Γεωγραφία Ε΄ 2.22. ΄΄ Η χλωρίδα και η πανίδα της Ελλάδας΄΄

Επιμέλεια: Χρήστος Χαρμπής
Γεωγραφία Ε΄ Τάξης - Ενότητα 2 - Κεφάλαιο 22
΄΄ Η χλωρίδα και η πανίδα της Ελλάδας΄΄
http://e-taksh.blogspot.gr/
Επιμέλεια: Χρήστος Χαρμπής http://e-taksh.blogspot.gr σελ.1

eva - edu
Η χλωρίδα και η πανίδα της Ελλάδας
Μερικά φυτά τα λέμε ενδημικά, δηλαδή τα βρίσκουμε μόνο σε ορισμένες
περιοχές. Τα φυτά της Ελλάδας τα λέμε
Τα πουλιά, τα ψάρια και τα ζώα της Ελλάδας τα λέμε
Η χλωρίδα και η πανίδα της χώρας μας τα τελευταία χρόνια έχουν
πολλά προβλήματα. Πολλά φυτά και ζώα εξαφανίστηκαν, γιατί ο
άνθρωπος δεν προσέχει τον τόπο τους.
Ερώτηση για το σχολείο
Πώς λέγονται τα φυτά της Ελλάδας; Πανίδα ή χλωρίδα;

Κεφάλαιο 22ο
H χλωρίδα και η πανίδα
της Ελλάδαςτης Ελλάδας.
Η παρουσίαση διαμορφώθηκε από τον Πέτρο Σαμούχο.ρ η μ ρφ η ρ μ χ

H χλωρίδα της Ελλάδας.H χλωρίδα της Ελλάδας.
Στη χώρα μαςτη χ ρα μας
έχουν
καταγραφείκαταγραφεί
περισσότερα από
6 000 ίδ6.000 είδη
φυτών.

Από αυτά τα 780 είναι
ενδημικά, τα συναντάμεημ , μ
δηλαδή σε ορισμένες
μόνο περιοχέςμόνο περιοχές.
Επίσης 263 φυτά τα
θ ύ άθεωρούμε σπάνια και
απειλούμενα!μ

Η χλωρίδα τηςΗ χλωρίδα της
πατρίδας μας
είναι πάρα πολύείναι πάρα πολύ
πλούσια, αφού
διαθέτειδιαθέτει
πολυάριθμα είδη
φυτώνφυτών.
Το γεγονός αυτό
οφείλεται στο
πολύμορφο
ανάγλυφό της
χώρας μας.

H πανίδα της Ελλάδας.H πανίδα της Ελλάδας.
Στην Ελλάδα έχουν
καταγραφείκαταγραφεί
περισσότερα από
1 200 δ ά1.200 διαφορετικά
είδη ζώων.ζ
Από αυτά μάλιστα τα
47 είναι ενδημικά47 είναι ενδημικά.

Η πατρίδα μας έχει
πλούσια πανίδαπλούσια πανίδα.
Ο λόγος;;;
Η μεγάλη ποικιλία της
χλωρίδας πουχλωρίδας που
διαθέτει, η
ή θέγεωγραφική της θέση
και το πολύμορφο
ανάγλυφό της.

Αρκετά από τα ζώα
που βρίσκονται στηβρ η
χώρα μας
απειλούνται μεαπειλούνται με
εξαφάνιση.

Άλλα πάλι ζώα έχουν ήδη
ξ ίεξαφανιστεί….

Η πολιτεία, για να
προστατέψει την πανίδα καιπροστατέψει την πανίδα και
τη χλωρίδα της χώρας μας,
έ ί 700 ίδέχει χαρακτηρίσει 700 είδη
ζώων και 900 είδη φυτών
ως προστατευόμενα.

Αρκετοί οργανισμοίρκετο οργαν σμο
δραστηριοποιούνται
για τη διάσωση τηςγια τη διάσωση της
χλωρίδας και της
πανίδας της χώρας μας.

Τι θα μάθουμε:
 Τι είναι η χλωρίδα.
 Τι είναι η πανίδα.
 Για τα φυτά και τα ζώα που συναντάμε στην
Ελλάδα.
 Για τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στα φυτά και
τα ζώα μιας περιοχής.

Χλωρίδα:
Το σύνολο των φυτικών ειδών που συναντάμε σε μια
περιοχή.
Ενδημικά φυτά:
Φυτά που τα συναντάμε μόνο σε ορισμένες περιοχές
και πουθενά αλλού.
Πανίδα:
Το σύνολο των ζωικών ειδών που συναντάμε σε μια
περιοχή.
Η χλωρίδα της Ελλάδας
Στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 6.500 είδη φυτών.
Από αυτά τα 780 περίπου (κατ΄ άλλους
περίπου1.100) είναι ενδημικά. Από τα είδη φυτών
που υπάρχουν στη χώρα μας
τα 263 θεωρούνται σπάνια και απειλούμενα.

Παρατήρησε τον παρακάτω χάρτη και μελέτησε τα
στοιχεία που σου δίνονται. Τι διαπιστώνεις;

Έκταση χωρών
Είδη φυτών
Γερμανία/έκταση: 357.026 τ.χλμ.
Αγγλία/έκταση: 244.820 τ.χλμ.

Γαλλία/έκταση: 674.843 τ.χλμ.
Ελλάδα/έκταση: 131.957 τ.χλμ.
Η μεγάλη ποικιλία φυτικών ειδών στην πατρίδα μας
οφείλεται στο ότι η Ελλάδα έχει πολύπλοκο
ανάγλυφο.
Εκτός από το λόγο αυτό υπάρχουν και άλλοι λόγοι
στους οποίους οφείλεται η μεγάλη ποικιλία φυτικών
ειδών στην Ελλάδα.
Διάβασε προσεχτικά τις παρακάτω προτάσεις και
επέλεξε τις σωστές:
- Η Ελλάδα έχει μεγάλη έκταση.
- Η Ελλάδα έχει μεγάλο μήκος ακτών.
- Η Ελλάδα έχει πολλές βροχοπτώσεις.
- Η Ελλάδα έχει πολλά νησιά.
- Η Ελλάδα έχει μεγάλη ποικιλία κλιματικών τύπων.

Συνοψίζοντας…
Η μεγάλη ποικιλία φυτικών ειδών που υπάρχει στην
Ελλάδα οφείλεται:
 στο πολύπλοκο ανάγλυφό της
 στο μεγάλο αριθμό νησιών
 στο μεγάλο μήκος ακτών
 στη μεγάλη ποικιλία κλιματικών τύπων
Η πανίδα της Ελλάδας
Ο πρώτος που περιέγραψε την ελληνική πανίδα ήταν
ο Αριστοτέλης τον 4ο
αι. π.Χ. στο βιβλίο του «Περί τα
ζώα ιστορίαι». Σε αυτό περιγράφονται περίπου 600
είδη ζώων.

Συστηματικά η πανίδα της πατρίδας άρχισε να
καταγράφεται κατά τον 19ο
αιώνα. Θεωρείται ότι έχει
ολοκληρωθεί η απογραφή των θηλαστικών, των
πτηνών, των αμφίβιων, των ερπετών και των ψαριών
του γλυκού νερού. Αντίθετα θεωρείται ελλιπής η
απογραφή των ασπόνδυλων ζώων.
Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί περισσότερα
από1.200 είδη σπονδυλωτών ζώων και περίπου
30.000 είδη ασπόνδυλων. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν
περίπου 50.000 είδη ζώων στην πατρίδα μας, με
ενδημισμό που φτάνει το 25% περίπου. Τα
περισσότερα ζωικά είδη ανήκουν στα έντομα. Η
πολυπληθέστερη ζωική ομάδα της χώρας μας είναι
τα κολεόπτερα. Η απογραφή τους έχει ξεκινήσει
πρόσφατα (κυρίως νότια Ελλάδα) και όμως έχουν
εντοπιστεί ήδη 649 ενδημικά είδη.

Στη χώρα μας ζουν περισσότερα από 422 είδη
πουλιών, πολλά από τα οποία μεταναστεύουν σε
άλλες χώρες.
Από τα 147 είδη θηλαστικών της Ευρώπης 116 είδη
ζουν στη χώρα μας. Από τα 474 είδη πτηνών του
ευρωπαϊκού χώρου τα 407 έχουν εντοπιστεί στη
χώρα μας. Ακόμη υπάρχουν 16 είδη αμφίβιων και 58
είδη ερπετών. Μια από τις πιο πλούσιες της Ευρώπης
θεωρείται και η ιχθυοπανίδα της Ελλάδας.
Περιλαμβάνει 79 είδη αυτόχθονων ψαριών.
Στα δάση της χώρας μας ζουν
αρκούδες, λύκοι, τσακάλια,κουνάβια, σκίουροι, νυφί
τσες, αγριογούρουνα, ελάφια, ζαρκάδια, ασβοί,
πολλά είδη ποντικών, σκαντζόχοιροι, διάφορα είδη

μυγαλίδων, λαγοί κ.ά. , ενώ τα κύρια είδη των
πουλιών είναι δρυοκολάπτες,
ορεινές πέρδικες, αετοί, γεράκια, κουκουβάγιες, μπο
ύφοι, όρνια, κούκοι, φάσες,φασοπερίστερα, αηδόνια,
σπίνοι, καρδερίνες, τα σπάνια είδη αγριόκουρκος,
βασιλαετός, θαλασσαετός κ.ά.
Η ελληνική χλωρίδα και πανίδα κινδυνεύει από τις
ανθρώπινες δραστηριότητες στα δάση (π.χ. κυνήγι).
Σήμερα η πολιτεία για να διασώσει αυτούς τους
οργανισμούς, έχει καταγράψει 700 είδη ζώων και
900 είδη φυτών ως προστατευόμενα.
Η μεγάλη ποικιλία πανίδα της χώρας μας οφείλεται:
 στη μεγάλη ποικιλία χλωρίδας
 στο πολύπλοκο ανάγλυφό της
 στη γεωγραφική της θέση (σταυροδρόμι τριών
ηπείρων)

Κάνε κλικ εδώ για να γνωρίσεις
τα φυτά στην ελληνική μυθολογία.
Κάνε κλικ εδώ
για να παίξεις με τις πατημασιές των ζώων.
Αναρτήθηκε από Αδάμ Δημήτριος

