Σκελετική Υγεία 2022; 21(2): 59-65.

1. Τόµος 21ος
, Τεύχος 2ο
Απρίλιος-Ιούνιος 2022
Eπίσηµη Έκδοση του Eλληνικού Iδρύµατος Oστεοπόρωσης (EΛ.I.OΣ.)
ISSN
(on
line)
2529-1394.
ISSN
(print)
1109-5857.

2. 59
Σκελετική Υγεία
Η χρήση των κνημοποδικών ναρθήκων στη
σπαστική εγκεφαλική παράλυση
Ευάγγελος Πρέκας
Φυσικοθεραπευτής, Γενικό Νοσοκομείο Βόλου «Αχιλλοπούλειο»
Εισαγωγή
Η εγκεφαλική παράλυση (ΕΠ) αποτελεί την κύ-
ρια αιτία σοβαρής παιδικής αναπηρίας, προσβάλ-
λοντας περίπου 1 στα 500 βρέφη[1]
. Σύμφωνα με
τον πιο πρόσφατο ορισμό, η ΕΠ περιγράφει μία
ομάδα μόνιμων διαταραχών ανάπτυξης της στάσης
και της κίνησης, οι οποίες οφείλονται σε μη προϊ-
ούσες διαταραχές του αναπτυσσόμενου νεογνικού-
βρεφικού εγκεφάλου και προκαλούν περιορισμό
δραστηριότητας και λειτουργικότητας. Οι κινητι-
κές διαταραχές της ΕΠ συχνά συνοδεύονται από
σοβαρά δευτερογενή μυοσκελετικά προβλήματα,
επιληψία και διαταραχές όρασης, ακοής, λόγου,
αίσθησης, αντίληψης, νόησης, επικοινωνίας και
συμπεριφοράς[2]
. Η σπαστική ΕΠ αποτελεί την πιο
συχνή μορφή ΕΠ με ποσοστό εμφάνισης έως και
89%[3]
. Προκαλείται από προγεννητική, περιγεννη-
τική ή μεταγεννητική βλάβη του πυραμιδικού συ-
στήματος, η οποία περιγράφεται και ως σύνδρομο
του ανώτερου κινητικού νευρώνα. Η σπαστική ΕΠ
κλινικά χαρακτηρίζεται από σπαστικότητα (αύξηση
των τονικών μυοτατικών αντανακλαστικών), αυξη-
μένα τενόντια αντανακλαστικά, κλόνο, θετικό αντα-
νακλαστικό Babinski, μυϊκή αδυναμία, εύκολη κό-
πωση, αισθητικά ελλείματα (απτικά, ιδιοδεκτικά, αιθουσαία),
ελλιπή στασικό έλεγχο και κινητικό συντονισμό, μειωμένο
εύρος κίνησης, στερεοτυπία κινήσεων και απουσία εκλεκτι-
κών κινήσεων και δεξιοτήτων[4]
. Παρά τον μη προοδευτικό
χαρακτήρα της εγκεφαλικής βλάβης η κλινική εικόνα του
παιδιού αλλάζει συνεχώς και το μυοσκελετικό σύστημα υφί-
σταται δευτεροπαθείς προσαρμοστικές αλλαγές όπως μυϊκές
συγκάμψεις και οστικές παραμορφώσεις, κατά την διάρκεια
της αναπτυξιακής διαδικασίας[4]
. Η λεπτή και αδρή κινητικό-
τητα του παιδιού μειώνεται ποσοτικά και υστερεί ποιοτικά με
αποτέλεσμα να επηρεάζεται η καθημερινή του ζωή στο σπίτι,
στο σχολείο και στην κοινωνία γενικότερα.
Η σπαστική ΕΠ συνήθως ταξινομείται με βάση την ανα-
τομική κατανομή της στο σώμα. Συγκεκριμένα, αναφέρεται
ως σπαστική τετραπληγία όταν επηρεάζονται και τα τέσσε-
ρα άκρα με ισοδύναμη ή εντονότερη σπαστικότητα στα άνω
άκρα, σπαστική διπληγία όταν επηρεάζονται και τα τέσσερα
άκρα αλλά περισσότερο τα κάτω άκρα και σπαστική ημιπλη-
γία όταν επηρεάζεται η μία πλευρά του σώματος[5]
. Από τα
άτομα με σπαστική εγκεφαλική παράλυση, το 39% εμφανίζει
ημιπληγία, το 38% παρουσιάζει διπληγία, ενώ το 23% έχει
τετραπληγία. Από τα παιδιά με σπαστική τετραπληγία μόνο το
24% περπατάει (με ή χωρίς βοήθημα), ενώ το υπόλοιπο 76%
χρησιμοποιεί αναπηρικό αμαξίδιο. Αντίθετα, το 98% των παι-
Περίληψη
Η εφαρμογή κνημοποδικών ναρθήκων αποτελεί για τους φυσικοθεραπευτές μία συχνή θεραπευτική πρακτική στη
διαχείριση των προβλημάτων της εγκεφαλικής παράλυσης. Σκοπός της εργασίας είναι να περιγράψει τα αποτελέσμα-
τα της χρήσης των κνημοποδικών ναρθήκων σε παιδιά με σπαστική μορφή εγκεφαλικής παράλυσης. Πραγματοποι-
ήθηκε ανασκόπηση της βιβλιογραφίας και αναζήτηση στις διεθνείς βάσεις δεδομένων Cochrane Database, PubMed,
Google Scholar, Medscape, SciELO, Elsevier, SI Web of knowledge και Web of Science. Τα άρθρα που επιλέχθηκαν
είναι δημοσιευμένα από το 2001 μέχρι σήμερα και είναι γραμμένα στην Αγγλική και Ελληνική γλώσσα. Σύμφωνα με
τα κριτήρια συμπεριελήφθησαν 28 δημοσιεύσεις. Στα παιδιά με σπαστική εγκεφαλική παράλυση οι κνημοποδικοί
νάρθηκες βελτιώνουν το εύρος κίνησης της ποδοκνημικής άρθρωσης και του γόνατος, εμποδίζοντας τις συγκάμψεις
και τις παραμορφώσεις. Επίσης, βελτιώνουν παραμέτρους της βάδισης τους και επηρεάζουν θετικά την στάση και
την κινητικότητα της σπονδυλικής τους στήλης. Μειώνουν την σπαστικότητα του γαστροκνημίου και συμβάλουν στην
αύξηση της αδρής τους κινητικότητας και της κοινωνικότητάς τους. Η πολύωρη χρήση τους μακροπρόθεσμα μπορεί
να οδηγήσει σε αδράνεια-μειωμένη μυϊκή λειτουργία των μυών της ποδοκνημικής άρθρωσης, κυρίως του πρόσθιου
κνημιαίου. Οι κνημοποδικοί νάρθηκες συμβάλουν θετικά στη διαχείριση των προβλημάτων της σπαστικής εγκεφα-
λικής παράλυσης και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των παιδιών με αυτή την κινητική διαταραχή.
