τζιοττο

1. GIOTTO DI BONDONE: ΖΩΗ&ΕΡΓΟ
Ο Giotto γεννήθηκε σε ένα χωριό κοντά στη Φλωρεντία το 1267 και πέθανε στις 8
Ιανουαρίου του 1337 σε ηλικία περίπου 70 ετών. Οι απόψεις για την απαρχή της
καριέρας του διίστανται. Σύμφωνα με μία εκδοχή, ο μετέπειτα δάσκαλός του
Τσιμαμπούε τον συνάντησε στην εξοχή να σχεδιάζει πρόβατα πάνω σε μία πέτρα.
Θαύμασε το έμφυτο ταλέντο του και τον ρώτησε το όνομά του. Στη συνέχεια
προσπάθησε να βρει τον πατέρα του Μποντόνε , με την ελπίδα να του εμπιστευτεί το
παιδί.
Για τα επόμενα χρόνια μέχρι το 1298, δεν έχουμε επαρκείς πληροφορίες για τη
ζωή και το έργο του. Τη χρονιά αυτή τον βρίσκουμε στη Ρώμη, στην υπηρεσία του
Καρδινάλιου Τζιάκομο Γκετάνι, ανιψιού του Βονιφάτιου. Εκεί, εκτέλεσε ένα
μωσαϊκό για τον Άγιο Πέτρο της Ρώμης. Επίσης, κλήθηκε και από τον πάπα
Βονιφάτιο τον Η΄ να εργαστεί για την προετοιμασία του Ιωβηλαίου του 1300 .
Κατά πάσα πιθανότητα, ο Giotto ακολούθησε το δάσκαλό του στην Ασίζη, όπου ο
Τσιμαμπούε είχε αναλάβει την εικονογράφηση της Βασιλικής του Αγίου Φραγκίσκου.
Υποστηρίζεται ότι εκεί εκτέλεσε κάποιες νωπογραφίες με σκηνές από τη ζωή του
Αγίου. Επειδή όμως καταστράφηκαν αργότερα τα αρχεία των Φραγκισκανών,
υπάρχουν αμφιβολίες για το ποια έργα ανήκουν σ’ αυτόν. Οι νωπογραφίες του

2. διατηρήθηκαν πολύ καλύτερα από αυτές του δασκάλου του , καθώς ο Giotto
προετοίμαζε με σοβά μόνο το κομμάτι του τοίχου που μπορούσε να εικονογραφήσει
μέσα σε μια μέρα.
Έργα του
υπάρχουν στην
Ασίζη, στη Ρώμη,
στη Φλωρεντία,
στο Ρίμινι, και
στην Πάδοβα.
Στην Πάδοβα
εκτέλεσε τις τρεις
τοιχογραφίες του παρεκκλησίου Αρένα, με σκηνές της ζωής της Παναγίας. Αυτό
αποτελεί και το αντιπροσωπευτικότερο έργο του, καθώς σε αυτές τις εικονογραφικές
παραστάσεις
διακρίνεται έντονα
η απομάκρυνση από
τα σχήματα και τις
συμβάσεις της
βυζαντινής
ζωγραφικής, η
αίσθηση του βάθους
όπως και οι
εκφράσεις των
προσώπων που δεν
υφίσταντο στη
βυζαντινή
εικονογραφία. Το 1309 πιθανότατα δούλεψε ξανά στην Ασίζη όπου εικονογράφησε
τον Κάτω Ναό και το παρεκκλήσιο της Μαγδαληνής. Το 1311, επέστρεψε στη
Φλωρεντία, όπου το 1318 του ανατέθηκε η εικονογράφηση τεσσάρων παρεκκλησίων
στο ναό των Φραγκισκανών Σάντα Κρότσε. Από αυτό το έργο του σώζονται σήμερα
οι νωπογραφίες στα παρεκκλήσια Μπάρντι και Περούτσι. Από το 1328 μέχρι το 1333
παρέμεινε στη Νάπολη, καλεσμένος του βασιλιά Ροβέρτου των Ανζού, και για λίγο
στη Μπολόνια.

