Nhận viết luận văn Đại học , thạc sĩ - Zalo: 0917.193.864 Tham khảo bảng giá dịch vụ viết bài tại: vietbaocaothuctap.net Download luận án tiến sĩ ngành tội phạm học với đề tài: Các tội phạm về môi trường ở Việt Nam: Tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa, cho các bạn có thể tham khảo

1. VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
NGUYỄN HỮU HÒA
CÁC TỘI PHẠM VỀ MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM:
TÌNH HÌNH, NGUYÊN NHÂN VÀ GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI - 2019

2. VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
NGUYỄN HỮU HÒA
CÁC TỘI PHẠM VỀ MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM:
TÌNH HÌNH, NGUYÊN NHÂN VÀ GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA
Ngành: Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm
Mã số : 938 01 05
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
Người hướng dẫn khoa học: 1.PGS.TS. Phạm Văn Lợi
2.TS. Phạm Minh Tuyên
HÀ NỘI - 2019

3. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi,
các số liệu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng.
Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được công bố
trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác.
Tác giả luận án
Nguyễn Hữu Hòa

4. MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ...............................................................................................................1
Chương 1 TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ............................8
1.1. Tình hình nghiên cứu ở trong nước.................................................................8
1.2. Tình hình nghiên cứu ở ngoài nước ..............................................................17
1.3. Đánh giá chung tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài và những vấn
đề cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án..............................................................21
Chương 2 TÌNH HÌNH TỘI PHẠM VỀ MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM
HIỆN NAY..........................................................................................................26
2.1. Khái quát các tội phạm về môi trường và lý luận tình hình tội phạm về
môi trường............................................................................................................26
2.2. Phần hiện của tình hình tội phạm về môi trường ở Việt Nam hiện nay.............38
2.3. Phần ẩn của tình hình tội phạm về môi trường ở Việt Nam hiện nay.................54
Chương 3 NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH CÁC
TỘI PHẠM VỀ MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY........................64
3.1. Khái quát lý luận về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm về
môi trường............................................................................................................64
3.2. Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm về môi trường ở Việt Nam...69
Chương 4 CÁC GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG PHÒNG NGỪA TÌNH
HÌNH CÁC TỘI PHẠM VỀ MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM .....................100
4.1. Thực trạng phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường ở Việt Nam........100
4.2. Dự báo tình hình tội phạm về môi trường ở Việt Nam trong thời gian tới.......103
4.3. Các giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường
ở Việt Nam.........................................................................................................108
KẾT LUẬN.......................................................................................................146
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ.....................................147
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................148

5. DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Bảng thống kê xét xử sơ thẩm hình sự các tội xâm phạm về môi
trường.................................................................................................... 39
Bảng 2.2. Bảng diễn biến của tình hình tội phạm về môi trường về số vụ,
số bị cáo................................................................................................. 41
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1. Cơ cấu số vụ phạm tội môi trường trong tổng số VAHS nói
chung..................................................................................................... 40
Biểu đồ 2.2. Cơ cấu số bị cáo phạm tội môi trường trong tổng số bị cáo
phạm các tội trong các VAHS nói chung ............................................. 40
Biểu đồ 2.3. Diễn biến số vụ phạm tội về môi trường ở Việt Nam................ 41
Biểu đồ 2.4. Diễn biến số bị cáo phạm tội về môi trường ở Việt Nam .......... 42
Biểu đồ 2.5. Số vụ và số người phạm tội bị xét xử về tội phạm môi trường
ở Việt Nam............................................................................................ 43
Biểu đồ 2.6: Cơ cấu theo tội danh................................................................... 45
Biểu đồ 2.7: Cơ cấu theo số bị cáo phạm tội cụ thể về các tội phạm môi
trường.................................................................................................... 46
Biểu đồ 2.8. Cơ cấu theo chế tài hình sự ........................................................ 47

6. 1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong những thập kỷ gần đây, các nước trên thế giới cũng như Việt Nam
phải đối diện với những vấn đề an ninh môi trường. Nhu cầu phát triển sản
xuất và nâng cao mức sống của người dân khiến việc sản xuất và tiêu dùng
ngày càng tăng cao. Việc chạy theo lợi nhuận vẫn là mục đích tối cao của
không ít nhà kinh doanh, sản xuất. Do đó, các hành vi phạm tội về môi trường
diễn ra ngày càng nhiều, phức tạp và việc đấu tranh, phòng, chống là không
dễ dàng.
Ở Việt Nam, trong những năm gần đây, tình hình tội phạm về môi
trường rất đáng báo động. Chúng ta chưa có được một chương trình, kế hoạch
hoàn chỉnh, rõ ràng về việc kiểm soát phát thải khí nhà kính. Ô nhiễm môi
trường đất, nước, không khí và tình trạng suy giảm đa dạng sinh học chưa
được kiểm soát một cách có hiệu quả, một số loài thực vật và động vật có
nguy cơ tuyệt chủng. Sản xuất vẫn phát triển theo chiều rộng với các kỹ thuật
còn thô sơ, lạc hậu. Ý thức của người dân, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư
cũng như của một bộ phận cán bộ quản lý, lãnh đạo chưa cao. Điều này khiến
cho TPMT đang có nguy cơ phát triển và diễn biến phức tạp. Đấu tranh
phòng, chống TPMT đang là nhiệm vụ hết sức cấp bách.
Theo báo cáo tổng kết của Cục Cảnh sát Môi trường, thì trong giai đoạn
10 năm từ năm 2008 đến năm 2018, lực lượng Cảnh sát phòng, chống tội
phạm về môi trường trên cả nước đã phát hiện và xử lý 124.226 vụ vi phạm
pháp luật về môi trường; trong đó chuyển hồ sơ cho cơ quan điều tra xử lý
hình sự được 2.847 vụ với 4.839 đối tượng, chiếm tỷ lệ 2,29% [14]. Số liệu
thống kê trên cho thấy, tình hình vi phạm pháp luật môi trường nói chung và
tội phạm về môi trường nói riêng trên thực tế đang diễn ra rất phức tạp, với số
lượng phát hiện rất lớn nhưng số vụ án chuyển cho các Cơ quan chức năng để
điều tra khởi tố, truy tố, xét xử lại chiếm một tỉ lệ rất nhỏ. Hầu hết các vụ việc
mới chỉ dừng lại ở các biện pháp xử lý vi phạm hành chính nên thiếu tính răn

7. 2
đe, nghiêm khắc, dẫn đến có nhiều vụ việc, hành vi vi phạm được tái diễn
nhiều lần và trong thời gian dài, chủ thể vi phạm sẵn sàng nộp phạt hành
chính và sau đó tiếp tục vi phạm.
Công tác phòng ngừa tội phạm về môi trường bước đầu đã đạt được
những kết quả nhất định. Song nhìn chung vẫn còn bộc lộ nhiều khó khăn,
vướng mắc, hiệu quả còn thấp so với tính chất phức tạp của tình hình thực
tiễn đặt ra. Hơn nữa, từ năm 2008 đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu
về vấn đề này trên phạm vi cả nước, do vậy việc nghiên cứu một cách toàn
diện vấn đề tội phạm về môi trường ở Việt Nam dưới góc độ tội phạm học là
cần thiết nhằm tìm ra hệ thống các giải pháp khả thi để kìm chế sự gia tăng và
làm giảm tội phạm nói chung cũng như tội phạm về môi trường nói riêng. Vì
lý do nêu trên, nghiên cứu sinh chọn và nghiên cứu đề tài: "Các tội phạm về
môi trường ở Việt Nam: Tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng
ngừa" làm luận án tiến sĩ Luật học của mình.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích tổng quát của luận án là xây dưng một hệ thống các biện pháp
phòng ngừa tình hình các tội phạm về môi trường ở Việt Nam, góp phần nâng
cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống các tội phạm về môi trường tại
thời điểm hiện nay và những năm tiếp theo.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích nêu trên, luận án có các nhiệm vụ sau:
- Tổng quan về tình hình nghiên cứu của các công trình trong và ngoài
nước có liên quan đến hoạt động phòng ngừa tình hình các tội phạm về môi
trường, đánh giá khái quát phạm vi và mức độ nghiên cứu của những công
trình này nhằm xác định những nội dung được kế thừa và xác định những vấn
đề cần được tiếp tục nghiên cứu trong luận án.
- Phân tích cơ sở lý luận về tội phạm môi trường ở Việt Nam;

8. 3
- Nghiên cứu chuyên sâu tình hình tội phạm về môi trường ở Việt Nam
từ năm 2008 đến năm 2018. Từ những vấn đề lý luận về tình hình tội phạm về
môi trường, làm rõ các thông số: Thực trạng, diễn biến, cơ cấu, tính chất của
tình hình tội phạm về môi trường ở Việt Nam hiện nay, đồng thời đánh giá
tình hình tội phạm ẩn của nhóm tội phạm này.
- Xác định những vấn đề lý luận về nguyên nhân và điều kiện của tình
hình tội phạm về môi trường. Từ đó, phân tích, làm rõ những nguyên nhân và
điều kiện của tình hình các tội phạm về môi trường và cơ chế tác động của
các yếu tố là nguyên nhân, điều kiện trong việc làm phát sinh các tội phạm về
môi trường ở Việt Nam;
- Đưa ra những dự báo đối với các tội phạm về môi trường trong những
năm tới;
- Đề xuất hệ thống các biện pháp phòng ngừa tình hình các tội phạm về
môi trường để nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống các tội phạm về môi
trường ở Việt Nam hiện nay và những năm tiếp theo.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận và thực tiễn
của tình hình, nguyên nhân, điều kiện và giải pháp phòng ngừa tình hình các
tội phạm về môi trường ở Việt Nam.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về mặt nội dung: Luận án được nghiên cứu dưới góc độ tội phạm học.
- Về thời gian: Luận án tiến hành thu thập và nghiên cứu số liệu thống kê
của Tòa án nhân dân tối cao trong 10 năm, từ năm 2008 đến năm 2018 và
nghiên cứu một số bản án hình sự sơ thẩm về tội phạm môi trường trong
những năm gần đây.
- Về mặt không gian: Luận án nghiên cứu trên phạm vi địa bàn toàn
quốc.

