ανακαταληψη

1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΚΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ
 Τον ίδιο χρόνο (451), που αποκρούεται η ουννική απειλή στα Καταλαυνικά Πεδία,
συγκαλείται στη Χαλκηδόνα η Δ' Οικουμενική Σύνοδος.
 Έχει προηγηθεί μια άλλη Σύνοδος (Έφεσος 449) από εκπροσώπους του μοναχικού
κλήρου που, με πρόσχημα τη συντριβή των υπολειμμάτων του νεστοριανισμού,
καταδικάζουν όλους τους αντιπάλους τους, αποδίδοντας ταυτόχρονα στο Χριστό
απόλυτη υπεροχή της θεϊκής του φύσης απέναντι στην ανθρώπινη (μονοφυσιτισμός).
(παρθ. βιβλ., σ.14).
 Στη Σύνοδο της Χαλκηδόνας ο μονοφυσιτισμός καταδικάζεται, χωρίς όμως να
εξαφανίζεται ποτέ, και αναγνωρίζονται στο Χριστό ισότιμες και οι δύο φύσεις, η θεία
και η ανθρώπινη.
 Η εγκαθίδρυση της Ορθοδοξίας των δύο φύσεων του Χριστού δίνει τη δυνατότητα
να εισχωρήσει σ' αυτήν και το τμήμα της αριστοκρατίας που ήταν ακόμη
ειδωλολατρικό, αφού πετυχαίνει να καταδικαστούν οι δοξασίες των αδιάλλακτων
μοναχών. Αυτόφέρνει τους μοναχούς στοπλευρότου λαού των ανατολικών επαρχιών
της αυτοκρατορίας, που επηρεάζονται από το μονοφυσιτισμό.
 Τώρα η συγκλητική αριστοκρατία σε σύμπλευση με τον ανώτερο κλήρο είναι έτοιμη να
ξεκινήσει τον αγώνα για την ανάκτηση της Δύσης, όπως ζητούν και οι αριστοκράτες
της, που καταφεύγουν στην Κ/Π, πιεσμένοι από τους βαρβάρους.
 Εντωμεταξύ η Ρώμη λεηλατείται για δεύτερη φορά (455) επί δεκαπέντε μέρες από το
βάνδαλο ηγεμόνα Γιζέριχο. Ο βάρβαρος στρατηγός Οδόακρος αναγνωρίζεται από
τον αυτοκράτορα της Ανατολής, Ζήνωνα, ως κυρίαρχος της Ιταλίας. Λίγα χρόνια
αργότερα, ο Ζήνων, που έχει μεταβληθεί σε υπέρμαχο της ειρηνικής συμβίωσης με τα
βαρβαρικά κράτη της Δύσης, αναθέτει την κατάκτηση της Ιταλίας σ' έναν άλλο
βάρβαρο, τον Θεοδώριχο, ηγέτη των Οστρογότθων.
 Έτσι ιδρύονται στην Ιταλία το Οστρογοτθικό, στην Αφρική το Βανδαλικό και στην
Ισπανία το Βησιγοτθικό βασίλειο.
Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
 Την εποχή που ο αρχαίος κόσμος παρακμάζει, με την εξαφάνιση των πόλεων
ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός (527-565) προσπαθεί να επαναφέρει την αρχαιότητα
συνδυάζοντας παλιές εποχές ακμής της αυτοκρατορίας με το χριστιανισμό.

2. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
 Αναστηλώνει ή αναζωογονεί περισσότερες από εκατό πόλεις, με έργα όμως
στρατιωτικού και εκκλησιαστικού χαρακτήρα. (Προκόπιος, Περί Κτισμάτων)
 Κωδικοποιεί (Ιουστινιάνειος Κώδικας) το ρωμαϊκό δίκαιο του παρελθόντος με
όσες προσαρμογές ήταν απαραίτητες εξαιτίας της επικράτησης του χριστιανισμού:
 Με τις Εισηγήσεις (γνώμες ρωμαίων νομικών) όσο και με τους Πανδέκτες
(εγχειρίδιο για αρχάριους σπουδαστές της Νομικής) η δουλοκτησία γίνεται αποδεκτή,
εφόσον συμβιβάζεται με την επιείκεια και την ελεημοσύνη.
 Οι Νεαρές, νέοι νόμοι, που αφορούν ποικίλα θέματα, γραμμένες στην πλειοψηφία
τους στα ελληνικά αντικατοπτρίζουν το ελληνόφωνο περιβάλλον.
 Στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει την εσωτερική αντιπολίτευση, τη
φιλοειδωλολατρική συγκλητική μειοψηφία, ο Ιουστινιανός κλείνει οριστικά τη
φιλοσοφική σχολή των Αθηνών το 529, καταργώντας έτσι το ιδεολογικό κέντρο
των ειδωλολατρών.
 Στις αρχές της βασιλείας του έρχεται σε ανοιχτή ρήξη με το λαό:
Ο Ιππόδρομος και η "στάση του νίκα"
 Στην Κωνσταντινούπολη, το μόνο μέρος όπου ο λαός μπορούσε να συναθροισθεί
ελεύθερα, ήταν ο Ιππόδρομος. Ο Ιππόδρομος συμβόλιζε τη σχέση αυτοκράτορα και
λαού από την εποχή της res publica, που τώρα όμως κόντευε να ξεχαστεί.
 Το δικαίωμα στο λαό να εκφράζει μαζικά τη γνώμη του στον Ιππόδρομο είχε
παραχωρηθεί από τον Κωνσταντίνο Α'. Όσο όμως περνούσε ο καιρός και μεγάλωνε ο
πληθυσμός της πρωτεύουσας από εξαθλιωμένους επαρχιακούς πληθυσμούς, κυρίως
μετά την παρακμή των επαρχιακών πόλεων, κατά καιρούς, οι συγκεντρώσεις στον
Ιππόδρομο απαγορεύονταν, από τον κίνδυνο ταραχών.
 Ο λαός μπορούσε να εκφράσει τη δυσαρέσκειά του μόνο ενάντια σε πρόσωπα ή
μεθόδους της διοίκησης και όχι προς το καθεστώς, που θεωρούταν αιώνιο.
 Η κύρια αιτία με την οποία ο λαός συγκεντρωνόταν στον Ιππόδρομο ήταν οι
αρματοδρομίες. Αυτές έδιναν την ευκαιρία στο λαό να εκφράσει διαφορετικές
προτιμήσεις και να συμμετέχει σε ανταγωνισμούς ανάμεσα στα μέρη του Ιπποδρόμου.
Η παρακμή της αρχαιότητας
"Την εποχή της ειδωλολατρίας όλες οι πόλεις ανθούσαν, ενώ τώρα
που θριαμβεύει ο χριστιανισμός, οι πιο πολλές από αυτές βρίσκονται
σε πτώση και σε ερήμωση"
επιστολές επισκόπου Κύρρου,Θεοδωρήτου 5ος αι.

3. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
 Τα μέρη του Ιπποδρόμου είχαν ονομασίες από τα χρώματα: Βένετοι (Γαλάζιοι),
Λευκοί, Πράσινοι, Ρούσιοι (Κόκκινοι) και υποστηρίζονταν από τους δήμους, που
ήταν οργανωμένα τμήματα του λαού για τις αρματοδρομίες.
 Οι Πράσινοι ήταν πολυαριθμότεροι, λαϊκότεροι και συμπαθούντες το
μονοφυσιτισμό. Οι Βένετοι ήταν πιο ολιγάριθμοι, αριστοκρατικότεροι και ορθόδοξοι.
 Μια από τις πρώτες πράξεις του Ιουστινιανού, μόλις ανέβηκε στο θρόνο το 527 ήταν η
έκδοση ενός αυστηρότατου διατάγματος που απαγόρευε την αταξίαν σε ολόκληρη την
αυτοκρατορία, από οποιοδήποτε χρώμα του Ιπποδρόμου.
το ιστορικό της εξέγερσης του "νίκα"
Στις 11 Γενάρη του 532, μέρα Κυριακή, οι Πράσινοι ζητούν από τον Ιουστινιανό που
παρευρίσκεται στον Ιππόδρομο να σταματήσουν οι αδικίες και η καταπίεση. Ηένταση είναι τόσο
μεγάλη, ώστεαποτυχαίνουν και οι αυτοκρατορικές απειλές, και οι προσπάθειες των αρχών να
στραφούν οι Βένετοι ενάντια στους Πράσινους . Την επόμενη μέρα οι δήμοι ενώνονται
(ξυνεφρόνησαν) και αποσπούν από τα χέρια του δήμιου μερικούς μελλοθάνατους που έχουν
συλληφθεί σαν "πρωταίτιοι" των ταραχών. Η νίκη αυτή δίνει φτερά στις λαϊκές μάζες που
προχωρούν προς το κέντρο της πόλης καίγοντας και λεηλατώντας δημόσια κτίρια, μεγάλες
εκκλησίες και πολυτελή μέγαρα πλουσίων. Τα πλήθη φωνάζουν τώρα "Νίκα, νίκα".
