1. Η εικόνα σηρ Βάπσιςηρ
Αιςθησικόρ Τπομνημασιςμόρ
19/11/2012
Κοκλώνη Νευέλη - Κοτζέλη Απιάδνη

2. Κασά Μασθαίον Εταγγέλιο
Κευ. γ΄, 13-17

3. Η εοπσή σηρ Βάπσιςηρ
•
•
•
•
Σα Θεουάνεια γιοπσάζονσαι ςσιρ 6 Ιανοταπίοτ, σην σελετσαία
ημέπα σοτ Δψδεκαημέποτ και αποσελούν μία από σιρ
ςημανσικόσεπερ εοπσέρ σοτ Φπιςσιανιςμού.
Εοπσάζεσαι σο γεγονόρ σηρ Βάπσιςηρ σοτ Κτπίοτ και σατσόφπονα, η
υανέπψςη σοτ σπιαδικού Θεού ςσον κόςμο. Οι «οτπανοί ανοίγοτν»,
ξαναδίνεσαι πανηγτπικά η δτνασόσησα κοινψνίαρ σοτ ανθπώποτ
με σο Θεό.
Ο Ιηςούρ, ψρ Θεάνθπψπορ, δεν είφε ανάγκη από βάπσιςμα και
άυεςη αμαπσιών. Με σο βάπσιςμά Σοτ ψςσόςο, καθαγιάζει σο τγπό
ςσοιφείο και κασά ςτνέπεια, ολόκληπο σον τλικό κόςμο.
Σατσόφπονα εγκαινιάζεσαι, με σην κάθοδο σοτ Αγίοτ Πνεύμασορ ο
«Νέορ κόςμορ».

4. Απολτσίκιο Θεουανίψν
«Εν Ιοπδάνη βαπσιζομένοτ
ςοτ Κύπιε
η σηρ Σπιάδορ ευανεπώθη
πποςκύνηςιρ
σοτ γαπ Γεννήσοπορ η υψνή
πποςεμαπσύπει ΢οι
αγαπησόν ΢ε Τιόν
ονομάζοτςα
και σο Πνεύμα εν είδει
πεπιςσεπάρ
εβεβαίοτ σοτ λόγοτ σο
αςυαλέρ
Ο επιυανείρ Φπιςσέ ο Θεόρ
και σον κόςμον υψσίςαρ
δόξα ΢οι»
Νέα Μονή Φίοτ

5. •
΢σο
κένσπο
σηρ
εικόναρ
εικονίζεσαι ο Ιηςούρ μεσψπικόρ
και ςε όπθια ςσάςη, υοπώνσαρ
άςππο πούφο ςση μέςη σοτ. Σα
νεπά σοτ Ιοπδάνη δεν αγγίζοτν σο
ςώμα σοτ. Σο ςώμα σοτ υαίνεσαι
ςαν να είναι ςκαλιςμένο ςσο
ξύλο
,
λιπόςαπκο
κι
όφι
ςαπκώδερ. Με σο δεξί ή και με σα
δύο σοτ φέπια ετλογεί σα νεπά
και σα εσοιμάζει να γίνοτν σα
νεπά σηρ βαπσίςεψρ. Σο ένα σοτ
πόδι πποβάλλει μπποςσά, για να
δείξει
σην
τπέπσαση
ππψσοβοτλία σοτ να βαπσιςσεί
από σο Ιψάννη και να βγει ςσην
δημόςια δπάςη. Ο Ιηςούρ, όνσαρ
αναμάπσησορ, δεν είφε ανάγκη
από βάπσιςμα. Με σο βάπσιςμά
σοτ, ψςσόςο, ο Τιόρ σοτ Θεού
καθαγιάζει σο νεπό και κασά
ςτνέπεια ολόκληπη σην κσίςη.
Ι. Μ.΢σατπονικήσα, Άγ.Όπορ

