Presentación sobre os primeiros Borbóns, economía e sociedade en España no século XVIII

1. ECONOMÍA E SOCIEDADE NO
SÉCULO XVIII.
OS PRIMEIROS BORBÓNS

2. http://www.youtube.com/watch?v=wal1NmKH08A http://www.youtube.com/watch?v=qIi4JRqkmBU&NR=1
A GUERRA DE SUCESIÓN (1700-1713)
Fonte: artehistoria.com

3. REIS REFORMISMO
POLÍTICO
POLÍTICA
INTERNACIONAL
REFORMISMO
ECONÓMICO
TRANSFORMACIÓNS
ECONÓMICAS
ILUSTRACIÓN
DESPOTISMO
ILUSTRADO
PROFUNDAS
TRANSFORMACIÓNS
ECONÓMICAS
REVOLUCIÓNS
POLÍTICAS
Que pasa no mundo?
- Revolución agraria
- Revolución industrial
- Guerra de independencia
dos EE.UU.
- Revolución francesa
- Aplicación das ideas
ilustradas
- Sen socavar as bases
do Antigo Réxime
- Montesquieu
(división de poderes)
-Rousseau
(contrato social)
REFORMISMO
BORBÓNICO
Que pasa en España?
Felipe V
(1700-1746)
Fernando VI
(1746-1759)
Carlos III
(1759-1788)
Carlos IV
(1788-1808)
Monarquía
absoluta
Centralización
política (Decretos
de Nova Planta,
1707-1716)
As Secretarías
sustitúen aos
Consellos
Supresión de
vicerreinatos e
creación de
provincias
Novas figuras:
capitán xeral e
intendente
TRATADO de
UTRECHT
PACTOS DE FAMILIA
(Política exterior
española ligada á
francesa)
Intento de reforma
da Facenda e
estabilización do
Orzamento
AGRICULTURA:
Limitacións dos
privilexios da
Mesta, colonización
de terras e
proxectos de
reforma agraria
Mellora das
infraestruturas e
liberalización do
comercio colonial
Liberalización da fabricación e
establecemento de aranceis
CAMBIOS DEMOGRÁFICOS
INMOVILIDADE AGRÍCOLA
PROMOCIÓN DA INDUSTRIA
DESIGUAL
DESENVOLVEMENTO
COMERCIAL
Fonte: elauladedreyfus.blogspot.com

4. Alta nobreza
e alto clero
Nobreza media
(patriciado
urbano,
cabaleiros,…)
Realeza
Separación
entre privilexiados
e estado chan
A SOCIEDADE ESTAMENTAL
Grupos medios
(artesáns e
mercadores
ricos, oficios
liberais,…
Estratos máis
pobres (servos,
xornaleiros,
traballadores
asalariados
de oficios
baixos, etc.
Grupos modestos
(campesiños con
terras, artesáns
e mercadores
humildes,
oficiais, etc.
Marxinados

5. UNHA POBOACIÓN
ACTIVA SOBRE
TODO AGRARIA

6. “ Primeiramente, que despois dos seus días posuirá e
gozará perpetuamente este vínculo e morgado Don
Domingos Cabarrús e Gelabert, o seu fillo lexítimo e
primoxénito, e os seus herdeiros lexítimos por orde de
primoxenitura regular, preferindo o maior ao menor e o
varón á femia, aínda que esta sexa maior de idade, e
consonte ás leis do reino (...) que os bens deste morgado
non se poidan dividir, vender, ceder, renunciar, doar, legar,
trocar, acensuar, empeñar nin gravar de ningunha maneira
(...) o cal lles prohibe absolutamente aos posuidores,
porque así lles convén e é preciso á seguridade desta
vinculación. Con estas condicións, requisitos e reservas, e
non sen elas, Don Francisco Cabarrús fai, outorga e
formaliza esta escritura de vínculo e morgado de todos os
expresados bens e do crédito dos cento dous mil pesos ou
parte deles, porque o seu importe chega e non excede o
tercio e remanente do quinto do que pode dispor libremente
a prol de Don Domingos Cabarrús, o seu fillo lexítimo e
primoxénito, consonte ás leis do reino (...)”
Escritura de fundación do morgado outorgado por Francisco Cabarrús
( 1780)
Francisco Cabarrús
(1752-1810), financeiro de
orixe francesa e
naturalizado español.
Fonte: Wikimedia