9. 4
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
4.1. Phương pháp luận
Cơ sở lý luận của việc nghiên cứu đề tài là chủ nghĩa duy vật biện
chứng, phép duy vật lịch sử, lý luận Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về
Nhà nước và pháp luật, đường lối của Đảng và Nhà nước trong đấu tranh
phòng, chống các tội phạm nói chung và các tội phạm về môi trường nói riêng
trong từng thời kỳ.
Trên cơ sở quan điểm đổi mới của Đảng ở mọi lĩnh vực của đời sống xã
hội thì vấn đảm bảo cho con người được sống trong môi trường trong lành là
một vấn đề mà Đảng và Nhà nước hết sức quan tâm, vì chỉ khi đảm bảo được
môi trường trong lành thì mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội một cách bền
vững mới đạt được.
Nghiên cứu một số vấn đề chung vềtội phạm môi trường, tình hình,
nguyên nhân, điều kiện phát sinh tội phạm về môi trường... Tức là nghiên cứu
vấn đề dưới góc độ tội phạm học, xem xét chúng ở trạng thái vận động phát
triển để tìm ra quy luật khách quan.
Khi giải quyết các vấn đề về tội phạm môi trường cần tuân theo trình tự:
Nhận diện tội phạm môi trường, xác định tình hình, nguyên nhân của các tội
phạm về môi trường, trên cơ sở phân tích đánh giá chúng để nắm bắt được
đặc điểm, cơ cấu, diễn biến, mức độ, tính chất của loại tội phạm này, dự báo
tình hình tội phạm môi trường trong thời gian tới, từ đó đưa ra các kiến nghị
cần thiết.
Trong việc nghiên cứu, ngoài việc đưa ra các quan điểm chính thống,
luận án còn phân tích những quan điểm khác nhau đối với các vấn đề có liên
quan đến đề tài, đồng thời phân tích một số vụ án để làm rõ các quan điểm.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp chủ đạo được sử dụng trong quá trình nghiên cứu của luận
án là phương pháp biện chứng, ngoài ra luận án còn sử dụng các phương pháp
đặc trưng tội phạm học. Cụ thể, đó là phương pháp quy nạp, diễn dịch; mô tả;

10. 5
so sánh; phân tích, tổng hợp, thống kê hình sự; lịch sử; hệ thống; nghiên cứu
hồ sơ và phương pháp chuyên gia. Để thực hiện có hiệu quả mục đích nghiên
cứu, luận án kết hợp chặt chẽ giữa các phương pháp trong suốt quá trình
nghiên cứu của toàn bộ nội dung luận án. Tùy thuộc vào khách thể và đối
tượng nghiên cứu của từng chương, mục trong luận án, tác giả sẽ chú trọng,
vận dụng các phương pháp khác nhau cho phù hợp.
- Phương pháp hệ thống, khảo sát, phân tích, bình luận, suy luận
logic, so sánh, tổng hợp…: Sử dụng phương pháp này nghiên cứu sinh
dùng để làm rõ tổng quan tình hình nghiên cứu của luận án ở Chương 1
nhằm rút ra được những kết quả đạt được của các công trình nghiên cứu có
liên quan đến luận án, cũng như xác định được các vấn đề đặt ra mà luận án
cần tiếp tục nghiên cứu.
- Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê, hệ thống, quy
nạp, diễn dịch, nghiên cứu tài liệu... được sử dụng trong Chương 2 của luận
án nhằm làm rõ những nét khái quát về tội phạm môi trường cũng như phân
tích làm rõ các thông số của tình hình tội phạm về môi trường ở Việt Nam
trong giai đoạn hiện nay.
- Phương pháp hội thảo, tọa đàm qua chuyên gia: Sử dụng phương pháp
này, nghiên cứu sinh trực tiếp dự các hội thảo khoa học có liên quan trực tiếp
đến vấn đề nghiên cứu của Luận án; tìm hiểu, trao đổi, phỏng vấn các chuyên
gia có kinh nghiệm trong công tác đấu tranh phòng, chống các tội phạm về
môi trường để đánh giá phần ẩn của tình hình tội phạm về môi trường ở Việt
Nam trong Chương 2, nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm về
môi trường trong Chương 3, dự báo tình hình tội phạm về môi trường và các
giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường ở Việt
Nam trong thời gian ở Chương 4 của luận án.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Thứ nhất, luận án cung cấp những thông số mới nhất của tình hình
tội phạm về môi trường ở Việt Nam trong khoảng thời gian từ 2008 đến

11. 6
năm 2018, đặc biệt là những đánh giá về phần ẩn của tình hình tội phạm
về môi trường.
Thứ hai, phân tích và làm rõ những nguyên nhân và điều kiện của tình
hình tội phạm về môi trường ở Việt Nam trong thời gian qua theo các lĩnh
vực riêng biệt như : Kinh tế, văn hóa, xã hội, pháp lý, tổ chức, quản lý…
Thứ ba, dự báo tình hình tội phạm về môi trường ở Việt Nam trong thời
gian tới bằng cách đánh giá có tính thời sự những tác động về các mặt kinh tế,
chính trị, xã hội trong nước và quốc tế. Đồng thời, đưa ra những dự báo cụ thể
về thực trạng, diễn biến, cơ cấu, tính chất của nhóm tội phạm này trong thời
gian tới.
Thứ tư, đưa ra giải pháp phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường ở
Việt Nam trong thời gian tới trên nhiều phương diện, đa ngành, đa lĩnh vực.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
6.1. Ý nghĩa lý luận
Luận án là công trình đầu tiên nghiên cứu toàn diện các tội phạm về môi
trường ở Việt Nam dưới góc độ tội phạm học nhằm đưa ra các luận cứ khoa
học và những phương hướng, giải pháp về lý luận cũng như thực tiễn nhằm
hoàn thiện các quy định pháp luật về các tôi phạm môi trường, kiến nghị các
giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả phòng ngừa nhóm tội phạm này, đáp
ứng yêu cầu xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.
Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần bổ sung, hoàn thiện lý luận về
phòng ngừa tình hình các tội phạm về môi trường ở Việt Nam.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Luận án là công trình khoa học có thể được sử dụng để tham khảo trong
công tác đấu tranh phòng, chống các tội phạm về môi trường ở Việt Nam.
Đồng thời luận án cũng có giá trị tham khảo trong nghiên cứu, giảng dạy, học
tập môn luật hình sự và tội phạm học.

12. 7
7. Cấu trúc của luận án
Luận án ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo
gồm có 4 chương như sau:
Chương 1: Tổng quan về tình hình nghiên cứu
Chương 2: Tình hình tội phạm về môi trường ở Việt Nam hiện nay
Chương 3: Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm về môi
trường ở Việt Nam hiện nay
Chương 4: Các giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội phạm về
môi trường ở Việt Nam

13. 8
Chương 1
TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1. Tình hình nghiên cứu ở trong nước
1.1.1. Các công trình nghiên cứu lý luận về tội phạm môi trường
Qua khảo sát, chúng tôi thấy đã có một số công trình nghiên cứu phân
tích, làm rõ đặc điểm, dấu hiệu pháp lý các tội phạm về môi trường như giáo
trình Luật hình sự của trường Đại học Luật Hà Nội [94]; giáo trình Luật hình
sự Việt Nam (phần các tội phạm) của GS.TS Võ Khánh Vinh [114] ; giáo
trình Luật hình sự (phần các tội phạm) của Đại học Luật thành phố Hồ Chí
Minh [98]; giáo trình Luật hình sự Việt Nam (phần các tội phạm) do TS. Lê
Cảm chủ biên [15].
Bên cạnh các giáo trình Luật hình sự nghiên cứu về tội phạm môi trường,
còn có các công trình khoa học là các sách chuyên khảo, đề tài khoa học. Điển
hình như: Bình luận khoa học Bộ luật hình sự phần các tội phạm của Thạc sỹ
Đinh Văn Quế (2005), Nxb Tổng hợp, thành phố Hồ Chí Minh [61];
- Sách “Tội phạm về môi trường- Một số vấn đề lý luận và thực tiễn”
của TS. Phạm Văn Lợi, năm 2004. Nội dung cuốn sách đi sâu phân tích
những luận cứ khoa học và thực tiễn của việc quy định trách nhiệm hình sự
đối với các tội phạm về môi trường; đặc điểm, đặc trưng của các yếu tố cấu
thành tội phạm của các tội phạm môi trường trong Bộ luật hình sự năm 1999.
Đồng thời, cuốn sách cũng đề cập thực trạng tội phạm môi trường và công tác
đấu tranh phòng, chống loại tội phạm này. Trên cơ sở đó, các tác giả đưa ra
các dự báo khoa học và kiến giải các biện pháp nhằm hoàn thiện pháp luật
hình sự và các luật chuyên ngành có liên quan, cũng như các biện pháp khác
nhằm đấu tranh phòng, chống tội phạm môi trường đạt hiệu quả cao trong
thời gian tới.
- Sách “Tội phạm môi trường trong pháp luật hình sự Việt Nam- Thực
trạng và định hướng hoàn thiện” của Bộ Tài nguyên và Môi trường, năm
2015. Cuốn sách đã phân tích rõ cơ sở lý luận, thực tiễn và kinh nghiệm quốc

14. 9
tế đối với các tội phạm về môi trường, cuốn sách đã cung cấp bức tranh toàn
cảnh, chi tiết về thực trạng pháp luật (bất cập, vướng mắc) và đưa ra các
khuyến nghị định hướng cho việc sửa đổi, bổ sung các quy định về tội phạm
môi trường trong Bộ luật hình sự năm 1999.
- Đề tài khoa học cấp Bộ: “Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc quy định
trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm về môi trường” của TS. Phạm Văn
Lợi, làm chủ nhiệm đề tài, năm 2003. Đề tài đi sâu phân tích những vấn đề lý
luận, các đặc trưng pháp lý cơ bản của các tội phạm môi trường và thực tiễn
của việc quy định trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm về môi trường.
Trên cơ sở đó đưa ra các kiến nghị về hoàn thiện pháp luật và tổ chức thi hành
có hiệu quả trong thực tế.
- Hội thảo khoa học “Tội phạm môi trường- Kinh nghiệm quốc tế, thực
trạng pháp luật và đề xuất hoàn thiện trong Bộ luật hình sự (sửa đổi)” do Bộ
Tài nguyên và Môi trường, phối vợp với Ủy ban khoa học công nghệ và môi
trường của Quốc hội, Chương trình phát triển liên hợp quốc tổ chức tháng 10
năm 2015 vừa qua tại Hà Nội. Hội thảo đã đi sâu phân tích cơ sở lý luận và
thực trạng quy định của pháp luật hình sự của Việt Nam và một số nước trên
thế giới đối với các tội phạm về môi trường; Các ý kiến đóng góp trong hội
thảo cũng đã nêu rõ thực trạng và các nguyên nhân dẫn tới tình trạng phát
sinh tội phạm về môi trường. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định
của Bộ luật hình sự (sửa đổi) đối với các tội phạm về môi trường, góp phần
nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm về môi trường ở
Việt Nam trong thời gian tới.
Ngoài ra, còn rất nhiều các bài báo khoa học đăng trên các Tạp chí
chuyên ngành như tạp chí luật học, tạp chí kiểm sát, tạp chí Tòa án nhân
dân… đã hệ thống lại các cấu thành tội phạm của tội phạm môi trường; nêu ra
những khó khăn, vướng mắc trong việc xử lý đối với các tội phạm về môi
trường trong thời gian qua. Có thể điểm danh một số bài báo tiêu biểu như
sau: bài “Quy định mới trong chương XVII- Bộ luật hình sự 1999 - Các tội