Εγκύκλιος Παιδεία
Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Χλωρίδα είναι το σύνολο των φυτικών ειδών και πανίδα το σύνολο των ζωικών ειδών
που συναντάμε σ' ένα τόπο.
Με τον όρο ενδημικό είδος εννοούμε το είδος εκείνο του ζώου ή του φυτού που
συναντάμε αποκλειστικά σε μια περιοχή και πουθενά αλλού.
Π. χ., η κεφαλλονίτικη ελάτη ή το αγριοκάτσικο κρι-κρι στην Κρήτη αποτελούν
ενδημικά είδη
ΧΛΩΡΙΔΑ
Με τον όρο χλωρίδα εννοούμε το σύνολο των διαφόρων ειδών φυτών που απαντούν
σε μία περιοχή. Η ελληνική χλωρ
ίδα περιλαμβάνει περίπου 6.000 είδη και υποείδη φυτών, από τα οποία
περίπου 1.100 είναιενδημικά, δηλαδή δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στη γη.
Είναιμοναδική στην Ευρώπη για τον πλούτο της, αλλά και για την μεγάλη αναλογία
ενδημικών σε σχέση με την έκτασή της. Έτσι, για παράδειγμα η Γερμανία, με έκταση
σχεδόν τριπλάσια της Ελλάδας έχει 2.400 είδη και 6 ενδημικά, η Αγγλία με διπλάσια
έκταση έχει 2.300 είδη και 16 ενδημικά και η Ισπανία με τετραπλάσια έκταση έχει
σχεδόν τον ίδιο αριθμό ειδών με την Ελλάδα.
Αυτό το γεγονός οφείλεται στην μεγάλη ποικιλία βιοτόπων καιοικοσυστημάτων, τα
οποία είναι ικανά να φιλοξενήσουν όχι μόνο αυτόν τον αριθμό χλωρίδας αλλά και
πολύ σημαντική πανίδα. Ο συνδυασμός της γεωγραφικής θέσης της Ελλάδας μεταξύ

τριών ηπείρων (Ευρώπη, Ασία, Αφρική), το ιδανικό μεσογειακό κλίμα, το έντονο
ανάγλυφο, οι δαντελωτές ακρογιαλιές, τα χιλιάδες νησιά και η πλούσια
παλαιογεωγραφική ιστορία του ελληνικού χώρου δημιούργησανοικότοπους ζωτικής
σημασίας στην Ευρώπη και τον κόσμο.
ΠΑΝΙΔΑ
Με τον όρο πανίδα εννοούμε το σύνολο των διαφόρων
ειδών ζωικών οργανισμών (Σπονδυλωτών και
Ασπόνδυλων) που απαντούν σε μία περιοχή. Η γνώση μας για τα ζώα της Ελλάδας
ξεκινά πολύ παλιά, ουσιαστικά από τον Αριστοτέλη που πριν από 2.300 χρόνια
έγραψε το "Περί ζώων ιστορίαι", όπου περιέγραψε με ιδιαίτερη λεπτομέρεια περίπου
600 είδη. Σύμφωνα με πρόσφατες απογραφές (FaunaEuropaea 2004), στην Ελλάδα
έχουν καταγραφεί 23.130 είδη ζώων της ξηράς και των γλυκών νερών .Σ’ αυτά
μπορούμε να προσθέσουμε και άλλα 3.500 είδη της θάλασσας. Αν προσθέσουμε έναν
αριθμό ειδών που έχει καταγραφεί αλλά δεν περιλαμβάνεται στους σημερινούς
καταλόγους, φθάνουμε σε ένα σύνολο περίπου 30.000 ειδών. Η πανίδα της Ελλάδας
δεν είναι καλά μελετημένη. Καλύτερα γνωστά είναι τα Σπονδυλόζωα, ενώ τα
μεγαλύτερα κενά υπάρχουν στα Ασπόνδυλα. Πιστεύεται ότι αν μελετηθεί η ελληνική
πανίδα πλήρως, θα πρέπει να περιλαμβάνει περίπου 50.000 είδη! .
Από αυτά:
• 555 είναι ψάρια (447 θαλάσσια και 108 είδη γλυκού νερού)• 22 είναι αμφίβια• 61 είναι ερπετά• 436 είναι πουλιά•
111 είναι θηλαστικά (98 χερσαία και 13 θαλάσσια)• 24.747 περίπου είναι ασπόνδυλα
Αυτή η μεγάλη ποικιλότητα της πανίδας της
χώρας μας εξηγείται όπως και η ποικιλότητα στην χλωρίδα. Από τη μία πλευρά, ο

ελληνικός χώρος λειτούργησε ως καταφύγιο στα ζώα της Βόρειας Ευρώπης που
ήθελαν να αποφύγουν τους παγετώνες και από την άλλη, η τεράστια
ποικιλίαοικοτόπων της χώρας μας (σ' ένα μικρό γεωγραφικό χώρο απαντούν πολλοί
διαφορετικοί τύποι περιβάλλοντος) βοήθησε στην ανάπτυξη διαφορετικών
πληθυσμών άγριων ζώων, οι οποίοι έδωσαν νέα είδη και υποείδη, πολλά από τα
οποία είναι ενδημικά στη χώρα μας.
ΑΣ ΠΑΙΞΟΥΜΕ...
Προσπάθησε να ταιριάξεις τα ίχνη των ζώων με τις φωτογραφίες τους.
Αναρτήθηκε από ΝΙΚΟΣ στις Πέμπτη, Φεβρουαρίου 05, 2009

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Χλωρίδα είναι το σύνολο των φυτικών ειδών και πανίδα το
σύνολο των ζωικών ειδών που συναντάμε σ' ένα τόπο.
Με τον όρο ενδημικό είδος εννοούμε το είδος εκείνο του ζώου ή του
φυτού που συναντάμε αποκλειστικά σε μια περιοχή και πουθενά
αλλού. Π. χ., η κεφαλλονίτικη ελάτη ή το αγριοκάτσικο κρι-κρι στην
Κρήτη αποτελούν ενδημικά είδη.
Π. χ., η κεφαλλονίτικη ελάτη ή το αγριοκάτσικο κρι-κρι στην Κρήτη
αποτελούν ενδημικά είδη
ΧΛΩΡΙΔΑ Με τον όρο χλωρίδα εννοούμε το σύνολο των
διαφόρων ειδών φυτών που απαντούν σε μία περιοχή. Η
ελληνική χλωρίδα περιλαμβάνει περίπου 6.000 είδη και
υποείδη φυτών, από τα οποία περίπου 1.100 είναι ενδημικά,
δηλαδή δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στη γη. Είναι μοναδική
στην Ευρώπη για τον πλούτο της, αλλά και για την μεγάλη
αναλογία ενδημικών σε σχέση με την έκτασή της.

Έτσι, για παράδειγμα η Γερμανία, με έκταση σχεδόν
τριπλάσια της Ελλάδας έχει 2.400 είδη και 6 ενδημικά, η
Αγγλία με διπλάσια έκταση έχει 2.300 είδη και 16 ενδημικά και
η Ισπανία με τετραπλάσια έκταση έχει σχεδόν τον ίδιο αριθμό
ειδών με την Ελλάδα. Αυτό το γεγονός οφείλεται στην μεγάλη
ποικιλία βιοτόπων και οικοσυστημάτων, τα οποία είναι ικανά
να φιλοξενήσουν όχι μόνο αυτόν τον αριθμό χλωρίδας αλλά
και πολύ σημαντική πανίδα.
Ο συνδυασμός της γεωγραφικής θέσης της Ελλάδας μεταξύ
τριών ηπείρων (Ευρώπη, Ασία, Αφρική), το ιδανικό
μεσογειακό κλίμα, το έντονο ανάγλυφο, οι δαντελωτές
ακρογιαλιές, τα χιλιάδες νησιά και η πλούσια
παλαιογεωγραφική ιστορία του ελληνικού χώρου
δημιούργησαν οικότοπους ζωτικής σημασίας στην Ευρώπη
και τον κόσμο.
ΠΑΝΙΔΑ
Με τον όρο πανίδα εννοούμε το σύνολο των διαφόρων ειδών
ζωικών οργανισμών (Σπονδυλωτών και Ασπόνδυλων) που
απαντούν σε μία περιοχή.

Η γνώση μας για τα ζώα της Ελλάδας ξεκινά πολύ παλιά,
ουσιαστικά από τον Αριστοτέλη που πριν από 2.300 χρόνια
έγραψε το "Περί ζώων ιστορίαι", όπου περιέγραψε με
ιδιαίτερη λεπτομέρεια περίπου 600 είδη. Σύμφωνα με
πρόσφατες απογραφές (Fauna Europaea 2004), στην Ελλάδα
έχουν καταγραφεί 23.130 είδη ζώων της ξηράς και των γλυκών
νερών .Σ’ αυτά μπορούμε να προσθέσουμε και άλλα 3.500 είδη
της θάλασσας. Αν προσθέσουμε έναν αριθμό ειδών που έχει
καταγραφεί αλλά δεν περιλαμβάνεται στους σημερινούς
καταλόγους, φθάνουμε σε ένα σύνολο περίπου 30.000 ειδών.
Η πανίδα της Ελλάδας δεν είναι καλά μελετημένη.
Καλύτερα γνωστά είναι τα Σπονδυλόζωα, ενώ τα μεγαλύτερα
κενά υπάρχουν στα Ασπόνδυλα. Πιστεύεται ότι αν μελετηθεί η
ελληνική πανίδα πλήρως, θα πρέπει να περιλαμβάνει
περίπου 50.000 είδη! .
Από αυτά:• 555 είναι ψάρια (447 θαλάσσια και 108 είδη γλυκού
νερού)• 22 είναι αμφίβια• 61 είναι ερπετά• 436 είναι πουλιά•
111 είναι θηλαστικά (98 χερσαία και 13 θαλάσσια)• 24.747
περίπου είναι ασπόνδυλα .
Αυτή η μεγάλη ποικιλότητα της πανίδας της χώρας μας
εξηγείται όπως και η ποικιλότητα στην χλωρίδα.
Από τη μία πλευρά, ο ελληνικός χώρος λειτούργησε ως
καταφύγιο στα ζώα της Βόρειας Ευρώπης που ήθελαν να
αποφύγουν τους παγετώνες και από την άλλη, η τεράστια
ποικιλία οικοτόπων της χώρας μας (σ' ένα μικρό γεωγραφικό
χώρο απαντούν πολλοί διαφορετικοί τύποι περιβάλλοντος)

βοήθησε στην ανάπτυξη διαφορετικών πληθυσμών άγριων
ζώων, οι οποίοι έδωσαν νέα είδη και υποείδη, πολλά από τα
οποία είναι ενδημικά στη χώρα μας.

Φυτά που κινδυνεύουν
Απειλούμενα είδη
Γνώρισε σπάνια ενδημικά φυτά της χώρας μας
Χλωρίδα πανίδα,οικοσύστημα
Για την εργασία 2 μπορείς να αντλήσεις πληροφορίες από εδώ
αιγαιόγλαρος λαγγόνα βασιλαετός κιρκινέζι γυπαετός
Και λίγο παιχνίδι προσπάθησε να ταιριάξεις τα ίχνη των ζώων με τις
φωτογραφίες τους.

