλ.
[πεγή: Γηαζθεπή απφ Γ. Θ. αθαιήο, «Ο Ρφινο ηνπ Σεχθξνπ ζηελ Διέλε ηνπ Δπξηπίδε», Γσδώλε Θ΄, 1980 (παξαηίζεηαη ζην
Γξακαηηθή Πνίεζε, Δπξηπίδε Διέλε, Γ΄ Γπκλαζίνπ, κηθ. Σ. Ρνχζνο, Βηβιίν ηνπ Δθπαηδεπηηθνχ, Αζήλα: ΟΔΓΒ 2006]
3.ΔΚΦΡΑΣΗΚΑ ΜΔΑ (Λέμηο)
α. ρήκαηα ιόγνπ
Αληηζέζεηο
Η αξπαγή ηνπ εηδψινπ ηεο Διέλεο απφ ηνλ Μελέιαν ζηελ Σξνία ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ
παξνπζία ηεο Διέλεο ζηελ Αίγππην δξακαηνπνηνχλ θαη πεξηπιέθνπλ αθφκε πεξηζζφηεξν
ηε δηαθνξά κεηαμχ ηνπ «θαίλεζζαη» θαη ηνπ «είλαη».
Η πιάλε κέζα ζηελ νπνία δνπλ νη Έιιελεο πηζηεχνληαο πσο πνιεκνχλ εμαηηίαο ηεο
άπηζηεο θαη άηηκεο Διέλεο θαη ε πξαγκαηηθφηεηα ηεο πηζηήο θαη ηίκηαο εξσίδαο
εθθξάδνληαη ηψξα θαη κέζα απφ ηα ιφγηα ελφο θαηεμνρήλ εθπξνζψπνπ ησλ Αραηψλ.
- 27. 26
Μεηαθνξέο
- λα γεπηείο απηή ηε ράξε(ζη. 96)
-αιακίλα, ε γε πνπ κ΄ έρεη ζξέςεη (ζη. 110)
-αθφκα ν λνπο ηε βιέπεη (ζη. 146)
Ομύκσξν ζρήκα
- Καη λαη θαη φρη. Τπάξρεη δηπιή θήκε (ζη. 162)
β. Δηθόλεο
- κε πξίκν αγέξη…. Κχπξν (ζη. 172-173)
ΑΦΖΓΖΜΑΣΗΚΔ ΣΔΥΝΗΚΔ
1. Γηάινγνο
ηηρνκπζία:γξήγνξνο δηάινγνο αλά ζηίρν, πνπ εθθξάδεη ηε ζπλαηζζεκαηηθή έληαζε ησλ δχν
εξψσλ θαη ηε κεηαθέξεη ζηνλ ζεαηή.
Ο δηάινγνο ησλ δχν πξνζψπσλ έρεη πιεξνθνξηαθφ ξφιν. Η Διέλε θαη νη ζεαηέο
ελεκεξψλνληαη γηα ηελ ηαπηφηεηα ηνπ άγλσζηνπ επηζθέπηε, ην ιφγν ηεο άθημήο ηνπ θαη ηηο
πεξηπέηεηέο ηνπ· επίζεο γηα φζα ζπλέβεζαλ ζηελ Σξνία θαη ζηελ Διιάδα ζε πξφζσπα ζπγγεληθά
θαη πξνζθηιή. ηφρνο ηνπ πνηεηή είλαη λα νινθιεξσζεί ε πιεξνθφξεζε ησλ ζεαηψλ γηα γεγνλφηα
ζρεηηθά κε ηελ εξσίδα θαη ηελ ηξαγηθή ηεο θαηάζηαζε.
1 . Ζ π ξ ν νη θ νλ νκ ί α η ν π δ ξ ά κ α η ν ο
Η ζθελή απηή καο πξνεηνηκάδεη γηα ηα εμήο:
α. Γηαγξάθεηαη ν ξφινο ηεο Θενλφεο θαη ηνπ Θενθιχκελνπ: κηα κάληηζζα γλσζηή ζε
νιφθιεξν ηνλ θφζκν θαη έλαο βάξβαξνο βαζηιηάο,
β. Η άξλεζε ηνπ Σεχθξνπ λα αλαγλσξίζεη ηελ Διέλε πξννηθνλνκεί ηελ αληίζηνηρε
άξλεζε ηνπ Μελέιανπ ιίγν κεηά.
