Дадал 4

1. ССттрреессссыынн ттууххаайй

2. Ñýòãýö ííèèééããììèèééíí òòóóëëããààììääññààíí
ààññóóóóääààëëòòààéé ((ññòòððååññññòòýýéé)) õõ¿ìì¿¿ññ ããýýææ
Íèéãýì-ñýòãýë ç¿éí ãàðàëòàé
сөрөг асуудлыг çîõèñòîé
àðãààð øèéäâýðëýõ
øààðäëàãàòàé ñýòãýöèéí ò¿ð
çóóðûí õÿìðàëä ºðòñºí õóâü
õ¿íèéã õýëíý.

3. Ñòðåññ - ãýäýã ííüü ““õõ¿÷÷ääýýëë”” ããýýññýýíí
óóòòããààòòààéé ààííããëëèè ¿ãã
Ñòðåññèéã ¿¿ñãýæ áàéãàà
òààëàìæã¿é íºëººëë¿¿äèéã ñòðåññ
¿¿ñãýã÷ áóþó ñòðåññîð õýìýýí
íýðëýäýã.

4.  Áèîëîãè, íèéãýì, ñýòãýëç¿éí òààã¿é
íºëººíèé óëìààñ õ¿í áà àìüòíû
áèåìàõáîäîä ¿¿ñ÷ áàéãàà õ¿÷äýëèéí
áàéäàë.
 ªºðººð õýëáýë õ¿íèé áèåä ãàäààä
äîòîîä îð÷íîîñ íºëººëæ áàéãàà öî÷ðóóë
á¿õýí ìýäðýë, øèíãýí, áèîëîãèéí òîíóñò
íºëººëæ õ¿÷äýë ¿¿ñãýæ áóé áàéäëûã
õýëíý.

5.  ссттððååññññ -- ããýýääýýãã ííüü õõ¿ííèèéé ààììüüääððààëëää
òòîîõõèèîîëëääîîææ ááóóéé õõýýòò èèõõ ääààððààììòò áá¿õõèèéé
¿ééëë ÿÿââääààëë,, ººðð÷÷ëëºëëòòèèééãã ääààââààíí
ããààððààõõûûíí òòóóëëää ¿çç¿¿ëëææ ááóóéé õõààððèèóó
óóððââààëë ááîîëëîîõõ ááèèåå--ññýýòòããýýööèèééíí ïïððîîööååññññ þþìì..
 ªºððººðð õõýýëëááýýëë ññòòððååññññ õõýýââèèééíí ááóóññ
ááààééääààëëää ¿çç¿¿ëëææ ááóóéé õõýýââèèééíí õõààððèèóó
óóððââààëë ããýýññýýíí ¿ãã..

6. ÑÑòòððååññññèèééãã ääîîòòîîðð ííüü::
Ñòðåññ Õ¿÷äýë
 ÝÝóóññòòððååññññ
 èèííýýýýõõ
 ááààÿÿððëëààõõ
 ññýýòòããýýëë õõààííààõõ
 ññýýòòããýýëë ääîîããääëëîîõõ
 õõººðð÷÷,, ááààÿÿññààõõ ãã..ìì
 ÄÄèèññòòððååññññ
 ããîîììääîîõõ
 óóóóððëëààõõ
 ááóóõõèèììääààõõ
 óóééòòããààððëëààõõ
 ààééõõ
 èè÷÷èèõõ ãã..ìì

7. ÝÝÓÓÑÑÒÒÐÐÅÅÑÑÑÑ
ÝÝååððýýãã ññòòððååññññ ííüü õõ¿ííèèéé ààììüüääððààëëää
òò¿ëëõõýýöö ááîîëëææ ºããääºãã,, ççîîððèèëëããîîääîîîî õõ¿ððýýõõ
óóððààìì õõààééððëëààääààãã,, ííýýãã ¸ññîîííääîîîî õõ¿ííèèééãã
ññýýððããýýýýãã÷÷ èèääýýââõõææ¿¿ëëýýãã÷÷ þþìì..