15. 10
phạm về môi trường” của Nguyễn Long Vân đăng trên Tạp chí kiểm sát số 6
năm 2001; bài “Một số vấn đề về tội phạm về môi trường ở Việt Nam” của tác
giả Nguyễn Thị Tố Uyên, đăng trên Tạp chí Dân chủ và pháp luật số 10 năm
2010; bài “Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về phòng chống tội phạm
về môi trường trong tình hình mới” của Trần Minh Hưởng đăng trên Tạp chí
kiểm sát số 19 năm 2010; “Những khó khăn, vướng mắc trong việc xử lý các
tội phạm về môi trường” của Nguyễn Mạnh Hiến đăng Tạp chí kiểm sát số
chuyên đề năm 2009; “Bàn về trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm về
môi trường” của Nguyễn Huy Tài đăng trên Tạp chí kiểm sát số 6 tháng
3/2011; bài: “Tội vi phạm các quy định về bảo vệ động vật thuộc danh mục
loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ - Thực tiễn xét xử ở Việt Nam và
một số kiến nghị” của TS. Phạm Minh Tuyên; bài “Toàn cầu hóa và việc
hoàn thiện các quy định của Luật hình sự Việt Nam hiện hành liên quan đến
các tội phạm về môi trường” của tác giả Lê Văn Cảm, đăng trên tạp chí Tòa
án nhân dân số 11 năm 2009. Các bài viết đã phản ánh một cách khái quát về
thực trạng tình hình thi hành pháp luật về bảo vệ môi trường nói chung và vấn
đề xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường nói riêng. Tuy
nhiên, bên cạnh những vấn đề khoa học, thực tiễn, các bài viết mới dừng lại ở
mức kiến nghị định hướng, chưa đề xuất những vấn đề cụ thể trong lĩnh vực
này. Tuy nhiên, các công trình khoa học, bài viết trên sẽ được chúng tôi kế
thừa làm cơ sở để làm rõ đặc điểm tình hình tội phạm về môi trường dưới góc
độ tội phạm học.
1.1.2. Các công trình nghiên cứu lý luận chung về tội phạm học và
phòng ngừa tội phạm
Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài được xem xét ở các góc độ
khác nhau, bao gồm nhóm công trình nghiên cứu xây dựng lý thuyết cơ bản
về tội phạm học, nhóm công trình lý thuyết chuyên sâu và những công trình
nghiên cứu tình hình tội phạm nói chung hay một nhóm tội phạm hoặc là tình

16. 11
hình một loại tội phạm cụ thể, có tính ứng dụng phục vụ cho công tác đấu
tranh phòng, chống tội phạm.
Về phương diện lý luận tội phạm học, ở nước ta hiện nay có nhiều sách,
giáo trình, công trình nghiên cứu sâu sắc, góp phần hình thành nên một môn
khoa học có ý nghĩa trong nhận thức, lý luận và thực tiễn cho công tác đấu
tranh phòng chống tội phạm. Cơ sở lý luận căn bản về tội phạm học được các
nhà khoa học ở Trường Đại học Luật Hà Nội, Viện Nhà nước và pháp luật,
Khoa luật -Đại học Quốc gia, Học viện Cảnh sát nhân dân truyền tải trong
nhiều giáo trình và sách chuyên sâu về tội phạm học…về cơ bản đều thống
nhất, tội phạm học là một ngành khoa học nghiên cứu về bản chất của hiện
tượng xã hội tiêu cực, nghiên cứu về quy luật làm phát sinh, tồn tại và phát
triển của hiện tượng tiêu cực, nhằm tìm ra nguyên nhân và điều kiện của nó,
để đưa ra các giải pháp và kiến nghị mang tính tổng thể, có hệ thống và chủ
động, tích cực, hiệu quả trong đấu tranh phòng, chống tội phạm. Có thể kể
đến các công trình và tài liệu tiêu biểu như sau:
- Giáo trình Tội phạm học của GS - TS Võ Khánh Vinh, tái bản năm
2013, đây là cuốn cẩm nang về lý luận tội phạm học. Theo đó, xác định tội
phạm học là ngành khoa học pháp lý- xã hội nghiên cứu nguồn gốc, bản chất,
các hình thức biểu hiện và các loại tình hình tội phạm, các quy luật xuất hiện,
tồn tại và thay đổi của tình hình tội phạm; các nguyên nhân, điều kiện và cơ
chế tác động của các nguyên nhân và điều kiện đó đến tình hình tội phạm;
nhân thân người phạm tội; các biện pháp phòng ngừa và khắc phục tình hình
tội phạm xảy ra trong xã hội và những vấn đề khác có liên quan đến công tác
đấu tranh phòng, chống tình hình tội phạm. Như vậy, có thể hiểu tội phạm học
nghiên cứu các nhóm hiện tượng xã hội như: tình hình tội phạm, nguyên nhân
và điều kiện của tình hình tội phạm, nhân thân người phạm tội, phòng ngừa
tình hình tội phạm, dự báo tình hình tội phạm.

17. 12
Hiện nay ở Việt Nam còn có nhiều khái niệm khác nhau về tội phạm học
của các nhà khoa học. Tuy nhiên, Luận án tiếp cận và sử dụng khái niệm và
quan điểm trên đây làm cơ sở để nghiên cứu.
- Giáo trình Tội phạm học của Trường đại học Luật Hà Nội, Nxb Công
an nhân dân năm 2006. Công trình này nhóm tác giả đã làm rõ những vấn đề
lý luận cơ bản của tội phạm học như lý luận về tình hình tội phạm, lý luận về
nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm, lý luận về nhân thân người
phạm tội cũng như lý luận về phòng ngừa tội phạm.
- Tội phạm học Việt Nam - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, của Viện
nghiên cứu Nhà nước và pháp luật, do Nxb Công an nhân dân xuất bản năm
2000. Công trình này có nội dung nghiên cứu quá trình hình thành và phát
triển của TPH Việt Nam; về đối tượng nghiên cứu của tội phạm học Việt
Nam; về phương pháp nghiên cứu tội phạm học và những vấn đề phòng ngừa
tội phạm. Khi phân tích mối quan hệ giữa tội phạm và THTP, tác giả đã đề
cập đến cặp phạm trù “cái chung” và “cái riêng”. Điều đó có nghĩa là mối
quan hệ giữa tội phạm và THTP là mối quan hệ giữa “cái chung” và “cái
riêng”, THTP với tính cách là hiện tượng xã hội giữ vai trò là cái chung nên
chỉ tồn tại và biểu hiện thông qua các tội phạm với tính cách là các hành vi
của từng cá nhân riêng biệt giữ vai trò là “cái riêng”. Về nội dung dự báo
THTP không chỉ là hướng nghiên cứu của tội phạm học mà còn là nhu cầu
cấp bách của thực tế đấu tranh phòng và chống tội phạm.
- Tội phạm học hiện đại và phòng ngừa tội phạm, của GS-TS Nguyễn
Xuân Yêm, do Nxb Công an nhân dân ấn hành năm 2001. Công trình đã đề
cập đến cả tội phạm học đại cương, cả tội phạm học chuyên ngành, tức là đề
cập đến việc phòng ngừa một số loại THTP cụ thể. Tác giả đã chỉ ra một số
đặc điểm TPH của tội phạm nghiên cứu, qua đó chỉ ra một số nguyên nhân và
điều kiện của loại tội phạm đó và đưa ra giải pháp phòng ngừa.
- Sách “Một số vấn đề lý luận về tình hình tội phạm ở Việt Nam” của
PGS- TS Phạm Văn Tỉnh, năm 2007. Cuốn sách nêu rõ những khái niệm cơ

18. 13
bản và đặc điểm của tình hình tội phạm, giúp cho các nhà nghiên cứu nhận
diện các đặc điểm của tình hình tội phạm một cách có hệ thống và đầy đủ
trong từng đơn vị thời gian nhất định; cung cấp những nội dung cơ bản cho
công tác nghiên cứu về tình hình tội phạm ở nước ta, đồng thời phát triển lý
luận về tình hình tội phạm ở mức chuyên sâu, đáp ứng yêu cầu về nghiên cứu
tội phạm học. Đồng thời là cơ sở cho việc hoàn thiện pháp luật hình sự, đặc
biệt là về tội phạm.
Đây là cuốn sách mang tính chuyên sâu, cung cấp những kiến thức và
phương pháp nghiên cứu hết sức quan trọng về tội phạm học, giúp cho nghiên
cứu sinh hệ thống các khái niệm và định hình được phương hướng nghiên cứu
tình hình tội phạm về môi trường ở Việt Nam.
- “Nạn nhân của tội phạm”, Trần Hữu Tráng, Nxb giáo dục Việt Nam,
năm 2011. Công trình này tác giả nghiên cứu những vấn đề liên quan đến nạn
nhân trong tội phạm học, nghiên cứu các dấu hiệu của nạn nhân trong tội
phạm học, như thế nào được coi là nạn nhân, đồng thời đưa ra những yếu tố,
những tình huống trở thành nạn nhân của tội phạm, một trong những nguyên
nhân của tội phạm một phần cũng do nạn nhân.
1.1.3. Các công trình nghiên cứu về tình hình, nguyên nhân và giải
pháp phòng ngừa đối với nhóm tội phạm nói chung và nhóm tội phạm về
môi trường nói riêng
- Luận án tiến sĩ “Các tội xâm phạm an ninh Quốc gia ở Việt Nam: Tình
hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa”của tác giả Nguyễn Thị Thanh
Thùy, năm 2017. Luận án đã xây dựng, hoàn thiện lý luận về phòng ngừa
cáctội xâm phạm an ninh quốc gia; làm rõ và sắp xếp những nguyên nhân và
điều kiện của tình hình các tội xâm phạm an ninh quốc gia ở Việt Nam trong
thời gian qua theo từng lĩnh vực riêng biệt; tác giả đã đưa ra các dự báo khoa
học và đề xuất hệ thống giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động phòng
ngừa các tội xâm phạm an ninh quốc gia ở Việt Nam trong thời gian tới.

19. 14
- Luận án tiến sĩ “Đấu tranh phòng, chống các tội phạm về ma túy trên
địa bàn thành phố Hồ Chí Minh”của tác giả Huỳnh Văn Em, năm 2015. Luận
án đã nghiên cứu những vấn đề lý luận về đấu tranh phòng, chống tội phạm
nói chung và những vấn đề lý luận về đấu tranh phòng chống các tội phạm ma
túy nói riêng. Qua đó nghiên cứu thực trạng nhóm tội phạm ma túy trên địa
bàn thành phố Hồ Chí Minh, từ đó tìm ra những nguyên nhân và điều kiện
phát sinh loại tội phạm này, từ đó đưa ra những giải pháp phòng ngừa nhằm
hạn chế, tiến tới ngăn chặn tội phạm trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
- Luận án tiến sĩ “Hoạt động phòng ngừa tội phạm về môi trường theo
chức năng của lực lượng cảnh sát phòng, chống tộiphạm về môi trường trong
tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”của tác giả Đinh Tiến
Quân năm 2013. Đây là một luận án có giá trị về mặt thực tiễn rất cao, luận án
đi sâu nghiên cứu phân tích toàn diện, hệ thống những nhận thức chung về
phòng ngừa các tội phạm về môi trường nói chung và của lực lượng Cảnh sát
phòng chống tội phạm về môi trường nói riêng. Tác giả đã khảo sát toàn diện
và mô tả bức tranh toàn cảnh về tình hình tội phạm và VPPL về môi trường
nước ta trong thời gian qua và thực trạng hoạt động đấu tranh phòng, chống
tội phạm về môi trường của lực lượng Cảnh sát PCTP về môi trường. Đặc
biệt, luận án đã nêu ra được một số dự báo tình hình tội phạm về môi trường ở
nước ta trong thời gian tới và đưa ra được một hệ thống giải pháp có cơ sở lý
luận và thực tiễn, nhằm góp phần nâng cao hiệu quả đấu tranh của lực lượng
Cảnh sát PCTP về môi trường trong thời gian tới.
- Luận án tiến sĩ “Hoạt động phòng ngừa tội phạm và vi phạm pháp luật
về môi trường tại các khu công nghiệp theo chức năng của lực lượng cảnh sát
phòng, chống tộiphạm về môi trường”của tác giả Đặng Thu Hiền, năm 2013.
Luận án đã xây dựng những lý luận cơ bản về hoạt động phòng ngừa tội phạm
và vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường tại các khu công nghiệp. Tác giả
đã nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động phòng ngừa tội phạm

20. 15
và vi phạm pháp luật về môi trường tại các khu công nghiệp, từ đó đề xuất
một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác.
- Luận án tiến sĩ “Phòng ngừa, phát hiện tội phạm và vi phạm pháp luật
về môi trường khu vực Đồng bằng sông Hồng theo chức năng của lực lượng
cảnh sát phòng, chống tộiphạm về môi trường”của tác giả Nguyễn Văn Minh
năm 2014. Đây cũng là một luận án có giá trị về mặt thực tiễn rất cao, luận án
đã xây dựng những vấn đề lý luận cơ bản về tội phạm và VPPL về môi
trường. Tác giả đã khảo sát, đánh giá toàn diện tình hình tội phạm và VPPL
về môi trường khu vực Đồng bằng sông Hồng của lực lượng Cảnh sát PCTP
về môi trường từ năm 2008 đến năm 2013. Đặc biệt, luận án đã nêu ra được
một số dự báo tình hình tội phạm và VPPL về môi trường trong khu vực
Đồng bằng sông Hồng thời gian tới và đưa ra được một số giải phápgóp phần
nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa, phát hiện tội phạm và VPPL về môi
trường khu vực Đồng bằng sông Hồng theo chức năng của lực lượng Cảnh sát
PCTP về môi trường.
- Luận án tiến sĩ “Phòng ngừa tội phạm và vi phạm pháp luật về bảo vệ
môi trường trên địa bàn thành phố Hà Nội” của tác giả Trần Quốc Tỏ, năm
2013 tại Học viện Cảnh sát nhân dân. Tác giả đã xây dựng những lý luận cơ
bản về hoạt động phòng ngừa tội phạm và vi phạm pháp luật về bảo vệ môi
trường. Luận án cũng đã đánh giá được thực trạng hoạt động phòng ngừa tội
phạm và vi phạm pháp luật về môi trường trên địa bàn thành phố Hà Nội. Từ
đó, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh
phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường theo chức
năng của lực lượng Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường.
- Luận án tiến sĩ “Hoạt động của lực lượng cảnh sát môi trường trong
phòng ngừa tội phạm gây ô nhiễm nguồn nước trên địa bàn thành phố Hà
Nội”của tác giả Nguyễn Đình Chiến, năm 2014. Luận án đã xây dựng, hoàn
thiện lý luận về phòng ngừa tội phạm gây ô nhiễm nguồn nước; Đánh giá
được thực trạng phòng ngừa tội phạm gây ô nhiễm nguồn nước trên địa bàn

21. 16
thành phố Hà Nội; tác giả đã đưa ra các dự báo khoa học và đề xuất hệ thống
giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động phòng ngừa tội phạm gây ô
nhiễm nguồn nước theo chức năng của lực lượng Cảnh sát môi trường.
- Luận án tiến sĩ “Đấu tranh phòng, chống tội hủy hoại rừng trên địa
bàn các tỉnh Tây Nguyên”của tác giả Nguyễn Văn Nghiệp, năm 2016. Luận
án đã bổ sung, hoàn thiện lý luận về phòng ngừa tội hủy hoại rừng; Đánh giá
được thực trạng phòng ngừa tội phạm hủy hoại rừng trên địa bàn các tỉnh Tây
Nguyên; tác giả đã đưa ra các dự báo khoa học và đề xuất hệ thống giải pháp
nhằm tăng cường phòng ngừa tình hình tội hủy hoại rừng phù hợp với những
điều kiện đặc thù của các tỉnh Tây Nguyên của nước ta.
- Luận văn thạc sỹ “Phát hiện, điều tra tội phạm buôn bán động vật
hoang dã theo chức năng của phòng Cảnh sát phòng chống tội phạm về môi
trường công an thành phố Hà Nội những vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác
giả Chu Xuân Đức năm 2012. Luận văn đã nêu được một số vấn vấn đề chung
về hoạt động phát hiện, điều tra tội phạm buôn bán động vật hoang dã, đánh
giá được tình hình phát hiện, điều tra tội phạm buôn bán động vật hoang dã
theo chức năng của lực lượng Cảnh sát phòng, chống tội phạm môi trường
Công an thành phố Hà Nội, từ đó đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả
hoạt động phát hiện, điều tra tội phạm buôn bán động vật hoang dã trên địa
bàn thành phố Hà Nội.
- Luận văn thạc sỹ “Hoạt động phòng ngừa tội phạm hủy hoại rừng của
lực lượng Cảnh sát nhân dân trên địa bàn tỉnh Đắc Nông” của tác giả
Nguyễn Mạnh Long năm 2013.
- Sách chuyên khảo “Cẩm nang phòng, chống tội phạm về môi trường”
do PGS, TS Nguyễn Xuân Lý và PGS, TS Trần Minh Hưởng đồng chủ biên,
năm 2013 gồm 2 tập. Cẩm nang là tập hợp kiến thức lý luận về hoạt động đấu
tranh PCTP về môi trường. Hai cẩm nang cung cấp những tri thức quý báu
phục vụ cho công tác nghiệp vụ của lực lượng Cảnh sát phòng chống tội
phạm về môi trường.

22. 17
- Đề tài “Khảo sát thực trạng tổ chức thi hành các quy định về tội phạm
môi trường ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay” do TS. Nguyễn Văn Cương
làm chủ nhiệm năm 2018. Đề tài đã đánh giá thực trạng thi hành các quy định
về tội phạm môi trường trong BLHS năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009);
công tác chuẩn bị và những điều kiện bảo đảm việc thi hành BLHS năm 2015
về các tội phạm môi trường.
Có thể nói, vấn đề tội phạm về môi trường đã có nhiều công trình, đề tài,
bài viết của nhiều tác giả nghiên cứu,bước đầu làm rõ được cơ sở lý luận và
thực tiễn đặt ra đối với các tội phạm về môi trường ở các góc độ khác nhau,
góp phần nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm về môi
trường trong giai đoạn hiện nay. Tuy vậy, các công trình, đề tài, bài viết trên
chủ yếu đi sâu vào lĩnh vực đấu tranh phòng, chống tội phạm về môi trường
nói chung hoặc từng khía cạnh mang tính đơn lẻ hoặc nghiên cứu giải quyết
theo lĩnh vực nghiệp vụ chuyên ngành theo chức năng của lực lượng Cảnh sát
phòng chống tội phạm về môi trường hoặc mang tính bình luận giới thiệu về
các quy định của pháp luật hình sự và trách nhiệm hình sự đối với các tội
phạm về môi trường. Tuy nhiên, đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu
một cách toàn diện, hệ thống, chuyên sâu vềCác tội phạm về môi trường ở
Việt Nam dưới góc độ tội phạm họcở cấp độ luận án tiến sĩ. Những kết quả
nghiên cứu của các công trình kể trên là các tài liệu rất quan trọng, bổ ích để
tác giả tham khảo, khai thác, sử dụng triệt để trong quá trình nghiên cứu để
làm sáng tỏ những vấn đề thuộc đối tượng nghiên cứu của đề tài luận án.
1.2. Tình hình nghiên cứu ở ngoài nước
Tội phạm học được các nhà khoa học trên thế giới nghiên cứu từ rất lâu,
các công trình nghiên cứu đã góp phần vào đấu tranh phòng, chống tội phạm
nói chung và tội phạm về môi trường nói riêng. Mặc dù còn rất nhiều quan
điểm khác nhau về tội phạm học, song ở các nước có nền tội phạm học phát
triển thì ở đó an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội được đảm bảo.

23. 18
Theo quan điểm của nhà tội phạm học người Mỹ Edwin H. Sutherland:
Tội phạm học là lĩnh vực kiến thức về vấn đề xã hội của tội phạm và tội phạm
học chỉ được xem là ngành hoặc lĩnh vực nghiên cứu về tội phạm cụ thể, là
nghiên cứu tội phạm và hành vi phạm tội như là hiện tượng xã hội.
Tuy nhiên nhà tội phạm học người Mỹ-Fank Schmalleger và nhà Tội
phạm học người Đức Hans-Dieter Schwind cho rằng tội phạm học là khoa
học có tính liên ngành vì nghiên cứu về tội phạm phải hiểu biết các vấn đề
của khoa học khác, để tổng hợp các vấn đề liên quan đến tội phạm tồn tại
trong xã hội đương đại và tìm ra các quy luật để có các giải pháp xử lý các
vấn đề do tội phạm gây ra. Ông định nghĩa “Tội phạm học là khoa học mà bao
quanh là chuyên môn liên ngành nghiên cứu về tội phạm và hành vi phạm tội,
bao gồm cả những biểu hiện của nó, nguyên nhân, các khía cạnh pháp lý và
sự kiểm soát” .
Tác phẩm của Giáo sư người Đức Hans Gooppinger, năm 2008. Ông cho
rằng Tội phạm học là ngành khoa học thực nghiệm độc lập nghiên cứu các sự
việc thuộc các lĩnh vực của con người và xã hội mà chúng liên quan đến sự
hình thành tội phạm, việc phạm tội, hậu quả của tội phạm và việc ngăn chặn
tội phạm cũng như việc xử lý những người phạm tội.
- Tội phạm học xã hội chủ nghĩa (1971) của E. Buchholz, R.Hartmann,
J.Lekschas và G. Stiler, Nxb. Staatsverlag Berlin. Các tác giả đã đề cập đến
một số vấn đề cơ bản của TPH theo quan điểm Mác - xít, theo đó TPH được
chia làm hai loại: Tội phạm học xã hội chủ nghĩa và tội phạm học tư sản, đặc
biệt trong TPH cần phân biệt nguyên nhân của tội phạm và nguyên nhân của
tình hình tội phạm. Nguyên nhân của THTP là tổng hợp các hiện tượng có
mối quan hệ tác động qua lại và thâm nhập lẫn nhau; các hiện tượng này là
phổ biến và được lặp đi lặp lại nhiều lần trong các mối quan hệ luôn luôn thay
đổi. Trong khi đó khái niệm nguyên nhân của tội phạm có phạm vi hẹp hơn,
tức là người ta nói đến sự kiện nhất định tác động đến hiện tượng khác làm
phát sinh việc phạm tội.

