2º eso Ciencias da Natureza Funcións seres vivos: nutrición Apuntamentos do profesor Xacobo de Toro

1. 2ºESO.Tema 9. Características e funcións dos seres vivos. Nutrición
Nome e Apelidos: Nº
1. Caracaterísticas dos seres vivos.
Existen unha serie de características polas cales podemos diferenciar un ser vivo dun ser inerte ou
inanimado como as rochas.
1.1.Todos os seres vivos están formados por biomoléculas
AS biomoléculas son unha unidade de composición. Son os lípidos (aceites e graxas), hidratos de carbono
(como os azucres), proteínas que están formadas por aminoácidos e ácidos nucleicos (como o ADN que
almacenan a información xenética) e as vitaminas.
1.2.Todos están formados por células.
Todos os seres vivos están formados por unidades comúns que chamamos células. Estas realizan todas as
funcións vitais. Grazas aos diferentes descubrimentos achegados por diferentes científicos a partir de que
Robert Hooke observou as primeiras estruturas celulares (observando unha cortiza de sobreira) chegouse
á coñecida “Teoría celular”. Esta di que:
• Todo ser vivo está formado por unha ou máis células.
• A célula é o máis pequeno que ten vida propia: é a unidade anatómica e fisiolóxica do ser vivo.
• Toda célula procede doutra célula preexistente.
• O material hereditario pasa da célula nai ás fillas.
1.3. Todos os seres vivos poden realizar as 3 funcións vitais:.
As funcións vitais son a nutrición, reprodución e relación.
2. A célula: a unidade de organización.
A célula estúdase grazas aos microscopios, xa que polo xeral son moi cativas. O microscopio electrónico
que é moito máis potente co óptico axúdanos dende mediados do século XX a ver moito mellor as
diferentes células e as súas estruturas.
2.1.Seres unicelulares e pluricelulares.
Os seres vivos en función do nº de células que teñen podémolos dividir en dous grandes grupos: ser
unicelulares (unha única célula) ou pluricelulares (dous ou máis células). Por exemplo, as bacterias son
unicelulares, mentres que un rato, unha alga, unha planta, ti mesmo ou unha ave son pluricelulares.
2.2. Tipos de células: eucariotas e procariotas.
A célula procariota é o tipo celular máis sinxelo. Neste tipo de organización celular o ADN (material
xenético) atópase disperso polo citoplasma da célula celular sen estar rodeado de membrana. Só ten
orgánulos de tipo ribosoma. É a estrutura típica das bacterias, pertencentes ao reino moneras: son
unicelulares, autótrofos e heterótrofos.

2. 2ºESO.Tema 9. Características e funcións dos seres vivos. Nutrición
As bacterias poden ter formas diferentes: bacilos (con forma de cápsula medicinal), cocos (de forma
esférica), vibrións (coma bastóns curvados) e espirilos (con forma espiral).
Na célula eucariota o ADN está rodeado por unha membrana (membrana nuclear) e constitúe o núcleo. O
citoplasma é moi variado e rico en orgánulos celulares diferentes. Esta organización posúena os reinos
protoctista, fungi, vexetal e animal.
As células eucariotas podémolas vididir en dous grandes grupos: as células vexetais e as animais. A célula
vexetal presenta unha forma máis regular ou prismática mentres que a célula animal presenta formas moi
variadas e irregulares (ler detidamente o seguinte parágrafo). Os orgánulos tamén son diferentes pois as
vexetais presentan cloroplastos onde se realiza a fotosíntese, parede vexetal ríxida e un gran vacúolo que
ocupa un gran volume citoplasmático. A célula animal non presenta os orgánulos anteriores e si presenta
centríolos que a célula vexetal non ten.
As células dun mesmo organismo non teñen porque ser iguais, xa que as células nos organismos
complexos se especializan. No home temos células sanguíneas como os glóbulos vermello (transportan
osíxeno) ou glóbulos brancos (sistema inmunitario defensivo); neuronas que transmiten o impulso
nervioso...etc
As células dun mesmo organismo tampouco son iguais entre elas, debido a que se especializan
modificando así a súa forma para desempeñar diferentes traballos.
As células especializadas dos seres pluricelulares están organizadas en tecidos. Todos os tecidos teñen
células especializadas en realizar unha función determinada. As distintas variedades de tecidos asócianse
para realizar funcións aínda máis especializadas e complexas: os órganos. Á súa vez, os órganos, que
facilitan unha mesma función, forman un aparello ou sistema.
3. A nutrición
Para a realización de todas as actividades da vida é imprescindible a achega de enerxía. Coa función de
nutrición o organismo vivo obtén a materia e a enerxía que necesita para desenvolver as súas funcións
vitais e renova e conservas as estruturas do seu organismo.
Os alimentos son as substancias que inxiren os seres vivos. Están formados por moléculas e substancias
máis sinxelas orgánicas e inorgánicas (auga, sales, azucres, proteínas, lípidos ou graxas...) e que poden ser
utilizadas polas células, os nutrientes.
A función de nutrición inclúe varios procesos: a captación de nutrientes, a súa transformación, a súa
distribución a todas as células e a eliminación de substancias residuais que se producen como resultado
do uso que se fai dos nutrientes nas células. Isto é común a animais e vexetais. Para iso, o corpo do ser
vivo ten órganos e aparatos especializados na realización destas tarefas: aparato dixestivo, respiratorio,
circulatorio e excretor.
Existen dúas formas xerais de obtención de substancias nutritivas: a nutrición autótrofa e a heterótrofa.
3.1. A nutrición autótrofa.
Os organismos autótrofos aliméntanse de substancias inorgánicas do medio como auga e sales que
absorben polas raíces e o CO2 que incorporan polas follas. No caso das algas e das bacterias autótrofas as