3. Ο Giotto ασχολήθηκε επίσης με τη γλυπτική
και την αρχιτεκτονική. Εκτέλεσε κάποια γλυπτά
στο κωδωνοστάσιο του Δόμου της Φλωρεντίας.
Επίσης, με παραγγελία της πολιτείας, του
ανατέθηκε η ανοικοδόμηση του καθεδρικού Ναού
της πόλης.
Γενικότερα ο Giotto σημείωσε την απαρχή της
ζωγραφικής των νεώτερων χρόνων με την
απομάκρυνση από τον ισχύοντα μέχρι τότε
συμβατικό τύπο της βυζαντινής παράδοσης και της
ενατένισης προς την πραγματικότητα και τη
σύγχρονη ζωή. Είναι πρωτότυπος με βαθύ
θρησκευτικό αίσθημα, ανθρώπινος, αγνός και
λιτός στην εκτέλεση.
ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ
1. Η ένθρονη Παναγία με το Βρέφος του ναού των Αγ. Πάντων, Ουφίτσι.
2. Οι σκηνές της ζωής του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης, Ασίζη.
3. Η συνάντηση του Ιωακείμ και της Άννας.
4. Το φίλημα του Ιούδα.
5. Ο ενταφιασμός.
6. Οι αρετές και οι κακίες, Πάδοβα.
7. Σκηνές από τη ζωή του Αγ. Ιωάννη του Βαπτιστή και του Ευαγγελιστή
Ιωάννη, Φλωρεντία.
8. Η Ναβικέλλα του Αγίου Πέτρου (Βασιλική Αγίου Πέτρου της Ρώμης).
9. Η Σταύρωση (Μουσείο Βερολίνου).
10. Ο Άγιος Φραγκίσκος δεχόμενος τα στίγματα (Μουσείο Λούβρου).
11. Ο Μυστικός Δείπνος, Μόναχο.

4. ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΠΙΝΑΚΩΝ
Η Γέννηση
Ο Τζιότο απεικονίζει τις μορφές και με τις τρεις διαστάσεις τους. Ήταν ο πρώτος
ζωγράφος που έδωσε προοπτική στα έργα του. Απορρίπτει την διακόσμηση του
έργου και στέκεται στην ουσία της σκηνής, που δεν είναι άλλο από τα συναισθήματα
των ανθρώπων που ζωγραφίζει. . Έχει φοβερή αφηγηματική ικανότητα και τονίζει
την πνευματικότητα, το ήθος των εικονιζόμενων μορφών, τις οποίες απεικονίζει σαν
γλυπτά, με συνήθως βαριά περιγράμματα. Ωστόσο στο σύνολο του έργου βγαίνει μια
λιτότητα.

5. Το φιλί του Ιούδα
Είναι η πιο ζωηρή νωπογραφία στη οποία ένας μεγάλος αριθμός ατόμων
βρίσκεται σε κίνηση γύρω από το ακίνητο σύμπλεγμα των σωμάτων του Χριστού και
του Ιούδα. Ο Τζιότο, με εξαιρετική λιτότητα, δίνει σε αυτή τη σκηνή ένα δραματικό
δυναμισμό. Το αποκορύφωμα του πάθους (ίδιον της τραγωδίας, και αντίθετο του
ήθους της κωμωδίας) βρίσκεται στα δυο κεφάλια, του Χριστού και του Ιούδα, που
συγκλίνουν. Ο ζωγράφος κατευθύνει το βλέμμα του θεατή προς τα δυο κεντρικά
πρόσωπα: είναι οι λόγχες και οι δαυλοί που οδηγούν προς τα εκεί. Σε όλο το έργο
κυριαρχεί μια χρωματική αρμονία. Ένα κυρίαρχο μπλε που αποτελεί το σύμπαν μέσα
στο οποίο διαμορφώνονται οι έντονες και φωτεινές χρωματικές διαβαθμίσεις.