Λέξεις-κλειδιά
Εγκεφαλική παράλυση, Κνημοποδικοί νάρθηκες, Σπαστικότητα
Tόμος 21ος
, Τεύχος 2ο
, Απρίλιος-Ιούνιος 2022

3. 60
Σκελετική Υγεία
διών με σπαστική διπληγία βαδίζει (με ή χωρίς βο-
ήθημα) και μόνο το 2% καταλήγει σε αναπηρικό
αμαξίδιο[5]
. Σήμερα, η σπαστική διπληγία και τετρα-
πληγία αναφέρονται ως αμφίπλευρη σπαστική ΕΠ
και η ημιπληγία ως μονόπλευρη σπαστική ΕΠ[4]
.
Στα παιδιά με αμφίπλευρη ΕΠ τα πρότυπα στάσης
και βάδισης που συναντάμε είναι: η πραγματική ιπ-
ποποδία (στάση και βάδιση στις μύτες του ποδιού
με εκτεταμένα γόνατα και ισχία), το αναπηδούν βά-
δισμα (ιπποποδία με κάμψη γονάτων και ισχίων), η
φαινομενική ιπποποδία (φυσιολογικός εύρος ραχι-
αίας κάμψης με υπέρμετρη κάμψη ισχίων και γονά-
των) και το έρπον ή καταρρέον (crouch) βάδισμα
(υπέρμετρη ραχιαία κάμψη με υπέρμετρη κάμψη
ισχίων και γονάτων)[6,7]
(Εικόνα 1). Αντίστοιχα, στη
μονόπλευρη σπαστική ΕΠ τα πρότυπα στάσης και
βάδισης που συναντάμε είναι: η βάδιση με πτώση
του άκρου ποδός (στη φάση αιώρησης), η βάδιση
με πραγματική ιπποποδία (με εκτεταμένο ισχίο και
γόνατο σε ουδέτερη θέση ή ανάκυρτο), το αναπη-
δούν βάδισμα με ιπποποδία (με κάμψη γόνατος και
ισχίου) και το αναπηδούν βάδισμα με προσαγωγή
και έσω στροφή ισχίου[6,8]
.
Η εφαρμογή των κνημοποδικών ναρθήκων
(ankle foot orthoses, AFOs) αποτελεί για τους φυ-
σικοθεραπευτές μία συχνή και χρήσιμη θεραπευ-
τική πρακτική στη διαχείριση των προβλημάτων
της σπαστικής ΕΠ, στη στάση και στη βάδιση. Κα-
τασκευάζονται από ειδικό θερμοπλαστικό υλικό,
κατόπιν λήψεως γύψινου προπλάσματος, για τον
έλεγχο της θέσης του ποδιού και της ποδοκνη-
μικής άρθρωσης. Εσωτερικά, περιέχουν μαλακή
επένδυση, πρόσθιους αυτοκόλλητους ιμάντες τύ-
που Velcro, για να σταθεροποιούνται στο πόδι και
φοριούνται με κάλτσες μέσα από το υπόδημα (νάρ-
θηκες έσω υποδήματος)[9]
. Υπάρχουν διάφοροι τύ-
ποι κνημοποδικών ναρθήκων. Οι πιο γνωστοί και
ευρέως κνημοποδικοί νάρθηκες είναι: ο σταθερός
άκαμπτος κνημοποδικός νάρθηκας (standard ή
solid AFO), που εφαρμόζεται όταν οι κινήσεις της
ποδοκνημικής είναι υπερβολικές, ο αρθρωτός
κνημοποδικός νάρθηκας (hinged ή articulated
AFO), που αποτελείται από μηχανικές αρθρώσεις
που προσδίδουν περισσότερο κίνηση στην ποδο-
κνημική, ο δυναμικός κνημοποδικός νάρθηκας
(dynamic AFO), που εφαρμόζεται για σταθερό-
τητα της ποδοκνημικής σε λειτουργική θέση και
προσφέρει περισσότερο κίνηση σε σχέση με τον
σταθερό, ο κνημοποδικός νάρθηκας αντίδρασης
εδάφους (Ground/Floor Reaction AFO-GRAFO),
που χρησιμοποιείται όταν τα παιδιά περπατούν με
υπερβολικά λυγισμένα γόνατα, ο υπερσφύριος
νάρθηκας που χρησιμοποιείται σε παιδιά που χρει-
άζονται διόρθωση και έλεγχο της βλαισοπλατυπο-
δίας (πρηνισμός) ή ραιβοποδίας (υπτιασμός) και ο
υποσφύριος νάρθηκας που χρησιμοποιείται κυρί-
ως σε παιδιά με υποτονία και αταξία[9]
(Εικόνα 2).
Ο φυσικοθεραπευτής αξιολογώντας τις λειτουρ-
γικές ανάγκες του παιδιού με ΕΠ και πώς αυτές
μπορούν να αντιμετωπισθούν με τη χρήση των κνημοπο-
δικών ναρθήκων, συνεργάζεται με τους ιατρούς (φυσίατρο,
ορθοπεδικό, παιδονευρολόγο) και επιλέγουν τον νάρθηκα
που εξυπηρετεί τις εξατομικευμένες του ανάγκες. Οι συνήθεις
δοκιμασίες (εργαλεία) που χρησιμοποιεί ο φυσικοθεραπευ-
τής για να αξιολογήσει την αδρή κινητικότητα και τη βάδιση
των παιδιών με ΕΠ είναι: το Gross Motor Function Measure
(GMFM), η δοκιμασία Timed Up & Go Test, η δοκιμασία 6
Minute Walk Test, η μέτρηση του δυναμικού και παθητικού
εύρους κίνησης (ROM) των αρθρώσεων που συμμετέχουν
στη βάδιση και ο αναλυτής βάδισης[10-13]
.
Εικόνα 1. Πρότυπα στάσης και βάδισης στην αμφίπλευρη σπαστική
εγκεφαλική παράλυση[29]
.
Εικόνα 2. Κνημοποδικοί νάρθηκες: Α: Σταθερός, Β: Αρθρωτός,
Γ: Δυναμικός, Δ: Αντίδρασης Εδάφους, Ε: Υπερσφύριος, ΣΤ: Υπο-
σφύριος[30]
.

4. 61
Σκελετική Υγεία
Σκοπός
Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να περι-
γράψει τα αποτελέσματα της χρήσης των κνημο-
ποδικών ναρθήκων, στη στάση στη βάδιση και
συνολικά στην αδρή κινητικότητα των παιδιών με
σπαστική ΕΠ.
Υλικό και Μέθοδος
Πραγματοποιήθηκε ανασκόπηση της βιβλιογρα-
φίας και αναζήτηση στις διεθνείς βάσεις δεδομένων:
Cochrane Database, PubMed, Google Scholar,
Medscape, SciELO, Elsevier, SI Web of knowledge
και Web of Science. Χρησιμοποιήθηκαν λέξεις
κλειδιά τόσο στην ελληνική όσο και στην αγγλι-
κή γλώσσα. Η αναζήτηση αφορούσε λέξεις κλειδιά
και συνδυασμό αυτών όπως: εγκεφαλική παράλυ-
ση, κνημοποδικοί νάρθηκες, ορθωτικά μέσα στην
εγκεφαλική παράλυση, κνημοποδικοί νάρθηκες
στην εγκεφαλική παράλυση, είδη κνημοποδικών
ναρθήκων, χρήση-επίδραση των κνημοποδικών
ναρθήκων στην εγκεφαλική παράλυση, παρέμβα-
ση των κνημοποδικών ναρθήκων στην εγκεφαλική
παράλυση, κνημοποδικοί νάρθηκες στην φυσικο-
θεραπεία.
Τα κριτήρια επιλογής των άρθρων είναι:
•
Τα άρθρα να αφορούν τυχαιοποιημένες ελεγχό-
μενες έρευνες και συστηματικές ανασκοπήσεις
•
Τα ερευνητικά άρθρα να είναι δημοσιευμένα
μετά το 2000
•
Οι ανασκοπικές έρευνες να είναι δημοσιευμένες
την τελευταία δεκαετία
•
Το πλήρες κείμενο των άρθρων να είναι διαθέσι-
μο
•
Τα άρθρα να αφορούν αποκλειστικά παιδιά με
ΕΠ
•
Η γλώσσα δημοσίευσης των άρθρων να είναι η
ελληνική και η αγγλική.
Τα κριτήρια αποκλεισμού των άρθρων είναι:
•
Τα ερευνητικά άρθρα να είναι δημοσιευμένα
πριν το 2000
•
Οι ανασκοπικές έρευνες να είναι δημοσιευμένες
πριν την τελευταία δεκαετία
•
Το πλήρες κείμενο των άρθρων να μην είναι δι-
αθέσιμο
•
Τα άρθρα να αφορούν παιδιά με άλλες κινητικές
διαταραχές
•
Η γλώσσα δημοσίευσης των άρθρων να είναι σε
οποιαδήποτε γλώσσα πλην της ελληνικής και
της αγγλικής.
Αποτελέσματα
Από την σχετική αναζήτηση προέκυψαν 104 άρ-
θρα. Μετά την ανάγνωση του τίτλου των άρθρων
απορρίφθηκαν 30. Παρέμειναν 74 άρθρα από τα
οποία επιλέχθηκαν 52 μετά από την ολοκληρωμέ-
νη ανάγνωση τους. Τελικά, επιλέχθηκαν 28 άρθρα
με βάση τη βιβλιογραφία τους (Διάγραμμα 1). Τα
άρθρα είναι δημοσιευμένα από το 2001 μέχρι σή-
μερα. Τα 16 αφορούν τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες έρευνες
και τα υπόλοιπα 12 συστηματικές ανασκοπήσεις.
Ειδικότερα, η ανασκόπηση των Ricardo et al.[14]
, μελετά
10 έρευνες που αφορούν την επίδραση των κνημοποδικών
ναρθήκων σε παιδιά με αμφίπλευρη σπαστική ΕΠ. Στα συ-
μπεράσματά τους υποστηρίζουν, ότι η χρήση τους βελτιώνει
την ταχύτητα βάδισης, το ρυθμό βάδισης, το μήκος βήμα-
τος, το κόστος ενέργειας που απαιτείται για αυτή και το εύ-
ρος κίνησης της ποδοκνημικής άρθρωσης και του γόνατος.
Επιπλέον, βελτιώνει την αδρή τους κινητικότητα και αυξά-
νει την λειτουργικότητά τους. Ομοίως, η ανασκόπηση των
Aboutorabi et al.[15]
, μελετά 17 έρευνες που αφορούν την
επίδραση των κνημοποδικών ναρθήκων σε παιδιά με αμφί-
πλευρη και μονόπλευρη σπαστική ΕΠ. Στα συμπεράσματά
τους υποστηρίζουν, ότι η χρήση τους και στις δύο περιπτώ-
σεις βελτιώνει την ταχύτητα βάδισης, το μήκος βήματος και
το κόστος ενέργειας που απαιτείται για αυτή. Επίσης, η ανα-
σκόπηση των Betancourt et al.[16]
, μελετά 17 έρευνες, που
αφορούν την επίδραση των κνημοποδικών ναρθήκων στο
μήκος βήματος της βάδισης και στην κινητικότητα της ποδο-
κνημικής άρθρωσης σε παιδιά με σπαστική ΕΠ. Με βάση τα
συγκεντρωτικά αποτελέσματα των ερευνών αυτών υποστη-
Διάγραμμα 1. Απεικόνιση των βημάτων της ανασκόπησης της βι-
βλιογραφίας.

5. 62
Σκελετική Υγεία
ρίζουν, ότι η χρήση των κνημοποδικών ναρθήκων
βελτιώνει το μήκος βήματος 0,05 m και την κίνηση
της ποδοκνημικής 8,62 μοίρες. Οι τιμές αυτές απο-
τελούν τον μέσο όρο μεταξύ των αποτελεσμάτων
των ερευνών της ανασκόπησης. Αντίθετα, η ανα-
σκόπηση των Eddison Chockalingam[17]
, μελετά
συνολικά 153 έρευνες που αφορούν την επίδρα-
ση των κνημοποδικών ναρθήκων στη βάδιση των
παιδιών με ΕΠ, στην πλειονότητά τους σπαστικής
μορφής. Στα συμπεράσματά τους αναφέρουν ότι
όλες οι έρευνες υποστηρίζουν την θετική επίδρα-
ση των κνημοποδικών ναρθήκων στην βάδιση.
Υπογραμμίζουν όμως, ότι ελάχιστες από αυτές (15
έρευνες) ήταν επαρκώς σχεδιασμένες, είχαν ενι-
σχυμένα ερευνητικά πρωτόκολλα, ελάχιστους πε-
ριορισμούς και πληρούσαν τα κριτήρια για σαφή
επιστημονικά συμπεράσματα.