24. 19
- Sách chuyên khảo “Environmental Crime” (Tội phạm môi trường) của
các tác giả Mary Califford và Terry D. Edwards, Nhà xuất bản Jones &
Bartlett Publishers, năm 2011, dày 426 trang. Cuốn sách đã đề cập đến tội
phạm về môi trường. Các tác giả cho rằng VPPL về môi trường nói chung và
tội phạm về môi trường nói riêng đang khá nghiêm trọng trên toàn cầu. Cuốn
sách tập hợp những nghiên cứu ở Châu Âu, Úc và một số nơi trên thế giới. Từ
đó, các tác giả đưa ra những kiến nghị giúp cho các quốc gia và vùng lãnh thổ
có thể làm tốt công tác bảo vệ môi trường.
- Sách chuyên khảo: Environmental crime in Australia Instilute of
Australia criminilogy researching (Tội phạm môi trường ở Australia, Viện
nghiên cứu tội phạm Australia), năm 2010 của tác giả Samantha Bricknell.
Cuốn sách viết về hệ thống phương pháp BVMT, phát hiện, điều tra tội phạm
về môi trường ở Australia. Trong đó, tác giả đã khái quát hóa các quy định
trong pháp luật của Australia về BVMT cũng như phương pháp các cơ quan
chức năng phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm về môi trường theo pháp luật
Australia. Đồng thời, giới thiệu các chính sách ưu tiên BVMT và khuyến
khích các tổ chức, cá nhân tham gia BVMT, xã hội hóa công tác BVMT.
- Luận án tiến sĩ “Environmental crime: Evidence gathering and
Investigatvie”(Tội phạm môi trường: Thu thập chứng cứ và kỹ thuật điều tra)
của tác giả Steven C.Drielak, năm 1998, Trường Đại học tổng hợp Michigan,
Hoa kỳ được đề cập trong phần tình hình nghiên cứu ở nước ngoài luận án
tiến sĩ của tác giả Trần Quốc Tỏ, năm 2013. Luận án đã đề cập đến hai vấn đề
rất quan trọng trong công tác điều tra về tội phạm môi trường đó là phương
pháp, cách thức thu thập chứng cứ và kỹ thuật điều tra tội phạm về môi
trường tại Hoa kỳ, trong đó đi sâu, nghiên cứu phân tích vai trò của khoa học
kỹ thuật và áp dụng khoa học kỹ thuật vào thu thập chứng cứ và điều tra tội
phạm về môi trường.
- Ditsevich Iaroslava Borisovna (2009), KpumuhoПozuчeckaя
xapakmepucmukaueъynpeжeъhue Эkoпozuчeckoй npecmynhocmu (đặc điểm

25. 20
tội phạm học và phòng ngừa tội phạm về môi trường), luận án phó tiến sĩ luật
học, khoa luật, Trường Đại học tổng hợp quốc gia Baikanskiy, thành phố
Iarkytsk Liên bang Nga, Chuyên ngành: Luật hình sự, Tội phạm học, Luật thi
hành án hình sự; Mã số 12.00.08. Luận án đã làm rõ được thực trạng, cấu
trúc, động thái, nguyên nhân và nhân thân các đối tượng phạm tội về môi
trường ở Liên bang Nga. Tác giả nhấn mạnh yếu tố quyết định sự gia tăng của
tội phạm về môi trường chính là sự chỉ đạo không sát sao của nhà nước trong
đấu tranh với tội phạm về môi trường đã tạo điều kiện cho nạn tham nhũng
trong lĩnh vực này gia tăng; sự chưa hoàn thiện của pháp luật về môi trường,
hình sự và hành chính; sự thiếu sót về mặt tổ chức nhất là hệ thống các cơ
quan nhà nước về thanh kiểm tra môi trường…Từ kết quả nghiên cứu thực
trạng tội phạm về môi trường ở Liên bang Nga, tác giả đã đề xuất hai nhóm
giải pháp phòng ngừa tội phạm về môi trường, gồm nhóm các biện pháp xã
hội và nhóm giải pháp phòng ngừa nghiệp vụ. Tuy nhiên, do khác nhau về
đặc điểm tình hình tội phạm, hệ thống pháp luật, chính sách bảo vệ môi
trường…nên những đề xuất trong luận án chỉ có ý nghĩa với công tác phòng
ngừa tội phạm về môi trường ở Liên bang Nga mà không thể áp dụng ở các
quốc gia khác nhưng đây là tài liệu rất bổ ích cho tác giả tham khảo khi
nghiên cứu đề tài luận án của mình.
- Tài liệu tập huấn về BVMT của cơ quan điều tra môi trường (EIA) năm
1985. EIA là một tổ chức phi chính phủ do ba nhà hoạt động môi trường ở
Vương quốc Anh là Dave Currey, Jennifer Lonsdale và Allan Thornton thành
lập năm 1984. Tài liệu của cơ quan này đã đánh giá tác động môi trường trên các
lĩnh vực đa dạng sinh học, hệ sinh thái, biến đổi khí hậu toàn cầu…; điều tra nắm
tình hình, phát hiện và vạch trần các hành vi VPPL và tội phạm về môi trường,
gồm: Ngăn chặn việc buôn bán bất hợp pháp của các chất làm suy giảm tầng
ôzôn, giảm và sử dụng một số khí và hóa chất khác có hại (HFCs/F-khí, vv…)
làm thay đổi khí hậu; ngăn chặn sự phá hủy rừng và khai thác lâm sản trái phép
và buôn bán các loài động vật hoang dã quý hiếm, nguy cấp;….

26. 21
- Tài liệu của các chuyên gia về BVMT thuộc cơ quan BVMT của Hoa
Kỳ (EPA, USEPA). Đây là cơ quan của Chính phủ liên bang Hoa Kỳ, được
thành lập năm 1970, chịu trách nhiệm bảo vệ sức khỏe con người và môi
trường. Tài liệu này đã đưa ra các biện pháp đánh giá tác động môi trường,
nghiên cứu và tuyên truyền, giáo dục pháp luật về BVMT, thực thi quyền hạn
bao gồm xử phạt và các biện pháp khác; chịu trách nhiệm về ngăn ngừa và
phát hiện tội phạm về môi trường, công bố thông tin về thực thi và thiết lập
giám sát các tiêu chuẩn ô nhiễm môi trường không khí, ô nhiễm nguồn nước
và chất thải nguy hại và hóa chất; đồng thời phối hợp với các cơ quan, tổ
chức, chính quyền địa phương và doanh nghiệp trong một loạt các chương
trình phòng, chống ô nhiễm và những nỗ lực bảo tồn năng lượng tự
nguyện;…
Tóm lại, qua khảo sát một số công trình nghiên cứu ở ngoài nước cho
thấy các công trình này cũng đã đề cập đến tội phạm về môi trường và công
tác đấu tranh phòng, chống tội phạm này dưới các góc độ khác nhau. Song
chưa có công trình nào nghiên cứu toàn diện, chuyên sâu về tội phạm môi
trường ở Việt Nam dưới góc độ tội phạm học. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài
“Các tội phạm về môi trường ở Việt Nam: Tình hình, nguyên nhân và giải
pháp phòng ngừa” là mang tính thời sự cả về mặt lý luận và thực tiễn.
1.3. Đánh giá chung tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài và
những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án
1.3.1. Đánh giá các kết quả nghiên cứu đã đạt được
Đấu tranh phòng, chống các tội phạm về môi trường là một trong những
nội dung quan trọng của cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm, luôn được
Đảng, Nhà nước và toàn xã hội quan tâm, đây là vấn đề phức tạp và thực tiễn
đấu tranh phòng, chống loại tội phạm này đã đặt ra nhiều vướng mắc đòi hỏi
khoa học Luật hình sự và Tội phạm học phải làm sáng tỏ cả về mặt lý luận và
thực tiễn. Do đó, thu hút được sự quan tâm của đông đảo giới khoa học pháp
lý, vì thếtác giả được tiếp xúc với rất nhiều quan điểm, ý kiến trái chiều về nội

27. 22
dung này, nhưng tựu chung có thể khái quát những kết quả mà luận án sẽ
kế thừa và tiếp tục phát triển một số vấn đề về lý luận, thực tiễn và giải
pháp như sau:
* Về tình hình tội phạm môi trường ở Việt Nam
- Một số kết quả nghiên cứu của các công trình đã chỉ ra được đặc điểm
của các tội phạm về môi trường, một số đặc điểm về nhân thân của các đối
tượng phạm tội môi trường. Đây là những nội dung quan trọng, có ý nghĩa để
tác giả có thể kế thừa và phát triển khi nghiên cứu về thông số cơ cấu của
THTP về môi trường ở Việt Nam.
- Kết quả nghiên cứu của một số công trình đã làm rõ tình hình một số
tội trong nhóm các tội phạm về môi trường như: Tội vi phạm các quy định về
bảo vệ động vật hoang giã quý hiếm, tội hủy hoại rừng… Các nghiên cứu này
đã đưa ra những số liệu về số vụ, số người phạm từng tội trong nhóm các tội
phạm về môi trường, từ đó đánh giá mức độ, cơ cấu, tính chất của mỗi loại tội
phạm này.
- Một số nghiên cứu cũng đề cập đến tình hình tội phạm về môi trường
nói chung, trong đó chủ yếu tập trung phân tích diễn biến của loại tội phạm
này qua một khoảng thời gian nhất định, từ đó khẳng định các tội phạm về
môi trường có chiều hướng gia tăng. Bên cạnh đó, các công trình cũng có sự
so sánh giữa nhóm tội phạm về môi trường với các tội phạm nói chung và
khẳng định nhóm các tội phạm về môi trường chiếm tỉ lệ thấp trong cơ cấu
các tội phạm nói chung.
- Một số nghiên cứu đã làm rõ được thực trạng đấu tranh phòng, chống
các tội phạm về môi trường của lực lượng cảnh sát môi trường, trong đó chủ
yếu tập trung đánh giá những kết quả và những điểm hạn chế, thiếu sót của
lực lượng cảnh sát môi trường trong công tác phòng, chống loại tội phạm này.
- Kết quả nghiên cứu của một số công trình đề cập đến lịch sử lập pháp
hình sự của các tội phạm về môi trường ở Việt Nam, chỉ rõ tình hình chính trị,
kinh tế, xã hội mang tính đặc trưng của từng giai đoạn lịch sử có ảnh hưởng