8.  ÄÄèèññòòððååññññ ããýýääýýãã ííüü::
 ÃÃààéé ççîîââëëîîíí
 ÃÃààììøøèèãã
 ÀÀþþóóëë ããýýññýýíí óóòòããààòòààéé ¿ãã..
““ÕÕ¿ííää ºââ÷÷èèíí ýýììããýýãã ¿¿ññããýýõõ
÷÷ààääààââõõèèòòààéé ,, õõîîððóóóó ííºë뺺òòýýéé,,
õõ¿÷÷òòýýéé ññòòððååññññèèééãã ääèèññòòððååññññ
((ññòòððååññññ)) ããýýääýýãã””..

9. Ñýòãýëèéí ñòðåññîðóóä
Гэр бүлийн хэрүүл архидалт ганцаардал
Бэлгийн хүчирхийлэл
ядуурал Гэр бүл салалт

10. Чи
халагдсан
Хэн нэгэнд хаягдах Ажилгүйдэл
Хэрүүл маргаан Өрөнд орох Байгалийн гамшиг

11. Ýì÷, ýìíýëãèéí àæèë÷äàä çîíõèëîí òîõèîëäîõ
ñòðåññ¿¿ä:
 Èõýíõäýý ºââ÷÷òòýýéé õõ¿ííòòýýéé õõààððüüööääààãã
 ªââ÷÷òòºííèèéé ááèèååèèééíí ááààééääààëë ããýýííýýòò õõ¿ííääððýýõõ
 ªââ÷÷òòºíí ¿õõýýëëää õõ¿ððããýýõõ,, ýýääããýýððøøãã¿éé ºââ÷÷òòýýéé
ááààééõõ
 ªââ÷÷òòºíí ááîîëëîîíí ºââ÷÷òòºííèèéé ààðð ããýýððèèééííõõýýííää
òòààààëëààììææãã¿éé ììýýääýýýýëëýýëë õõ¿ððããýýõõ
 ÌÌýýððããýýææëëèèééíí ààëëääàààà ããààððããààõõ
 ÕÕààððèèëëööààààííûû ààëëääàààà ããààððããààõõ

12.  ªââ÷÷òòºíí ííààññ ááààððààõõ
 ÝÝìì÷÷,, ýýììííýýëëããèèééíí ààææèèëë÷÷ääûûíí ööààëëèèíí ááààããàà
 ÀÀææëëûûíí ááààééððííûû òòààààëëààììææãã¿éé îîðð÷÷èèíí
 ÕÕààììòò ààææèèëëëëààããññääûûíí õõààððèèëëööààààííûû ççºðð÷÷èèëë
 ÓÓääèèððääëëààããûûíí ääààððààììòò,, øøààõõààëëòò
 ÌÌýýððããýýææèèëëòòýýéé õõîîëëááîîîîòòîîéé ààééääààññ,, ááîîëëããîîîîììææëëîîëë
 ÝÝããîîããååííèèÿÿ-- ººððººññ øøààëëòòããààààííòò ºââ÷÷èèíí
 ÑÑîîððîîððîîããååííèèÿÿ-- ññóóââèèëëààãã÷÷ààààññ øøààëëòòããààààííòò ºââ÷÷èèíí
 ßßòòððîîããååííèèÿÿ-- ýýìì÷÷ýýýýññ øøààëëòòããààààííòò ºââ÷÷èèíí

13. ÑÑòòððååññññèèééíí õõààìì øøèèííææ òò¿¿ííèèéé èèëëððýýëë
11993366 îîííää ÃÃ..ÑÑååëëüüåå
““ÄÄààññààíí ççîîõõèèööîîõõûûíí õõààìì
øøèèííææ”” ññòòððååññññèèééíí õõààìì
øøèèííææ”” ííýýððèèééíí ääîîðð
ññòòððååññññòò ºããºõõ õõààððèèóó
óóððââààëëûûãã ààííõõ óóääàààà
òòîîääîîððõõîîééëëññîîíí..