7. Dereito de ban
Dereito de inmunidade
DEREITOS SEÑORIAIS
Dereito de xustiza
Décimo
Para a
causa de
Deus

8. PROBLEMAS DA
AGRICULTURA
Escasa innovación
tecnolóxica
Desfavorables
condicións
agronómicas e
climatolóxicas
(solos pobres e
escaseza de auga)
Estrutura da
propiedade da
terra: terras
amortizadas

9. “Cada vez que se cumpre o
termo dun contrato o propietario
esixe do arrendatario que
avance o prezo do
arrendamento seguinte, e se
non, ameázao con que llo
arrendará a outro, seguro de que
pola escaseza de terras para
cultivar e polo gran número de
concorrentes, non faltará quen llo
arrende. O arrendatario, que xa
ten os seus trebellos, rabaños,
palleiros e outras provisións que
perde se abandona aquel predio,
vese na triste necesidade de
subscribirse no que lle dicta a
tiranía do propietario, e cada ano
este vaille apertando os prezos ata
o punto de volvelos xa
intolerables.”
Informe Olavide sobre a Lei Agraria. ( 1766)
CONTRATOS
ABUSIVOS
PARA O
CAMPESIÑADO
Fonte: Kalipedia

10. “Así foi como se consolidou o desfase entre o
interior da Península, que permanecía
nunha economía agraria pechada e unha
periferia que se industrializaba de costas
aos mercados interiores, contando tan só cos
seuspropios mercados rexionais e coas
ilimitadas posibilidades do comercio colonial.
Mentres Castela producía trigo en exceso e
mercaba tecidos estranxeiros, a periferia
peninsular producía tecidos e importaba
grandes cantidades de cereais para o seu
consumo. Isto significaba que, sumando as
compras de tecidos do interior e as de cereais
na periferia, producíanse enormes déficits na
balanza comercial española respecto do
estranxeiro. O sistema puido seguir
funcionando así mentres América proporcionou
artigos coloniais e, por de todo, diñeiro co que
efectuar a necesaria compensación. Pero,
cando o comercio colonial caeu verticalmente,
a partir de 1814, o equilibrio de todo este
complexo de fluxos tería que virse abaixo. (...)»
J. Fontana. La quiebra de la monarquía absoluta, 1814-1820,
px. 48-53, Ariel, 1971.
DESEQUILIBRIOS
PERIFERIA /
INTERIOR
http://www.youtube.com/watch?v=RJ5n1QlaL-U
http://www.youtube.com/watch?v=d2UsqXQNaW8&NR=1

11. A INDUSTRIA NO SÉCULO XVIII
(segundo Herr- Vicens)
ARSEAL
SIDERURXIA
ZAPATOS
CHAPEUS
PAPEL
SEDA
LA
ALGODÓN
INDIANAS
ARTIGOS
LUXO
MANUFACTURAS REAIS

12. Comercio interior
deficiente
Crecemento e liberalización
do comercio indiano
COMERCIO NO S. XVIII
Promulgación dos
decretos de libre
comercio (1765-1778)
“O comercio interior de España é ben pouca cousa”
Alexandre de Laborde (comezos s. XIX)
Ámbito comarcal
dos intercambios
Elevado autoconsumo
do campesiñado
Rede deficiente
de camiños
Pervivencia das
aduanas interiores
Desfavorable comercio
con Europa
Predominio da teoría mercantilista
Aparición das
compañías comerciais
Paso do monopolio de
Sevilla a Cádiz

13. Van Loo (1743): A familia de Felipe V

14. “Por decreto do 9 de outubro vindeiro fun
servido dicir que tendo coa asistencia
Divina (1) e xustiza da miña causa
pacificado enteiramente as miñas armas o
Principado de Cataluña (2) tocaba á miña
soberanía establecer goberno a el e dar
providencias para que os seus moradores
vivan con paz (3), quietude e abundancia;
para tal ben, tendo precedido madura
deliberación e consulta de ministros da miña
meirande confianza resolvín que no referido
Principado se forme unha Audiencia (4), na
que presida o Capitán Xeral o
Comandante Xeral das miñas armas (4) de
xeito que os despachos, despois de empezar
co meu ditado, prosigan no seu nome: o cal
Capitán Xeral ou Comandante ha de ter voto
só nas cousas do goberno e isto achándose
presente na Audiencia; debendo en
motivacións de oficios e cousas graves
o Rexente (5) avisarlle un día antes do que
ha de tratar.”
Referencia ao decreto de 9 de
outubro de 1715, o 4º Decreto de
Nova Planta (os anteriores foran
ditados: en 1707 o que afectaba á
abolición do sistema lexislativo e
institucional de Aragón e Valencia;
en 1711 o 2º decreto restablecía
parte do dereito aragonés; o 3º, en
1715, afectara a Mallorca.
(1): Alusión ao carácter divino da
Monarquía: Monarquía absoluta
TEXTO XURÍDICO
(2) (3): Alusión ao enfrontamento
bélico entre Felipe V e o arquiduque
Carlos de Austria, que fóra proclamado
Rei de Aragón, co nome de Carlos III,
en 1706. A guerra con Cataluña
mantívose ata 1714, sendo a batalla
de Barcelona do 11 de setembro, coa
vitoria das tropas borbónicas,
un episodio decisivo.
Contexto histórico: vitoria sobre Cataluña
despois da sinatura do Tratado de Utrecht (1713)
(4) Reorganización administrativa
en base a provincias que sustitúen aos antigos
vicerreinatos. Prodúcese un equilibrio entre o
representante do monarca, o Capitán Xeral, e a
corporación técnica que este preside, a Audiencia.
(5) Persoa que preside
realmente a Audiencia

15. [...] 2.: A Audiencia hase xuntar nas Casas
que antes estaban destinadas para a
Deputación (1) e hase de compor dun
Rexente e dez ministros para o civil e cinco
para o criminal, dous Fiscais e un Alguacil
Maior.
[...] 4.: As causas na Real Audiencia
sustanciaranse en lingua castelá (2) e
para que pola maior satisfación das partes
os incidentes das causas se traten coa
meirande deliberación mando de todas as
peticións presentación de instrumentos e o
demáis que se ofreza se faga nas salas;
para a corrente e público téñanse audiencia
pública luns, mércores e venres de cada
semana nunha delas por turno de mesas.
[...] 31.: Na cidade de Barcelona ha de
haber 24 Rexedores e nas demáis oito dos
que me reservo a súa nominación (3) e
nos demáis lugares nomearanse pola
Audiencia no momento que parecese e
daraseme conta; e os que nomee a
Audiencia servirán un ano.
(1) A Deputación de Cataluña, xurdida
no século XIII, era un organismo de
carácter eminentemente fiscal que
agrupara ao monarca cos
representantes estamentais
(2) Unificación lingüística.
Efecto da centralización borbónica, coa
conseguinte conversión do castelán -que
sustitúe ao latín- na
lingua oficial da administración.
(3) O monarca resérvase privilexios,
conforme aos hábitos dunha
monarquía absoluta.
Tamén se establece a duración
de cargos dos rexedores.
TEXTO XURÍDICO