Η έρευνα των Wingstrand et al.[18]
, αναλύει τις
ενδείξεις και την αποτελεσματικότητα των κνημο-
ποδικών ναρθήκων, σε σχέση με την ηλικία και
το επίπεδο της αδρής κινητικότητας των παιδιών
με ΕΠ. Το δείγμα της έρευνας αποτελούσαν 2200
παιδιά (ηλικίας 1-19 ετών), του εθνικού σουηδικού
προγράμματος καταγραφής και παρακολούθησης
παιδιών με ΕΠ. Οι ερευνητές, συγκρίνοντας τα δε-
δομένα-στοιχεία μεταξύ 2011 και 2012 διαπίστω-
σαν ότι: σε 1127 (51%) παιδιά σπαστικής ΕΠ χρη-
σιμοποιήθηκαν κνημοποδικοί νάρθηκες. Η χρήση
των κνημοποδικών ναρθήκων ήταν υψηλότερη σε
παιδιά ηλικίας 5 ετών (67%) και πιο συχνή σε χαμη-
λά επίπεδα λειτουργικότητας CMFCS (Gross Motor
Function Classification System) IV-V (70%). Το
73% των παιδιών μετά τη χρήση τους, βελτίωσαν
τη λειτουργικότητά τους, με βάση το CMFCS και το
70% βελτίωσε το εύρος κίνησης της ποδοκνημικής
τους άρθρωσης. Η έρευνα των Ries et al.[19]
, μελέ-
τησε την αποτελεσματικότητα των κνημοποδικών
ναρθήκων, στη βάδιση παιδιών με αμφίπλευρη
ΕΠ. Στην έρευνα πήραν μέρος 378 παιδιά (μέσος
όρος 9,8 έτη). Τα παιδιά ανάλογα με τις ανάγκες
τους περπάτησαν σε αναλυτή βάδισης με σταθερό
κνημοποδικό νάρθηκα, αρθρωτό, κνημοποδικό
νάρθηκα με την προσθήκη οπίσθιου ελατηρίου και
ξυπόλητα. Τα αποτελέσματα έδειξαν, ότι η βάδιση
των παιδιών με τη χρήση των κνημοποδικών ναρ-
θήκων, παρουσίασε σημαντική βελτίωση P.001
στο μήκος βήματος, στην ταχύτητα και στο δείκτη
απόκλισης βάδισης (Gait Deviation Index-GDI), σε
σχέση με την ξυπόλυτη βάδιση.
Σε μία παρόμοια έρευνα οι Melanda et al.[20]
,
μελέτησαν την αποτελεσματικότητα των κνημο-
ποδικών ναρθήκων, στη βάδιση παιδιών με σπα-
στική αμφίπλευρη ΕΠ. Στην έρευνα πήραν μέρος
24 παιδιά (μέσος όρος 11 έτη). Τα παιδιά περπά-
τησαν σε αναλυτή βάδισης με σταθερό, αρθρωτό
κνημοποδικό νάρθηκα (ανάλογα με τις ανάγκες
τους) και ξυπόλητα. Τα αποτελέσματα-δεδομένα
που συλλέχθηκαν μετά από 2 μήνες έδειξαν, ότι η
βάδιση των παιδιών με τη χρήση των κνημοποδι-
κών ναρθήκων, παρουσίασε αύξηση στην ταχύτη-
τα p0,001 και μείωση του ρυθμού της p0,05 σε σχέση με
την ξυπόλυτη βάδιση. Επίσης, αυξήθηκε το μήκος βήματος
και βελτιώθηκε ο δείκτης απόκλισης βάδισης (GDI). Η έρευ-
να των Kerkum et al.[21]
, μελετά σε παιδιά με σπαστική ΕΠ,
την αποτελεσματικότητα των σταθερών και αρθρωτών κνη-
μοποδικών ναρθήκων, στην κίνηση του γόνατος κατά την
βάδιση και στο ενεργειακό κόστος που απαιτείτε για αυτή.
Στην έρευνα πήραν μέρος 15 παιδιά (μέσος όρος 10 έτη). Τα
παιδιά περπάτησαν σε αναλυτή βάδισης 6 λεπτά με σταθε-
ρό, αρθρωτό κνημοποδικό νάρθηκα και με παπούτσια. Στο
τέλος της δοκιμασίας πραγματοποιήθηκε ανάλυση αερίων
αναπνοής. Τα αποτελέσματα-δεδομένα που συλλέχθηκαν
έδειξαν, ότι η χρήση των δύο ναρθήκων βελτίωσε το κόστος
ενέργειας και την κίνηση του γόνατος p0,05, σε σχέση με
το βάδισμα με παπούτσια. Δεν υπήρχαν σημαντικές διαφο-
ρές στα αποτελέσματα μεταξύ της βάδισης των παιδιών με τα
δύο είδη ναρθήκων, εκτός από το εύρος κίνησης της ποδο-
κνημικής άρθρωσης, που ήταν μεγαλύτερο με τη χρήση του
αρθρωτού νάρθηκα. Οι ερευνητές στα συμπεράσματά τους
επισημαίνουν, ότι η βελτίωση του ενεργειακού κόστους της
βάδισης, οφείλεται στη θετική επίδραση που έχουν οι δύο
νάρθηκες στην κίνηση του γόνατος και όχι στην επίδρασή
τους στη φάση προώθησης της βάδισης, που φαίνεται να
υστερεί ο σταθερός νάρθηκας σε σχέση με τον αρθρωτό.
Η έρευνα των Liu et al.[22]
, μελετά την μακροπρόθεσμη
αποτελεσματικότητα των διαφόρων ειδών κνημοποδικών
ναρθήκων στη βάδιση παιδιών με ΕΠ, σε σχέση με το ξυ-
πόλητο βάδισμα. Στο δείγμα της έρευνας πήραν μέρος 23
παιδιά. Μέσος όρος ήταν τα 10,5 έτη, 16 παιδιά είχαν αμφί-
πλευρη σπαστική ΕΠ και 7 μονόπλευρή. Ανάλογα με τις ανά-
γκες τους, στα παιδιά τοποθετήθηκαν 3 είδη κνημοποδικών
ναρθήκων: σταθερός, αρθρωτός και υπερσφύριος. Η βάδιση
των παιδιών αναλύθηκε για 6 βήματα, μέσω ενός ηλεκτρο-
μαγνητικού συστήματος ανίχνευσης της κίνησης, με ειδικούς
ηλεκτρομαγνητικούς δείκτες που υπήρχαν πάνω στους νάρ-
θηκες. Τα παιδιά αρχικά βάδισαν ξυπόλυτα και μετά με τους
νάρθηκες για τους οποίους είχαν επιλεχθεί. Η ανάλυση της
βάδισης επαναλήφθηκε μετά από 18 μήνες (follow-up). Τα
αποτελέσματα έδειξαν βελτίωση στην κίνηση της ποδοκνη-
μικής και συνολικά του ποδιού, στη βάδιση με όλους τους
τύπους ναρθήκων, σε σχέση με το ξυπόλυτο βάδισμα. Τα
καλύτερα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα τα είχαν τα παιδιά
με σταθερό κνημοποδικό νάρθηκα, με μείωση της ραχιαίας
κάμψης στο έρπον ή καταρρέον βάδισμα P=.008, αυξημένη
εκτροπή στο μέσο τμήμα του ποδιού (midfoot) Ρ.008 και
μείωση του εύρος κίνησης στο μπροστινό μέρος του ποδιού
(forefoot) Ρ.008. Στην έρευνα επισημαίνεται ότι ο σταθερός
κνημοποδικός νάρθηκας μειώνει την κίνηση του μπροστινού
τμήματος του ποδιού και πιθανόν να δρα αρνητικά στην κίνη-
ση στο μέσο τμήμα του ποδιού (φάση προώθησης της βάδι-
σης). Παρ’ όλα αυτά, παρέχει την καλύτερη σταθεροποίηση
στην ποδοκνημική άρθρωση και αποτρέπει μακροπρόθεσμα
τις περαιτέρω παραμορφώσεις περισσότερο από τους δύο
άλλους νάρθηκες.