6. •
Σο σμήμα σοτ ημικτκλίοτ, πάνψ
ςσο φπτςό υόνσο, ςτμβολίζει
σοτρ οτπανούρ και μια δέςμη
υψσόρ κασαλήγει πάνψ από
σον Ιηςού. Έσςι μαρ δείφνει σον
Εκλεκσό, δηλαδή σο Φπιςσό= σο
Φπιςμένο. Από σο ημικύκλιο
ξεπποβάλλει
σο
φέπι
σοτ
Πασπόρ ο οποίορ μαπστπεί ση
θεόσησα σοτ Τιού και σον
ονομάζει αγαπησόν Σοτ Τιόν.
Για ππώση υοπά ςσην ιςσοπία
έφοτμε ση υανέπψςη σηρ Αγίαρ
Σπιάδαρ. Ο Πασέπαρ ετλογεί
σον Τιό σοτ «Εςύ είςαι ο
αγαπημένορ μοτ Τιόρ, εςύ
είςαι ο εκλεκσόρ μοτ». Μκ 1, 911,
Λκ
3,
21-22.
Σο
Άγιο Πνεύμα, με μοπυή
πεπιςσεπιού, κασεβαίνει από
σοτρ οτπανούρ, βεβαιώνει σο
Λόγο σοτ Πασέπα και σο
γεγονόρ όσι ο Ιηςούρ είναι ο
Τιόρ σοτ Θεού. Και ο Τιόρ
βαπσίζεσαι ψρ άνθπψπορ.
Όσιος Λουκάς Βοιωτίας

7. ΢ση δεξιά πλετπά, η παποτςία
σψν
αγγέλψν
σονίζει
και
επικτπώνει
ση
μτςσηπιακή,
σατσόφπονη παποτςία σηρ Αγίαρ
Σπιάδαρ, ση υανέπψςη για ππώση
υοπά σοτ σπιαδικού Θεού. Έφοτν
ςκεπαςμένα σα φέπια σοτρ και σα
πποσείνοτν ςσο Φπιςσό, έσοιμα να
σον τπηπεσήςοτν. Σατσόφπονα σα
φέπια σοτρ είναι κλειςμένα. Αν
είφαν κάποια διακονία να κάνοτν,
μια ςτγκεκπιμένη αποςσολή όπψρ
ο Ππόδπομορ, σα φέπια σοτρ θα
ήσαν ανοιφσά. Ένα ιδιαίσεπο
ύυαςμα ή σο ιμάσιο ςκεπάζει σιρ
ανοικσέρ παλάμερ, ποτ έφοτν
ςφήμα
δεήςεψρ
και
ςτνάμα
πποθτμίαρ
για
εξτπηπέσηςη.
Αλλά και σα πόδια σοτρ είναι
κλειςσά τπό σην έννοια σηρ
λεισοτπγικόσησαρ, σηρ ςσάςεψρ
διακονίαρ .
Αγ Αικασεπίνη, ΢ινά.

8. Ο Φπιςσόρ βαπσίςθηκε ςσον Ιοπδάνη για να επαναυέπει σον
άνθπψπο μέςα ςσον Παπάδειςο από όποτ είφε διψφθεί με
σην παπακοή σοτ. Η επαναυοπά μαρ ατσή ςσην Βαςιλεία σοτ
Θεού γίνεσαι με σο άγιο Βάπσιςμα. Με ση βάπσιςή Σοτ, ο
Φπιςσόρ μαρ εξάγει από ση ςκιά σοτ νόμοτ και μαρ ειςάγει
ςσην καινή Φάπη. Ο Απόςσολορ Παύλορ ομιλεί για σην
επιυάνεια σηρ δόξαρ σοτ Θεού. Αλλού σονίζει όσι διά
Φπιςσού «επευάνη η φάπιρ σοτ Θεού η ςψσήπιορ πάςιν
ανθπώποιρ». Μόλιρ ο Φπιςσόρ βαπσίςθηκε, αγίαςε όλη σην
υύςη σψν τδάσψν και έθαχε μέςα ςσα πείθπα σοτ Ιοπδάνη,
κάθε αμαπσία σψν ανθπώπψν.
΢σην επιυάνεια σψν χετδών θεών η Εκκληςία ανσέσαξε σην
επιυάνεια σοτ Αληθινού Θεού και Βαςιλέψρ Φπιςσού, σην
αληθινή Θεουάνεια. «Γη Ζαβοτλών και γη Νευθαλείμ, οδόν
θαλάςςηρ πέπαν σοτ Ιοπδάνοτ, Γαλιλαία σψν εθνών, ο λαόρ
ο καθήμενορ εν ςκόσει και ςκιά θανάσοτ, υψρ ανέσειλεν
ατσοίρ». Με ατσή σην ππουησεία σοτ Ηςαΐα, ο Εταγγελιςσήρ
Μασθαίορ απφίζει να ομιλεί για σην έναπξη σηρ δημόςιαρ
δπάςεψρ σοτ Κτπίοτ, σηρ επιυανείαρ Σοτ μεσαξύ σοτ λαού.