14. Äàñàí ççîîõõèèööîîõõóóééíí õõààìì øøèèííææ
ÝÝííýýõõ¿¿ õõààìì øøèèííææ ííüü ääààððààààõõ 33 øøààòòûûãã ääààììææèèíí
ÿÿââààããääààííàà.. ¯¿ííää::
11.. ÑÑýýòòããýýëë òò¿ããøøèèëëòòèèééíí ¿åå øøààòò
22.. ÝÝññýýððãã¿¿ööëëèèééíí ¿åå øøààòò //ººððèèééã㺺 õõààììããààààëëààõõ
ììååõõààííèèççììóóóóääûûãã ááîîëëîîââññððóóóóëëííàà//
33.. ÒÒóóééëëääààëë ÿÿääààððããààààííûû ¿åå øøààòò.. ÝÝííýý ¿ååää
ññòòððååññññòò ççîîõõèèööîîõõ ÷÷ààääââààððàààà ààëëääààææ ºââ÷÷èèíí ¿¿ññýýõõ
ááóóþþóó ààììüü ííààññààííää ààþþóóëë óó÷÷èèððííàà..

15. Ñòðåññèéí ¿ååää èèëëððýýõõ ººðð÷÷ëëºëëòò¿¿ää
 ÔÔèèççèèîîëëîîããèèééíí //ááèèååèèééíí// èèëëððýýëë
 ÍÍèèééããììèèééíí èèëëððýýëë
 ÑÑýýòòããýýëë õõºääëëºëëèèééíí èèëëððýýëë
 ÒÒºððõõ ¿ééëëèèééíí èèëëððýýëë
 ÒÒààííèèíí ììýýääýýõõ¿ééíí èèëëððýýëë

16. ÔÔèèççèèîîëëîîããèèééíí èèëëððýýëë
1. Ç¿ðõ ñóäàñíû тогтолцооны хямрал
2. Àìüñãàëûí тогтолцооны хямрал
3. Хоол боловсруулах эрхтэн
тогтолцооны хямрал
4. Шээс бэлгэсийн тогтолцооны хямрал
5. Төв мэдрэлийн тогтолцооны хямрал

17. Íèéãìèéí èëðýë
 Àæèë ñóðãóóëèà òàñëàõ áóþó îðõèõ
 Àæèë ñóðãóóëèàñàà òààøààë
àâàõàà áîëèõ
 Õóâèéí çîõèîí áàéãóóëàëòã¿é áîëîõ
 Áóñäûí õàðààò áîëîõ
 Àæëàà îëîíòîî ñîëèõ
 Áóñàäòàé õàðèëöàà ìóóäàõ
 Áóñàäòàé õàðèëöàõäàà çàé áàðèõ

18. Ñýòãýë õºäëºëèéí èëðýë
 Ñýòãýë ò¿ãøèõ
 Ãàíüõðàõ
 Áóõèìäàõ, óóðëàõ
 È÷èõ, ýìýýõ
 Ãîðüäëîãî òàñðàõ
 ªºðòºº èòãýëã¿é
áîëîõ
•Ãàíöààðäàõ
•ªºðèé㺺 äîðä ¿çýõ
•Ýðãýëçýõ,
òýýíãýëçýõ
•Ãóòðàõ, ãóíèãëàõ
•Ãýìøèõ
•Óéòãàðëàõ

19. Òºðõ ¿éëèéí èëðýë
 ßäàðãààòàé áîëîõ
 Õ¿÷èðõèéëýë ¿éëäýõ
 Ǻð¿¿ä àâèðëàõ
 Àëáàäìàë õºäºë㺺í õèéõ
 ªºðèéí ìýäýëã¿é ãýíýòèéí ¿éëäýë
¿éëäýõ
 Àðõè òàìõè áîëîí áóñàä ìàíñóóðóóëàõ
áîäèñ õýòð¿¿ëýí õýðýãëýõ
 Îñîë ñ¿éðýëä ºðòºõ ýðñäýëòýé áîëîõ

