1. ЦАХИЛГААН ХЭЛХЭЭНИЙ
ОНОЛ‐1
ДОКТОР, ПРОФЕССОР
Ю.ЦЭДЭНСҮРЭН

2. ЦАХИ ЛГААН ХЭЛХЭЭНИЙ ХУУЛИУД БА
ЭЛЕМЕНТ, ПАРАМЕТРУУД
• Цахилгаан хэлхээ
• Цахилгаан гүйдэл гүйхэд зориулсан
бөгөөд дотор нь явагдаж байгаа
цахилгаан, соронзон үзэгдэл нь
хүчдэл ба гүйдэлийн ойлголтоор
дүрслэгдэх элетент,багаж
байгууламжуудын нэгдлийг
цахилгаан хэлхээ гэнэ

3. • Цахилгаан хэлхээ нь эсэргүүцэл- R,
индукцлэг-L, багтаамж-C элементүүд,
тэднийг холбосон дамжуулагч утас,
цахилгаан энергийн үүсгүүр гэсэн
бүрэлдэхүүнтэй байна.
• Эсэргүүцэл нь цахилгаан энергийг
дулааны энерги болгон хувиргадаг
хэрэглэгч элэмент.
• Индукцлэг нь соронзон энергийг
хуримтлуулагч.

4. • Багтаамж нь цахилгаан энергийг
хуримтлуулагч элемент
• Мэдээллийн технологид мэдээлэл нь эдгээр
элементээр дамжин гүйх гүйдлийн
үйлчилгээгээр тодорхойлогддог.
• Цахилгаан хэлхээний бүрэлдэхүүнийг тусгай
томъёолсон тэмдэглэгээгээр илэрхийлэн
дүрсэлсэн зурган эквивалентыг цахилгаан
схем гэнэ.
• Хэлхээний элемент болгон цахилгаан схемд
өөрийг нь дүрсэлдэг нэгдсэн стандарт
тэмдэглэгээтэй байна.

5. Тэмдэглэгээ, хэмжлийн нэгж
• Тэмдэглэгээ: R (resistance),L
(inductance),C (capacity)
• Эсэргүүцэл ОМ , индүкцлэг ГЕНРИ,
баг-таамж ФАРАД гэсэн нэгжээр
хэмжигдэнэ.
• Энэ нэгжүүд нь эдгээр
элементүүдийн чанарыг нээсэн
физикч-эрдэмтдийн нэр.

6. • Тэмдэглэгээ:
Эсэргүүцэл -Хувисах эсэргүүцэл-Гаргалгаатай эсэргүүцэлИндукцлэг-зүрхэвчтэй-хувисах-

7. - Ороомгийн эхийг тэмдэглэсэн,
зүрхэвчтэй, хөндийрүүлсэн
ороомогтойБагтаамж:
- Тохируулгын
- Хуьисах-

8. Уламжлал нэгж
•
•
10‐12 10‐9 10‐6 10‐3 СИ 103 106 109 1012
Пик нано мк мл
кл Мг Гига
терра
R ‐
‐
‐
‐ Ом кОм мОм ‐
‐
L ‐
‐ мкГн млГн Гн ‐
‐
‐
‐
С
пФ нФ мкФ ‐
Ф ‐
‐
‐
‐

9. Хувисах ба тогтмол гүйдэл
• Цахилгаан хэлхээгээр гүйж байгаа
гүйдэлийн урсгалын чиглэл нь түүнийг
үүсгэж байгаа цахилгаан энергийн
үүсгүүрийн туйлаас хамаарна.
• Гүйдлийн чиглэл нь хугацаанаас
хамааран өөрчлөгддөггүй гүйдлийг
тогтмол гүйдэл гэнэ. Тогтмол гүйдэл нь
түүнийг үүсгэж байгаа үүсгүүрийн эерэг
гаргалгаанаас сөрөг гаргалгаа руу урсах
чиглэлтэй байна.

10. • Хугацаанаас хамааран урсгалын чиглэл
нь өөрчлөгдөж байдаг гүйдлийг хувисах
гүйдэл гэнэ. Зөвхөн хуисах гүйдэл гүйх
хэлхээг хувисах гүйдлийн хэлхээ,
зөвхөн тогтмол гүйдэл гүйх хэлхээг
тогтмол гүйдлийн хэлхээ гэнэ.
• Тогтмол ба хувисах гүйдэл гүйх нь
хэлхээний энергийн үүсгүүр,
хэлхээний элементийн бүтцээр
тодорхойлогдоно.

11. Үүсгүүр ба гүйдлийн чиглэл
• Цахилгаан энергийн үүсгүүрийн
дотоод орчинд цахилгаан гүйдлийн
урсгалыг бий болгож байгаа сөрөг
цэнэгтэй электроны урсгал нь
үүсгүүрийнхээ сөрөг туйлаас эерэг
туйл руу урсана.
• Иймээс үүсгүүрийн гаднах орчинд
гүйдлийн урсгал үүсгүүрийн эерэг
туйлаас сөрөг туйлын зүг урсан
битүүрнэ.

12. Үүсгүүр ба гүйдлийн чиглэл
• Хэлхээнд гүйдлийн урсгал бий
болгохын тулд аливаа
цахилгаан хэлхээ нь заавал
битүүрч цахилгаан энергийн
үүсгүүрийн хоёр туйлд
холбогдссон байх ёстой.
• Тасархай хэлхээнд гүйдлийн
урсгал бий болохгүй.

13. Үүсгүүрүүд
• Гүйдлийн үүсгүүр-
• Хүчдэлийн үүсгүүр• Баттерей -

14. Үүсгүүр ба гүйдлийн чиглэл
• Тогтмол
гүйдлийн
үүсгүүрийн
тэмдэг-лэгээнд
сумны
үзүүр
үүсгүүрийн эе-рэг туйлыг, батерейны
урт хэрчим түүний эерэг туйлыг тус
тус заана.
• Иймд хэлхээний цахилгаан схемийн
гадаад хэлхээн дэх гүйдлийн урсгал
нь сумны үзүүрээс (төгсгөл) сумны
эх рүү, батерейны урт хэрчмээс
богино хэрчим рүү чиглэсэн байна.

15. Тогтмол гүйдлийн хэлхээ
• Тогтмол гүйдлийн цахилгаан хэлхээ:
R1
L
E
R2
R1
E
R3
L
R2
R3

16. Тогтмол гүйдлийн хэлхээ
• Тогтмол гүйдлийн хэлхээнд индуклэгийн ороомог дамжуулагч утасны
чанартай.
• Тогтмол гүйдлийн хэлхээнд тогтворжсон нөхцөлд багтаамж тасархай хэлхээний чанартай. Зөвхөн хэлхээг залгах
үед түүгээр цэнэгжил-тийн гүйдэл гүйгээд багтаамж цэнэглэгдсэний дараа
гүйдэл гүйхээ болино.

17. Тогтмол гүйдлийн хэлхээ
• Тогтворжсон нөхцөлд гүйдэл гүйхгүй
цахилгаан хэлхээ:
R1
E
C1
R2
R3

18. • Гүйдэл: