1º eso Ciencias Naturais Apuntamentos da Terra como planeta habitado. Funcións dos seres vivos. Adaptacións dos seres vivos ás condicións ambientais

1. Nome e ApelidosNº<br />A vida na Terra<br />Características que convirten á Terra en habitable:<br />A Terra é o único planeta do sistema solar que alberga vida. Desde o espazo vese azul e verde cun pouco de brillo: o azul é auga, o verde os bosques coa súa clorofila e o brillo provén da luz reflectida pola atmosfera que a rodea. A existencia de vida na Terra depende de factores físico-químicos que, ao mesmo tempo, son o resultado da distancia da Terra do Sol e o seu tamaño, o cal determina a súa masa.<br />O noso planeta non está nin lonxe nin cerca do Sol e conxuntamente coas características de rotación, traslación e inclinación do eixo fai que a temperatura media do planeta sexa de 15 ºC, unha Tª axeitada para a vida e que permite que poidamos encontrar auga en estado líquido. <br />A auga é imprescindible para a vida, pois nela realízanse a totalidade das reaccións químicas do noso metabolismo. É tan importante que a súa falta ocasiona a morte ou a falta de vida.<br />Se a Terra fose máis pequena, a súa masa non podería atraer por gravidade a súa atmosfera protectora. A atmosfera deixa pasar a luz visible, coa que se realizan os procesos vitais para os vexetais e, non obstante, atrapa as radiacións de alta enerxía pola súa composición rica nun isótopo do osíxeno (o ozono). A atmosfera é rica en osíxeno, o cal facilita o proceso vital da respiración (común a todos os seres vivos animais e vexetais).<br />A presenza dunha serie de elementos químicos fundamentais: hidróxeno, osíxeno, carbono e nitróxeno que combinados forman as moléculas orgánicas básicas para a vida.<br />Elementos comúns aos seres vivos<br />A unidade de composición<br />Todos o seres vivos están formados por bioelementos.<br />Os biolementos son os elementos químicos que forman parte da materia orgánica. A inmensa maioría dos seres vivos están formados polos mesmos elementos químicos. A Terra componse duns 100 elementos químicos e a vida constitúese nun 96% por catro deles: osíxeno (O), carbono (C), hidróxeno (H) e nitróxeno (N). Aínda que o osíxeno é o elemento maioritario, é o carbono o elemento máis representativo da materia viva pola súa capacidade para combinarse con outros elementos e formar longas e moi variadas cadeas.<br />Todos os seres vivos están formados por biomoléculas<br />As biomoléculas son as combinacións dos bioelementos formando moléculas. As que poden existir fóra e nos seres vivos son as inorgánicas e as que son exclusivas da materia viva son as biomoléculas orgánicas.<br />As biomoléculas ou moléculas orgánicas son exclusivas da materia viva. Son:<br />Azucres ou glícidos que teñen función enerxética, de reserva e de formadores de estruturas;<br />Lípidos, que son os aceites e as graxas con misións fundamentalmente enerxéticas e estruturais<br />Proteínas: longas cadeas formadas por aminoácidos con múltiples e importantísimas funcións como reguladoras, estruturais, defensivas, transportadoras, reserva...<br />Ácidos nucleicos, cadeas longas formadas por nucleótidos que almacenan a información xenética como é o caso do ADN<br />As moléculas inorgánicas<br />Son a auga e os sales minerais.<br />A auga é a molécula maioritaria en todos os seres vivos e de maior importancia. As plantas teñen entre o 60-80% de auga, nos animais pode chegar a supor o 90%. No home é o 70%. É o medio de transporte de substancias, é o medio físico no que se producen as reaccións químicas e mantén a temperatura e as condicións internas dos seres vivos constantes. <br />Os sales minerais ademais de formar parte dos minerais e das rochas, encóntranse en estruturas sólidas (esqueletos, cunchas, cinzas, ósos...).<br />A unidade de organización e funcionamento: a célula.<br />As biomoléculas agrúpanse e forman conxuntos dotados de vida que chamamos células, son as unidades de vida. Estas células realizan unha serie de funcións características en todas e cada unha delas, son as chamadas funcións vitais que van encamiñadas a manter con vida o individuo (nutrición e relación) e a perpetualo (reprodución).<br />A teoría celular<br />Desde que se descubriron as primeiras células no século XVII a técnica e a ciencia da citoloxía avanzou considerablemente. Canto máis avanzaba a técnica máis se coñecía do interior celular. A teoría celular (M.J. Schleiden e T. Schwann, en 1839) postulou que:<br />Todo ser vivo está formado por unha ou moitas células<br />A célula é a estrutura máis pequena que cumpre con todas as funcións vitais<br />Toda célula procede doutra célula por división dela<br />Tipos de células:<br />Existen dous tipos fundamentais de células:<br />A célula procariota, sen núcleo e poucos orgánulos celulares. Un exemplo son as bacterias.