Προς το βράδυ της δεύτερης μέρας οι πυρκαγιές γενικεύονται στην Κωνσταντινούπολη. Το πρωί
της τρίτης μέρας (13 Γενάρη) ολόκληρη η πρωτεύουσα σχεδόν βρίσκεται στα χέρια του
εξεγερμένου λαού. Οι δήμοι της πρωτεύουσας εκλέγουν έναν ανίκανο αριστοκράτη, τον Υ πάτιο,
ανιψιό του αυτοκράτορα Αναστασίου για αρχηγό τους και για αυτοκράτορα στη θέση του
Ιουστινιανού. Οαυτοκράτορας ύστερα από παρότρυνση της αυτοκράτειρας Θεοδώρας, που με το
θάρρος της φιλοτιμεί και άλλους ενοίκους του Παλατιού, που είχαν πανικοβληθεί, να
παραμείνουν στον Ιερό Παλάτιο, περιμένοντας και τα στρατεύματα για την ενίσχυσή τους.
Την Παρασκευή ο Ιουστινιανός προσκαλεί το λαό και επιχειρεί να τον διασπάσει. Το πρωί του
Σαββάτου,17 Γενάρη, στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης εμφανίζονται στρατεύματα από τις
γειτονικές φρουρές της Θράκης. Όσοι ευγενείς είχαν ταχθεί με το μέρος του λαού τις πρώτες
μέρες, εμφανίζουν τώρα συμπτώματα προδοσίας, με πρώτο τον Υ πάτιο. Η άρχουσα τάξη δεν
άφησε ούτεμια ανέντιμη μέθοδο να μην τη χρησιμοποιήσει ενάντια στα πλήθη: τη διπροσωπία,
την παραπλάνηση, το ψεύδος, τη δωροδοκία, την εξαπάτηση, την προδοσία, τη συκοφαντία.
Το πρωί της Κυριακής, 18 Γενάρη, ο λαός της Κωνσταντινούπολης γέμισε ασφυκτικά τον
Ιππόδρομο, για να στέψει αυτοκράτορα τον Υ πάτιο, χωρίς να ξέρει ότι κατευθυνόταν σε μια
αυτοκρατορική ενέδρα. Ησφαγή ήταν πάρα πολύ εύκολη για τους στρατιώτες που μπόρεσαν να
εξοντώσουν 35.000 κόσμου μέσα σ' έναν Ιππόδρομο 50.000 θέσεων.
Στη σφαγή του λαού διακρίθηκαν οι δοξασμένοι συνεργάτες του Ιουστινιανού,, στρατηγοί
Βελισάριος και Μούνδος, καθώς και ο Ναρσής, ενώ ο Ιωάννης Καππαδόκης και
Τ ριβωνιανός, εμπνευστής της νομικής κωδικοποίησης,που είχαν απομακρυνθεί από τις θέσεις
τους τις πρώτες μέρες της εξέγερσης, για να εκτονωθεί ο λαός, επαν ήλθαν δριμύτεροι μετά από
λίγο καιρό.
Τηλ. Λουγγή, Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας Αθήνα σ. 98-104 (αποσπάσματα)

4. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Η ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ
 Η εξαιρετικά αιματηρή καταστολή της Στάσης του Νίκα δείχνει ότι ο αυτοκράτορας δεν
ήθελε περισπασμούς για όσο καιρό χρειαζόταν να διεκπεραιώσει το κατακτητικό του
έργο στη Δύση. Ως εκφραστής του προγράμματος της ελληνορθόδοξης πια συγκλητικής
αριστοκρατίας (βλ. πιο πάνω) για την ανάκτηση της Δύσης ο Ιουστινιανός έκλεισε
αρχικά ειρήνη (απέραντη ειρήνη) με το βασιλιά βασιλέων Χοσρόη Α' .
 Με πρόσχημα τη δυναστική μεταβολή στο βανδαλικό βασίλειο της Αφρικής ο
Ιουστινιανός βρίσκει την ευκαιρία να επέμβει εκεί στρατιωτικά (533). Ο ένδοξος
στρατηγός του Βελισάριος κερδίζει λαμπρές νίκες, καταλύει το βανδαλικό βασίλειο,
που ενσωματώνεται στην αυτοκρατορία.