6. Η Σταύρωση
Η χρωματική αρμονία υπάρχει έντονη στον πίνακα με θέμα την Σταύρωση. Και
εδώ διαφαίνεται καθαρά ένα κυρίαρχο μπλε που αποτελεί το σύμπαν μέσα στο οποίο
διαμορφώνονται οι έντονες και φωτεινές χρωματικές διαβαθμίσεις. Συνδέεται το
μεγάλο θέμα της οδύνης στον ουρανό και του πόνου πάνω στη γη με κύριο άξονα τον
Θεάνθρωπο. Αξιοπρόσεκτος είναι ο τρόπος με τον οποίο οι κινήσεις των αγγέλων
και των ανθρώπων κατευθύνουν το βλέμμα στον Εσταυρωμένο. Χαρακτηριστική
είναι η λεπτομέρεια όπου ο άγγελος αριστερά γεμίζει ένα κύπελλο με το Αίμα του
Χριστού, που ρέει από τη λογχισμένη πλευρά. Πρόκειται για μια υπόμνηση του
μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας που συναντάμε σε πολλές εικόνες της Βυζαντινής
ζωγραφικής.

7. Ο Επιτάφιος Θρήνος
Στον πίνακα που αναπαριστά τον Θρήνο στο Νεκρό Χριστό παρατηρούμε μια από
τις πιο δυνατές αναπαραστάσεις του Πάθους που χαρακτηρίζουν το έργο του Τζιότο.
Το αποκορύφωμα του Πάθους βρίσκεται στα κεφάλια του Χριστού και της Παναγίας
που έχουν πλησιάσει το ένα το άλλο: βρίσκεται χαμηλά, στο άκρο, έτσι ώστε να
κλίνουν προοδευτικά πάνω του οι όγκοι των μορφών από τα δεξιά και τα αριστερά, οι
οποίες δεν καθορίζουν τη σχέση μορφής και χώρου, δεν εκφράζουν δηλαδή μια
πράξη που δείχνει τη στάση στο χώρο, αλλά ένα συναίσθημα, μια στάση που
προέρχεται εκ των έσω. Ο εξωτερικός χώρος καταργείται από το μπλε φόντο του
ουρανού, όπου δεν υπάρχει πηγή φωτός. Οι εναλλαγές του φωτός συντελούνται από
τα χρώματα των μορφών. Η κλίση του βράχου προς τα κάτω συνοδεύει την κλίση που
έχει η ομάδα των μαθητών του Κυρίου στα δεξιά και τονίζει την κάθετη στάση των
γυναικών στα αριστερά. Ένας ασύμμετρος ρυθμός, μια ακολουθία από ακανόνιστες
νότες που οδηγούν στο μέγιστο βαθμό έντασης το Πάθος. Ο μανδύας της γυναίκας
στα αριστερά, σε χρώμα ανοιχτό κίτρινο, οδηγεί σε ένα χρωματικό κρεσέντο, που το

8. λευκό του βράχου συνδέει με τις φωτεινές χρωματικές νότες των αγγέλων. Στο
κέντρο τα χέρια του Ιωάννη, σε μια κίνηση που φανερώνει πόνο και απόγνωση,
συνδέονται με την κλίση του πέτρινου όγκου και τονίζουν το δράμα ,στο οποίο
συμμετέχουν ουρανός και γη και το οποίο τονίζεται ακόμη περισσότερο από τη νεκρή
φύση, το δέντρο χωρίς φύλλα επάνω δεξιά. Ασφαλώς, το κύριο θέμα του έργου είναι
ιστορικο-δραματικό: ο θρήνος της Παναγίας, των μαθητών και των γυναικών για το
νεκρό Χριστό. Ο καλλιτέχνης με αυτό τον πίνακα θέλει να εκφράσει την οδύνη που
φτάνει τον άνθρωπο στην απελπισία και ανυψώνεται σε ένα ανώτερο επίπεδο, αυτό
της εγκαρτέρησης και της ελπίδας.
Παναγία εν δόξη
Στην Παναγία του Σαν Τζιόρτζιο, ενώ η κύρια εικόνα έχει μετωπική τοποθέτηση
και μια γλυπτική δύναμη, οι δύο
άγγελοι που βλέπουν ο ένας τον
άλλο έχουν μια ελευθερία
.Το σημαντικότερο είναι ότι
η μορφή της Παναγίας εν Δόξη
του Σαν Τζιόρτζιο κάθεται βαριά
και ογκώδης πάνω σ´ ένα στερεά
κατασκευασμένο θρόνο που ο
Τζιόττο τον χρησιμοποιεί για να
κάνει γήινη, απτή, τη θεία μορφή.
Η Παναγία απεικονίζεται με έναν
εκτυφλωτικό μπλε μανδύα ,με
λεπτά μακριά δάχτυλα και
κόκκινα χείλη. Έκδηλη επίσης η
προοπτική των γονάτων της αλλά
και των βαριών από το γάλα
στηθών της που δεν καταφέρνει
να καλύψει το
λευκό της ένδυμα.