Σε μία διαφορετική έρευνα των Unes et al.[23]
, μελετήθη-
κε σε παιδιά με σπαστική ΕΠ, η συσχέτιση μεταξύ του χρό-
νου χρήσης των κνημοποδικών ναρθήκων, με το επίπεδο
της αδρής τους κινητικότητας, την ποιότητα ζωής τους, την
κοινωνικότητα τους και τις δομικές αλλαγές που συμβαί-
νουν στα πόδια τους μετά την χρήση τους. Στην έρευνα πή-

6. 63
Σκελετική Υγεία
ραν μέρος 80 παιδιά με σπαστική ΕΠ (μέσος όρος
7,3 έτη) και λειτουργικού επιπέδου σύμφωνα με
την ταξινόμηση GMFCS I-III. Δημιουργήθηκαν δύο
ισάριθμές ομάδες. Στη μία ομάδα τοποθετήθηκαν
κνημοποδικοί νάρθηκες για 6-12 ώρες και στην
άλλη ομάδα για 12-24 ώρες. Οι δοκιμασίες και τα
εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν πριν και μετά την
εφαρμογή των ναρθήκων ήταν: η μέτρηση της ρα-
χιαίας κάμψης της ποδοκνημικής με το γωνιόμετρο
(DA), η μέτρηση της σπαστικότητας του γαστροκνη-
μίου με το Modified Ashworth Scale (MAS), η μέ-
τρηση της αδρής κινητικότητας με το Gross Motor
Function Measurement (GMFM) και το Pediatric
Balance Scale (PBS), η μέτρηση της ποιότητας ζωής
με το Pediatric Quality of Life Inventory (PedsQL)
και η γονική ικανοποίηση με το Visual Analog
Scale (VAS). Μεταξύ των ομάδων δεν βρέθηκαν δι-
αφορές μεταξύ του DA, MAS, GMFM, PBS. Αντίθε-
τα, στο PedsQL και στο VAS, η ομάδα των παιδιών
που φόρεσε τους κνημοποδικός νάρθηκες για 6-12
ώρες υπερείχε (P0,001). Στα συμπεράσματά της η
έρευνα καταλήγει, ότι ο χρόνος χρήσης των κνη-
μοποδικών ναρθήκων στη σπαστική ΕΠ, φαίνεται
να εξαρτάται μάλλον από τη δραστηριότητα και το
επίπεδο συμμετοχής του παιδιού στην κοινωνική
του ζωή και όχι από το επίπεδο της αδρής του κινη-
τικότητας και τις δομικές αλλαγές που πιθανόν να επιφέρουν
στο σώμα τους οι κνημοποδικοί νάρθηκες. Επίσης, ο παρα-
τεταμένος χρόνος χρήσης των κνημοποδικών ναρθήκων συ-
σχετίζεται αρνητικά με τη γονική ικανοποίηση.
Η έρευνα των Zhao et al.[24]
, μελετά την αποτελεσματικότη-
τα της χρήσης των αρθρωτών κνημοποδικών ναρθήκων κατά
τη διάρκεια όλης της ημέρας, έναντι της αποτελεσματικότη-
τάς της χρήση τους όλη την ημέρα και την νύχτα αντίστοιχα.
Στην έρευνα πήραν μέρος 112 παιδιά (μέσος όρος 2 έτη), με
αμφίπλευρη σπαστική ΕΠ επιπέδου GMFCS I,II. Τα παιδιά χω-
ρίστηκαν σε δύο ισάριθμες ομάδες. Η μία ομάδα φορούσε
αρθρωτό κνημοποδικό νάρθηκα καθ’ όλη τη διάρκεια της
ημέρας και η άλλη ομάδα καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας
και της νύχτας. Τα εργαλεία της έρευνας ήταν: το γωνιόμετρο
για την μέτρηση του παθητικού εύρους της ποδοκνημικής
άρθρωσης, το GMFM για την αξιολόγηση της αδρής κινητι-
κότητας και το ηλεκτρομυογράφημα για την αξιολόγηση της
λειτουργίας του γαστροκνήμιου και του πρόσθιου κνημιαίου
μυ. Οι μετρήσεις των δοκιμασιών πραγματοποιήθηκαν στην
αρχή και μετά από 8 εβδομάδες. Τα αποτελέσματα που συλ-
λέχθηκαν έδειξαν και στις δύο ομάδες βελτίωση του εύρους
κίνησης της ποδοκνημικής άρθρωσης P0,05. Ωστόσο, με-
ταξύ των δύο ομάδων η ομάδα που φορούσε το νάρθηκα
μόνο την ημέρα παρουσίασε καλύτερα αποτελέσματα στο
GMFM P0,01. Το ηλεκτρομυογράφημα παρουσίασε διαφο-
ρετικά αποτελέσματα, καθώς η χρήση κνημοποδικών ναρ-
Δραστηριότητα γαστροκνημίου
Διαφορές βάδισης Φάση Στήριξης Φάση αιώρησης
Μετάβαση από φάση
στήριξης στη φάση
αιώρησης
Μετάβαση από φάση
αιώρησης στη φάση
στήριξης
AOFf
- Barefoot
AOFf
: Μειωμένη δρα-
στηριότητα 6-23% του
κύκλου βάδισης
AOFf
: Αυξημένη δρα-
στηριότητα 88-95% του
κύκλου βάδισης
AOFf
: Αυξημένη δρα-
στηριότητα 44-66% του
κύκλου βάδισης
AOFc
- Barefoot
AOFc
: Μειωμένη δρα-
στηριότητα 4-20 % του
κύκλου βάδισης
AOFc
– AOFf
AOFc
: αυξημένη δρα-
στηριότητα 13-25 %
του κύκλου βάδισης
AOFc
: μειωμένη δρα-
στηριότητα 48-57%
του 4% του κύκλου
βάδισης
AOFc
: μειωμένη
δραστηριότητα 85%
του 4% του κύκλου
βάδισης
Δραστηριότητα πρόσθιου κνημιαίου
AOFf
- Barefoot
AOFf
: Μειωμένη δρα-
στηριότητα 17-23% του
κύκλου βάδισης
AOFf
: Μειωμένη δρα-
στηριότητα 73-81% του
κύκλου βάδισης
AOFc
- Barefoot
AOFc
: Μειωμένη δρα-
στηριότητα 5-27 % του
κύκλου βάδισης
AOFc
: Μειωμένη δρα-
στηριότητα 65-86 %
του κύκλου βάδισης
AOFc
– AOFf
AOFc
: μειωμένη δρα-
στηριότητα 20-24 %
του κύκλου βάδισης
AOFc
: μειωμένη
δραστηριότητα 95%
του 9% του κύκλου
βάδισης
AOFf
: Κλασικός αρθρωτός κνημοποδικός νάρθηκας, AOFc
: Προσαρμοσμένος αρθρωτός κνημοποδικός νάρθηκας,
Barefoot: ξυπόλυτο βάδισμα.