<br />A célula eucariota, con núcleo e moitos e variados orgánulos celulares. Entre as células eucariotas podemos encontrar dúas organizacións diferentes: <br />A célula eucariota animal, sen parede celular nin cloroplastos pero con centríolos. <br />A célula eucariota vexetal, con parede vexetal e con cloroplastos.<br />Partes fundamentais da célula eucariota típica :<br />A membrana plasmática, unha envoltura fina que rodea a célula e permite a entrada e saída de substancias e onde se poden encontrar estruturas para o movemento da célula como cilios e flaxelos.<br />Citoplasma, xel onde flotan os orgánulos celulares de funcións diversas e específicas como as mitocondrias (orgánulo que lle dá enerxía á célula) e os ribosomas (orgánulo que sintetiza proteínas) <br />Núcleo, onde encontramos o material xenético, os cromosomas..<br />A célula vexetal ten unha parede grosa que recobre a membrana plasmática. Está formada por celulosa e dálle rixidez e soporte á célula. Todas as células vexetais posúen ademais plastos que son orgánulos que poden acumular substancias diversas. Se estes acumulan clorofila (un pigmento de cor verde imprescindible para facer a fotosíntese) chámase cloroplasto que é un orgánulo exclusivo das células vexetais..<br />As células dun mesmo organismo non teñen porque ser iguais, xa que as células nos organismos complexos se especializan. No home temos células sanguíneas como os glóbulos vermello (transportan osíxeno) ou glóbulos brancos (sistema inmunitario defensivo); neuronas que transmiten o impulso nervioso...etc<br />Un grupo de células iguais forma un tecido que pode formar parte de un órgano. O órganos agrúpanse en sistemas ou aparatos que conforman entre sí un individuo ou organismo pluricelular.<br />As funcións dos seres vivos<br />Todos os seres vivos realizan 3 funcións vitais: nutrición, relación e reproducción.<br />Función de nutrición<br />Existen dúas formas xerais de obtención de substancias nutritivas: a nutrición autótrofa e a heterótrofa.<br />Os organismos autótrofos aliméntanse de substancias inorgánicas do medio como auga e sales que absorben polas raíces e o CO2 que incorporan polas follas. Coa fonte de enerxía da luz solar transfórmanos en alimentos, en materia orgánica propia. É o caso das algas e plantas a través da fotosíntese nos cloroplastos. Hai outros seres cicos autótrofos que non realizan fotosíntese, pero non o s estudaremos.<br />Os organismos heterótrofos son incapaces de fabricar a súa propia materia orgánica a partir da inorgánica e por iso deben alimentarse de outros seres vivos que xa a posúen. <br />Serán herbívoros os que comen plantas ou algas, carnívoros os que se alimentan da carne doutros animais, omnívoros aqueles que comen tanto plantas como animais e saprofitos os que se alimentan de materia orgánica en descomposición (cadáveres de animis, restos de plantas..etc).<br />Poden obter o alimento cazando (depredadores), comendo seres mortos (necrófagos), comendo vexetais (fitófagos), filtrando anacos de seres vivos moi pequenos (detritívoros), descompoñendo seres vivos (saprófagos), ou tomando os zumes dos seres vivos sen matalos (parásitos).<br />Función de reprodución<br />A función de reprodución asegura a perpetuación da vida. Pode ser de dous tipos: asexual e sexual.<br />Na asexual intervén un só individuo que se divide e dá dous seres idénticos a el (bipartición, xemación, esporulación ou rexeneración...). Ex; mofos, os corais, as plantas por esquexe.<br />Na sexual interveñen dous individuos que intercambian o material xenético para dar un individuo novo e distinto.<br />Función de relación:<br />Tras nacer, os seres vivos medran e se relacionan entre eles e co medio no que viven. AO vivir nun medio precisas detectar os cambios que se producen: localizar fontes de alimentos, fuxir de depredadores, buscar unha parella... . Porén, desenvolvéronse os órganos dos sentidos coordinados cun sistema nervioso. <br />Os vexetais tamén son capaces de responder a estímulos, como a busca da luz, abrir ou pechar as flores no día e a noite respectivamente, oi detectar movementos e diferenzas de presión como é no caso dalgunhas acacias e plantas carnívoras.