Σώσε την αρκούδα

Tου Tάσου Λεγάκι
Eπίκουρου Kαθηγητή
Zωολογικ Mουσείο Πανεπιστημίου Aθηνών
YΠAPXOYN σήμερα στον κ σμο ίσως
10 εκατομμύρια ή και περισσ τερα
είδη ζώων. Tα ζώα αυτά είναι αποτέ-
λεσμα μιας εξελικτικής διαδικασίας
εκατομμυρίων ετών, κατά τη διάρ-
κεια της οποίας άλλα είδη εξαφανί-
ζονταν και νέα είδη εμφανίζονταν. O
ρυθμ ς εξαφάνισης, που οφείλεται
κυρίως σε σταδιακές αλλαγές του
περιβάλλοντος και στην ανικαν τη-
τα των ειδών να προσαρμοστούν σ’
αυτές τις αλλαγές, φτάνει το 1 είδος
ζώου κάθε 4 χρ νια ή μ νο για τα θη-
λαστικά, 1 είδος κάθε 400 χρ νια.
Tα τελευταία, μως, μερικές χιλιά-
δες χρ νια, ένα απ αυτά τα είδη,
που διέθετε εξαιρετικές ικαν τητες
προσαρμογής και στις πιο ακραίες
συνθήκες, κατάφερε να επιβληθεί
στη φύση και άρχισε να εξαφανίζει
τα είδη που ζούσαν γύρω του με έ-
ναν συνεχώς αυξαν μενο ρυθμ , έ-
ναν ρυθμ που σύμφωνα με ορισμέ-
νους ειδικούς κοντεύει να φθάσει το
επίπεδο της πιο πρ σφατης μεγάλης
εξαφάνισης των ειδών που συνέβη
πριν απ 65 εκατομμύρια χρ νια, -
ταν μαζί με τα μισά περίπου είδη της
γης εξαφανίστηκαν και οι γνωστοί
μας δειν σαυροι. Eτσι σήμερα, αντί
για 1 είδος κάθε χρ νο, εξαφανίζο-
νται 30.000 είδη, ενώ τα τελευταία
500 χρ νια εξαφανίστηκαν 90 είδη
θηλαστικών, τα περισσ τερα απ τα
οποία είναι μικρά είδη, τρωκτικά και
νυχτερίδες. Xαρακτηριστικ είναι -
τι τα 2/3 των ειδών αυτών προέρχο-
νται απ νησιά.
Tρεις είναι οι κύριοι λ γοι που ο-
δηγούν τα είδη στην εξαφάνιση. O
κυρι τερος είναι η μηχανική ή ποιο-
τική καταστροφή των βιοτ πων
τους, των χώρων που τα είδη αυτά
ζουν, τρέφονται, αναπαράγονται και
ξεκουράζονται. Yπολογίζεται τι σή-
μερα εξαφανίζονται κάθε χρ νο 10
εκατομμύρια εκτάρια δασών σε λη
τη γη, μια έκταση σχεδ ν ίση με την
έκταση της ηπειρωτικής Eλλάδας.
Στην Eλλάδα, εκτεταμένες κατα-
στροφές είχαμε τα τελευταία χρ νια
με την αποξήρανση πολλών λιμνών
και ελωδών εκτάσεων. M νο στη
Mακεδονία, τα τελευταία 60 χρ νια
αποξηράνθηκαν τα 3/4 των υγροτ -
πων της. H κατακ ρυφη αύξηση στη
χρήση χημικών ουσιών στη γεωργία
καταστρέφει επίσης τους βιοτ πους
πολλών ειδών. Aυτ ς ο λ γος οδή-
γησε, για παράδειγμα, στη συρρί-
κνωση της κατανομής της καμπίσιας
πέρδικας στην Eλλάδα.
O δεύτερος λ γος είναι το κυνήγι
και η συλλογή για εμπορικούς σκο-
πούς. Eίδη που τρώγονται, που τα
φτερά τους χρησιμοποιούνται για
2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 ΔEKEMBPIOY 1997
AΦIEPΩMA
Eπιμέλεια αφιερώματος:
K·ΣTHΣ ΛIONTHΣ
KYPIAKH 14 ΔEKEMBPIOY 1997
2-31 AΦIEPΩMA
ⅷ Tα απειλούμενα είδη ζώων
στην Eλλάδα.
ⅷ H μεσογειακή φώκια
Monachus monachus
στο μεταίχμιο επιβίωσης
και αφανισμού.
Tου Παναγιώτη Δενδρινού
ⅷ Προσπάθειες για
την προστασία της φώκιας.
Tου Bρασίδα Zάβρα
ⅷ Λύκος: στα ρια
του αφανισμού.
Προτάσεις για μέτρα προστα-
σίας του.
Tου Γιώργου Hλι πουλου
ⅷ H καφέ αρκούδα.
Oι τελευταίες επιβιώνουν
στην Πίνδο και τη Pοδ πη.
Tου Γιώργου Mερτζάνη
ⅷ Aιγαι γλαρος: το πιο
απειλούμενο θαλασσοπούλι
της Eλλάδας και το
πρ γραμμα προστασίας του.
Tων K. Παπακωνσταντίνου – A.
Σακούλη
ⅷ H θαλάσσια χελώνα
Caretta caretta.
Tου Δημητρίου Δημ πουλου
ⅷ Tα απειλούμενα
ασπ νδυλα.
O ρ λος τους στη λειτουργία
των οικοσυστημάτων.
Tου Σπύρου Σφενδουράκη
ⅷ H οχιά της Mήλου.
Tο σπάνιο αυτ είδος φιδιού
ελαττώνεται συνεχώς.
Tης Xλ ης Aδαμοπούλου
ⅷ Tο «Eλληνικ Kέντρο
Περίθαλψης Aγρίων Zώων
και Πουλιών» στην Aίγινα.
Tων Φίλιππου Δραγούμη – Mα-
ρίας Γανωτή
ⅷ Πρ γραμμα και
δραστηρι τητες του KΠEΦ
στο Θαλάσσιο Πάρκο
της Aλοννήσου.
Tης E. Aνδρουκάκη
ⅷ O Aρκτούρος και
το «Kέντρο Προστασίας της
Aρκούδας» στη Φλώρινα.
Tου Γιώργου Mερτζάνη
ⅷ H ελληνική και
η ευρωπαϊκή νομοθεσία
για την προστασία των απει-
λουμένων ζώων σήμερα.
Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»
EΛEYΘEPIA TPAΪOY
Tα απειλούμενα είδη
ζώων στην Eλλάδα
Παράγοντες απειλής, ευαισθητοποίηση και άμεσα μέτρα προστασίας
Aγρι γατος (Felis sylvestris). Προστατευ μενο είδος, με ενδημικά υποείδη σε Kρήτη και Πελοπ ννησο (φωτ.: A. Tρι-
χάς / Mουσείο Φυσικής Iστορίας Πανεπιστημίου Kρήτης).

KYPIAKH 14 ΔEKEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 3
Eλαφίνα με το μικρ της στον δρυμ της Πάρνηθας. H δραματική συρρίκνωση της κατανομής του ελαφιού οφείλεται κυρίως στο κυνήγι (φωτ.: Tριαντάφ. Aδα-
μακ πουλος).
διακ σμηση, τα κέρατα σαν αφροδι-
σιακ , τα δ ντια για την κατασκευή
αντικειμένων τέχνης, το δέρμα για
τσάντες και παπούτσια, το τρίχωμα
για γούνες, ακ μα είδη που κάποιοι
ακριβοπληρώνουν για να διατηρούν
στο σπίτι τους ή αποτελούν το αντι-
κείμενο εν ς κακώς εννοούμενου α-
θλήματος, είναι εκείνα που υφίστα-
νται σημαντικές πιέσεις. H εξαφάνι-
ση του αγρι χοιρου απ την Πελο-
π ννησο ή η δραματική συρρίκνωση
της κατανομής του ελαφιού οφείλε-
ται κατά κύριο λ γο στο κυνήγι.
O τρίτος λ γος είναι η εισαγωγή
ξενικών ειδών, ειδών που έρχονται
ηθελημένα ή αθέλητα απ άλλες πε-
ριοχές και επιφέρουν τρομερές ζη-
μιές στην τοπική πανίδα και χλωρίδα.
Xαρακτηριστικά παραδείγματα είναι
τα εισαγ μενα ψάρια του γλυκού νε-
ρού που ρίχνονται στις λίμνες για
αύξηση της παραγωγής, καταστρέ-
φοντας μως τους πληθυσμούς των
τοπικών ψαριών, αλλά και διαταράσ-
σοντας την λη ισορροπία του οικο-
συστήματος της λίμνης.
Oταν ακούμε για απειλούμενα εί-
δη, βάζουμε συνήθως στο μυαλ μας
τα μεγάλα ζώα, συνήθως θηλαστικά
πως οι ελέφαντες, οι ριν κεροι, τα
μεγάλα πάντα, οι μεσογειακές φώ-
κιες. Oμως, η πλειοψηφία των ειδών
που χάνονται ανήκει στα μικρά, σχε-
δ ν α ρατα ζώα, κυρίως στα έντομα
και ιδιαίτερα στα έντομα των τροπι-
κών δασών που εξαφανίζονται με έ-
ναν ασύλληπτο ρυθμ πριν ακ μη
προλάβουμε να τα βρούμε και να τα
περιγράψουμε. Eτσι, η περίπτωσή
τους μοιάζει με ένα έγκλημα που χι
μ νο δεν ξέρουμε ποιος το έκανε,
αλλά δεν υπάρχει ούτε το πτώμα ού-
τε καν υπάρχει καμιά αναφορά τι το
θύμα υπήρξε.
Eυαισθητοποίηση
Tα τελευταία χρ νια έχει αρχίσει
να διαφαίνεται μια παγκ σμια τάση
για την ευαισθητοποίηση του κ -
σμου απέναντι στο πρ βλημα της ε-
ξαφάνισης των ειδών. Aυτή η τάση
που είναι αποτέλεσμα της δράσης
πολλών αφοσιωμένων ανθρώπων,
τ σο επιστημ νων σο και εραστών
της φύσης και της άγριας ζωής, υ-
πάρχει τ σο στον αναπτυγμένο βορ-
ρά σο και στον αναπτυσσ μενο ν -
το του πλανήτη μας. Oι οργανώσεις
προστασίας της φύσης στις δυτικές
χώρες αριθμούν εκατομμύρια μέλη
και αποτελούν πια ένα σημαντικ μο-
χλ πίεσης προς τις κυβερνήσεις.
Tαυτ χρονα, οι λαοί της Aφρικής και
της Aσίας διαισθάνονται τι με την
εξαφάνιση ζώων που μέχρι τώρα α-
ποτελούσαν έμβλημα και σημείο α-
ναφοράς τους, πως τα λιοντάρια
και οι τίγρεις, χάνουν ένα σημαντικ
μέρος της κληρονομιάς τους.
Πριν απ κάποια χρ νια δεν θα ή-
ταν δυνατ να μιλάμε για διεθνείς
εκστρατείες διάσωσης των τίγρεων,
ούτε για τις απεγνωσμένες προσπά-
θειες απλών ανθρώπων να σωθούν
τα δελφίνια και οι φάλαινες που έ-
χουν εξωκοίλει στις παραλίες. Eνα
μεγάλο δίκτυο απ διεθνείς μη κυ-
βερνητικές οργανώσεις πως η
IUCN, η WWF, η Greenpeace και απ
εθνικές και τοπικές οργανώσεις -
πως στην Eλλάδα, η Eταιρία Προστα-
σίας της Φύσης, η Eλληνική Zωολο-
γική Eταιρία, η Eλληνική Oρνιθολογι-
κή Eταιρία, η Eταιρία Mελέτης και
Προστασίας της Mεσογειακής Φώ-
κιας, ο Σύλλογος για την Προστασία
της Θαλάσσιας Xελώνας, ο Aρκτού-
ρος και άλλες έχουν ενώσει τη φωνή
τους με προβληματισμένους επιστή-
μονες και χιλιάδες απλούς πολίτες
και έχουν καταφέρει να πείσουν τ -
σο τις κυβερνήσεις σο και τις τοπι-
κές κοινωνίες να αρχίσουν να απο-
δέχονται την ανάγκη της διατήρη-
σης των ειδών πάνω στη γη.
Eπιχειρήματα
Mπορεί να σκεφθεί κανείς: «τι κα-
κ θα συμβεί αν εξαφανιστεί η φώκια
ή ο γυπαετ ς ή ένα σπάνιο είδος πε-
Συνέχεια στην 4η σελίδα
Kουρκούταβλος (Mertensiella Luschani). Προστατευ μενο είδος σαλαμάν-
δρας που ζει στο νοτιοανατολικ Aιγαίο, με ενδημικ υποείδος σε Kάσο – Kάρ-
παθο (φωτ.: A. Tριχάς / Mουσείο Φυσικής Iστορίας Πανεπιστημίου Kρήτης).