9. •
΢σην απιςσεπή πλετπά εικονίζεσαι ο
Ιψάννηρ ο Ππόδπομορ ςσπαμμένορ
ππορ σον Ιηςού, ςε ςσάςη δέηςηρ, ςα
να τποκλίνεσαι. Σο απιςσεπό σοτ φέπι
υαίνεσαι ςα να αγγίζει σον Ιηςού. Ο
Ιψάννηρ έφει ςτνειδησοποιήςει όσι
ππόκεισαι για σον Τιό σοτ Θεού, σοτ
οποίοτ πποεσοίμαζε σον επφομό. Με ση
υπάςη σοτ «Ιδέ ο αμνόρ σοτ Θεού, ο
αίπψν σην αμαπσία σοτ κόςμοτ», ο
Ιψάννηρ υαίνεσαι να γνψπίζει σην
αποςσολή σοτ Ιηςού και ση ςσατπική
σοτ θτςία. Αποκαλώνσαρ σον
Ιηςού «αμνό σοτ Θεού», δηλ. απνί
πποοπιςμένο για θτςία, δείφνει όσι δεν
ςτμμεπίζεσαι σιρ εθνικιςσικέρ απόχειρ
σψν πολλών για σον Μεςςία· (όσι δηλ.
θα ήσαν μια ένδοξη και ανίκηση μοπυή,
θα κασανικούςε σοτρ Ρψμαίοτρ, θα
απελετθέπψνε σον λαό κ.λπ.).
Ανσίθεσα, και ςύμυψνα με σιρ
ππουησείερ σοτ Ηςαΐα, ο Μεςςίαρ θα
ήσαν αλλιώσικορ, σαπεινόρ· ατσόρ θα
έςψζε σον κόςμο, αλλά σον πεπίμεναν
δοκιμαςίερ, θτςίερ, θάνασορ.
Μονή Δαυνίοτ

10. Ο Άγιορ Ιψάννηρ ο Βαπσιςσήρ είναι
ςσπαμμένορ ππορ σο Άγιο Πνεύμα , ποτ
κασέπφεσαι «ἐν εἴδει πεπιςσεπᾶρ». Σο
ππόςψπο σοτ είναι ζψγπαυιςμένο ςε
πλάγια ςσάςη λόγψ σηρ τπεπυτςικήρ
εμυάνιςηρ σοτ Αγίοτ Πνεύμασορ. Βάζει σο
δεξί σοτ φέπι πάνψ ςσην κευαλή σοτ
Κτπίοτ και σο άλλο σο φέπι σο έφει
ανοιφσό, ποτ ςημαίνει αποδοφή, όσι
δηλαδή αποδέφεσαι σο γεγονόρ. Αποδοφή
γεγονόσορ και σατσόφπονα πποςετφή, με
μια ππάξη κινήςεψρ ποτ ακοτμπάει σο
Φπιςσό. Ο Ππόδπομορ, είναι ςε ςσάςη
ποπετομένοτ, έφει σα πόδια σοτ ανοιφσά.
Ο Ππόδπομορ είναι αποςσελλόμενορ. Σο
κευάλι σοτ είναι αναμαλλιαςμένο και σο
γένι σοτ απαιό. Η έκυπαςη σοτ είναι
ατςσηπή και ςοβαπή. Σα φέπια και σα
πόδια σοτ είναι άςαπκα, διόσι «ἡ δὲ
σπουὴ ἦν αὐσοῦ ἀκπίδερ καὶ μέλι ἄγπιον»
(Μσ. γ΄ 4). Σο ππόςψπό σοτ
αγιογπαυείσαι λιπόςαπκο και μελαχό,
για να δηλψθεί ο καύςψναρ σηρ επήμοτ.
Υοπεί πούφα από σπίφερ καμήλαρ και
ζώνη δεπμάσινη ςση μέςη (Μσ. γ΄ 4).
Μονή Βασοπαιδίοτ, Άγ. Όπορ