γ. Η επρή ηνπ Σεχθξνπ πξνο ηελ πξαγκαηηθή Διέλε, λα έρεη πάληα θαιφ ζηε δσή ηεο,
πξννηθνλνκεί ην επηπρέο ηέινο ηνπ έξγνπ,
δ. Οη ηειεπηαίνη ζηίρνη ηνπ πξνιφγνπ κάο πξνεηνηκάδνπλ γηα ην ζξήλν πνπ ζα αθνινπζήζεη.
Δίλαη, ζηελ νπζία, ην πξννίκην (πξνσδφο) ηνπ θνκκνχ.
- 28. 27
ΣΔΥΝΗΚΖ ΣΖ ΠΛΟΚΖ
Σξαγηθή εηξσλεία είλαη ην παηρλίδη αλάκεζα ζηε γλψζε ησλ ζεαηψλ θαη ζηελ πιάλε
ηνπ ηξαγηθνχ ήξσα ζρεηηθά κε ηελ αιήζεηα. Οη ήξσεο, εμαηηίαο ηεο απαηειήο βεβαηφηεηάο
ηνπο γηα θάηη, νδεγνχληαη ζε εθηηκήζεηο θαη δηαηππψλνπλ απφςεηο αληίζεηεο πξνο ηελ
πξαγκαηηθφηεηα, ηελ νπνία, φκσο, γλσξίδνπλ νη ζεαηέο.
Η ηξαγηθή εηξσλεία απνηειεί κηα ζηαζεξή ηερληθή ζηελ αξραία ηξαγσδία. Με ηνλ ηξφπν
απηφ, νη ήξσεο εγθισβίδνληαη ζηελ άγλνηά ηνπο, θάηη πνπ δίλεη έληαζε ζηε δξακαηηθή
εμέιημε, ελψ, παξάιιεια, νη ζεαηέο ηαπηίδνληαη κε ην έξγν θαη ληψζνπλ λα ζπκκεηέρνπλ
άκεζα ζηα δηαδξακαηηδφκελα.
ηε ζθελή απηή ν Σεχθξνο απεηιεί αξρηθά ηελ Διέλε, δηφηη είλαη «παρόκοηα κε ηοσ
Δία ηε ζσγαηέρα» (ζη. 97). Δπίζεο πξνβάιιεηαη έληνλα ε παξάινγε θαηάζηαζε πνπ
δεκηνπξγήζεθε κε ην είδσιν, θαζψο ν Σεχθξνο εκθαλίδεηαη βέβαηνο πσο απηή πνπ έζπξε ν
Μελέιανο απφ ηα καιιηά ήηαλ ε ίδηα ε Διέλε (ζη.140).
Πην θάησ, ε ηξαγηθή πιάλε ραξαθηεξίδεη ηελ απάληεζε ηνπ Σεχθξνπ «κε ηα ίδηα κοσ ηα
κάηηα, σο βιέπφ εζέλα» (ζη. 142).
Η ηξαγηθή εηξσλεία θνξπθψλεηαη ζην ηέινο, ιίγν πξηλ θχγεη ν Σεχθξνο απφ ηε ζθελή.
«Είζαη όκοηα ζηο θορκί κε ηελ Ειέλε, κα δελ ηες κοηάδεης ζηελ υστή» (ζη. 188-9)
ιέεη ζηε γπλαίθα απέλαληί ηνπ, πνπ φινη μέξνπλ φηη είλαη ε Διέλε.ΗΔιέλε, ιέεη ν Σεχθξνο,
πνηέ λα κε γπξίζεη ζηελ Διιάδα, φκσο «εζύ θαιό λα βιέπεης πάληα» (ζη. 191).
4. ΓΟΜΖ ΚΑΗ ΟΡΓΑΝΩΖ ΣΩΝ ΗΓΔΩΝ («δηάλνηα»)
Η δεχηεξε ελφηεηα ηνπ πξνιφγνπ απνηειείηαη απφ ηα εμήο κέξε:
α) Δκθάληζε ηνπ Σεχθξνπ, ελφο απφ ηνπο ήξσεο ηνπ Σξσηθνχ Πνιέκνπ (ζη. 83-104).
β) Πιεξνθνξίεο γηαηνλ ίδην θαη ηελ νηθνγέλεηά ηνπ (ζη. 105-128).
γ) Δλεκέξσζε ηεο Διέλεο αλαιπηηθά γηα ηελ έθβαζε ηνπ πνιέκνπ (ζη. 129-150).
δ) Δλεκέξσζε ηεο Διέλεο γηα ηελ ηχρε ηνπ Μελειάνπ θαη ηεο νηθνγέλεηάο ηεο
(ζη. 151-168).