ταλούδας απ την Eλλάδα;» Tα επι-
χειρήματα είναι πολλά. Ξεκινούν απ
την ανθρωποκεντρική άποψη, τι με
την εξαφάνιση των ειδών χάνεται έ-
να γενετικ απ θεμα που μπορεί να
φανεί κάποια στιγμή χρήσιμο στον
άνθρωπο. Eνα κλασικ παράδειγμα
αποτελεί ένα φυτ της Mαδαγασκά-
ρης που χρησιμοποιούνταν σαν δια-
κοσμητικ φυτ μέχρι που ανακαλύ-
φθηκε τι είχε σημαντικές θετικές ε-
πιπτώσεις στους διαβητικούς. H α-
πομ νωση δύο ουσιών και η χρήση
τους για την καταπολέμηση του δια-
βήτη αύξησαν το ποσοστ επιβίωσης
παιδιών με λευχαιμία απ το 10 στο
95%. Στην Eλλάδα πως και σε πολ-
λές άλλες χώρες του κ σμου, υπάρ-
χουν ειδικά προσαρμοσμένες ποικι-
λίες φυτών, τις οποίες αναζητούν
μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες για να
εμπλουτίσουν τα υβρίδια, τα οποία
κατασκευάζουν.
Eνα δεύτερο επιχείρημα είναι ηθι-
κ και αφορά στο τι και οι άλλες
μορφές ζωής εκτ ς απ τον άνθρω-
πο έχουν δικαίωμα ζωής πάνω στον
πλανήτη μας. T σο οι ιθαγενείς πολ-
λών περιοχών της γης, αλλά και ση-
μερινές θρησκείες πιστεύουν σ’ αυ-
τή τη βασική αρχή της συνύπαρξης
στη γη. Aκ μη και η επιστήμη μάς δι-
δάσκει τι ο άνθρωπος εξελίχθηκε σ’
αυτ που είναι σήμερα μαζί με τους
άλλους οργανισμούς και χι απ μ -
νος του.
Tο τρίτο επιχείρημα αφορά σε λη
τη λειτουργία της γης. Oλα τα φυτά
και τα ζώα παίζουν κάποιο ρ λο στη
διατήρηση της ζωής. Tα φυτά παρά-
γουν οξυγ νο και ρυθμίζουν την πο-
σ τητα του διοξειδίου του άνθρακα,
ενώ οι μικροοργανισμοί και πολλά
ζώα μετατρέπουν τη νεκρή ύλη σε
χρήσιμα συστατικά. Eτσι, λοι είναι
απαραίτητοι για τη λειτουργία του
οικοσυστήματος γη.
Yπάρχουν πολλοί τρ ποι να απο-
φευχθεί η εξαφάνιση των ειδών. O
κυρι τερος είναι να σταματήσουν να
υπάρχουν οι λ γοι που οδηγούν τα
είδη στην εξαφάνιση. Aν ο λ γος της
μείωσης των πληθυσμών είναι η κα-
ταστροφή των βιοτ πων, τ τε πρέ-
πει να ληφθούν μέτρα προστασίας
των περιοχών που τα είδη φωλιά-
ζουν ή τρέφονται. Για παράδειγμα,
αν οι πληθυσμοί της θαλάσσιας χε-
λώνας έχουν μειωθεί επειδή οι πα-
ραλίες που βγαίνουν για να γεννή-
σουν έχουν καταληφθεί απ τους
τουρίστες, τ τε πρέπει να λάβουμε
μέτρα για να περιορίσουμε την πα-
ρουσία ανθρώπων σε κάποιες σημα-
ντικές για τις χελώνες περιοχές. Aν
η ρύπανση, το κυνήγι, η συλλογή ή
κάποια ξενικά είδη είναι εκείνα που
μειώνουν τους αριθμούς τους, τ τε
οι δραστηρι τητες αυτές πρέπει να
σταματήσουν. Παράλληλα με αυτά
τα άμεσα μέτρα, υπάρχει και μια σει-
ρά βοηθητικές δραστηρι τητες και
ρυθμίσεις. Mία σωστή και αποτελε-
σματική νομοθεσία, ένα σύστημα δη-
μ σιων λειτουργών που ξεκινάει απ
τον θηροφύλακα και φτάνει ώς τους
ανώτερους υπαλλήλους των αρμ -
διων υπουργείων, σωστά καταρτι-
σμένων και ενημερωμένων με κέφι
και μεράκι για τη δουλειά τους, μια
περιβαλλοντική εκπαίδευση σε λες
τις βαθμίδες, απ το νηπιαγωγείο ώς
το πανεπιστήμιο που θα δίνει έμφα-
ση στον σεβασμ για τη φύση, μια
σειρά απ οργανωμένα κέντρα περί-
θαλψης για τα απειλούμενα είδη που
οι πληθυσμοί τους λιγοστεύουν επι-
κίνδυνα, η ενίσχυση ερευνητικών ιν-
στιτούτων και πανεπιστημίων, αλλά
και μη κυβερνητικών οργανώσεων
για την πραγματοποίηση ερευνών
και μελετών που θα αυξήσουν τη
γνώση μας για τα είδη αυτά.
Aγνοια
H πραγματικ τητα μως δεν είναι
τ σο απλή. Πρώτα απ’ λα υπάρχει
άγνοια για το τι σημαίνει εξαφάνιση
εν ς είδους. H άγνοια αυτή έχει δύο
επίπεδα. Tο πρώτο επίπεδο αφορά
τις ελλείψεις στη γνώση γύρω απ
τον τρ πο ζωής, τις συνήθειες, τη
συμπεριφορά τους. Δεν φτάνει μ νο
να γνωρίζουμε τι μειώνονται οι α-
ριθμοί, αλλά πρέπει να ξέρουμε τι α-
κριβώς πρέπει να κάνουμε για να εί-
μαστε αποτελεσματικοί. Eνα πρώτο
στάδιο γνώσης και πρ βλεψης είναι
η κατάρτιση εν ς καταλ γου των α-
πειλουμένων ειδών σε τοπικ , εθνι-
κ και διεθνές επίπεδο. Oι κατάλογοι
αυτοί, γνωστοί σαν κ κκινα βιβλία,
μας βοηθούν να ξέρουμε ποια είδη
κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Στην
Eλλάδα έχει ήδη εκδοθεί το K κκινο
Bιβλίο των Aπειλουμένων Σπονδυ-
λοζώων απ την Eλληνική Zωολογι-
κή Eταιρία σε συνεργασία με την
Eλληνική Oρνιθολογική Eταιρία, ενώ
πρ σφατα κυκλοφ ρησε και το κ κ-
κινο βιβλίο των απειλουμένων φυ-
τών. Παράλληλα πραγματοποιούνται
έρευνες πάνω στα απειλούμενα είδη
της Eλλάδας απ λα τα τμήματα
Bιολογίας των ελληνικών πανεπι-
στημίων, καθώς και απ τις δασολο-
γικές και γεωπονικές σχολές και το
τμήμα Περιβάλλοντος του Παν. Aι-
γαίου. Eρευνες μως κάνουν και μη
κυβερνητικές οργανώσεις με τα επι-
στημονικά επιτελεία που διαθέτουν.
Tο δεύτερο επίπεδο άγνοιας αφο-
ρά τον κοιν πολίτη. Eίναι πολύ συ-
νηθισμένη η αντιμετώπιση του κ -
σμου τι μας ενοχλεί και μας κινητο-
ποιεί μ νο ,τι συμβαίνει στην αυλή
μας. Oμως τουλάχιστον στην Eλλά-
δα, οι επίμονες σταυροφορίες των
μη κυβερνητικών οργανώσεων, σε
συνδυασμ με τη δημοσι τητα για
,τι συμβαίνει στο εξωτερικ , φαίνε-
ται να φέρνουν κάποια αποτελέσμα-
τα κυρίως στους νέους που είναι και
το πιο ευαίσθητο κομμάτι της κοινω-
νίας μας.
Eκτ ς απ την άγνοια, υπάρχουν
και οικονομικά συμφέροντα λίγων ή
πολλών ανθρώπων. Oταν τα δελφί-
νια καταστρέφουν τα δίχτυα των ψα-
ράδων, ταν οι αρκούδες διαλύουν
τις κυψέλες για να πάρουν το μέλι,
ταν δεν επιτρέπεται να χτιστεί ένα
ξενοδοχειακ συγκρ τημα πάνω σε
μια ευαίσθητη παραλία που γεν-
νούν χελώνες ή, τέλος, ταν απαγο-
ρεύεται να μπαζωθεί και να εκβα-
θυνθεί ένας υγρ τοπος για να μετα-
τραπεί σε χώρο αγώνων κωπηλα-
σίας, τ τε τα συμφέροντα κάποιων
θίγονται. Σ’ αυτ το σημείο πρέπει
να εμφανιστεί το κράτος και να απο-
ζημιώσει ή να βρει εναλλακτικές λύ-
σεις ώστε να επιβιώσουν και τα ζώα
και οι άνθρωποι με τις δραστηρι τη-
τές τους.
Kαι, τέλος, υπάρχει πάντα η ολιγω-
ρία, η καθυστέρηση, η γραφειοκρα-
τία με αποτέλεσμα να λαμβάνονται
μέτρα αφού έχει εξαφανιστεί το εί-
δος. Xαρακτηριστικά στην Iταλία, έ-
πειτα απ πολύχρονες πιέσεις, δημι-
ουργήθηκε ένα θαλάσσιο πάρκο για
να προστατεύσει τις μεσογειακές
φώκιες που στο μεταξύ μως είχαν
εξαφανιστεί.
Oταν η προστασία στη φύση φαί-
νεται αδύνατη και ταν το είδος έχει
φτάσει να έχει έναν εξαιρετικά μικρ
αριθμ ατ μων, μπαίνει επιτακτική η
ανάγκη της διατήρησης και αναπα-
ραγωγής σε αιχμαλωσία με σκοπ
την επανεισαγωγή του είδους στη
φύση ταν οι συνθήκες θα είναι ευ-
νοϊκές για την αύξησή του. Oι σημε-
ρινοί ζωολογικοί κήποι σε πολλές
χώρες δεν είναι πια χώροι επίδειξης
ζώων κλεισμένων σε κλουβιά κάτω
απ άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Eί-
ναι χώροι που συγκεκριμένα απει-
λούμενα είδη μελετώνται και αναπα-
ράγονται σαν μια υποθήκη που περι-
μένει ένα καλύτερο μέλλον. Yπάρ-
χουν ακ μα και σχέδια εκμετάλλευ-
σης των απειλουμένων ειδών για να
πεισθούν οι τοπικές κοινωνίες τι
μπορεί να έχουν φελος προστατεύ-
οντας τα είδη. H πρ σφατη απ φαση
να επιτραπεί το κυνήγι περιορισμέ-
νου αριθμού ελεφάντων σε 3 χώρες
της ν τιας Aφρικής βασίστηκε στο
γεγον ς τι οι ελέφαντες στις χώρες
αυτές έχουν αυξηθεί ικανοποιητικά
και στο τι κρίθηκε πως άξιζε η προ-
σπάθεια να διατηρηθούν οι ελέφα-
ντες έξω απ τα εθνικά πάρκα, κοντά
σε οικισμούς, με τίμημα το κυνήγι ε-
ν ς συγκεκριμένου αριθμού. Aκ μη
και στην Eλλάδα ο μ νος τρ πος που
θεωρείται αποτελεσματικ ς για να
διασωθεί το κρητικ αγρίμι, είναι να
επανειχασθεί στον Ψηλορείτη και τη
Δίκτη με ταυτ χρονη εκμετάλλευσή
του ώστε να εγκαταλειφθεί η αιγο-
τροφία που αποτελεί τον υπ’ αριθ-
μ ν ένα κίνδυνο για την επιβίωση
του ζώου αυτού. Mια άλλη πλευρά
της αξιοποίησης είναι ο οικοτουρι-
σμ ς. Eχουμε ήδη, παραδείγματα α-
π την Eλλάδα που σε περιοχές με
απειλούμενα είδη πως η Aλ ννη-
σος με τις φώκιες και το χωρι Nυμ-
φαίο με τις αρκούδες, συρρέουν
πολλοί επισκέπτες μ νο απ τη δη-
μοσι τητα που έχει δοθεί στις περιο-
χές αυτές.
Aς ελπίσουμε, λοιπ ν, τι θα μπο-
ρέσουμε να επιστρέψουμε στα παι-
διά μας τη φύση πως εμείς την κλη-
ρονομήσαμε απ τους προγ νους
μας ή να ακολουθήσουμε την αρχαία
κινέζικη παροιμία «Kάθε γενιά φυ-
τεύει δέντρα στη σκιά των οποίων θα
ξεκουράζεται η επ μενη γενιά».
Συνέχεια απ την 3η σελίδα
Xαμαιλέοντας (Chamaeleo chamaeleon). Προστατευ μενο είδος της ν τιας
Eυρώπης και της Aφρικής, με περιορισμένη εξάπλωση στην Eλλάδα (φωτ.: A.
Tριχάς / Mουσείο Φυσικής Iστορίας Πανεπιστημίου Kρήτης).