Πίνακας 1. Τα αποτελέσματα της έρευνας των Lindskov et al.[25]
.

7. 64
Σκελετική Υγεία
θήκων και στις δύο ομάδες επηρέασε αρνητικά τη
μυϊκή δραστηριότητα. Στην ομάδα ημέρας το root
mean square (RMS) του γαστροκνήμιου μειώθηκε
P0,05, ενώ στην άλλη ομάδα το root mean square
(RMS) του γαστροκνημίου και πρόσθιου κνημιαίου
μειώθηκε P0,05 και P0,001 αντίστοιχα.
Η έρευνα των Lindskov et al.[25]
, μελετά σε παιδιά
με μονόπλευρη σπαστική ΕΠ, τη μυϊκή δραστηριό-
τητα του γαστροκνημίου και πρόσθιου κνημιαίου
μυ στη βάδιση, μετά την εφαρμογή δύο διαφο-
ρετικών αρθρωτών κνημοποδικών ναρθήκων. Οι
νάρθηκες της έρευνας είναι ο κλασικός αρθρωτός
κνημοποδικός νάρθηκας και ο προσαρμοσμένος
αρθρωτός κνημοποδικός νάρθηκας με ανύψω-
ση δαχτύλων και ειδική υποστήριξη με επίθεμα
στα μετατάρσια εσωτερικά και ιμάντα εξωτερικά.
Στην έρευνα πήραν μέρος 17 παιδιά (μέσος όρος
8,4 έτη). Η δραστηριότητα του γαστροκνημίου και
πρόσθιου κνημιαίου μυ των παιδιών αναλύθη-
κε με ηλεκτρομυογράφημα σε ειδική πλατφόρμα
ανάλυσης βάδισης. Τα παιδιά περπάτησαν 8 μέτρα
με ταχύτητα στην ειδική πλατφόρμα βάδισης με
τους δύο διαφορετικούς αρθρωτούς νάρθηκες και
ξυπόλυτα. Μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν στην
αρχή και στο τέλος των δοκιμασιών. Τα αποτελέ-
σματα έδειξαν ότι στη μονόπλευρη σπαστική ΕΠ
και οι δύο αρθρωτοί κνημοποδικοί νάρθηκες μπο-
ρούν να μετριάσουν τη σπαστικότητα του γαστρο-
κνημίου, αλλά φαίνεται να αδρανοποιούν τη μυϊκή
λειτουργία του πρόσθιου κνημιαίου, σε σχέση με
το ξυπόλυτο βάδισμα. Ανάμεσα στους δύο νάρθη-
κες ο κλασικός αρθρωτός κνημοποδικός νάρθηκας
(χωρίς τις προσαρμογές), έχει καλύτερα αποτελέ-
σματα και επιτρέπει τους δύο μύες να λειτουργούν
καλύτερα στη βάδιση (Πίνακας 1).
Σε μία διαφορετική έρευνα οι Swinnen et al.[26]
,
μελετούν την αποτελεσματικότητα των σταθερών
κνημοποδικών ναρθήκων στην κινητικότητα της
λεκάνης, του θώρακα και συνολικά της σπονδυ-
λικής στήλης, σε παιδιά με αμφίπλευρη σπαστική
ΕΠ. Στην έρευνα πήραν μέρος 15 παιδιά (μέσος
όρος 8 έτη), επιπέδου αδρής κινητικότητας σύμ-
φωνα με το GMFCS I,II. Τα παιδιά περπάτησαν
σε ειδική πλατφόρμα (με τρισδιάστατο σύστημα
ανάλυσης κίνησης) 10 μέτρα γρήγορη βάδιση, με
κνημοποδικό νάρθηκα και ξυπόλητα. Η μέτρηση
των κινήσεων της λεκάνης, του θώρακα και της
σπονδυλικής στήλης συνολικά, πραγματοποιήθη-
κε πριν και μετά τη δοκιμασία. Τα αποτελέσματα
δεν έδειξαν σημαντική διαφορά στην κίνηση της
λεκάνης μεταξύ των δύο περιπτώσεων. Αντίθετα,
στη βάδιση με τον σταθερό κνημοποδικό νάρθηκα
(σε σχέση με το ξυπόλυτο βάδισμα) η κίνηση του
θώρακα και της σπονδυλικής στήλης βελτιώθηκε
σημαντικά. Συγκεκριμένα, στο θώρακα η κάμψη/
έκταση p=0.099, η πλάγια κάμψη p=0.069 και η
στροφή p=0.069. Η σπονδυλική στήλη συνολικά
παρουσίασε βελτίωση ιδιαίτερα στην πλάγια κάμ-
ψη p=0.069. Οι ερευνητές Wang et al.[27]
, μελετούν
την αποτελεσματικότητα του αρθρωτού κνημοπο-
δικού νάρθηκα και του κνημοποδικού νάρθηκα αντίδρασης
εδάφους, στην αμφίπλευρη σπαστική ΕΠ. Η δεξιότητα Sit-to-
Stand, δηλαδή η κίνηση από καθιστή στην όρθια θέση και
η σταθερότητα της όρθιας θέσης αποτελούν τις δοκιμασίες
αυτής της έρευνας. Στην έρευνα πήραν μέρος 9 παιδιά, ηλι-
κίας 5-17 ετών και επιπέδου αδρής κινητικότητας σύμφωνα
με το GMFCS II III. Στα παιδιά τοποθετήθηκαν οι νάρθηκες
για έξι εβδομάδες. Μία πλατφόρμα τρισδιάστατης ανάλυσης
της κίνησης, αποτέλεσε το εργαλείο αυτής της έρευνας. Με-
τρήσεις των δοκιμασιών πραγματοποιήθηκαν στην αρχή και
στο τέλος της εφαρμογής των κνημοποδικών ναρθήκων. Τα
αποτελέσματα έδειξαν ότι και οι δύο νάρθηκες έχουν την
ίδια επίδραση στη σταθερότητα της όρθιας στάσης σε παι-
διά με αμφίπλευρη σπαστική ΕΠ. Αντίθετα, ο κνημοποδικός
νάρθηκας αντίδρασης εδάφους, σε σχέση με τον αρθρωτό
κνημοποδικό νάρθηκα παρουσίασε καλύτερα αποτελέσματα
(p=0,018) στη δεξιότητα Sit-to-Stand, παρέχοντας σημαντικό
πλεονέκτημα κυρίως στην αρχή της κίνησης.