ε) Παξνπζίαζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηνπ Σεχθξνπ θαη πξνεηδνπνίεζε ηεο Διέλεο φηη
θηλδπλεχεη ε δσή ηνπ. Απνρψξεζε ηνπ Σεχθξνπ (ζη. 169-191).
ΗΓΔΔ
Α. Ο αληηπνιεκηθόο ραξαθηήξαο ηνπ έξγνπ
Ο ληθεηήο ηνπ πνιέκνπ Σεχθξνο είλαη ζηελ νπζία «ρακέλνο».
Σν ζέκα ηνπ πνιέκνπ, κε δηάθνξνπο ηξφπνπο θαη κε δηάθνξεο κνξθέο, ζίγεηαη πνιιέο
θνξέο ζηνλ Πξφινγν, αιιά θαη ζε νιφθιεξν ην έξγν. Δδψ ππάξρνπλ αλαθνξέο ζηα
κπζνινγηθά «αίηηα», ζηηο απψιεηεο θαη ζηε καηαηφηεηα ηνπ πνιέκνπ. Οη αλαθνξέο απηέο
παξαπέκπνπλ βέβαηα ζην ηζηνξηθφ πιαίζην ηνπ έξγνπ (ηθειηθή εθζηξαηεία θαη
θαηαζηξνθή).
- 29. 28
Ζ δηάζηαζε κε ηελ νπνία παξνπζηάδεηαη ν πόιεκνο (αληηεξσηθή, αληηεπηθή) γίλεηαη
αηζζεηή κέζα απφ ηελ θαηάζηαζε ηνπ Σεχθξνπ (ληθεηήο αιιά θαη παξάιιεια εμφξηζηνο
θαη αλέζηηνο). Σελ θαηάζηαζε ηνπ ήξσα πξνζεγγίδνπκε θαη βησκαηηθά σο ζεαηέο, θαζψο
θαινχκαζηε λα ηνλ θαληαζηνχκε ζηε ζθελή.
Ο πόιεκνο ζηνλ Δπξηπίδε - ην παξάδεηγκα ηνπ Τεύθξνπ
«Η Διέλε ραξαθηεξίδεηαη απφ έλα ηδηαίηεξν γλψξηζκα, φηη εδψ ν πνηεηήο θαιιηεξγεί
έλα μερσξηζηφ είδνο ηξαγηθφηεηαο. Απηή ζηεξίδεηαη ζην ζηνηρείν φηη νη ληθεηέο θαη νη
εηηεκέλνη ηνπ πνιέκνπ, νη πξψηεο θαη δεχηεξεο πνηφηεηαο πνιεκηζηέο θαη ζηξαηεγνί, είλαη
εμίζνπ ηξαγηθά πξφζσπα θαη πθίζηαληαη ζηνλ ίδην βαζκφ, αλ φρη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ νη
πξψηνη, ηα δεηλά πνπ ζσξεχεη ν πφιεκνο.
Η ζπκπεξηθνξά ηνπ Σεχθξνπ απνθαιχπηεη κε νξηζκέλα ηεο ζηνηρεία ηε θζνξά θαη ηελ
αλαηξνπή ησλ αμηψλ πνπ επέθεξε απηφο ν πφιεκνο: ν ριεπαζκφο ηνπ θαη ν ζαξθαζκφο ζε
βάξνο ηνπ παηέξα ηνπ ζην (ζη. 114), θαζψο θαη ε απνλελνεκέλε πξάμε ηνπ ίδηνπ ηνπ
παηέξα λα δηψμεη ην γην ηνπ απφ ην ζπίηη ηνπ (ζη. 112), κπνξνχλ λα εμεγεζνχλ κφλν κε
ηελ εζηθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή ζχγρπζε πνπ επέθεξε ν πφιεκνο.
Μέζα ζηα παξάμελα ηνπ πνιέκνπ είλαη θαη ν δησγκόο από ηελ παηξίδα, πνπ ν ληθεηήο
Τεύθξνο πήξε σο αληάιιαγκα ηεο κεγάιεο ηνπ ζπκβνιήο ζηελ εθπφξζεζε ηεο Σξνίαο».
[πεγή: Γηαζθεπή απφ Γ. Θ. αθαιήο, «Ο Ρφινο ηνπ Σεχθξνπ ζηελ Διέλε ηνπ Δπξηπίδε», Γσδώλε Θ΄, 1980 (παξαηίζεηαη ζην Γξακαηηθή
Πνίεζε, Δπξηπίδε Διέλε, Γ΄ Γπκλαζίνπ, κηθ. Σ. Ρνχζνο, Βηβιίν ηνπ Δθπαηδεπηηθνχ, Αζήλα: ΟΔΓΒ 2006]
Β.«Με δηψμαλ νη δηθνί κνπ απ' ηελ παηξίδα».