20. ÒÒààííèèíí ììýýääýýõõ¿ééíí èèëëððýýëë
 Àíõààðàë ñàðíèõ
 Ìàðòàìõàé áîëîõ
 Àíõààðàë òºâëºð¿¿ëýõ ÷àäâàð
áóóðàõ
 Ñýòãýí áîäîõ ÷àäâàð áóóðàõ
 Øèéäâýð ãàðãàõ ÷àäâàð áóóðàõ
 Óëèãò áîäîëä àâòàõ
 Ñýòãýöèéí õîðèã ñààäòàé áîëîõ

21. Ñòðåññò ººðºº ìýäýð÷, ììýýääððýýììææýýýý ííýýýýõõ
ÑÑòòððååññññòò ºððòòºããññºääèèééíí èèõõýýííõõ ííüü ººððòòºº
¿¿ññýýææ ááààééããàààà òòààààëëààììææãã¿éé ììýýääððýýììææ¿¿ääèèééãã
ììýýääýýðð÷÷ òò¿¿ííèèééããýýýý ãàäàãø ííüü ááóóññääààää
÷÷ºë뺺òòýýéé èèëëýýððõõèèééëëææ,,
ññýýòòããýýëëèèééíí ääààððààììòòààààññ ººððèèééã㺺 ÷÷ºë뺺ëëææ
ññýýòòããýýëëýýýý ààððèèóóññããààææ ÷÷ààääääààãã ááààééõõààää
òòýýääííèèéé ööººõõºíí õõýýññýýãã ííüü ¿¿ññýýææ ááóóéé ññºððºãã
ììýýääððýýììææ¿¿ääýýýý ããààääààããøø ííüü ááóóþþóó ááóóññääààää,,
õõ¿ìì¿¿ññòò èèëë÷÷èèëëææ ÷÷ààääääààãããã¿éé ääîîòòððîîîî
õõààääããààëëææ ÿÿââääààãã

22. ªºðºº ººðòºº òòóóøøààààëë ºããºõõ ààððããàà
 ªºð𺺠ººððèèééã㺺 ÿÿëëààõõ
 ÁÁýýððõõøøýýýýëëèèééãã ääààââààíí
òòóóóóëëààõõ
 ªºððèèééã㺺 ççîîððèèããææóóóóëëààõõ
 ªºð𺺠ññààííàààà÷÷ëëààããàà
ããààððããààõõ
 ªºððèèééã㺺 ççààõõèèððààõõ,,
óóääèèððääààõõ

23. ªºð𺺠ººððèèééã㺺 ÿÿòòããààõõ
 Áè òàéâàí áàéíà
 Íàäàä ñýòãýýë çîâíèõ ç¿éë
àëãà
 Áè ÷àäíà
 Áè ººðòºº èòãýæ áàéíà
 Áè ò¿¿íèéã óó÷ëàõ ¸ñòîé
 ¯¿íä ìèíèé áóðóó ÷ áàéãàà
 Á¿õ þì ñàéõàí áîëíî

24. Óõààðëààð ááóóõõèèììääëëàààà òòààééëëààõõ
 ßßëëààííããóóÿÿàà õõ¿íí õõîîîîððîîííääûûíí ááîîëëîîíí
õõóóââüü õõ¿ííèèéé ääîîòòîîîîää ááóóääëëèèààííûû
¿ååää èèëë¿¿ ¿ðð ää¿ííòòýýéé..
 ÒÒóóõõààééíí ííºõõööºëë ááààééääëëûûíí
ññààééíí,, ììóóóó òòààëëóóóóääûûãã ííüü
óóõõààààëëããààààðð ýýððããýýöö¿¿ëëýýíí
ááîîääîîõõ
 ªºððòòºº øø¿¿ììææëëýýëëòòýýéé õõààííääààõõ