28. 23
trực tiếp đến tình hình tội phạm về môi trường trong mỗi thời kỳ đó. Trên cơ
sở đó, lý giải một cách thấu đáo diễn biến của các tội phạm về môi trường
trong khoảng một thời gian nhất định ở Việt Nam.
Như vậy, cho đến nay đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về tội phạm
môi trường song chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên biệt dưới góc độ
tội phạm học. Mặc dù các số liệu về số vụ, số người phạm tội được sử dụng
để đánh giá về thực trạng các tội phạm về môi trường ở Việt Nam. Tuy nhiên
hầu hết các công trình mới làm rõ được thông số về mức độ, diễn biến của
THTP này và cũng chỉ trong khoảng một thời gian nhất định. Thực tế này đặt
cho tác giả khi lựa chọn các tội phạm về môi trường phải làm rõ toàn diện các
thông số của THTP về môi trường, tức là không chỉ nghiên cứu về mức độ,
diễn biến mà cả cơ cấu, tính chất của các tội phạm về môi trường nữa. Bên
cạnh đó, thông số về tội phạm ẩn đối với các tội phạm về môi trường là vấn
đề hoàn toàn mới mà cho đến nay chưa có một công trình khoa học nào đề
cập đến. Do vậy, tác giả sẽ tập trung nghiên cứu và đánh giá một cách khách
quan, toàn diện về THTP ẩn đối với các tội phạm về môi trường ở Việt Nam
hiện nay.
* Về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm về môi trường ở
Việt Nam
- Kết quả nghiên cứu của một số công trình đã bước đầu chỉ ra được một
số nguyên nhân của tình hình tội phạm về môi trường ở Việt Nam hoặc
nguyên nhân của một tội trong nhóm các tội phạm về môi trường. Các công
trình nghiên cứu đã lựa chọn những cách tiếp cận nguyên nhân và điều kiện
của THTP khác nhau nên chưa có sự thống nhất nhưng cũng đã tập trung làm
rõ được một phần của nguyên nhân, đánh giá trên một số lĩnh vực nhất định
của tình hình tội phạm về môi trường. Đây là những nội dung tác giả sẽ kế
thừa trong luận án. Tuy nhiên, do lý luận về nguyên nhân và điều kiện của
THTP chưa có sự thống nhất nên tác giả sẽ đưa ra định hướng về việc tiếp cận
lý luận về nguyên nhân và điều kiện của THTP nói chung, dựa vào đó sẽ xác

29. 24
định chính xác, thấu đáo các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm
về môi trường ở Việt Nam hiện nay.
* Về giải pháp phòng ngừa các tội phạm về môi trường ở Việt Nam
Nhiều công trình, bài viết khoa học đã đề cập đến những giải pháp phòng
ngừa các tội phạm về môi trường ở Việt Nam hoặc trên địa bàn một tỉnh, một
khu vực cụ thể. Bên cạnh đó, cũng có công trình đưa ra những giải pháp
phòng ngừa một loại tội cụ thể trong nhóm các tội phạm về môi trường. Các
giải pháp phòng ngừa tập trung vào một số hướng như: Tập trung xây dựng
và hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo vệ môi trường, đặc biệt là hệ thống
pháp luật trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm về môi trường; tiếp
tục đổi mới và thực hiện có hiệu quả công tác quản lý nhà nước về bảo vệ môi
trường; tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho các cá nhân, tổ chức về
bảo vệ môi trường; tăng cường và nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ
quan bảo vệ pháp luật nhất là lực lượng Cảnh sát môi trường trong phát hiện,
xử lý các tội phạm về môi trường… Đây là những giải pháp phòng ngừa
mang tính định hướng, chưa đầy đủ và toàn diện. Tuy nhiên, đó cũng là nguồn
kế thừa lớn để tác giả đưa ra các giải pháp phòng ngừa tình hình tội phạm về
môi trường ở Việt Nam một cách sát thực, khả thi và hiệu quả.
1.3.2. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án
Từ việc khảo cứu, đánh giá các kết quả nghiên cứu về lý luận và thực tiễn
tình hình, nguyên nhân, điều kiện, giải pháp phòng ngừa tình hình tội phạm về
môi trường là cơ sở khoa học rất quan trọng cho tác giả kế thừa có chọn lọc và
hoàn thiện các nội dung của luận án. Trên cơ sở đó, tác giả xác định những nội
dung chính mà luận án sẽ tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện như sau:
- Phân tích cơ sở lý luận các quy định của pháp luật về tội phạm môi
trường, để từ đó nhận diện và phân biệt tội phạm môi trường với hành vi vi
phạm hành chính và các loại tội phạm khác. Đặc biệt, đối với pháp luật hiện
hành, tác giả sẽ phân tích những hạn chế, vướng mắc khi áp dụng các quy
định của Bộ luật hình sự đối với các tội phạm về môi trường.

30. 25
- Nghiên cứu làm rõ đặc điểm tình hình tội phạm về môi trường thông
qua việc phân tích đầy đủ các thông số như mức độ và diễn biến; cơ cấu và
tính chất của tình hình tội phạm về môi trường; hậu quả của tình hình tội
phạm về môi trường và phần ẩn của các tội phạm về môi trường trong giai
đoạn 2008 - 2018.
- Ứng dụng các lý luận của tội phạm học để phân tích làm rõ những
nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm về môi trường với tính cách
là một nhóm tội phạm.
- Dự báo tình hình tội phạm về môi trường ở nước ta trong những năm
tới và đề xuất hệ thống giải pháp phòng ngừa tình hình các tội phạm về môi
trường, góp phần nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội
phạm về môi trường ở nước ta trong thời gian tới.
Kết luận Chương 1
Hiện nay ở Việt Nam đã có nhiều công trình nghiên cứu về tội phạm
học. Trong đó có cả công trình nghiên cứu về lý luận đến nghiên cứu thực tiễn
về tình hình tội phạm, có cả các công trình nghiên cứu chuyên sâu về tội
phạm học, đồng thời cũng có một số công trình nghiên cứu về tội phạm môi
trường dưới các góc độ khác nhau. Tuy nhiên có thể khẳng định, cho đến nay
chưa có một công trìnhnào nghiên cứu chuyên sâu, toàn diện vềtội phạm môi
trường trên phạm vi cả nước dưới góc độ tội phạm học. Trên cơ sở phân tích
những vấn đề mà các công trình trước đây chưa nghiên cứu, làm rõ, Luận án
đã chỉ rõ những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu như nghiên cứu làm rõ tình
hình tội phạm về môi trường ở Việt Nam hiện nay theo lý luận tội phạm học,
phân tích một cách toàn diện các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội
phạm về môi trường với tích cách là một nhóm tội phạm, đồng thờidự báo
tình hình tội phạm về môi trường ở nước ta trong những năm tới và đề xuất hệ
thống các giải pháp phòng ngừa tình hình tội phạm về môi trường, góp phần
nâng cao hiệu quả phòng ngừa tội phạm trong thời gian tới.

31. 26
Chương 2
TÌNH HÌNH TỘI PHẠM VỀ MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
2.1. Khái quát các tội phạm về môi trường và lý luận tình hình tội
phạm về môi trường
2.1.1. Khái quát các tội phạm về môi trường ở Việt Nam
2.1.1.1. Khái niệm tội phạm về môi trường
Môi trường là tất cả những gì ở xung quanh chúng ta: không khí, nước,
đất đai, rừng núi, sông hồ, biển cả, thế giới sinh vật v.v... Hàng ngày chúng ta
phải hít thở, ăn uống, sống và làm việc trong môi trường đó. Do vậy, môi
trường xung quanh có ảnh hưởng rất lớn và trong nhiều trường hợp có những
ảnh hưởng quyết định tới sự tồn vong của con người và sự phát triển kinh tế.
Tuy nhiên, tình hình môi trường đang bị ô nhiễm, thậm chí đang bị tàn phá
nặng nề và ngày càng trở nên trầm trọng ở nhiều nước trên thế giới cũng như ở
Việt Nam. Không khí bị ô nhiễm nặng bởi các loại bụi và khí độc do hoạt động
của con người thải ra; rừng bị tàn phá tràn lan do nạn đốt rừng làm nương rẫy,
đốn cây lấy gỗ, làm củi hoặc chăn thả gia súc bừa bãi; nhiều dòng sông đã trở
nên đen hoặc ô nhiễm nặng vì chất thải sinh hoạt, công nghiệp và dịch vụ công
cộng, đất đai đang bị nhiễm độc nặng nề bởi các chất thải rắn và lỏng, các loại
thuốc trừ sâu, thuốc tăng trưởng dùng vượt xa lượng cho phép v.v... Hậu quả thì
đã quá rõ ràng: hạn hán, lụt bão xảy ra ngày càng nhiều hơn với mức thiệt hại
ngày càng lớn. Các loại dịch bệnh có căn nguyên từ ô nhiễm môi trường như ung
thư, các bệnh về đường hô hấp, tiêu hoá cũng đang ngày càng gia tăng...
Nhằm ngăn chặn sự suy thoái, ô nhiễm môi trường, dần dần phục hồi và
phát triển môi trường sinh thái, nhiều nước trên thế giới đã và đang áp dụng
đồng bộ nhiều biện pháp như tuyên truyền giáo dục, kinh tế, hành chính v.v...
Điều 9 Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) của nước ta quy định:
“Cơ quan Nhà nước, đơn vị vũ trang, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, mọi
cá nhân phải thực hiện các quy định của Nhà nước về sử dụng hợp lý tài
nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường.