9. Συνάντηση Ιωακείμ και Άννας
Ο παραπάνω πίνακας τοποθετείται στην Cappella Scrovegni, στην Πάδοβα (1303-
1305). Στο κέντρο του πίνακα απεικονίζονται ο Ιωακείμ και η Άννα. Ο Ιωακείμ
φτάνει στη χρυσή πύλη με τη συνοδεία ενός βοσκού ο οποίος, ως δευτερεύον
πρόσωπο, παρουσιάζεται να προβάλλει στην είσοδο χωρίς όμως να αποκαλύπτεται
ολόκληρο το σώμα του. Με αυτόν τον τρόπο ίσως επιδιώκει ο καλλιτέχνης να
εστιάσει την προσοχή του θεατή στο κέντρο του πίνακα (όπου απεικονίζεται το κύριο
θέμα) χωρίς να υπάρχει ο κίνδυνος αυτή να αποσπαστεί. Οι δύο ηλικιωμένοι
άνθρωποι συναντιούνται σε μια γέφυρα, στα σύνορα ανάμεσα στον έξω κόσμο και
στην ασφάλεια της πόλης όπου, αφού αναγνωρίζουν ο ένας τον άλλον, δίνουν ένα
στοργικό φιλί. Το ζεύγος αναπαριστάται σε μια στάση τρυφερού αλλά παράλληλα
συγκρατημένου εναγκαλισμού ο οποίος προδίδει αμοιβαία τρυφερότητα και
αλληλοσεβασμό.

10. Το όνειρο του Ιωακείμ
Ο παραπάνω πίνακας τοποθετείται στην Cappella Scrovegni, στην Πάδοβα (1303-
1305). Ο Ιωακείμ έχει βρει καταφύγιο σε μία καλύβα μπροστά από ένα βράχο όπου
και έχει αποκοιμηθεί. Οι δύο βοσκοί παρατηρούν αυτόν και το κοπάδι του. Ένας από
τους δύο βοσκούς φαίνεται να κοιτάζει το ουράνιο παράδοξο φαινόμενο. Ένας
άγγελος προμηνύει στον Ιωακείμ την επικείμενη πατρότητά του. Μια μυστηριώδης
ένταση δημιουργείται ανάμεσα στον Ιωακείμ και στον άγγελο, ώστε να καταλάβει
μόνος του ο θεατής τι συμβαίνει. Ένα υπερφυσικό φώς διαχέεται στη ατμόσφαιρα και
καλύπτει τοπίο και πρόσωπα, υποδηλώνοντας το χαρμόσυνο γεγονός. Στον πίνακα
αυτό, ο Τζιότο τείνει να δώσει μια εντατική έκφραση στο θέμα του, προσπαθώντας να
επιτύχει περισσότερο ρεαλισμό στις μορφές.

11. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ
 Προσπάθεια απόδοσης του βάθους
 Ποικιλία στην απόδοση των μορφών
 Κυριαρχία του μπλε χρώματος (χρώμα βάθους).
 Φυσιοκρατική απόδοση των μορφών και του χώρου.
 Πάγια χρήση βραχώδους τοπίου και δένδρων.
 Τα πρόσωπα στις παραστάσεις αποτελούν το κεντρικό σημείο του πίνακα γύρω
από τα οποία μπορεί να αναπτύσσονται τα υποθέματα.
 Εστίαση στα συναισθήματα και στον εσωτερικό κόσμο των μορφών.
 Στους πίνακες δεν υπάρχουν σκιές, αλλά όλα βρίσκονται σε ένα
ενιαίο φώς.