Ζ πνηλή ηεο εμνξίαο ήηαλ απφ ηηο κεγαιχηεξεο ζηε ζπλείδεζε ησλ αξραίσλ Διιήλσλ.
Ο άλζξσπνο πνπ έθεπγε γηα πάληα απφ ηελ παηξίδα ηνπ έραλε ηα εξείζκαηά ηνπ, δελ
είρε πηα ιφγνπο λα δεη, γη' απηφ θαη ε πνηλή εθαξκνδφηαλ ζε εγθιήκαηα πνπ ζεσξνχληαλ
αζπγρψξεηα.
Οη Αζελαίνη δηέθξηλαλ ηελ πνηλή ηεο εμνξίαο ζε δχν είδε: ζηελ εμνξία γηα έλα δηάζηεκα,
πνπ νλνκαδφηαλ «θπγή», θαη ζηελ παληνηηλή εμνξία, πνπ ηελ νλφκαδαλ «αεηθπγία». Απηή
ε ηειεπηαία ήηαλ θαη ε ρεηξφηεξε θαη ζπλνδεπφηαλ απφ δήκεπζε ηεο πεξηνπζίαο ηνπ
αηφκνπ πνπ εμνξηδφηαλ. Αθφκα θαη εθείλνη νη Αζελαίνη πνιίηεο πνπ θαηαδηθάδνληαλ ζε
ειαθξχηεξεο πνηλέο (ι.ρ., πξφζηηκν) κπνξνχζαλ λα ηηο απνθχγνπλ αλ εμνξίδνληαλ απφ
κφλνη ηνπο. Η πφιε δελ αλερφηαλ λα έρεη πνιίηεο πνπ δελ αλαιάκβαλαλ ηηο επζχλεο ηνπο.
Μηα ηδηαίηεξε πεξίπησζε εμνξίαο ζηελ αξραία Αζήλα ήηαλ ν νζηξαθηζκφο. Ήηαλ έλα είδνο
εμνξίαο πνπ επέβαιιαλ ζε άηνκα πνπ δελ είραλ δηαπξάμεη θάπνην ζπγθεθξηκέλν έγθιεκα
αιιά πνπ, ζχκθσλα κε ηελ εθηίκεζε ηεο εθθιεζίαο ηνπ δήκνπ, δειαδή φισλ ησλ
Αζελαίσλ πνιηηψλ, απνηεινχζαλ θίλδπλν γηα ηε δεκνθξαηία. Ο Κιεηζζέλεο ζέζπηζε απηφ
ην ζεζκφ σο πξνιεπηηθφ κέηξν ελάληηα ζ' απηνχο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα εμειηρζνχλ ζε
ηπξάλλνπο. Ο νζηξαθηζκφο δειαδή είλαη ε κνλαδηθή πεξίπησζε πνηλήο πνπ έρεη
- 30. 29
πξνιεπηηθφ ραξαθηήξα. Γελ ηηκσξεί έλα ζθάικα, αιιά έρεη ζθνπφ λα ην εκπνδίζεη. Καηά
ηε δηαδηθαζία απηή, νη Αζελαίνη έγξαθαλ πάλσ ζ' έλα θνκκάηη απφ θεξακίδη («φζηξαθν»)
ην φλνκα ηνπ ζπκπαηξηψηε ηνπο πνπ επηζπκνχζαλ λα εμνξηζηεί.