32. 27
Nghiêm cấm mọi hành động làm suy kiệt tài nguyên và huỷ hoại môi trường”.
Đến Hiến pháp năm 2013, lần đầu tiên chúng ta khẳng định: Mọi người
có quyền được sống trong môi trường trong lành và có nghĩa vụ bảo vệ môi
trường, đồng thời cũng quy định: Nhà nước có chính sách bảo vệ môi trường;
quản lý, sử dụng hiệu quả, bền vững các nguồn tài nguyên thiên nhiên; bảo
tồn thiên nhiên, đa dạng sinh học; chủ động phòng, chống thiên tai, ứng phó
với biến đổi khí hậu…
“Tổ chức, cá nhân gây ô nhiễm môi trường, làm suy kiệt tài nguyên thiên
nhiên và suy giảm đa dạng sinh học phải bị xử lý nghiêm và có trách nhiệm
khắc phục, bồi thường thiệt hại”.
Cụ thế hóa Hiến pháp năm 1992, Bộ luật hình sự năm 1999 được
Quốc hội thông qua ngày 21 tháng 12 năm 1999 có hiệu lực từ ngày 1
tháng 7 năm 2000, đã dành một chương riêng, chương XVII gồm 10 điều
quy định các tội phạm về môi trường. Tuy nhiên, Bộ luật hình sự năm 1999
cũng như Bộ luật hình sự năm 2015 vừa mới ban hành chưa đưa ra khái
niệm tội phạm về môi trường.
Hiện nay, trong khoa học luật hình sự còn có nhiều quan điểm khác nhau
về tội phạm môi trường.
Có quan điểm cho rằng: Tội phạm về môi trường là hành vi nguy hiểm
cho xã hội, do những người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện, xâm
hại đến sự bền vững và ổn định của môi trường; xâm hại đến các quan hệ xã
hội phát sinh trong lĩnh vực quản lý và bảo vệ môi trường, gây ra những hậu
quả xấu đối với môi trường sinh thái [109]. Khái niệm này còn có hạn chế
làm cho người đọc hiểu lầm rằng tội phạm môi trường bao gồm cả những
hành vi vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực môi trường vì chưa nêu
được dấu hiệu “vi phạm pháp luật hình sự”. Mặt khác, khái niệm này đã đồng
nhất “sự bền vững và ổn định của môi trường” (với tư cách là đối tượng của
tội phạm) với các quan hệ xã hội về quản lý và bảo vệ môi trường (với tư cách
là khách thể của tội phạm môi trường).

33. 28
Quan điểm khác lại cho rằng: “Tội phạm về môi trường là các hành vi
nguy hiểm cho xã hội, vi phạm các quy định của nhà nước về môi trường, qua
đó gây thiệt hại cho môi trường [94]. Khái niệm này cũng chưa có sự phân
biệt giữa tội phạm về môi trường và hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh
vực môi trường. Thêm vào đó, yếu tố “gây thiệt hại cho môi trường” trong
khái niệm đã khiến cho các nhà lập pháp nhìn nhận rằng tất cả tội phạm môi
trường phải được xây dựng với cấu thành tội phạm vật chất. Bên cạnh đó,
khái niệm cũng chưa xác định được khách thể của tội phạm môi trường.
Một khái niệm khác cho rằng: “Tội phạm về môi trường là những hành
vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự Việt Nam, xâm
hại tới các quan hệ xã hội về giữ gìn môi trường trong sạch, sử dụng hợp lý
những tài nguyên của nó và đảm bảo an toàn môi trường cho dân cư” [43].
Khái niệm này còn hạn chế là không đề cập đến hai đặc điểm cơ bản của tội
phạm là chủ thể và yếu tố chủ quan của tội phạm.
Theo chúng tôi khái niệm tội phạm về môi trường cần được nhận thức và
xây dựng dựa vào hai nhóm tiền đề sau:
Thứ nhất, là tính nguy hiểm lớn của sự tác động nhân chủng học (tức là
hoạt động của con người). Sự tác động đó gây ra hậu quả đối với môi trường
và có thể phá hoại các điều kiện tồn tại của con người. Hiện nay, trong điều
kiện của sự khủng hoảng môi trường nghiêm trọng, có nhiều người vẫn chưa
có ý thức đầy đủ về các hành vi (sự xâm hại) nguy hại và nguy hiểm đến môi
trường với tư cách là loại hành vi phạm tội nguy hiểm. Khi làm cạn kiệt các
nguồn tài nguyên thiên nhiên, làm thay đổi các đặc điểm về chất của các
khách thể tự nhiên, bằng các phương thức khác nhau hủy hoại nguồn nước,
khí quyển, rừng, đất thì chính lúc đó con người có thể làm tồi tệ sự tồn tại của
mình, và sau đó có thể làm chấm dứt sự tồn tại đó. Do vậy, việc quy định
trách nhiệm pháp lý hình sự đối với các tội phạm về môi trường là công cụ tự
bảo vệ của xã hội để bảo đảm sự sống của xã hội.

34. 29
Thứ hai, là các điều kiện truy cứu trách nhiệm hình sự và thực hiện trách
nhiệm hình sự phải được pháp luật hình sự quy định. Các tội phạm về môi
trường chỉ là một loại, một nhóm các tội phạm được Bộ luật hình sự nước ta
quy định. Do vậy, khái niệm mô tả nhóm tội phạm đó phải được hình thành
và xây dựng trên cơ sở cân nhắc các đặc điểm đặc thù của các hành vi có hại
về mặt xã hội và môi trường (sinh thái) và đặc điểm chung của tội phạm với
tư cách là hành vi bị trừng trị bằng hình sự.
Do vậy, có thể đưa ra khái niệm: Tội phạm về môi trường là những hành
vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có
năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thương mại thực hiện một cách
cố ý hoặc vô ý, xâm hại tới các quan hệ xã hội liên quan tới việc giữ gìn, bảo
vệ môi trường trong sạch, sử dụng hợp lý những nguồn tài nguyên thiên nhiên
và việc đảm bảo an ninh sinh thái đối với cộng đồng dân cư mà theo quy định
phải bị xử lý hình sự.
2.1.1.2. Các dấu hiệu pháp lý của tội phạm môi trường
a) Khách thể của các tội phạm về môi trường
Khách thể loại (hoặc khách thể nhóm) của các tội phạm về môi trường là
tổng thể các quan hệ xã hội hiện thực được hình thành trong việc bảo vệ môi
trường xung quanh, trong việc sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, trong
việc giữ gìn các điều kiện thiên nhiên thuận lợi đối với con người và các động
vật sống khác và trong việc bảo đảm an ninh sinh thái của con người.
Khách thể trực tiếp của các tội phạm về môi trường là dạng quan hệ xã
hội cụ thể trong việc bảo vệ môi trường xung quanh, trong việc sử dụng hợp
lý tài nguyên thiên nhiên và trong việc bảo vệ an ninh sinh thái của con người.
Đối tượng của các tội phạm về môi trường là các tài nguyên thiên nhiên
cụ thể như: không khí, nước, đất, động vật, rừng v.v...
b) Mặt khách quan của các tội phạm về môi trường
Mặt khách quan của các tội phạm về môi trường thông thường bao gồm
việc thực hiện hành động (hoặc không hành động) vi phạm các quy định về

35. 30
bảo vệ môi trường, về việc sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, về an ninh
sinh thái; việc gây ra hậu quả do pháp luật quy định (thiệt hại đối với môi
trường hoặc đối với sức khoẻ của con người); mối quan hệ nhân quả giữa
hành động đó (hoặc không hành động đó) và hậu quả đã gây ra. Trước đây
phần lớn các cấu thành các tội phạm về môi trường là cấu thành vật chất, tuy
nhiên hiện nay theo Bộ luật hình sự năm 2015 thì phần lớn tội phạm về môi
trường có cấu thành hình thức.
c) Chủ thể của các tội phạm về môi trường
Chủ thể của các tội phạm về môi trường là những người có năng lực
trách nhiệm hình sự và đạt độ tuổi do luật quy định. Đối với một số tội phạm
cụ thể, chủ thể của các tội phạm đó là chủ thể đặc biệt, tức là những người
theo quy định của pháp luật có nghĩa vụ thực hiện những hành vi nhất định
trong tổ chức công việc, trong việc kiểm tra, thực hiện những biện pháp bảo
đảm an toàn, an ninh môi trường... Trong một số tội, chủ thể có thể là những
người có chức vụ, quyền hạn như tội nhập khẩu công nghệ, máy móc, thiết bị,
phế thải hoặc các chất không đảm bảo. Hiện nay, theo Bộ luật hình sự năm
2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), thì chủ thể của tội phạm môi trường bao
gồm cả pháp nhân thương mại. Đây là điểm mới nổi bật, mang tính đột phá
trong chính sách hình sự của nước ta, làm thay đổi căn bản nhận thức truyền
thống về vấn đề tội phạm và hình phạt. Việc bổ sung này xuất phát từ thực tế
công tác đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung, tội phạm về môi trường
nói riêng, thời gian qua nhiều pháp nhân, doanh nghiệp đã thực hiện hành vi
gây ô nhiễm đặc biệt nghiêm trọng nhưng do BLHS chưa quy định vấn đề này
nên việc xử lý trách nhiệm của các pháp nhân gặp nhiều khó khăn và thiếu
hiệu quả.
d) Mặt chủ quan của các tội phạm về môi trường
Mặt chủ quan của các tội phạm về môi trường được thể hiện ở hình thức
lỗi cố ý hoặc vô ý. Lỗi cố ý tức là người phạm tội nhận thức rõ hành vi của

36. 31
mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong
muốn hậu quả xảy ra hoặc tuy không mong muốn nhưng vẫn có ý thức để
mặc cho hậu quả xảy ra.
Lỗi vô ý là trường hợp người phạm tội có thể không thấy trước hoặc tuy
thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội, nhưng
cho rằng hậu quả đó sẽ không xẩy ra hoặc nếu xẩy ra thì có thể ngăn ngừa được.
2.1.1.3. Phân loại các tội phạm về môi trường
Tội phạm về môi trường có thể được phân thành những nhóm cụ thể hơn
dựa trên đặc trưng của hành vi khách quan và khách thể bị xâm hại. Theo đó,
có thể chia các nhóm tội phạm môi trường ở Việt Nam như sau:
Nhóm thứ nhất: Là các tội phạm trực tiếp hoặc gián tiếp xâm jhaij đến
các quan hệ xã hội liên quan đến việc giữ gìn, bảo vệ môi trường trong sạch.
Nhóm tội phạm này gồm các hành vi trực tiếp tác động đến môi trường đất,
nước, không khí, như tội gây ô nhiễm môi trường (Điều 235); tội vi phạm quy
định về quản lý chất thải nguy hại(Điều 236)...
Nhóm thứ hai: Là các tội xâm hại đến các quan hệ xã hội liên quanđến
việc bảo đảm an ninh sinh thái đối với cộng đồng dân cư. Mặc dù không trực
tiếp làm cho môi trường bị ô nhiễm, nhưng đe dọa đến an ninh sinh thái của
con người và sinh vật, gây mất cân bằng sinh thái, như tội vi phạm quy định
về bảo vệ động vật nguy cấp, quý hiếm (Điều 244)...
Nhóm thứ ba: Là các tội xâm phạm đến các quan hệ liên quan đến việc
sử dụng hợp lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên, đảm bảo an ninh kinh tế của
đất nước. Nhóm tội này tuy xâm phạm chính đến trật tự quản lý kinh tế,
nhưng thông qua đó cũng ảnh hưởng không nhỏ đến môi trường. Ví dụ như
tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên (Điều 227)
hay tội vi phạm các quy định về sử dụng đất đai (Điều 228)...
2.1.1.4. Hình phạt đối với các tội phạm về môi trường
Đối với các tội phạm về môi trường nhà làm luật quy định ba loại hình
phạt chính, đó là phạt tiền, cải tạo không giam giữ và tù có thời hạn.