Συνέχεια στην 6η σελίδα
H απειλούμενη με εξαφάνιση Monachus monachus βρίσκεται στην κορυφή της οικολογικής πυραμίδας της θάλασσας (φωτ.: Π. Δενδριν ς / MOm).
H μεσογειακή φώκια
H φώκια Monachus monachus, ένα σπάνιο είδος θηλαστικού, στο μεταίχμιο επιβίωσης και αφανισμού
Tου Παναγιώτη Δενδρινού
Bιολ γου, Yπεύθυνου Eρευνητικών
Δραστηριοτήτων Πεδίου MOm, Eταιρία για τη
Mελέτη και Προστασία της Mεσογειακής Φώκιας
H MEΣOΓEIAKH φώκια Monachus
monachus είναι το σπανι τερο είδος
φώκιας και ένα απ τα έξι περισσ -
τερο απειλούμενα με εξαφάνιση θη-
λαστικά στον πλανήτη. Eίναι ένα απ
τα τρία είδη τα οποία συμπεριλαμβά-
νει το γένος των φωκών μοναχών.
Tα άλλα δύο είναι η φώκια μοναχ ς
της Xαβάης (Monachus schauin-
slandi) και η φώκια μοναχ ς της Kα-
ραϊβικής (Monachus tropicalis). Aπ
τα 18 είδη φωκών που υπάρχουν σή-
μερα στον κ σμο οι φώκιες μοναχοί
είναι αυτές που ζουν σε θερμ τερες
περιοχές του πλανήτη. Δυστυχώς
και τα τρία αυτά είδη αντιμετώπισαν
και αντιμετωπίζουν δραματικά προ-
βλήματα επιβίωσης κατά την διάρ-
κεια του τελευταίου αιώνα. Kοιν ς
παρονομαστής των προβλημάτων ο
άνθρωπος, ο οποίος άλλοτε ως ά-
πληστος θηρευτής και άλλοτε ως α-
περίσκεπτος διαχειριστής του περι-
O ρυθμ ς
αναπαραγωγής
του είδους
είναι αργ ς.
H φώκια γεννά
1 μικρ κάθε
1 ή 2 χρ νια.
Tα νεογέννητα
δεν ξεπερνούν
το ένα μέτρο
μήκος και
έχουν ένα
χαρακτηριστικ
άσπρο σημάδι
στην κοιλιά
(φωτ.: Π. Δεν-
δριν ς / MOm).

Συνέχεια απ την 5η σελίδα
N μισμα της Iωνικής π λης Φώκαιας
με παράσταση φώκιας 6ος π.X. αιώ-
νας (φωτ.: Aρχείο MOm).
Παράσταση φώκιας απ υδρία ιωνικού εργαστηρίου 520 – 510 π.X. (φωτ.:
Aρχείο MOm).
βάλλοντος «κατάφερε» να εξαφανί-
σει τις φώκιες της Kαραϊβικής και να
φέρει στα πρ θυρα του αφανισμού
τους πληθυσμούς των δύο άλλων ει-
δών.
Στο παρελθ ν
Παρά το γεγον ς τι η μεσογειακή
φώκια, πως και λα τα είδη των φω-
κών, είναι τέλεια προσαρμοσμένη
στις συνθήκες της υδρ βιας ζωής,
τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν
τι εξελίχθηκε απ κάποιο χερσαίο
πρ γονο, θηλαστικ , πριν απ 20 ε-
κατομμύρια χρ νια περίπου. Στο πα-
ρελθ ν οι μεσογειακές φώκιες ζού-
σαν κατά χιλιάδες στις ακτές της
Mεσογείου. H φυσική εξάπλωση του
είδους έφθανε μέχρι τις ακτές του
Eύξεινου Π ντου και τις βορειοδυτι-
κές ακτές της Aφρικής στον Aτλαντι-
κ . Σήμερα έχουν εξαφανιστεί απ
την συντριπτική πλειοψηφία των πε-
ριοχών φυσικής εξάπλωσής τους και
ο παγκ σμιος πληθυσμ ς τους δεν
ξεπερνά τις μερικές εκατοντάδες ά-
τομα. Tα ζώα διωγμένα απ τον άν-
θρωπο χρησιμοποιούν σαν τ πους
διαμονής μικρά ακατοίκητα νησιά, α-
πρ σιτες βραχώδεις εκτάσεις και
θαλασσινές σπηλιές. Oι σημαντικ -
τεροι πληθυσμοί του είδους στη Mε-
σ γειο έχουν απομείνει στις ελληνι-
κές θάλασσες. Mια επίσης σημαντική
αποικία έχει εντοπισθεί στις ακτές
του Mαρ κου και της Mαυριτανίας
στην βορειοδυτική Aφρική. Στην τε-
λευταία αυτή αποικία δυστυχώς, το
καλοκαίρι του 1997 πέθανε το 80%
περίπου, του πληθυσμού. Tα μέχρι
τώρα στοιχεία δείχνουν τι οι μαζι-
κοί αυτοί θάνατοι προήλθαν είτε απ
την εμφάνιση ιού που προσέβαλε
τον πληθυσμ είτε απ την υψηλή
συγκέντρωση τοξινών στο θαλάσσιο
οικοσύστημα. Tο παραπάνω γεγον ς
δείχνει π σο εύθραυστη είναι η κα-
τάσταση του είδους αφού οι πληθυ-
σμοί του έχουν αγγίξει οριακά χαμη-
λά μεγέθη.
Kαταφύγιο
στην Eλλάδα
H Eλλάδα, με τα 15.000 χιλι μετρα
ακτών και τα πολυάριθμα νησιά (πολ-
λά απ τα οποία έρημα και απομα-
κρυσμένα απ ανθρώπινες επιδρά-
σεις), προσφέρει ακ μη καταφύγιο
στους λιγοστούς εναπομείναντες
εκπροσώπους του είδους. Eτσι θα
μπορούσε να πει κανείς τι η Eλλάδα
είναι η χώρα στην οποία τα χαριτω-
μένα αυτά θηλαστικά έχουν εναπο-
θέσει τις ελπίδες για την επιβίωσή
τους.
Oι αρχαίοι Eλληνες γνώριζαν τα
ζώα αυτά και πολλοί αρχαίοι συγγρα-
φείς τα αναφέρουν σε έργα τους. O
Oμηρος στην Oδύσσεια αναφέρει τι
ο θαλασσογέροντας Πρωτέας (δευ-
τερεύουσα θε τητα της θάλασσας
στην υπηρεσία του Ποσειδώνα) είναι
ο ποιμένας του κοπαδιού των φω-
κών. O Aριστοτέλης στο έργο του
«Περί Zώων Iστορίαι» δίνει πληρο-
φορίες για την ανατομία της, την
τροφή της, την αναπαραγωγή της. H
αρχαία ιωνική π λη Φώκαια τον 6ο
π.X. αιώνα είχε κ ψει νομίσματα με
απεικ νιση φώκιας, ενώ σε καιρετα-
νή υδρία ιωνικού εργαστηρίου
(520–510 π.X.) βρίσκουμε μια σπάνια
πολύ εκφραστική και ακριβή απεικ -
νιση του ζώου.
Tο γεγον ς τι οι φώκιες χρησιμο-
ποιούν απομακρυσμένες ακτές και
νησιά και καταφεύγουν σε σκοτεινές
θαλασσινές σπηλιές για να ξεκουρα-
στούν και να γεννήσουν, κάνει την
μελέτη του είδους πολύ δύσκολη.
Eτσι οι γνώσεις μας για τα ζώα αυ-
τά είναι πολύ περιορισμένες. Tην
τελευταία δεκαετία συνεχείς έρευ-
νες που πραγματοποιούνται στο πε-
δίο και ιδιαίτερα στην περιοχή του
νησιωτικού συμπλέγματος των Bο-
ρείων Σποράδων, μας έχουν αποκα-
λύψει πολλά νέα στοιχεία σχετικά
με την βιολογία, οικολογία και συ-
μπεριφορά των σπάνιων αυτών θη-
λαστικών.
Xαρακτηριστικά
Oι μεσογειακές φώκιες είναι ένα
απ τα μεγαλύτερα είδη φωκών και
τα λίγα μεγάλα θηλαστικά της Eλλά-
δας. Tα ενήλικα ζώα φθάνουν σε μή-
κος τα 3 μέτρα ενώ το βάρος τους
μπορεί να φθάσει τα 350 κιλά. Tο σώ-
μα τους καλύπτεται απ κοντ και
στιλπν τρίχωμα του οποίου το χρώ-
μα ποικίλλει απ ανοιχτ γκρι έως
σκούρο καφέ ή και μαύρο. H κοιλιά
είναι συνήθως πιο ανοιχτ χρωμη ε-
νώ μερικά ζώα, συνήθως τα σκούρα
ή μαύρα, έχουν στην κοιλιά ένα ά-
σπρο «μπάλωμα». Tα θηλυκά γεν-
νούν 1 μικρ κάθε 2 συνήθως χρ νια
αν και έχουν παρατηρηθεί θηλυκά να
γεννούν κάθε χρ νο. Γεννούν πάντα
στην ξηρά, μέσα σε σκοτεινές καλά
προφυλαγμένες θαλασσινές σπηλιές
οι οποίες στο βάθος τους καταλή-
γουν σε παραλία. H περίοδος των
γεννήσεων εκτείνεται απ τον Aύ-
γουστο έως τον Δεκέμβριο με τον
μεγαλύτερο αριθμ γεννήσεων να
εμφανίζεται τους μήνες Σεπτέμβριο
και Oκτώβριο. Tα νεογέννητα έχουν
μήκος 1 μέτρο περίπου και βάρος 15
περίπου κιλά. Θηλάζουν για 3 σχεδ ν
μήνες και μετά αρχίζουν σιγά σιγά να
κυνηγούν και να βρίσκουν την τροφή
τους. H μεσογειακή φώκια τρέφεται
με μια ποικιλία απ ψάρια, μαλάκια
και δεκάποδα. Σε θέματα πως οι με-
τακινήσεις, οι ρυθμοί, οι χρ νοι και
τα βάθη κατάδυσης οι γνώσεις μας
είναι ακ μη ελλιπείς. Eξαιτίας της
σπανι τητας του είδους, οι ερευνη-
τές είναι επιφυλακτικοί στην εφαρ-
μογή μεθ δων που έχουν χρησιμο-
ποιηθεί στην μελέτη άλλων θαλάσ-
σιων θηλαστικών, πως το μαρκάρι-
σμα ή η τοποθέτηση δορυφορικών
πομπών σε ζώα. Πάντως σήμερα
γνωρίζουμε τι οι φώκιες διανύουν
αποστάσεις αρκετών δεκάδων χιλιο-
μέτρων και κυνηγούν σε βάθη που
φθάνουν τουλάχιστον τα 70–80 μέ-
τρα. Oι ερευνητές – βιολ γοι συνεχί-
ζουν τις προσπάθειες για την αποκά-
λυψη των μυστικών της βιολογίας
και της οικολογίας του είδους αφού
η γνώση αυτών των θεμάτων είναι α-
παραίτητη για την σχεδίαση ουσια-
στικών μέτρων προστασίας.
H μεσογειακή φώκια βρίσκεται
στην ψηλ τερη βαθμίδα του πλέγμα-
τος των τροφικών σχέσεων του θα-
λάσσιου οικοσυστήματος. H προστα-
σία της σημαίνει στην ουσία ολοκλη-
ρωμένη προστασία του θαλάσσιου
περιβάλλοντος. Mε αυτή την έννοια
αποτελεί ένα ζωικ είδος – σύμβολο
για τις προσπάθειες διατήρησης της
ζωής στη Mεσ γειο.
Προσπάθειες για την προστασία του είδους
Tου Bρασίδα Zάβρα
Προέδρου Δ.Σ. MOm, Eταιρία για τη Mελέτη και
Προστασία της Mεσογειακής Φώκιας
TO ΓEΓONOΣ τι η Eλλάδα σήμερα
φιλοξενεί το μεγαλύτερο ποσοστ
του πληθυσμού της μεσογειακής
φώκιας στον κ σμο επιβάλλει την ε-
πικέντρωση των προσπαθειών προ-
στασίας στη χώρα μας.
H MOm–Eταιρία για τη Mελέτη και
Προστασία της Mεσογειακής Φώ-
κιας είναι μια ελληνική περιβαλλο-
ντική οργάνωση, ένα μη κερδοσκο-
πικ σωματείο, που ιδρύθηκε το
1988 απ μία ομάδα βιολ γων ερευ-
νητών του Πανεπιστημίου της Aθή-
νας, στους τομείς της Oικολογίας
και της Zωολογίας. Γρήγορα πλαι-
σιώθηκε απ πολίτες ευαισθητοποι-
ημένους, που ενδιαφέρονταν για
την προστασία του θαλάσσιου περι-
βάλλοντος.
Θεωρώντας τι η προστασία της
μεσογειακής φώκιας στην Eλλάδα
πρέπει να βασίζεται σε μακροπρ -
θεσμο σχεδιασμ , η οργάνωση
πραγματοποιεί τις δράσεις της στο
πλαίσιο συγκεκριμένης στρατηγι-
κής για το είδος σε εθνικ επίπεδο.
Στη στρατηγική αυτή, που έχουν α-
π κοινού επεξεργαστεί και εκδώ-
σει οι οργανώσεις «Aρχιπέλα-
γος–διαχείριση θαλάσσιων και πα-
ράκτιων περιοχών» και η MOm, λαμ-
βάνεται υπ’ ψιν αφ’ εν ς η γνώση
και η εμπειρία που έχει αποκτηθεί
απ την υλοποίηση διαφ ρων δρά-
σεων για την προστασία της φώκιας
στην Eλλάδα τα τελευταία δέκα
χρ νια και αφ’ ετέρου η λογική και
οι κατευθύνσεις της Kοινοτικής
Oδηγίας 92/43 της EOK.
Eνέργειες
Oπως επισημαίνεται στη στρατη-
γική, για να σταματήσει η μείωση
των πληθυσμών απαιτούνται: (1) ε-
νέργειες για να μειωθεί η θνησιμ -
τητα απ ανθρωπογενείς παράγο-
ντες στο άμεσο μέλλον, και (2) ενέρ-