25. Ñòðåññ òàéëàõ ýýííããèèééíí ààððããóóóóää
 ÑѺððºãã ììýýääððýýììææýýýý ººð𺺠ììýýääýýðð÷÷ ññóóððààõõ
 ÑѺððºãã ììýýääððýýììææýýýý ááóóññààääòòààéé
õõóóââààààëëööààõõ,, ããààääààããøøëëóóóóëëààõõ

26. Хөгжим сонсох Дуу дуулах

27. Биеийн хүчний
ажил хийх
Биеийн тамирын
дасгал хийх

28. Цэвэр агаарт гарах Усанд орох

29. Бусдыг уучлах
Бусдын өмнө буулт
хийх
Өөрийн сонирхолтой
зүйлд цаг гаргах

30. Аìüñãàëûí äàñãàë
Òàéâàí íºõöºëä ñóóãàà áóþó õýâòýý
áàéäàëä õèéíý.
 Àìüñãàë õàìðààðàà àâ÷ àìààðàà ãàðãàíà.
 Áè òàéâøèð÷ ÷àäíà ãýñýí èòãýëòýé
áàéíà.
 3-5 ñåê òóðø ã¿íçãèé àìüñãàëàà àâíà.
 3-5 ñåê òóðø àìüñãàëàà ò¿ãæèíý.
 3-5 ñåê òóðø àìüñãàëàà ãàðãàíà.
Èéì ìàÿãààð äàñãàëûã 10-15 ìèí õèéõýä
òàíû á¿õ áèåèéí áóë÷èí ñóëàðч, òà
òàéâøèð÷ ÷àäíà.

31. • Õàìðûí õî¸ðð íí¿õõýýýýðð ýýýýëëææëëýýíí
ààììüüññããààëëààõõ ääààññããààëë
• Àðâààñ íýãèéã äóóñòàë òîî
òîîëîõ àìüñãàëûí äàñãàë

32. Ñýòãýëèéí äàðàìòààñ ÷ºëººëºõ Êàòàðñèñèéí
àðãà
 ªºðò òóëãàìäñàí
àñóóäëóóä, ¿¿ñ÷
áàéãàà òààëàìæã¿é
ìýäðýìæ, òààëàìæã¿é
áîäëîî íàéç íºõºä人, ãýð
á¿ëèéíõýíäýý, ýì÷ áîëîí
áóñàä îéð äîòíû õ¿ì¿¿ñò
èëýí äàëàíã¿é
èëýðõèéëæ ñýòãýëýý
àðèóñãàõ àðãà.

33. Ñýòãýëèéí äàðàìòààñ ÷ºë뺺ëëºõõ ÀÀññààòòèèààííèèééíí
ààððããàà
 Õóâü õ¿í ººðò òîõèîëäñîí
ñýòãýë ò¿ãøýýñýí ¿éë
ÿâäàë, òààã¿é ìýäðýìæ,
¿õýë õàãàöàë, îñîë ñ¿éðýë,
ãàé ãàìøèã çýðýã ¿éë
ÿâäëóóäûã îäîî áîëæ áóé
ìýò òîäîîð ä¿ðñëýí áîäîæ,
äóðñàí ñàíàæ áóñäàä
ä¿ðñëýí ÿðüæ ñýòãýëýý
àðèóñãàõ àðãà.

34. ÑÑòòððååññññýýýýññ ººððèèééã㺺
õõààììããààààëëààõõûûíí òòóóëëää ““ÁÁÈÈ”” þþóó
õõèèééææ ááîîëëîîõõ ââýý??

35. “ªºðèé㺺 îëæ õàð
Òà ººðèéíõºº
áóñäààñ èë¿¿òýé
òàëûã îëæ ìýäýð.
ªºðèé㺺 ÿìàãò
ñàéõíààð òºñººëºí
áîä.

36. “Àæëàà çºâ õóâààðèë”
 Àæëàà ºäºð, äîëîî
õîíîã, ñàð, óëèðàë,
æèëýýð òºëºâëº.
Òºëºâëºãººíä îðîîã¿é
áºãººä
øààðäëàãàã¿é ãýæ
¿çñýí òîõèîëäîëä
õ¿íä “¿ã¿é” ãýæ
õýëæ ñóð.