16. [...] 37.: Todos os demáis oficios que había antes no
Principado, temporais, perpetuos e todo os comúns
non expresados neste o meu Real Decreto quedan
suprimidos e extintos (1); e o que a eles estaba
encomendado, se fose pertinente a Xustiza ou
Goberno correrá en adiante a cargo da Audiencia
(2), e se fose pertencente a Rendas e Facenda ha de
quedar a cargo do Intendente (3) ou da persoa ou
persoas que eu dispoña para isto.
[...] 39.: Polos inconvenientes que se experimentaron
nos somaténs (4) e xuntas de xente armada mando
que non haxa tales somaténs nin outras xuntas de
xente armada so pena de ser tratados como
sediciosos os que concorran ou interveñan.
[...] 40.: Han de cesar as prohibicións de
estranxería (5) porque a miña Real Intención é que
nos meus reinos as dignidades e honores se
confiran recíprocamente aos meus vasalos polo
mérito e non polo el nacemento nunha ou outra
provincia deles. [...]
Novísima Recopilación de Leyes de España..., Libro V, Titulo IX, Ley
I.
(1) Abolición doutras institucións
como as Cortes e o Consell de Cent
TEXTO XURÍDICO
(2) Atribución da xustiza como obriga
fundamental da Audiencia
(3) Creación da figura do Intendente
para ocuparse de asuntos fiscais.
Esta institución, de orixe francesa,
levou a cabo o reaxuste do
aparato fiscal do territorio,
en especial co establecemento
do imposto do catastro,
completando a unificación fiscal
co resto de territorios do reino,
tal e como pretendera o conde-
duque de Olivares no seu día.
(4) Prohibición destas milicias
populares catalanas que combateran
na Guerra de Sucesión contra Felipe V.
(5) Unificación territorial. Os
Decretos de Nova Planta establecen
o principio de unificación administrativa
e supresión dos dereitos forais, que
só se conservan en Vascongadas e
Navarra –como privilexio concedido
polo monarca a estes territorios que
o apoiaron. Os Borbóns crean a
nacionalidade española.
Consecuencias: Unificación das formas de goberno
E do dereito público e privado en todos os territorios do reino.

17. DIVISIÓN ADMINISTRATIVA DE ESPAÑA NO SÉCULO XVIII

18. REFORMISMO
POLÍTICO
Práctica supresióndo sistema deConsellos; sósubsiste o Consellode Castela
Os Secretarios,
xa existentes,
asumiron grande
parte do poder
Secretarías:
Estado, Guerra,
Mariña e Indias,
Graza e Xustiza,
Facenda
Centralización
política
- Decretos de Nova Planta
- Imposición de leis e
cargos casteláns
-Navarra e País Vasco
conservan fueros e aduanas
Reform
a
adm
inistrativa
territorial
- Supresión dos vicerreinatos
- Capitán Xeral con funcións
militares e administrativas
- Intendente
Reforma
militar
- Sustitución dos tercios
por Rexementos
- Recrutamento de estranxeiros,
levas de vagos e maleantes
e quintas
- Creación da Garda Real
- Fomento da Armada
Regalism
o
- Concordato coa Santa Sé (1753)
- Dereito de padroado universal
- Expulsión dos xesuitas (1767)
Fonte: Daniel Gómez Valle

19. DESPOTISMO
ILUSTRADO
ILUSTRACIÓN EN
ESPAÑA
RETRASO
INTERESES
Ausencia de burguesía
Inmovilismo universitario
Influencia eclesiástica
Educación
Situación económica
DIFUSIÓN
Academias
Sociedades
Económicas
de Amigos
do País
REPRESENTANTES
Feijóo
Campomanes
Jovellanos
Cadalso
Floridablanca
Olavide
Fonte: Daniel Gómez Valle