3. 2ºESO.Tema 9. Características e funcións dos seres vivos. Nutrición
substancias inóraganicas tómanas directamente do medio cada unha das células. Nos cloroplastos hai un
pigmento, a clorofila que que capta a enerxía da luz solar. Cos nutrientes, transfórmanos en alimentos, en
materia orgánica propia. É o caso das algas e plantas a través da fotosíntese nos cloroplastos e como
resultado, despréndese osíxeno. Hai outros seres vivos autótrofos como algunhas bacterias
quimiosintéticas que non realizan fotosíntese, pero non os estudaremos.
Unha vez que o vexetal adquiriu a materia orgánica realizando nos cloroplastos das follas (no caso das
plantas) a fotosíntese, debe usar esa materia orgánica para vivir. Os vexetais tamén necesitan enerxía
para crecer, dar flores, repor as follas murchas... Esa enerxía tómana do uso que fan dos azucres e demais
compostos fabricados na fotosíntese. Esa materia orgánica entra nas mitocondrias das células e nelas, coa
presenza de osíxeno, realízase a respiración celular. Isto consistente en tomar materia orgánica e
transformala en enerxía, dióxido de carbono e auga.
Lembra: É un proceso idéntico ao que realizan os animais, salvo que eles toman a materia orgánica
doutros seres vivos: non a fabrican.
Curiosidade: As plantas producen máis osíxeno na fotosíntese do que consomen na respiración celular,
polo que o balance é positivo cara ó osíxeno. A cantidade de CO2 emitido na respiración é moito menor
que o captado pola planta na fotosíntese.
Os organismos fotosintéticos son os produtores de materia orgánica nos ecosistemas, os demais seres
vivos, dependen directa ou indirectamente desa materia orgánica e reciben o nome de consumidores. Así
nos ecosistemas, a materia orgánica xerada na fotosíntese pasa duns seres vivos a outro, no que se
chaman as cadeas tróficas.
3.2. A nutrición heterótrofa
Os organismos heterótrofos son incapaces de fabricar a súa propia materia orgánica a partir da inorgánica
e por iso deben alimentarse de outros seres vivos que xa a posúen incorporando como nutrientes
biomoléculas que precisa o seu organismo.
Serán herbívoros os que comen plantas ou algas, carnívoros os que se alimentan da carne doutros
animais, omnívoros aqueles que comen tanto plantas como animais e saprofitos os que se alimentan de
materia orgánica en descomposición (cadáveres de animis, restos de plantas..etc).
Poden obter o alimento cazando (depredadores), comendo seres mortos (necrófagos), comendo vexetais
(fitófagos), filtrando anacos de seres vivos moi pequenos (detritívoros), descompoñendo seres vivos
(saprófagos), ou tomando os zumes dos seres vivos sen matalos (parásitos).
3.2.1.A incorporación do alimento.
Os seres unicelulares téñeno fácil pois toman directamente do exterior, do medio, as substancias que
necesitan ou outros organismo. Isto é o que fan as amebas mediante a fagocitose.
Nos seres pluricelulares, a cousa complícase. Non poden tomar as substancias do exterior directamente,
moitas delas non terían acceso ao medio externo. Por isto, as células especialízanse en tecidos, estes
asócianse en órganos e estes, á súa vez, en aparatos ou sistemas que realizan funcións específicas dentro
do organismo xeral.