γειες που θα αποσκοπούν στην ου-
σιαστική διασφάλιση των φυσικών
ενδιαιτημάτων της φώκιας διαχρονι-
κά. Mέσα ή εργαλεία για την επίτευ-
ξη των στ χων αυτών είναι:
ⅷ H ίδρυση και αποτελεσματική
διαχείριση «Eιδικών Zωνών Διατή-
ρησης».
ⅷ H μείωση της θνησιμ τητας απ
παράγοντες σχετικούς με την αλι-
εία.
ⅷ H ενημέρωση και εκπαίδευση
του κοινού.
ⅷ H έρευνα της βιολογίας της φώ-
κιας.
ⅷ H διάσωση και περίθαλψη τραυ-
ματισμένων ή ορφανών ζώων.
ⅷ O περιορισμ ς της ρύπανσης
και της υπεραλίευσης.
ⅷ H ενίσχυση και εφαρμογή της
κείμενης νομοθεσίας.
ⅷ H αναπαραγωγή σε αιχμαλωσία
και η ενίσχυση/δημιουργία αποικιών,
ως έσχατες λύσεις.
Πάνω σε αυτούς τους άξονες λοι-
π ν κινείται και ο σχεδιασμ ς του ε-
πιχειρησιακού πλαισίου της MOm
σήμερα.
Σε μια δύσκολη πραγματικ τητα
με πολλά προβλήματα και αντιξο -
τητες πραγματοποιούνται σε μ νιμη
βάση οι εξής δράσεις:
ⅷ Παρακολούθηση του πληθυσμού
της μεσογειακής φώκιας, της βιολο-
γίας, οικολογίας και συμπεριφοράς
της στην ευρύτερη περιοχή του ε-
θνικού θαλάσσιου πάρκου Aλοννή-
σου B. Σποράδων και των νησιωτι-
κών συμπλεγμάτων Σάμος, Iκαρία,
Φούρνοι, Kάσος, Kάρπαθος, Kασονή-
σια και Mήλος, Aντίμηλος, Πολύαι-
γος. Tο πρ γραμμα αυτ εκπονείται
απ το 1990 μέχρι σήμερα σε συνεχή
βάση, σε συνεργασία με διάφορα ιν-
στιτούτα και οργανώσεις στην Eλλά-
δα και το εξωτερικ ανάλογα με τον
τομέα μελέτης. H έρευνα πραγματο-
ποιείται απ τους βιολ γους και
τους τεχνικούς πεδίου χρησιμοποιώ-
ντας το ερευνητικ σκάφος της
MOm «IFAW-OΔYΣΣEIA».
ⅷ Eπιτήρηση των ρυθμιστικών
διατάξεων και φύλαξη του Eθνικού
Θαλάσσιου Πάρκου Aλοννήσου - B.
Σποράδων με το ταχύπλοο περιπολι-
κ σκάφος της MOm «AΛON-
NHΣOΣ». Tο πρ γραμμα αυτ εκπο-
νείται με τη συνεργασία του Λιμενι-
κού Σταθμού Aλοννήσου και την υ-
ποστήριξη του YΠEXΩΔE. H ομάδα
φύλαξης σε καθημερινές περιπο-
λίες, ταν το επιτρέπει ο καιρ ς, ε-
νημερώνει το πλήρωμα των σκαφών
που επισκέπτονται την περιοχή του
πάρκου και βοηθάει το Λιμεναρχείο
στον έλεγχο, στις περιπτώσεις πα-
ραβιάσεων των κανονισμών του
πάρκου.
ⅷ Λειτουργία της μονάδας περί-
θλαψης φωκών στην Aλ ννησο, με
στ χο τη διάσωση, περίθαλψη και ε-
πανένταξη στο φυσικ τους περι-
βάλλον, τραυματισμένων ή ορφα-
νών ατ μων μεσογειακής φώκιας.
Tο πρ γραμμα αυτ εκπονείται σε
συνεργασία με το «Seal Reha-
bilitation and Research Center» του
Pieterburen της Oλλανδίας. Tο κέ-
ντρο περίθαλψης και επανένταξης
της μεσογειακής φώκιας άρχισε να
λειτουργεί το 1990 με τη δωρεά της
κινητής μονάδας εντατικής θερα-
πείας απ το ολλανδικ κέντρο πε-
ρίθαλψης φωκών και τη μετεκπαί-
δευση βιολ γων της MOm σε θέμα-
τα περίθαλψης και εργαστηριακών
αναλύσεων δειγμάτων.
ⅷ Δημιουργία και λειτουργία του
δικτύου συλλογής πληροφοριών και
διάσωσης, με μηνιαίες αποστολές
σε επιλεγμένα μέρη της παράκτιας
Eλλάδας με στ χο τη δημιουργία και
διατήρηση μιας εποικοδομητικής
σχέσης με τους κατοίκους της πα-
ράκτιας Eλλάδας, τις δημοτικές αρ-
χές, τα λιμεναρχεία, τους αλιευτι-
κούς συνεταιρισμούς και τις τοπικές
περιβαλλοντικές οργανώσεις. Aυτή
η σχέση έχει διπλ αποτέλεσμα: ε-
μπλέκει τον τοπικ πληθυσμ στις
προσπάθειες για τη διάσωση και
προστασία της μεσογειακής φώκιας
και με τη συλλογή πληροφοριών, αυ-
ξάνει τη γνώση σχετικά με το είδος
και τους βιοτ πους του, με απώτερο
στ χο τη δημιουργία προστατευ -
μενων περιοχών.
ⅷ Περιβαλλοντική εκπαίδευση με
έμφαση στη μεσογειακή φώκια στα
σχολεία των αστικών κέντρων και
της παράκτιας Eλλάδας. Tο πρ -
γραμμα που άρχισε το 1990 εκπονεί-
ται σε καθημερινή βάση και η ετήσια
συμμετοχή είναι πάνω απ 20.000
μαθητές. Oι παρουσιάσεις περιλαμ-
βάνουν προβολή διαφανειών, συζή-
τηση με τα παιδιά και διανομή έντυ-
που υλικού για τη μεσογειακή φώκια.
ⅷ Λειτουργία του Kέντρου Eνημέ-
ρωσης και Πληροφ ρησης στο Πα-
τητήρι, το κεντρικ λιμάνι της Aλον-
νήσου, που προσφέρεται η δυνα-
τ τητα τ σο στον τοπικ πληθυσμ
σο και στους επισκέπτες να μά-
θουν περισσ τερα για μεσογειακή
φώκια και το θαλάσσιο περιβάλλον
γενικ τερα, μέσα απ ειδικά σχεδια-
σμένη έκθεση, προβολή διαφανειών
και video, ομιλίες και διανομή ενη-
μερωτικού υλικού.
ⅷ Λειτουργία σταθμών ενημέρω-
σης στα νησιά Σκιάθο, Σκ πελο και
Aλ ννησο, απ τους υπεύθυνους ε-
νημέρωσης και με την πολύτιμη
προσφορά του Δικτύου Eθελοντών
της MOm, που ενημερώνουν πάνω
απ 50.000 ανθρώπους κάθε χρ νο,
σχετικά με τις προσπάθειες προστα-
σίας της μεσογειακής φώκιας και
των βιοτ πων της.
ⅷ Eνημέρωση του κοινού μέσω
των μέσων μαζικής ενημέρωσης με
τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές συ-
νεντεύξεις, καθώς και με άρθρα σε
ημερήσιες εφημερίδες και περιοδι-
κά. Tέλος, ευαισθητοποίηση του
κοινού με την οργάνωση παρουσιά-
σεων, ομιλιών, διαλέξεων και εκθέ-
σεων, με θέμα την προστασία της
μεσογειακής φώκιας και του οικοσυ-
στήματ ς της.
Oλες αυτές οι δράσεις που ανα-
φέρθηκαν παραπάνω πραγματοποι-
ούνται και με τη συνεργασία με πα-
νεπιστημιακούς φορείς, ιδρύματα
και άλλες περιβαλλοντικές οργανώ-
σεις. Mα πάνω απ λα βασίζονται
στη λειτουργία μιας βασικής ομάδας
αφοσιωμένων ανθρώπων που απο-
τελούν και τον πυρήνα της οργάνω-
σης. Mιας ομάδας που, παρ’ λα τα
προβλήματα και τις δυσκολίες που
παρουσιάζονται, έχει πιστέψει και έ-
χει κάνει πράξη το γεγον ς τι η
προστασία του περιβάλλοντος πρέ-
πει να αντιμετωπίζεται με συνέπεια,
συνέχεια, αφοσίωση και σκληρή
δουλειά.
Σήμερα η MOm έχει περίπου 4.000
μέλη/υποστηρικτές και σίγουρα, -
πως και λες οι δραστήριες περιβαλ-
λοντικές οργανώσεις της Eλλάδας,
χρειάζεται πολλούς περισσ τερους.
Mετά την περίθαλψη, η απελευθέρωση των ζώων στο φυσικ τους περιβάλλον, αποτελεί την επισφράγιση των προ-
σπαθειών διατήρησης του είδους (φωτ.: Θ. Kοττάς / MOm).
H δημιουργία και φύλαξη προστατευ μενων περιοχών είναι απ τους βασι-
κούς άξονες της στρατηγικής προστασίας. Tο ταχύπλοο «Aλ ννησος» της
MOm περιπολεί καθημερινά το Eθνικ Θαλάσσιο Πάρκο B. Σποράδων (φωτ.:
Π. Δενδριν ς / MOm).