Τέλος, οι ερευνητές Skaaret et al.[28]
, σε μία παρόμοια
έρευνα μελετούν τη μετεγχειρητική αποτελεσματικότητα του
αρθρωτού κνημοποδικού νάρθηκα και του κνημοποδικού
νάρθηκα αντίδρασης εδάφους, στη βάδιση παιδιών με αμ-
φίπλευρη σπαστική ΕΠ. Στην έρευνα πήραν μέρος 34 παι-
διά, ηλικίας 6-17 ετών και επιπέδου αδρής κινητικότητας
σύμφωνα με το GMFCS I-III. Στο σύνολο των παιδιών αυτών
πραγματοποιήθηκε ορθοπεδική χειρουργική επέμβαση στον
άκρο πόδα με σκοπό τη βελτίωση της λειτουργικότητά τους.
Η ξυπόλυτη βάδιση προεγχειρητικά και μετεγχειρητικά και η
βάδιση με τους παραπάνω κνημοποδικούς νάρθηκες μετεγ-
χειρητικά, αποτέλεσαν τις δοκιμασίες αυτής της έρευνας. Ένας
σύγχρονος αναλυτής βάδισης ήταν το εργαλείο αυτής της
έρευνας. Οι δοκιμασίες πραγματοποιήθηκαν πριν και μετά
από 1 χρόνο μετεγχειρητικής πορείας. Τα αποτελέσματα έδει-
ξαν ότι η μετεγχειρητική ξυπόλυτη βάδιση ήταν σαφώς βελτι-
ωμένη σε σχέση με την προεγχειρητική. Σημαντική βελτίωση
όμως παρουσιάστηκε με την χρήση των κνημοποδικών ναρ-
θήκων. Το μήκος βήματος, ο ρυθμός βάδισης και η ταχύτητα
βάδισης βελτιώθηκε p0.05 σε σχέση με την προεγχειρητική
ξυπόλυτη βάδιση. Η ραχιαία κάμψη της ποδοκνημικής και η
κάμψη του γόνατος μειώθηκε p0.05 σε σχέση με την προ-
εγχειρητική ξυπόλυτη βάδιση. Ειδικότερα, ο κνημοποδικός
νάρθηκας αντίδρασης εδάφους ήταν πιο αποτελεσματικός
στη βάδιση, μειώνοντας την κάμψη της άρθρωσης του γό-
νατος σε σχέση με την ξυπόλυτη βάδιση από 13,9 μοίρες σε
8,2 μοίρες.
Συμπεράσματα
Με την βοήθεια της τεχνολογίας οι κνημοποδικοί νάρθη-
κες αποτελούν σήμερα, σημαντικά εργαλεία στα χέρια του
φυσικοθεραπευτή, με τα οποία διαχειρίζεται τα μυοσκελετικά
προβλήματα των παιδιών με σπαστική ΕΠ και μεγιστοποιεί
τα θεραπευτικά του αποτελέσματα. Σύμφωνα με τα αποτε-
λέσματα της ανασκόπησης, οι κνημοποδικοί νάρθηκες βελ-
τιώνουν το εύρος κίνησης της ποδοκνημικής άρθρωσης και
του γόνατος, εμποδίζοντας τις συγκάμψεις και τις παραμορ-
φώσεις. Παράμετροι της βάδισης όπως το μήκος βήματος, η
ταχύτητα, ο ρυθμός και το κόστος ενέργειας που απαιτείται
για αυτή, παρουσιάζουν βελτίωση μετά τη χρήση των κνη-
μοποδικών ναρθήκων. Επίσης, ο στασικός έλεγχος, η κίνηση

8. 65
Σκελετική Υγεία
της σπονδυλικής στήλης και η σπαστικότητα του
γαστροκνημίου κατά τη βάδιση, επηρεάζονται θε-
τικά από τη χρήση τους. Η χρήση τους ενδείκνυται
κυρίως σε παιδιά με επίπεδο αδρής κινητικότητας
GMFCS II-IV. Τα παιδιά με τη χρήση των κνημοπο-
δικών ναρθήκων βελτιώνουν την αδρή τους κινητι-
κότητα, γίνονται πιο κοινωνικά και συμμετέχουν σε
διαφορές δραστηριότητες με μεγαλύτερη ευκολία.
Η πολύωρη χρήση τους μακροπρόθεσμα μπορεί
να οδηγήσει σε αδράνεια-μειωμένη μυϊκή λειτουρ-
γία των μυών της ποδοκνημικής άρθρωσης όπως
είναι ο πρόσθιος κνημιαίος, γεγονός που συγκα-
ταλέγεται στα αρνητικά των κνημοποδικών ναρ-
θήκων. Οι κνημοποδικοί νάρθηκες που χρησιμο-
ποιούνται κυρίως σήμερα στη σπαστική ΕΠ είναι: ο
σταθερός κνημοποδικός νάρθηκας, ο αρθρωτός, ο
δυναμικός, ο νάρθηκας αντίδρασης εδάφους και ο
υπερσφύριος. Η επιλογή του κατάλληλου νάρθη-
κα εξαρτάται από τις εξατομικευμένες θεραπευτικές
ανάγκες του κάθε παιδιού. Ο σταθερός κνημοποδι-
κός νάρθηκας φαίνεται να περιορίζει συνολικά την
κίνηση του πέλματος με τα δάχτυλα στη φάση προ-
ώθησης της βάδισης, σε σχέση με τους υπόλοιπους
κνημοποδικούς νάρθηκες. Παρ’ όλα αυτά, παρέχει
την μεγαλύτερη υποστήριξη στην ποδοκνημική
άρθρωση, προστατεύοντάς την από τις παραμορ-
φώσεις μακροπρόθεσμα περισσότερο από τους
υπόλοιπους. Η έρευνα που αφορά τη χρήση των
κνημοποδικών ναρθήκων στη σπαστική ΕΠ πρέ-
πει να συνεχιστεί. Η επιστημονική τους τεκμηρίω-
ση έχει ακόμα πολύ δρόμο, ώστε να εξασφαλίζει
σαφείς οδηγίες για τον τρόπο χρήση τους και πιο
σαφή επιστημονικά συμπεράσματα για την αποτε-
λεσματικότητά τους.
Βιβλιογραφία
1. Graham HK, Rosenbaum P, Paneth N, Dan B, Lin JP, Damiano DL, et al.
Cerebral palsy. Nature Reviews Disease Primers 2016;2:15082.