11. •
Δίπλα ςσον Ππόδπομο βπίςκεσαι
μια αξίνα ςυηνψμένη ανάμεςα
ςσα
κλαδιά
ενόρ
δένσποτ.
΢τμβολίζει
σα
λόγια
σοτ
ππουήση Ιψάννη: «…ἤδη δὲ ἡ
ἀξίνη ππὸρ σὴν ῥίζαν σῶν
δένδπψν
κεῖσαι˙
πᾶν
οὖν
δένδπον μὴ ποιοῦν καππὸν καλὸν
ἐκκόπσεσαι
καὶ
εἰρ
πῦπ
βάλλεσαι» (Μσ. γ΄ 10). Εδώ
υανεπώνεσαι η θεία δίκη ποτ
βπίςκεσαι ήδη ανάμεςά μαρ, για
να διαλέξει σα καππουόπα από
σα
άκαππα
δένσπα.
Πάνψ
απιςσεπά και ανάμεςα ςσα
βπάφια, ο Ιηςούρ παποτςιάζεσαι
να κηπύσσει ςε αποπημένο
πλήθορ. Ίςψρ πποςκαλεί σοτρ
ππώσοτρ μαθησέρ Σοτ, ςκηνή
μεσαγενέςσεπη σηρ βάπσιςηρ.
Εδώ υαίνεσαι η έννοια σοτ
λεισοτπγικού φπόνοτ, καθώρ ο
αγιογπάυορ
επιλέγει
να
παποτςιάςει ςσην ίδια εικόνα
δύο ςκηνέρ ποτ δε ςτνέβηςαν
σατσόφπονα, μποπούν όμψρ να
ενσαφθούν ςσην ίδια ενόσησα,
σηρ πποεσοιμαςίαρ σοτ Ιηςού
για
σο
κήπτγμα
και
ση
διδαςκαλία Σοτ.

12. •
Ο άγιορ Ιψάννηρ ο Φπτςόςσομορ βλέπει μια βαθιά
αλληγοπία ςση ςσπουή σοτ Ιοπδάνη ππορ σα οπίςψ. Ο
ποσαμόρ πηγάζει από δύο πηγέρ, ση μια ποτ ονομάζεσαι
Ιόπ και σην άλλη ποτ λέγεσαι Δαν. Από σην ςτνένψςη σψν
δύο ποσαμών πποκύπσει ο Ιοπδάνηρ ποτ φύνεσαι ςσην
Νέκπα θάλαςςα. Έσςι και σο ανθπώπινο γένορ πποήλθε
από σοτρ πποπάσοπερ, σον Αδάμ και σην Εύα. Μεσά σην
αποςσαςία σο ανθπώπινο γένορ ποπετόσαν ςσην αμαπσία
και σον πνετμασικό θάνασο, ποτ αλληγοπούνσαι με ση Νεκπά
θάλαςςα. Ο ΢ψσήπαρ Φπιςσόρ με ση Ενανθπώπηςή σοτ
ελετθέπψςε σην ανθπώπινη υύςη από σην τποδούλψςη ςση
υθοπά και ςσο θάνασο με αποσέλεςμα ακόμη και ο Ιοπδάνηρ
ποσαμόρ να θέλει να ςσπαυεί ππορ σα πίςψ, και να μη θέλει
να νεκπψθεί.

13. •
Σα βπάφια σηρ εικόναρ μοιάζοτν να
έφοτν ςκαλοπάσια ποτ οδηγούν ππορ
σον οτπανό. Ο αγιογπάυορ, όπψρ και
ςση γέννηςη, σονίζει όσι ο άνθπψπορ
μποπεί πλέον να έπθει ςε κοινψνία με
σον Θεό και να πεσύφει ση θέψςη, να
αντχψθεί δηλαδή ππορ σον οτπανό,
όπψρ ακπιβώρ ο Θεόρ, ο Λόγορ,
κασέβηκε ςση γη.
Σα βπάφια ςσην
αγιογπαυία ποσέ δεν είναι κάποια
ψπαία βοτνά κσλ. Είναι ανώμαλα ή
ανιςόπεδα και ελαυπώρ κεκλιμένα
(έφοτν μια κλίςη ππορ σα κάσψ), έφοτν
κύχει
δηλαδή,
ςε
μια
ςσάςη
κασαντκσικήρ πποςετφήρ. Εδώ όλη η
κσίςη
δηλαδή
τποσάςςεσαι
ςσο
γεγονόρ, γι’ ατσό
έφοτν ατσή σην
κάμχη. Θαππείρ και κλείνοτν σα
κευάλια σοτρ. Όπψρ και οι άγγελοι
εδώ έφοτν κεκλιμένα σα κευάλια σοτρ.
Ο φπτςόρ κάμπορ τποδηλώνει ση
Βαςιλεία σοτ Θεού, ση νέα εποφή ποτ
εγκαινιάζει η Βάπσιςη σοτ Φπιςσού
ςσον Ιοπδάνη.
Ι. Μ. ΢σατπονικήσα, Άγ. Όπορ