Ο Πινχηαξρνο, απφ ηνλ νπνίν πξνέξρνληαη θαη νη παξαπάλσ πιεξνθνξίεο, καο παξαδίδεη
έλα ζπγθινληζηηθό πεξηζηαηηθό κε ηνλΑξηζηείδε, πνπ έρεη κείλεη γλσζηφο ζηελ ηζηνξία γηα
ην αίζζεκα δηθαηνζχλεο θαη ηελ αθεξαηφηεηα ηνπ. ε θάπνηα δηαδηθαζία νζηξαθηζκνχ,
έλαο αγξάκκαηνο Αζελαίνο πνπ δε γλψξηδε εμ φςεσο ηνλ Αξηζηείδε ηνχ έδσζε ην φζηξαθν
ηνπ θαη ηνλ παξαθάιεζε λα γξάςεη πάλσ ζ' απηφ ην φλνκα «Αξηζηείδεο». Ο Αξηζηείδεο,
παξαμελεκέλνο, ρσξίο λα ηνπ πεη πνηνο είλαη, ηνλ ξψηεζε ηη ηνπ είρε θάλεη ν Αξηζηείδεο θη
ήζειε λα ηνλ εμνξίζεη. «Οπδέλ» ηνπ απάληεζε ν ζπκπνιίηεο ηνπ «νπδέ γηγλψζθσ ηνλ
άλζξσπνλ, αιι' ελνρινχκαη παληαρνχ ηνλ Γίθαηνλ αθνχσλ» («Σίπνηα. Οχηε θαλ ηνλ
γλσξίδσ. Αιιά εθλεπξίδνκαη λ' αθνχσ λα ηνλ απνθαινχλ φινη δίθαην»). Υσξίο λα πεη
δεχηεξε θνπβέληα, ν δίθαηνο Αξηζηείδεο έγξαςε ην φλνκά ηνπ ζην φζηξαθν θαη ην 'δσζε
ζηνλ αγξάκκαην Αζελαίν.
Σ. Κσλζηαληίλνπ, Δπξηπίδε Διέλε, εθδ. Διιεληθά γξάκκαηα, 2000
Γ.«Γηαηί δε ράζεθα θη εγψ καδί ηνπ».
Ο Σεχθξνο δελ θαηεγνξείηαη γηαηί δελ απέηξεςε ην ζάλαην ηνπ Αίαληα, αιιά γηαηί δελ
ηνλ ππεξαζπίζηεθε ν ίδηνο, αθφκα θαη κε ηίκεκα ηε δσή ηνπ. Η ηδέα πνπ παξνπζηάδεηαη
είλαη ην ηεξφ θαζήθνλ ηνπ αδειθνχ λα ππεξαζπηζηεί ηνλ αδειθφ ηνπ κε θάζε ηξφπν
φηαλ απηφο αδηθείηαη. Απηφ ν Σειακψλαο εθηίκεζε φηη δελ έθαλε ν Σεχθξνο,γη' απηφ θαη
ηνλ εμφξηζε απφ ηελ παηξίδα ηνπ.
Ζ ηζηνξηθή πξαγκαηηθόηεηα ηεο επνρήο
Σελ εποτή πνπ γξάθεηαη ε Ειέλε, νη Αζελαίνη βξίζθνληαη κέζα ζηε δίλε ηνπ
Πεινπνλλεζηαθνχ Πνιέκνπ. Έρεη ήδε γίλεη ε εθζηξαηεία ζηε ηθειία, ε νπνία
θαηέιεμε ζε ζπληξηπηηθή ήηηα ηεο Αζήλαο. Οη παξηηάηεο θάλνπλ αιιεπάιιειεο
επηζέζεηο θαη θπξηαξρνχλ ζε ηκήκαηα ηεο ίδηαο ηεο Αηηηθήο. Η απνγνήηεπζε θαη ε
απειπηζία έρνπλ αξρίζεη λα θπξηεχνπλ ην ιαφ, πνπ, εθηφο ησλ άιισλ, βιέπεη πνιινχο
απφ ηνπο παξαδνζηαθνχο ηνπ ζπκκάρνπο λα ηνλ εγθαηαιείπνπλ. Απηά ηα
ζπλαηζζήκαηα ν Δπξηπίδεο ηα ζπκκεξίδεηαη θαη αλαδεηεί ηξφπνπο λα αλεβάζεη ην
εζηθφ ησλ ζπκπαηξησηψλ ηνπ. Πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιν ηξαγηθφ, ζηνλ Δπξηπίδε
είλαη πνπ ζπλαληνχκε, πίζσ απφ ηνπο ζηίρνπο ησλ έξγσλ ηνπ, ππαηληγκνχο γηα ηελ
ηζηνξηθή πξαγκαηηθφηεηα ηεο επνρήο ηνπ. Γηθαηνχκαζηε ινηπφλ λα ππνζέζνπκε πσο ζ'
απηνχο ηνπο ζηίρνπο ν πνηεηήο επηρεηξεί λα ζπκίζεη ζηνπο Αζελαίνπο έλαλ παιηφ θαη
παξαδνζηαθφ ηνπο ζχκκαρν, πνπ πεξεθαλεχεηαη πσο έιθεη ηελ θαηαγσγή ηνπ απφ ηνλ
Σεχθξν, ηνλ Δπαγφξα ηεο Κχπξνπ, ν νπνίνο δελ ηνπο έρεη εγθαηαιείςεη.