20. «Eu imaxino aos nobres que o son por
nacemento como uns simulacros que
representan a aqueles ascendentes seus
que, pola súa virtude e accións gloriosas,
adquiriron a nobreza para si e para a súa
posteridade (...) deste xeito o meu
respecto todo vaise dereito a aqueles
orixinais, sen que aos simulacros por si
mesmos lles toque parte algunha de culto
(...)
Ao contrario, venero por si mesmo ou
polo seu propio mérito a aquel que
serve utilmente á república, sexa ilustre
ou humilde de nacemento; e así mesmo
venero a aquela ocupación con que a
serve, graduando o aprecio pola súa
maior ou menor utilidade, sen atender se
os homes a teñen por alta ou baixa,
brillante ou escura.»
Feijoo, B.: Teatro Crítico. Cartas Eruditas

21. «Se os gremios de artesáns poden ser útiles no que mira á
industria, sería para algunha destas tres cousas: ensino,
fomento ou adianto dos oficios.
O ensino é o que menos se coida nos gremios. Nin os
mestres saben debuxo, nin dan premios aos discípulos, nin
probas públicas das súas facultades; e todo vai por un
mecanismo de pura imitación duns noutros sen regras,
gusto, nin dirección.
O fomento das artes é incompatible coa subsistencia
dos gremios: eles fan estanco nos oficios, e a título de
seren únicos e privativos, non se toman o traballo de
esmerarse nas artes. Porque saben ben que o público
vainos buscar necesariamente.
Os que teñen afección aos oficios non poden exercer
privadamente sen suxeitarse ó gremio, e iso retrae a
moitos, que na casa traballarían acaso mellor, e esta
competencia estimularía á súa perfección.
É tamén preciso borrar dos oficios toda deshonra; e
habilitar aos que os exercen para os empregos municipais.
Nunha Nación chea de honra, como a española, convén non
perder de vista esta máxima que obra tan bos efectos en
Cataluña.»
Discurso sobre a educación popular de Rubin de Celis, aumentado e corrixido
por Campomanes. 1774

22. «O fin e o obxecto principal deste
establecemento é fomentar con
transcendencia a todo o Reino a boa
educación das mozas nos rudimentos da
fe católica, nas regras do ben obrar, no
exercicio das virtudes e nos labores
propios do seu sexo, dirixindo ás nenas
desde a súa infancia e nos primeiros
pasos da súa intelixencia, ata que se
proporcionen para facer progresos nas
virtudes, no manexo das súas casas, e
nos labores que lles corresponden, como
que é a raíz fundamental da
conservación e aumento da Relixión, e o
ramo que máis interesa á policía e
goberno económico do Estado».
Carlos III: Cédula de 11 de maio de 1783

23. «Desde que estou neste país paréceme que
o xénero humano está dez séculos atrás. Os
Pirineos son, na miña opinión, as
barreiras do mundo ilustrado, que a
filosofía xamais puido pasar. Os habitantes
destes tristes climas, afundidos nas tebras e
na máis vergonzosa ignorancia, séntense
orgullosos da súa cegueira. A liberdade de
pensar e de obrar parécelles un ben
despreciable; o seu xenio, tan seco como os
seus campos, non produce máis que
embrións informes, e non se eleva senón por
saltos e por xermolos. O pobo, do que a
subsistencia está devorada polos frades,
esmagado baixo o peso inmenso da
superstición e do poder arbitrario,
corrómpese na miseria e na folganza e nin
sequera ten a forza de xemer por iso...».
Conde Creutz: “Carta a Marmontel” (1765), en “Viaxes de
estranxeiros por España e Portugal”
A VISIÓN DOS
ESTRANXEIROS

24. REFORMISMO
AGRARIO
MOTIVACIÓNS
ESTUDOS
PREVIOS
Crecemento demográfico
Necesidade dunha meirande oferta agraria
Aumento da produtividade
Busca de causas
Estancamento da oferta
MEDIDAS
Colonización de novas terras
Liberdade do mercado de cereais
Construción de obras públicas
Reparto de terras comunais
Fonte: Daniel Gómez Valle
Produción agrícola como materia prima industrial
Desequilibrio na estrutura da propiedade
Existencia de mans mortas