 Οι ορθόδοξοι σύμμαχοι του Ιουστινιανού, Φράγκοι, καλούνται να βοηθήσουν στις
κατακτητικές εκστρατείες εναντίον των αρειανικών (αιρετικών) βαρβαρικών βασιλείων
με πρώτο το οστρογοτθικό της Ιταλίας.
 Με παρόμοιο πρόσχημα, όπως με το βανδαλικόβασίλειο, ο Βελισάριος, επωφελούμενος
από τις έριδες ανάμεσα στους Οστρογότθους, βαδίζει προς τη Ρώμη. Για πολύ καιρό
πολιορκείται στη Ρώμη απότους Οστρογότθους, ενώ ταυτόχρονα αποκλείει το πέρασμα
από τη Β. Ιταλία (Μεδιόλανο) στους Φράγκους.
 Με τις περίεργες αυτές κινήσεις του ανησυχεί ο Ιουστινιανός, που στέλνει στην Ιταλία
έναν έμπιστοστρατηγό του, τον ευνούχο Ναρσή. Ο Βελισάριος αρνείται να αποσυρθεί
από το Μεδιόλανο και επιδιώκει να καταλάβει μόνος την πρωτεύουσα των
Οστρογότθων, Ραβέννα. Το κατορθώνει, αλλά κινεί την καχυποψία του Ιουστινιανού,
που τον στέλνει με δυσμενή μετάθεση στην Ανατολή.
 Η κατάκτηση της Ιταλίας θα χρειαζόταν ακόμη πολλά χρόνια να πραγματοποιηθεί,
καθώς η αντίσταση των Οστρογότθων παίρνει ηρωική μορφή, όταν ο βασιλιάς τους
Τοτίλας κηρύσσει αναδασμόγης στα μέρη απ' όπου περνάει ο στρατός του και κατάσχει
κτήματα μεγάλων γαιοκτημόνων και συγκλητικών.
 Τελικά η στρατιά του Ναρσή με σαφείς οδηγίες να προσαρτήσει ολόκληρη την Ιταλία
στην αυτοκρατορία, αδιαφορώντας για τους συμμάχους Φράγκους, παίρνει τη Ρώμη και
την ερειπωμένη πια Ιταλία, μετά από είκοσι χρόνια αιματηρών πολέμων (554).
 Η ανακατάληψη της Ιταλίας, η κατάλυση του βανδαλικού βασιλείου και οι
περιορισμένες ανακτήσεις στο βησιγοτθικό βασίλειο της Ισπανίας επιβεβαίωσαν την
ιδεολογία της ιουστινιάνειας εποχής για μια ρωμαϊκή ορθόδοξη οικουμενικότητα με
κέντρο την Κωνσταντινούπολη.

5. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Η Αγία Σοφία
 Το κυριότερο μνημείο της ιδεολογίας αυτής ήταν η Αγία Σοφία, που άρχισε να χτίζεται
από τον Ιουστινιανό το 532, αμέσως μετά τη Στάση του Νίκα στη θέση της παλιάς
ομώνυμης εκκλησίας, μιας τρίκλιτης βασιλικής που κάηκε στην εξέγερση.
 Στην οικοδόμησή της λέγεται ότι δούλεψαν περισσότερο από 10.000 εργάτες υπό τους
αρχιτέκτονες Ανθέμιο από τις Τράλλεις και Ισίδωρο από τη Μίλητο. Αφιερώθηκε στη
σοφία του Θεού, όπως ο βασιλιάς των Εβραίων, Σολομών είχε αφιερώσει το ναό του στη
σοφία του θεού και λέγεται ότι οΙουστινιανός ισχυρίστηκε ότι νίκησε το Σολομώντα ως
προ το δημιούργημά του.
Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ
Σύμφωνα μετον ιστορικό Προκόπιο,η Αγία Σοφία επήρται, δηλαδή προεξέχει, υπερβάλλει και
κυριαρχεί σεόλα τα κτίσματα της Κωνσταντινούπολης χάρη στις διαστάσεις και το σχήμα της
που, χωρίς αμφιβολία, ήταν ανεπανάληπτα για την εποχή και συμβόλιζαν την απεραντοσύνη της
θεϊκής σοφίας, που συνεπάγεται η απόλυτη οικουμενικότητα. Και στο εσωτερικό και στο
εξωτερικό της, η Αγία Σοφία εκφράζει την οικουμενικότητα.
Τηλ. Λουγγή, Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας Αθήνα σ. 111