<br />A diversidade dos seres vivos<br />Existe gran diversidade na forma e no tamaño dos seres vivos, desde o nivel de organización celular ata o pluricelular. Isto é porque os seres vivos adáptanse ao medio no que viven, é dicie desenvolven características que melloran a súa oportunidade de sobrevivir e deixar descendencia. Porén, os organismos evolucionan e os que non se adaptan, desaparecen da Terra.<br />Hai desde organismos microscópicos que non alcanzan os 0,2-0,3 mm ata a balea azul de ata 33 m e 150 toneladas de peso. Nos vexetais existe unha árbore, a sequoia xigante, que pode chegar aos 120 metros de altura e no mundo dos fungos, existe unha especie chamada armilaria da cor do mel que chegou a ter un peso de 11 toneladas e ocupaba unha superficie de 600 hectáreas.<br />Os medios acuático e terrestre<br />O medio ambiente é o espazo que sustenta e roda aos seres vivos.<br />A maioría dos seres vivos desenvólvense nun medio terrestre (rodeados de aires) ou acuático (rodeados de auga). En función do medio de onde vivan vai determinar a forma e especies de organismos que van a vivir.<br />A temperatura<br />Os cambios de temperatura son máis drásticos e rápidos no aire que na auga.<br />Todos os seres vivos precisan vivir dentro dun rango de temperatura interna para manter as funcións vitais. En función disto os seres vivos poden ser:<br />Homeotermos: posúen mecanismos internos que regulan a súa temperatura e manteñen esta de xeito constante e independentemente da Tª exterior. Por exemplo aves e mamíferos somos homeotermos.<br />Poiquilotermos: non posúen mecanismos reguladores. A tª do corpo é variable e depende do medio exterior. Por exemplo os peixes, insectos ou réptiles.<br />Adaptacións a Tª<br />Os animais homeotermos desenvolveron capas illantes protectoras: pelo nos mamíferos, plumas nas aves e grosas capas de graxa baixo a pel.<br />Os animais terrestres poiquilotermos pasan o inverno aletargados, escondidos ou restrinxen a súa distribucións aos ambientes máis favorables para eles.<br />As plantas<br />Cando chega o frío as árbores de folla caduca perden as follas nos meses máis fríos. Outras plantas perden todas as partes aéreas quedando soterrando bulbos e rizomas baixo a terra como é o caso de Narcisos, Asphodelus ou xacintos. Outras plantas desaparecen por completo quedando só as sementes como en moitas gramíneas. Putras plantas adoitan formas redondeadas e mestas para evitar que o aire frío conxele a planta.<br />A densidade<br />A auga é unhas 2000 veces máis densa que o aire, afectando á locomoción e movemento dos organismos. Ao ser máis densa pode soster por sí mesma a moitos organismos que viven nela. Un exemplo son as medusas que ao estar formadas por un corpo xelatinoso cunha gran proporción de auga sostéñense sen esforzo na columna de auga. Isto tamén permite que poidan adoitar moitas formas ramificadas e fráxiles como os corais, que no medio terrestre non se sosterían.<br />Tamén permite vivir a organismos moi grandes como as baleas ou luras xigantes, mentres que na Terra o límite o marca o peso que poidan soster.<br />A densidade da auga refrea o avance e locomoción dos organismo, sendo os deprazamentos nos medios acuáticos máis lentos e con adaptacións diferentes:<br />Os peixes teñen forma de “torpedo” que favorece o movemento e é hidrodinámica. <br />Algúns cefalópodos móvense a propulsión soltando un choro de auga. As medusas móvense con contraccións do seu corpo e os peixe pódense mover con movementos da súas aletas.<br />No medio terrestre, o aire é moito menos denso o que permite as aves e insectos poder voar con ás de diferentes tipos e outros animais como reptís e mamíferos desenvolveron extremidades embaixo e a un e outro lado do corpo<br />5.3.A Diversidade na auga:<br />Para poder respirar os peixes desenvolveron branquias que son órganos divididos en finas laminiñas que rematan en “flecos” aumentando así a superficie de contacto coa auga e que están moi vascularizados (gran cantidade de vasos sanguíneos). Estes vasos sanguíneos absorben o osíxeno e desprenden o CO2 , residuo da respiración.<br />As algas para evitar ser arrastradas teñen rizoides e bulbos de fixación. <br />As lapas adhírense facendo efecto “ventosa” ás rochas.<br />As esponxas filtran na auga sen moverse.<br />Os organismos acuáticos poden poñer ovos sen cáscara, xa que non hai tanto perigo de que “casquen” ou se desequen.