Λύκος: στα ρια του αφανισμού
Eξέλιξη, φυσικά χαρακτηριστικά και προτάσεις για μέτρα προστασίας του
Λύκος στο δρυμ του Oλύμπου (φωτ.: Tριαντάφ. Aδαμακ πουλος).
Tου Γιώργου Hλι πουλου
Bιολ γου
KANENA άλλο ζωικ είδος δεν έχει
πλουτίσει τους μύθους και τις πα-
ραδ σεις των λαών του β ρειου η-
μισφαιρίου ανά την υφήλιο πως ο
λύκος. Σύμβολο δύναμης, πονη-
ριάς αλλά και φ βου, στοιχειώνει
με την παρουσία του θρύλους και
παραμύθια εδώ και χιλιάδες χρ νια
αποτελώντας τον κύριο ανταγωνι-
στή του ανθρώπου στα πρώτα βή-
ματά του ως τροφοσυλλέκτη και
κυνηγού. O λύκος πριν απ μερι-
κούς αιώνες αποτελούσε το είδος
με τη μεγαλύτερη γεωγραφική εξά-
πλωση στο β ρειο ημισφαίριο. Στην
Eλλάδα σήμερα αριθμούνται μ νο
300 άτομα.
Eξέλιξη
O λύκος (Canis lupus) ανήκει
στην οικογένεια των κυνοειδών
(Canidae), η οποία με την σειρά
της ανήκει στην τάξη των σαρκο-
φάγων (Carnivora). Oι πρώτοι απ -
γονοι των σαρκοφάγων (Mιακίδια -
Miacis) εμφανίστηκαν στη B. Aμε-
ρική κατά τη διάρκεια του Hωκαί-
νου, πριν δηλαδή απ 54 - 40 εκατ.
χρ νια. Oι πρ γονοι αυτοί είχαν
αρχικά μακρύ σώμα και κοντά π -
δια. Aπ τα μιακίδια διαχωρίσθη-
καν οι πρώτοι πρ γονοι του λύκου
–τα Cynodictis– κατά την περίοδο
του Oλιγ καινου πριν απ 35 εκατ.
χρ νια. Aπ τα Cynodictis προήλ-
θαν τα Cyonodesmus και Toma-
rctus, ζώα τα οποία άρχισαν να εμ-
φανίζουν σταδιακά τα χαρακτηρι-
στικά των κυνοειδών, μακρια και
πιο συμπαγή π δια –για τρέξιμο σε
ανοικτές εκτάσεις– με χαρακτηρι-
στικ τη συνοστέωση των καρπι-
κών οστών και τη σύμφυση κερκί-
δας και ωλένης. Aπ τα Tomarctus
διαχωρίσθηκε ο κοντιν τερος χρο-
νικά συγγενής του λύκου, ο Canis
dirus και η αλεπού πριν απ 15 ε-
κατ. χρ νια (Mει καινο). O Canis
dirus ήταν πολύ μεγαλύτερο ζώο
απ τον σημεριν λύκο και εξαφα-
νίστηκε πριν απ 2 εκατ. χρ νια. O
λύκος πήρε τη σημερινή μορφή
του πριν απ 15 περίπου εκατ. χρ -
νια.
O λύκος ζει σε μια μεγάλη ποικι-
λία βιοτ πων που περιλαμβάνει
αρκτικές περιοχές, στέπες, εύκρα-
τα δάση και ημιερημικές περιοχές
– γεγον ς που είχε ως αποτέλεσμα
την επιπλέον εξέλιξή του για βέλ-
τιστη προσαρμογή στις αντίστοι-
χες ειδικές συνθήκες περιβάλλο-
ντος και εντέλει την ανάπτυξη ιδι-
αίτερων χαρακτηριστικών που α-
φορούν τη διαβίωση σ’ αυτές (π.χ.
άσπρο χρώμα τριχώματος στην αρ-
κτική, μεγαλύτερο μέγεθος στα
βορει τερα κλίματα). Bάσει των
μορφολογικών αυτών χαρακτηρι-
στικών ο λύκος κατατάσσεται σε
32 υποείδη, ένα εκ των οποίων ε-
ξαφανίστηκε κατά τους ιστορικούς
χρ νους.
Φυσικά
χαρακτηριστικά
O λύκος θυμίζει πολύ ένα μεγά-
λο άγριο σκύλο και αποτελεί τον
μεγαλύτερο σε μέγεθος εκπρ σω-
πο της οικογένειας των κυνοει-
δών. Kυνηγά, επιτίθεται και σκοτώ-
νει ζώα μεγαλύτερα απ αυτ ν και
πολλά απ τα φυσικά χαρακτηρι-
στικά του αντανακλούν την ιδι τη-
τα αυτή. Oλ κληρη η οικογένεια
των κυνοειδών είναι ιδιαίτερα προ-
σαρμοσμένη στο τρέξιμο και στη
διάνυση μεγάλων αποστάσεων. Tο
στέρνο του ζώου είναι ιδιαίτερα
μυώδες και σχετικά στεν . Tα π -
δια είναι ψηλά με τα πέλματα
στραμμένα προς τα έξω και σχετι-
κά πλατιά σε σχέση με το βάρος
του σώματος, ώστε να επιτρέπουν
την άνετη βάδιση στο χι νι. H τα-
χύτητα που μπορεί να επιτευχθεί
απ έναν λύκο είναι περίπου 40–50
Km για μικρές αποστάσεις.
O λύκος έχει εξελιχθεί ώστε να
τρέφεται αποκλειστικά με σάρκες.
Tο κρανίο είναι μεγάλο σε σχέση
με το σώμα του (22–17 cm μήκος)
και διαθέτει ισχυρούς γναθικούς
μύες για την αρπαγή και τον τεμα-
χισμ της λείας. Tο ζώο διαθέτει
42 συνολικά δ ντια με χαρακτηρι-
στικούς τους μεγάλους κυν δο-
ντες που συνολικά φτάνουν το μή-
κος των 7 cm συμπεριλαμβανομέ-
νου του τμήματος εντ ς της γνά-
θου. Tο δάγκωμα του λύκου έχει α-
πίστευτη δύναμη και αποτελεσμα-
τικ τητα αφού μπορεί να διαπερά-
σει στρώμα δέρματος και τριχώμα-
τος αρκετών εκατοστών.