2. Rosenbaum P, Paneth N, Leviton A, Goldstein M, Bax M. A report: The
definition and classification of cerebral palsy April 2006. Developmental
Medicine and Child Neurology 2007;49:8–14.
3. Beckung E, Carlsson G, Carlsdotter S, Uvebrant P. The natural history of
gross motor development in children with cerebral palsy aged 1 to 15
years. Developmental Medicine Child Neurology 2007;49(10):751–756.
4. Σκουτέλης ΒΧ, Ντινόπουλος Α, Παπαγγελόπουλος Π, Κοντογεωργάκος
Β. Εγκεφαλική παράλυση: ιστορική αναδρομή, ορισμός, παθοφυσιο-
λογική και τοπογραφική ταξινόμηση. Επιστημονικά Χρονικά 2020;25(4):
615-628.
5. Novak I. Evidence-based diagnosis, health care, and rehabilitation for
children with cerebral palsy. Journal of Child Neurology 2014;29(8):1141-
1156.
6. Rodda J. and Graham H.K. Classifcation of gait patterns in spastic
hemiplegia and spastic diplegia: a basis for a management algorithm.
European Journal of Neurology 2001;8(5):98-108
7. Stéphane Armand S, Decoulon G, Bonnefoy-Mazure A. Gait analysis in
children with cerebral palsy. EFORT Open Rev 2016;1(12):448–460.
8. Carrieroa A, Zavatskyb A, Stebbinsc J, Theologisc T, Shefelbine SJ. Determination of gait
patterns in children with spastic diplegic cerebral palsy using principal components.
Gait Posture 2009;29(1):75-75.
9. Webster J, Murphy D. Atlas of Orthoses and Assistive Devices (5th
Edition). Philadelphia,
Elsevier, 2019.
10. Alotaibi M, Long T, Kennedy E, Bavishi S. The efficacy of GMFM-88 and GMFM-66 to
detect changes in gross motor function in children with cerebral palsy (CP): a literature
review. Disabil Rehabil 2014;36(8):617-27.
11. Dhote SN, Khatri PA, Ganvir SS. Reliability of “Modified timed up and go” test in children
with cerebral palsy. J Pediatr Neurosci 2012;7(2):96–100.
12. Maher CA, Williams MT, Olds TS. The six-minute walk test for children with cerebral palsy.
Int J Rehabil Res 2008;31(2):185-8.
13. Sarathy K, Doshi C, Aroojis A. Clinical Examination of Children with Cerebral Palsy. Indian
J Orthop 2019;53(1):35–44.
14. Ricardo D, Raposo MR, Cruz EB, Oliveira R, Carnide F, Veloso AP et al. Effects of Ankle Foot
Orthoses on the Gait Patterns in Children with Spastic Bilateral Cerebral Palsy: A Scoping
Review. Children (Basel) 2021; 8(10):903. doi: 10.3390/children8100903.
15. Aboutorabi A, Arazpour M, Ahmadi Bani M, Saeedi H, Head JS. Efficacy of ankle foot
orthoses types on walking in children with cerebral palsy: A systematic review. Ann Phys
Rehabil Med 2017;60(6):393-402.
16. Betancourt JP, Eleeh P, Stark S, Jain NP. Impact of Ankle-Foot Orthosis on Gait Efficiency in
Ambulatory Children With Cerebral Palsy: A Systematic Review and Meta-analysis. Am J
Phys Med Rehabil 2019;98(9):759-770.
17. Eddison N, Chockalingam N. The effect of tuning ankle foot orthoses-footwear
combination on the gait parameters of children with cerebral palsy. Prosthet Orthot Int
2013;37(2):95-107.
18. Wingstrand Μ, Hägglund G, Rodby-Bousquet E. Ankle-foot orthoses in children
with cerebral palsy: a cross sectional population-based study of 2200 children. BMC
Musculoskeletal Disorders 2014;15:327.
19. Ries AJ, Novacheck TF, Schwartz MH. The Efficacy of Ankle-Foot Orthoses on Improving
the Gait of Children With Diplegic Cerebral Palsy: A Multiple Outcome Analysis. PMR
2015;7(9):922-929.
20. Melanda AG, Pauleto AC, Iucksch DD, Cunha RFMD, Smaili SM. Results of orthoses used
on ambulatory patients with bilateral cerebral palsy. Acta Ortop Bras 2020;28(3):137-4.
21. Kerkum YL, Buizer AI, van den Noort JC, Becher JG, Harlaar J, Brehm MA. The Effects of
VaryingAnkleFootOrthosisStiffnessonGaitinChildrenwithSpasticCerebralPalsyWho
Walk with Excessive Knee Flexion. PLoS One 2015;10(11):e0142878.
22. Liu XC, Embrey D, Tassone C, Zvara K, Brandsma B, Lyon R et al. Long-Term Effects of
Orthoses Use on the Changes of Foot and Ankle Joint Motions of Children With Spastic
Cerebral Palsy. PM R 2018;10(3):269-275.
23. Unes S, Coskun G, Kerem Gunel M. Comparison of body structure, function, activity, and
participationlevelsaccordingtoanklefootorthosiswearingtimeinchildrenwithspastic
cerebral palsy. Prosthet Orthot Int 2021;45(6):506-512.
24. Zhao X, Xiao N, Li H, Du S. Day vs. day-night use of ankle-foot orthoses in young
children with spastic diplegia: a randomized controlled study. Am J Phys Med Rehabil
2013;92(10):905-11.
25. Lindskov L, Huse AB, Johansson M, Nygard S. Muscle activity in children with spastic
unilateral cerebral palsy when walking with ankle-foot orthoses: an explorative study.
Gait Posture 2020;80:31-36.
26. Swinnen E, Baeyens JP, Van Mulders B, Verspecht J, Degelaen M. The influence of the use
of ankle-foot orthoses on thorax, spine, and pelvis kinematics during walking in children
with cerebral palsy. Prosthet Orthot Int 2018;42(2):208-213.
27. Wang YL, Wang YL, Chen CL, Yang CH, Teng YL, Yeung KT. Effects of Hinged versus
Floor-Reaction Ankle-Foot Orthoses on Standing Stability and Sit-to-Stand Performance
in Children with Spastic Diplegic Cerebral Palsy. Int J Environ Res Public Health
2022;19(1):542. doi: 10.3390/ijerph19010542.
28. Skaaret I, Steen H, Terjesen T, Holm I. Impact of ankle-foot orthoses on gait 1 year
after lower limb surgery in children with bilateral cerebral palsy. Prosthet Orthot Int
2019;43(1):12-20.
29. Ανάκτησηαπό:ΣκουτέληςΧ.Βασίλειος.http://mediphysio.gr/640/spastiki-cp/,1Απριλί-
ου 2022.
30. Ανάκτηση από: Σκουτέλης Χ. Βασίλειος. http://mediphysio.gr/1182/afo-cp/, 1 Απριλίου
2022.