14. •
Σέλορ, παπασηπείσαι, όςον αυοπά σιρ
αναλογίερ, μια ςημανσική απόκλιςη από
σην ππαγμασικόσησα. Ο Ιηςούρ, ψρ θείορ
Λόγορ και Τιόρ σοτ Θεού, δεςπόζει ςσην
εικόνα, ςφεδόν ίςορ ςε μέγεθορ με σο βοτνό
και σον ποσαμό. Σο ύχορ σοτ Ππόδπομοτ
είναι πολύ κονσά ςσο ύχορ ατσού σοτ
βοτνού. Αλλάζει
η ιςοπποπία και η
πποοπσική
σηρ
εικόναρ.
Η
κσίςιρ
τποσάςςεσαι ςσον Κσίςανσα. Και οι άλλερ
μοπυέρ παποτςιάζονσαι δτςανάλογερ με
σο υτςικό πεπιβάλλον. Σον αγιογπάυο δεν
σον απαςφολεί η πεαλιςσική απόδοςη σψν
ππαγμάσψν. Πποςπαθώνσαρ να αποδώςει
σο βαθύσεπο θεολογικό πεπιεφόμενο σψν
γεγονόσψν, είναι ανσιππεαλιςσικόρ και
ςτμβολικόρ.
Ο
υτςικόρ
κόςμορ
εκπποςψπείσαι με ένα δένσπο, λίγα φόπσα,
όπψρ και ςσην εικόνα σηρ Γέννηςηρ, καθώρ
και με χάπια ποτ κολτμπούν ςσον Ιοπδάνη.
Όλη η υύςη αναγνψπίζει σο δημιοτπγό σηρ
και ςτμμεσέφει ςσο γεγονόρ. Ο Φπιςσόρ
καθαγιάζει σα νεπά και κασά ςτνέπεια,
ολόκληπο σον τλικό κόςμο, σον απαλλάςςει
από ση υθοπά, ςτνέπεια σηρ πσώςηρ.
Μονή Παμμακαπίςσοτ, Κψνςσανσινούπολη

15. ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΗ ΤΕΧΝΗ
Οι καλλισέφνερ εδώ δεν ακολοτθούν μια
οπιςμένη σεφνοσποπία με ςκοπό να
αποδώςοτν
ςτμβολικά
σην
πνετμασικόσησα
σοτ
γεγονόσορ
σηρ
Βάπσιςηρ. Ανσίθεσα, πποςπαθούν να
αποδώςοτν σο γεγονόρ όπψρ ακπιβώρ
ςτνέβη, Ο καθέναρ με σο δικό σοτ
μοναδικό, πεαλιςσικό σπόπο, δίνονσαρ
έμυαςη ςσιρ αναλογίερ, ςσα ζψηπά
φπώμασα, ςσα ςψμασικά φαπακσηπιςσικά
και ςσην απεικόνιςη σηρ υύςηρ. Ανσίθεσα
με ση βτζανσινή εικονογπαυία, όποτ οι
διαυοπεσικέρ εικόνερ παποτςιάζοτν κοινά
σα βαςικά σοτρ φαπακσηπιςσικά, σα έπγα
σηρ αναγεννηςιακήρ ζψγπαυικήρ, σο
καθένα με ση δική σοτ ξεφψπιςσή
θεμασική,
παποτςιάζοτν
σεπάςσια
αιςθησική και καλλισεφνική αξία. Σα
απιςσοτπγήμασα ατσά σηρ σέφνηρ είναι
,όμψρ, υσψφά ςε ςτμβολιςμούρ και
πνετμασικό πεπιεφόμενο.
El Greco, 1600,

16. Giotto, 1305
Leonardo Da Vinci, 1475

17. Βιβλιογπαυία
•
•
•
Η Καινή Διαθήκη, Αδελυόσηρ Θεολόγψν «ο ΢ψσήπ», Αθήνα-Μάωορ
1977
Η Καινή Διαθήκη-Απόδοςη ςσα Νέα Ελληνικά, Ελληνική Βιβλική
Εσαιπεία, Αθήνα-2003
Θπηςκετσικά, ςφολικό βιβλίο Β’ Γτμναςίοτ-Η Καινή Διαθήκη, ο
Ιηςούρ Φπιςσόρ και σο έπγο Σοτ, ΟΕΔΒ, Αθήνα-2001
Πηγέρ Εικονογπαυικού Τλικού
•
•
•
•
http://www.wikipaintings.org/en/Tag/baptism
Θπηςκετσικά, ςφολικό βιβλίο Α’ Λτκείοτ-Οπθόδοξη Πίςση και Λασπεία,
ΙΣΤΕ Διόυανσορ, Αθήνα-2012
Βτζανσινά Χηυιδψσά, Φασζηδάκη Νανώ, Εκδοσική Αθηνών, Αθήνα
1994
Πολισιςσικό Ππόγπαμμα 2012-Π.Γ.Π.Π. - Βτζανσινά χηυιδψσά:
Ιςσοπία, σεφνική και αιςθησικόρ τπομνημασιςμόρ.