Oι πιο ανεπτυγμένες αισθήσεις
είναι αυτές της ακοής και της -
σφρησης. O λύκος αντιλαμβάνεται
ήχους σε ευρύ φάσμα συχνοτήτων
(απ 250 Hz έως 30.000 Hz). H ρινι-
κή δε κοιλ τητα του κρανίου του
είναι 14 φορές μεγαλύτερη απ ε-
κείνη του ανθρώπου, προσδίδο-
ντας εξαιρετική ευαισθησία στα ο-
σφρητικά ερεθίσματα.
Tο τρίχωμα ποικίλλει ως προς
τον χρωματισμ του ανάλογα με
την περιοχή. O μεσογειακ ς λύκος
έχει τρίχωμα που το καφέ χρώμα
κυριαρχεί με χαρακτηριστική γκρί-
ζα ράχη. Tο ζώο αλλάζει τρίχωμα
στις αρχές του καλοκαιριού, το ο-
ποίο αντικαθίσταται απ νέο πιο α-
ραι και κοντ .
Oσον αφορά το βάρος του, αυτ
ποικίλλει αναλ γως της ηλικίας και
του φύλου και κυμαίνεται μεταξύ
16–60 Kg. Tο μήκος του σώματ ς
του φτάνει περίπου 1–1,5 m, με τα
αρσενικά να υπερτερούν σαφώς
ως προς το μέγεθος. Tο μήκος της
ουράς του δεν ξεπερνά το μισ μέ-
τρο και το ύψος στο επίπεδο των
ώμων κυμαίνεται απ 60–80 cm. H
διάρκεια ζωής του είναι 8–16 χρ -
νια, στην αιχμαλωσία δε και υπ
καλές συνθήκες διαβίωσης μπορεί
να φτάσει και τα 20 χρ νια. H κατα-
σκευή του λύκου, ψηλά π δια και
σχετικά φαρδύ πέλμα, του επιτρέ-
πουν να περπατά με σχετική άνεση
στο χι νι, ικαν τητα βασική για το
κυνήγι της λείας του το χειμώνα.
Xαρακτηριστικ ς δε είναι ο τρ πος
που μια αγέλη κινείται σε πυκν
χι νι, με το προπορευ μενο ζώο
να ακολουθείται απ τα υπ λοιπα
σε μια γραμμή ώστε να εξοικονο-
μείται ενέργεια και χρ νος. Δύ-
σκολα μπορεί κανείς να διακρίνει
το ίχνος του λύκου απ αυτ εν ς
ισομεγέθους σκύλου αν και είναι
λίγο πιο στεν μακρο.
Aναπαραγωγή
Oι λύκοι ζευγαρώνουν νωρίς την
άνοιξη (Φεβρουάριο – Aπρίλιο). H
διάρκεια της κύησης είναι 63 ημέ-
ρες και ο αριθμ ς των μικρών που
γεννιούνται (Mάρτιο – Mάιο) κυ-
μαίνεται συνήθως απ 3 έως 7. Tα
κουτάβια του λύκου απογαλακτί-
ζονται σε οκτώ εβδομάδες και αρ-
χίζουν να τρέφονται με τροφή που
εξεμούν τα ενήλικα μέλη της αγέ-
λης. Oσο η θηλυκιά θηλάζει τα μι-
κρά της, τρέφεται απ το αρσενι-
κ . Mέσα σε μια αγέλη, στην ανα-
τροφή των κουταβιών συμμετέ-
χουν εκτ ς απ τους γονείς και
άλλα μέλη, φέροντας τροφή ή πα-
ρέχοντας προστασία. H φροντίδα
που θα προσφερθεί απ τα μέλη
της αγέλης είναι ανάλογη της α-
φθονίας της τροφής. Παρ’ λα αυ-
τά η θνησιμ τητα στους πρώτους
μήνες της ζωής των νεαρών λύκων
είναι υψηλή. Tα νεαρά ζώα παρα-
μένουν με τους γονείς τους του-
λάχιστον για ένα χρ νο, ωριμάζουν
δε σεξουαλικά στην ηλικία των 22
μηνών.
Kοινωνική οργάνωση
Kοιν χαρακτηριστικ λων των
πληθυσμών του λύκου ανά τον κ -
σμο είναι η κοινωνική οργάνωση
σε μικρές ή μεγάλες ομάδες, τις α-
γέλες. O πυρήνας μιας αγέλης, -
ταν αυτή υφίσταται, είναι το ανα-
παραγωγικ ζεύγος – το κυρίαρχο
αρσενικ και θηλυκ πως συνηθί-
ζεται να ονομάζονται. Tο ζεύγος
αυτ μπορεί να παραμείνει ενωμέ-
νο για λη του τη ζωή, συνήθως -
μως κάποιο άλλο αρσενικ παίρνει
τη θέση του κυρίαρχου ύστερα α-
π σφοδρές μάχες, που σπάνια -
μως καταλήγουν σε θανάτωση του
ηττημένου. Mε τον τρ πο αυτ ε-
πιτυγχάνεται ουσιαστικά η αναπα-
ραγωγή των πιο υγιών και δυνατών
ατ μων μέσα στην αγέλη (κυρίαρ-
χο ζεύγος) μη επιτρέποντας γονί-
δια ασθενειών ή φυσικής αδυνα-
μίας να κληροδοτούνται σε υψηλά
ποσοστά.
H εξελικτική σημασία της ύπαρ-
ξης της αγέλης, εκτ ς απ την επι-
κράτηση των υγιέστερων ατ μων,
είναι και η αποτελεσματικ τερη ε-
ξεύρεση τροφής, αφού με τη συ-
νεργασία πολλών μελών μπορεί να
κυνηγηθεί επιτυχώς θήραμα μεγα-
λύτερου μεγέθους απ τον λύκο.
O ελάχιστος αριθμ ς των μελών
μιας αγέλης εξαρτάται απ το μέ-
γεθος του θηράματος που βρίσκε-
ται σε αφθονία, και ο μέγιστος απ
την επάρκεια της τροφής αλλά και
κοινωνικούς περιορισμούς που ε-
πιβάλλει η ύπαρξη πολλών ατ μων
στην αγέλη (μέγιστος αριθμ ς: 30
στην Aλάσκα, 13 στην Eλλάδα).
Mέσα στην αγέλη υφίσταται σα-
φής και καθορισμένη ιεραρχία, η
οποία καθορίζει και τον τρ πο συ-
μπεριφοράς και επικοινωνίας. Oι
λύκοι επικοινωνούν μεταξύ τους
με ποικιλία ήχων, κυρίως μως φα-
νερώνουν τις διαθέσεις και προθέ-
σεις τους με εκφράσεις του προ-
σώπου τους και συγκεκριμένες
στάσεις του σώματος. Eκφράζουν
θυμ , απειλή, υποταγή, κυριαρχία,
φ βο, δειλία, διάθεση για παιχνίδι
ή για σύγκρουση.
Kάθε αγέλη κινείται μέσα σε αυ-
στηρά καθορισμένη περιοχή (επι-
κράτεια) η οποία οροθετείται απ
το κυρίαρχο αρσενικ με ούρηση
στην περιφέρειά της ή με τη δημι-
ουργία σημαδιών–γδαρσιμάτων σε
χαρακτηριστικά σημεία. Tο ουρλια-
χτ του λύκου εκτ ς απ τρ πος
επικοινωνίας μεταξύ των μελών
της ίδιας αγέλης αποτελεί και προ-
ειδοποίηση για τα μέλη ξένης αγέ-
λης ώστε να αποφευχθεί η «κατα-
πάτηση» της επικράτειας. Oταν
αυτή μως συμβεί μπορεί να κατα-
λήξει σε θανατηφ ρες συγκρού-
σεις.
Tροφικές συνήθειες –
Σχέση με τον άνθρωπο
H τροφή του λύκου ποικίλλει ανά-
λογα με την περιοχή της επικράτει-
άς του και περιλαμβάνει μεγάλα ο-
πληφ ρα (ελάφια, αγριογούρουνα),
μικρ τερα οπληφ ρα (ζαρκάδι, α-
γρι γιδο), τρωκτικά (λαγούς, ποντί-
κια) και σε μικρ ποσοστ φυσική
τροφή. Σε μέρη της επικράτειάς
τους, που η φυσική λεία που προ-
αναφέρθηκε βρίσκεται σε αφθονία,
πως για παράδειγμα στη B. Aμερι-
κή, ο λύκος τρέφεται σχεδ ν απο-
κλειστικά με αυτήν. Στις μεσογεια-
κές χώρες πως η Iσπανία, η Iταλία
και η Eλλάδα, η ύπαρξη νομαδικής
κτηνοτροφίας σε συνδυασμ με τη
δραματική σε πολλές περιοχές μεί-
ωση των άγριων θηραμάτων, οδη-
γεί τον λύκο στην υπερνίκηση του
φ βου του για τον άνθρωπο και τε-
λικά σε ζημιές στο ζωικ κεφάλαιο.
Tα κτηνοτροφικά ζώα έχουν ασθε-
νείς άμυνες απέναντι στον έξυπνο
αυτ θηρευτή, ιδιαίτερα τα αιγο-
πρ βατα, με αποτέλεσμα να πέ-
φτουν εύκολα θύματα του λύκου.
Στην περίπτωση δε που κατά την ε-
πίθεση σε κάποιο κοπάδι δεν υπάρ-
χει δυνατ τητα διαφυγής, η αγέλη
μπορεί να σκοτώσει μεγάλο αριθμ
αιγοπροβάτων. H αντίδραση αυτή
(υπερβολική θήρευση) έχει καθαρά
ενστικτώδη βάση αφού το ζώο προ-
σπαθεί να εξασφαλίσει τροφή για
μελλοντική κατανάλωση. Aξίζει να
σημειωθεί τι πολλές απ τις ζη-
μιές που καταλογίζονται στον λύκο
προκαλούνται απ αδέσποτα, σε η-
μιάγρια κατάσταση σκυλιά, τα ο-
ποία και λιγ τερο φοβούνται τον
άνθρωπο και δύσκολο είναι η ζημιά
που προκαλούν να διακριθεί απ
αυτήν του λύκου. Aλλες ανθρωπο-
γενείς πηγές τροφής για τον λύκο
αποτελούν τα σκουπίδια και τα μι-
κρά σκυλιά.
O λύκος για τη μακραίωνη αυτή
αντιπαλ τητά του με τον άνθρωπο
έχει καταπολεμηθεί με κάθε δυνα-
τ μέσο με αποτέλεσμα ο πληθυ-
σμ ς του είδους να μην ξεπερνά
σήμερα τα 300 άτομα σ’ λη την
Eλλάδα. O λύκος εξαφανίστηκε απ
τη ν τια Eλλάδα (Πελοπ ννησος)
στο τέλος της δεκαετίας του ’30. Tα
τελευταία 20 χρ νια, σύμφωνα με
το υπουργείο Γεωργίας αλλά και
διαπιστώσεις μεμονωμένων ερευ-
Xάρμενς βαν Pέιν Pέμπραντ: «Kυνήγι λύκων» (Mητροπολιτικ Mουσείο της
N. Y ρκης).
Συνέχεια στη 10η σελίδα
Λύκος σε αιχμαλωσία (φωτ.: Γ. Hλι πουλος).

Γεωγραφία Ε΄ 2.22. ΄΄ Η χλωρίδα και η πανίδα της Ελλάδας΄΄

Γεωγραφία Ε΄ 2.22. ΄΄ Η χλωρίδα και η πανίδα της Ελλάδας΄΄

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to Γεωγραφία Ε΄ 2.22. ΄΄ Η χλωρίδα και η πανίδα της Ελλάδας΄΄

Similar to Γεωγραφία Ε΄ 2.22. ΄΄ Η χλωρίδα και η πανίδα της Ελλάδας΄΄ (20)

More from Χρήστος Χαρμπής

More from Χρήστος Χαρμπής (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Γεωγραφία Ε΄ 2.22. ΄΄ Η χλωρίδα και η πανίδα της Ελλάδας΄΄