37. “Ñàéõàí èíýýìñýãëý”
Ñàéõàí èíýýìñýãëýë
ñýòãýë ñýðãýýã÷ ýì
þì. ªã뺺 á¿ð óðãàõ
íàð ëóó èíýýìñýãëýí
õàð. Òà õîøèí øîãèéí
ìýäðýìæ ñàéòàé áîë
ñýòãýë áóõèìäàëä
îðîõ íü õîâîð.

38.  “Ѻðºã áîäëîîñîî àíãèæèð”
 ªºðèéí çàí àâèð, áîäîë, ìýäðýìæèéí òàëààð
ººðòýé㺺 äîòðîî ÿðèëö. ßìàð íýã ñºðºã
áîäîë àãóóëæ áàéâàë àéäàñ, ñýòãýë
ãóòðàëä ºðòºìòãèé áàéäàã.

39. ““ÁÁîîääëëîîîî õõóóââààààëëöö””
 Òà çºâõºí ãàíöààðàà òýìöýõ ãýæ á¿¿
îðîëä. Ñýòãýë òàâã¿éòýæ ñýòãýëýýð
óíàõ ¿åä áóñàäòàé çºâëºëäºõ íü
õàìãèéí øèëäýã àðãà. Ãàíöààðäàë íü
ñýòãýë áóõèìäàë, ãóòðàëûã óëàì
ã¿íçãèéð¿¿ëäýã.
“ªºðòºº àìðàõ öàã ãàðãà”
Õè÷íýýí èõ à÷ààëàëòàé áàéñàí ÷ ººðòºº
àìðàõ öàã ãàðãàõ íü ñýòãýöèéí õóâüä
ýð¿¿ë ÿâàõ òîì áîëîìæ þì.

40. “Èäýâõèòýé õºäºë㺺í”
 ÑÑýýòòããýýëë ááóóõõèèììääààõõààää áá¿õõ ááèèååèèééíí
ááóóëë÷÷èèíí ÷÷ààííããààððääààãã óó÷÷èèðð ááèèååèèééíí
õõºääºëëã㺺íí,, ääààññããààëëûûãã òòîîããòòììîîëë õõèèééææ
ááààééââààëë ññýýòòããýýëë ááóóõõèèììääëëààààññ
ññýýððããèèééëëææ,, ááààããààññããààææ ááîîëëííîî.. ßßââããààíí ááàà
ääóóããóóééããààààðð ÿÿââààõõ,, óóññààííää ññýýëëýýõõ,, ãã¿ééõõ,,
áá¿ææèèããëëýýõõ ççýýððýýãã ººððòò òòîîõõèèððîîõõ
õõºääºëëã㺺ííèèééãã ññîîííããîîíí 77 õõîîííîîããòò 11--22 óóääàààà
õõèè÷÷ýýýýëëëëýýõõ ççààââ ããààððããàà..

41. ““Àìüäðàëûí õõýýììýýýý ççºââ òòîîõõèèððóóóóëë””
 ÀÀììüüääððààëëääàààà ííýýãã ääîîðð îîëëîîíí
ººðð÷÷ëëºëëòò õõèèééõõýýýýññ ççààééëëññõõèèéé..
 ªºððòòºº áá¿¿ õõààòòóóóó õõààííää..
 ªºððººññºº õõýýòòýýððõõèèéé èèõõèèééãã áá¿¿ øøààààððää..
 ÓÓÿÿíí õõààòòààíí ááààééææ ññóóðð..

42. Хүн гаднаасаа ямар
нэгэн асуудалгүй
мэт харагдана
Гэвч үнэндээ
дотроо яг энэ
мөсөн уул шиг
байх буюу
тулгамдсан
асуудалтай
байдаг

43. “Óóð, áóõèìäàë áîë ò¿ð çóóðûí
ñîëèîðîë ìºí”
ÀÀííõõààààððààëë òòààââüüññààííää
ááààÿÿððëëààëëàààà..