4. 2ºESO.Tema 9. Características e funcións dos seres vivos. Nutrición
Os aparatos que interveñen na función de nutrición dos animais son:
• Aparato dixestivo: que prepara os alimentos e os transforma en nutrientes útiles para as células.
• Aparato respiratorio: toma o osíxeno necesario para a vida celular e expulsa o dióxido de carbono
que leva o sangue tras realizar a célula a respiración celular
• Aparato excretor: elimina do organismo todas as substancias tóxicas que produce a célula no seu
funcionamento.
• Aparato circulatorio: distribúe nutrientes e osíxeno por todas as células do corpo e recolle os
residuos e o dióxido de carbono e lévao aos órganos excretores.
O aparato dixestivo é o encargado da transformación dos alimentos nas súas moléculas, nos seus
compoñentes químicos (nutrientes). Realiza estas transformacións no proceso de dixestión. A maior parte
dos animais teñen un aparato dixestivo formado por:
• Un tubo dixestivo: aberto polos dous extremos, boca para entrada de alimentos e ano para saída
de excrementos.
• Glándulas acompañantes: salivares, fígado e páncreas (en vertebrados) e hepatopáncreas (en
invertebrados).
Na nutrición humana algúns produtos non son dixeribles polo aparato dixestivo (a fibra), non obstante,
forman a dieta básica de moitos animais herbívoros coma a vaca. Neste caso, o estómago está adaptado
en compartimentos que axudan á dixestión desa fibra (celulosa). Teñen catro cámaras: bandullo, retícula,
libro e calleiro. Os animais comen a herba, mastígana e pásana case sen dixerir ao bandullo. Logo, nun
lugar tranquilo rumian o alimento, é dicir, devolven o produto da dixestión á boca de novo e alí mastigan
a herba fermentada no bandullo. Logo xa pasa pola retícula, o libro e o calleiro que terminan a dixestión.
3.2.2.Aparato Respiratorio:
A función do aparato respiratorio é conseguir o osíxeno necesario para a respiración celular e expulsar o
dióxido de carbono que se produce na célula tras o metabolismo. Existen animais que poden intercambiar
gases a través da pel (animais acuáticos ou de ambientes moi húmidos), teñen respiración cutánea
(esponxas, medusas, vermes terrestres...). Outros animais acuáticos respiran a través de expansións
laminares que chamamos branquias (moluscos, crustáceos e peixes). Os animais terrestres, para non
deshidratarse, cobren a súa pel con escamas, pelos, plumas..., e por iso non poden intercambiar gases
pola pel, precisan dun sistema de tráqueas (insectos) ou pulmóns (vertebrados terrestres).
3.2.3. Aparato Excretor:
Cando os nutrientes e o osíxeno chegan ás células, estas utilízano no seu metabolismo, na respiración
celular. Con iso, obteñen a enerxía necesaria para vivir pero, a cambio, producen unha serie de
substancias tóxicas que deben ser eliminadas. Estas substancias son dióxido de carbono e substancias
nitroxenadas. O dióxido de carbono se libera polos pulmóns, pero os produtos nitroxenados débense
eliminar por un aparato específico: o aparato excretor.
Os animais máis sinxelos (celentéreos e esponxas) non teñen aparato excretor, verten os seus restos
directamente á auga, pero o resto dos animais si que o posúen:

5. 2ºESO.Tema 9. Características e funcións dos seres vivos. Nutrición
• Existen nefridios (un par de tubos en cada anel do animal, vermes)
• Glándula verde (pequena glándula cerca das antenas en crustáceos)
• Tubos de Malpighi (tubos que verten o seu contido no interior do tubo dixestivo, en insectos)
• Riles formados por numerosos tubos microscópicos ou nefróns, como é o caso dos animais
vertebrados.
Nos nefróns dos riles fíltrase o sangue, as substancias que son aproveitables, coma a auga, os ións, etc...
reabsórbense e son devoltas ao sangue, e os residuos nitroxenados e o exceso de auga excrétanse en
forma de urina:
• Nos peixes, a urina sae directamente ao exterior.
• En anfibios, réptiles e aves a urina sae dos riles por uns finos condutos, uréteres, que desembocan
xunto co intestino e os condutos do aparato reprodutor, na cloaca.
• Nos mamíferos, os uréteres terminan na vexiga da urina, de onde sae un conduto único, a uretra,
que comunica co exterior independentemente nas femias e xunto co reprodutor nos machos.
3.2.4. Aparato circulatorio:
A función do aparato circulatorio é proporcionarlles a todas as células as substancias nutritivas e o
osíxeno necesario para a respiración celular, así como transportar as sustancias residuais que se producen
tras o metabolismo celular aos lugares de excreción
Os animais inferiores non teñen verdadeiro sistema circulatorio (esponxas ou celentéreos). O resto dos
animais posúe: sangue, corazón e vasos sanguíneos. A circulación pode ser:
• Aberta, onde o sangue non circula pechado en vasos sanguíneos senón que baña as células
directamente (moluscos e artrópodos)
• Pechada, onde o sangue sempre vai encerrado en vasos sanguíneos (anélidos e vertebrados).
Nos vertebrados, os vasos sanguíneos poden ser: arterias (sacan o sangue do corazón cara ao resto do
corpo), veas (meten o sangue no corazón) e capilares (comunican veas con arterias). O corazón presenta
dous tipos de cavidades: aurículas (cavidade que recolle o sangue das veas) e ventrículos (cavidades que
impulsan o sangue fóra do corazón).