<br />5.3.B. Diversidade da Terra<br />Na terra os seres vivos teñen que adaptarse aos cambios bruscos de temperatura e estruturas de sostén que lles permita moverse ou sosterse. Os problemas fundamentais son obter e conservar a auga e captar osíxeno da atmosfera<br />As plantas para obter auga fano a través das raíces, que se comunican cuns feixes condutores (xilema e floema) que os comunican co resto das partes da planta. Para desfacerse do exceso de auga e favorecer o intercambio de gases empregan os estomas que son unha aberturas que se atopan nas follas. Outras plantas para conservar a auga desenvolven pelos, recóbrense dunha cera ou incluso modifican as follas en espiñas. Outra posibilidade é perder as follas e acumular a auga no tallo.<br />Algúns animais precisan vivir en zonas húmidas ou preto da auga para manter o corpo húmido como babosas, miñocas ou anfibios (rás, pintafontes, saramántigas). Outros fabrica cubertas protectoras como os caracois. Os réptiles cubriron o corpo con escamas. Os insectos protexen o corpo cun exosesquelete chamado caparazón de quitina. Aves e réptiles poñen ovos con casca endurecida.<br />Para captar o osíxeno do aire os animais desenvolveron aparatos respiratorios internos. Deste xeito os insectos posúen traqueas que son unha rede de finos tubos que percorren o corpo do animal como é no caso dos insectos. En anfibios, réptiles, aves e mamíferos dispoñen de pulmóns.<br />5.3.B.Entre o medio terrestre e o acuático.<br />Hai animais que poden vivir entre a terra e a auga e adquiriron formas para desenvolverse en ambos medios.<br />Hai aves como as alcas, frailecillos, araos, cormoráns, parrulos ou garzas que pasan gran parte do seu tempo na auga, e por iso recobren as plumas cunha capa de cera para que sexan máis illantes e permeables. Moitas destas especies presentan patas palmeadas (con membranas entre as dedas) que empregan como remos na natación.<br />Certos mamíferos adaptáronse tanto ao medio acuático que non poden vivir na terra como golfiños e baleas, os cales son mamíferos que presentan un capa de graxa moi salientable como illante térmico.<br />Outros animais adaptaron a forma do corpo á natación dun xeito especial. As lontras por exemplo posúen un perfil hidrodinámico, membros palmeados, cola longa a xeito de timón e unha pelaxe lisa e bastante impermeable<br />Actividades<br />Que consecuencias favorables para a aparición da vida na Terra se derivan tanto da existencia de atmosfera como da súa composición e características?<br />Pensas que a capacidade desprazarse é unha característica común a todos os seres vivos? Razoa a resposta<br />Que é un bioelemento?<br />Existen moléculas que só están presentes nos seres vivos? Cales son?<br />Que biomoléculas proporcionan enerxía ao organismo? Como se chaman as responsables da reprodución e da herdanza?<br />Explica que é incorrecto na seguinte frase: “ Un elefante é máis grande que un rato, non por ter máis células, senón porque estas son máis grandes”<br />Describe os niveis de organización e a estrutura dunha célula típica.<br />Que tipos de células existen segundo a disposición do material xenético?<br />Que organismos están constituídos por células eucariotas?<br />Enumera dez seres vivos formados por células eucariotas<br />Por que se di que a célula é a unidade estrutural da vida?<br />Que son os organismos autótrofos e heterótrofos?<br />Que órganos son os responsables da incorporación de nutrintes ás plantas?<br />Se sementas un esquexe de xeranio nun testo, ao cabo dun tempo fórmase unha planta. Que tipo de reprodución é?<br />Por que son importantes as funcións de relación e reprodución nos seres vivos?<br />Define coas túas palabras o concepto de adaptación.<br />Que entendemos por animais homeotermos? Pon exemplos de especies.<br />Por que tanto mamíferos como aves poden vivir en zonas moi frías e moi cálidas do planeta?<br />Por que non existen réptiles na Antártida ou no Polo Norte?<br />Nomea adaptacións que presenten árbores de zonas frías para facer fronte ás baixas temperaturas.<br />Unha troita e un rato teñen aproximadamente o mesmo peso, pero o esquelete da troita é moito máis lixeiro co da troita. Sabes a razón?<br />Se os peixes tiveran forma esférica, desprazaríanse mellor pola auga? Por que?<br />Que adaptacións pensas que teñen os percebes e mexillóns para defenderse da ondaxe, as correntes e fortes mareas?<br />Como captan o osíxeno as branquias?<br />Investiga e describe algunhas adaptacións que mostran os peixes a grandes profundidades.<br />Que adaptacións amosan os vexetais de zonas secas para conservar a auga?<br />Como captan o osíxeno os animais terrestres?<br />Por que a miñoca vive sempre en solos húmidos?<br />Os nenúfares son plantas acuáticas. Por que pensas que as súas follas teñen esa forma tan característica?<br />Que característica observámoslle a un cator para facernos pensar que pasa gran parte da sçua vida na auga?<br />