37. 32
- Đối với nhóm tội phạm này, nhà làm luật mở rộng phạm vi áp dụng
hình phạt tiền với tư cách là hình phạt chính. Có 9 trong 11 điều luật quy định
hình phạt tiền với tư cách là hình phạt chính trong BLHS năm 1999. Đến Bộ
luật hình sự năm 2015 thì cả 12/12 tội phạm đều quy định hình phạt tiền với
tư cách là hình phạt chính.
Mức phạt tiền được quy định trong phần lớn các điều luật trong chương
XVII của BLHS 1999 là từ mười triệu đồng đến một trăm triệu đồng. Có một
điều luật quy định mức phạt tiền từ năm mươi triệu đồng đến hai trăm triệu
đồng (Điều 188 khoản 2).
BLHS năm 2015 đã quy định mở rộng phạm vi áp dụng và nâng mức
phạt tiền nhằm đảm bảo tính răn đe, trừng trị đối với các tội phạm về môi
trường. Ví dụ:
- Bổ sung hình phạt tiền ở khung cơ bản tại khoản 1 điều 240 về tội làm
lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người. Hình phạt tiền đã được
quy định tại khung tăng nặng của một số tội như: tội gây ô nhiễm môi trường;
tội vi phạm về phòng ngừa, ứng phó, khắc phục sự cố môi trường…
- Mức phạt tiền được quy định ở mức cao, phù hợp với tính chất, mức độ
nguy hiểm của hành vi phạm tội, theo đó mức phạt tiền ở khung cơ bản và
khung hình phạt tăng nặng được quy định ở mức rất cao, đối với cá nhân vi
phạm cũng nâng lên với mức thấp nhất là 50 triệu và cao nhất là 03 tỷ đồng,
phạt tù thấp nhất là 03 tháng và cao nhất tới 15 năm. (Theo quy định tại
Chương XVII Các tội phạm về môi trường BLHS 1999, sửa đổi năm 2009 thì
mức phạt tiền thấp nhất là 10 triệu đồng cao nhất chỉ là 01 tỷ).
Ngoài ra, hiện nay theo Bộ luật hình sự năm 2015 thì chủ thể của tội
phạm môi trường không chỉ là cá nhân mà có cả pháp nhân thương mại, do đó
hình phạt áp dụng đối với tội phạm về môi trường, ngoài ba loại nêu trên còn
có hình phạt đình chỉ hoạt động có thời hạn và đình chỉ hoạt động vĩnh viễn
áp dụng đối với pháp nhân thương mại.

38. 33
2.1.2. Những vấn đề lý luận tình hình tội phạm môi trường ở Việt Nam
2.1.2.1. Khái niệm tình hình tội phạm về môi trường ở Việt Nam
Đấu tranh phòng, chống các tội phạm về môi trường luôn là mối quan
tâm của Đảng và Nhà nước ta, của các cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Toà án
và của toàn xã hội. Cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung và các
tội phạm về môi trường nói riêng trong những năm vừa qua đã thu được
những kết quả nhất định. Tuy nhiên các tội phạm về môi trường ngày càng
diễn biến phức tạp và có chiều hướng gia tăng, gây nhiều tác hại to lớn cho xã
hội. Do vậy yêu cầu đấu tranh phòng, chống các tội phạm về môi trường ngày
càng cấp thiết, việc nghiên cứu, tìm hiểu những quy luật vận động nội tại của
tình hình tội phạm về môi trường sẽ làm sáng tỏ các nguyên nhân, điều kiện
của tình trạng phạm tội về môi trường.
Trước khi đưa ra khái niệm tình hình tội phạm về môi trường, chúng ta
cần tìm hiểu khái niệm "tình hình tội phạm" (Hay tình trạng tội phạm). Đây là
khái niệm cơ bản đầu tiên của khoa học tội phạm học, đó là một thuật ngữ
khoa học, nhưng đồng thời cũng là một thuật ngữ được dùng trong ngôn ngữ
thông dụng. Vậy khái niệm tình hình tội phạm được hiểu như thế nào? cho tới
nay, qua sách báo pháp lý và các giáo trình giảng dạy đại học thì vẫn còn
nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm này. Tuy nhiên, tác giả nhất trí với
quan điểm của GS, TS Võ Khánh Vinh khi đưa ra khái niệm về tình hình tội
phạm như sau "Tình hình tội phạm là một hiện tượng xã hội, pháp lý - hình sự
được thay đổi về mặt lịch sử, mang tính giai cấp bao gồm tổng thể thống nhất
(Hệ thống) các tội phạm thực hiện trong một xã hội (Quốc gia) nhất định và
trong khoảng thời gian nhất định [116, tr.60].
Cũng như những khái niệm khoa học khác, khái niệm tình hình tội phạm
có chức năng đánh giá, thể hiện ở chỗ thông qua sự hiểu biết, nhận thức về
khái niệm đó mà xã hội, Nhà nước và mọi người có cơ sở đánh giá tình hình
tội phạm như là hiện tượng nguy hiểm nhất trong đời sống xã hội. Tình hình
tội phạm bao giờ cũng là những hiện tượng sai lệch so với các quy phạm và
chuẩn mực xã hội, vì vậy cần phải khắc phục có hiệu quả hiện tượng này.

39. 34
Trên thực tế tình hình tội phạm nói chung và tình hình các tội phạm về
môi trường nói riêng, không chỉ là tổng số về mặt số học mà còn là sự tổng
hợp biện chứng của các tội phạm đó. Sự thống nhất biện chứng này được biểu
hiện ở các thông số về lượng và chất và phải được xem xét trong sự thống
nhất biện chứng quan hệ tác động qua lại lẫn nhau. Sự thay đổi của một trong
những thông số đó ở dạng tổng thể hay từng phần đều dẫn đến sự thay đổi về
tình hình tội phạm nói chung, do vậy khi nghiên cứu tình hình tội phạm với tư
cách là một hiện tượng xã hội, thì cần phải làm sáng tỏ bản chất các quy luật
vận động phát triển của chúng.
Trong quá trình nghiên cứu các thông số (Hay còn gọi là các đặc điểm)
thì không thể không sử dụng số liệu thống kê hình sự để tìm ra các quy luật
nội tại để đấu tranh, phòng ngừa tội phạm có kết quả. Trên thực tế những số
liệu thống kê này là một công cụ cần thiết để đấu tranh phòng, chống tội
phạm. Do vậy thống kê tư pháp hình sự là một công cụ quan trọng để nhận
thức và xem xét tình hình tội phạm.
Cũng như tình hình tội phạm nói chung thì tình hình các tội phạm về môi
trường cũng bộc lộ bản chất thông qua những thông số phản ánh về số lượng
và tính chất của nó. Trong đó các thông số phản ánh về lượng được biểu thị
bằng khái niệm thực trạng (Mức độ) và động thái (Diễn biến) của tình hình tội
phạm. Còn các thông số phản ánh về chất được biểu thị bằng khái niệm cơ
cấu và tính chất của tình hình tội phạm.
Để đánh giá đúng tình hình các tội phạm về môi trường, thì cần phải
nghiên cứu xem xét những đặc điểm về lượng, về chất trên cơ sở các thông số
về tội phạm được thống kê cũng như tình hình về tội phạm ẩn. Có như vậy
chúng ta mới có được một bức tranh tổng thể về tình hình các tội phạm về
môi trường.
Từ cách tiếp cận trên, đồng thời dựa vào đặc điểm các tội phạm về môi
trường là một nhóm tội phạm xâm phạm các quan hệ xã hội có cùng tính chất,
có thể khái quát tình hình các tội phạm về môi trường như sau: Tình hình các

40. 35
tội phạm về môi trường là một khái niệm của tội phạm học dùng để chỉ tổng
thể các tội phạm cụ thể xâm phạm đến môi trường xảy ra trong một không
gian (một quốc gia, một khu vực, một vùng, ...) nhất định và trong một khoảng
thời gian nhất định.
Như vậy, có thể thấy tình hình tội phạm về môi trường được đề cập đến
trong luận án chính là tổng thể các tội phạm về môi trường xảy ra trong phạm
vi cả nước từ năm 2008 đến năm 2018.
2.1.1.2. Lý luận về phần hiện của tình hình tội phạm về môi trường
Phần hiện của THTP là phần tội phạm đã bị cơ quan chức năng phát
hiện, xử lý và có trong thống kê hình sự. Các số liệu liên quan đến phần hiện
của THTP được phản ánh thông qua các thông số của THTP.
Theo quan điểm của GS, TS Võ Khánh Vinh thì: Sự thống nhất biện chứng
của tất cả các yếu tố cấu thành tình hình tội phạm biểu hiện ở các thông số (đặc
điểm) về lượng và các thông số (đặc điểm) về chất của nó. Tất cả các thông số về
lượng và về chất của tình hình tội phạm cũng ở trong sự thống nhất biện chứng.
Sự thay đổi của một trong những thông số đó ở dạng tổng thể hay dạng từng phần
đều dẫn đến sự thay đổi của tình hình tội phạm nói chung. [116, tr.60].
Dựa trên cách tiếp cận đó, chúng ta có thể hiểu tình hình các tội phạm về
môi trường bộc lộ bản chất thông qua những thông số phản ánh về lượng và
chất của nó, trong đó các thông số phản ánh mặt định lượng của các tội phạm
về môi trường được biểu thị bằng các khái niệm thực trạng (mức độ) và động
thái (diễn biến) của tình hình tội phạm về môi trường, còn các thông số phản
ánh mặt định tính của các tội phạm về môi trường được biểu thị bằng các khái
niệm cơ cấu. tính chất của tình hình tội phạm về môi trường.
Thực trạng (mức độ) của tình hình tội phạm về môi trường là số lượng
các tội phạm môi trường đã được thực hiện và những người thực hiện tội
phạm đó trên một địa bàn nhất định và trong một khoảng thời gian nhất định.
Thực trạng của tình hình tội phạm về môi trường không chỉ được đánh giá
theo số lượng chung của các tội phạm đã thực hiện mà còn được đánh giá

41. 36
theo số lượng từng tội phạm cụ thể về môi trường, theo tỷ trọng của chúng
trong tổng số các tội phạm nói chung.
Động thái (diễn biến) của tình hình tội phạm về môi trường là sự vận
động, sự thay đổi của thực trạng và cơ cấu của tình hình tội phạm về môi
trường trong một khoảng thời gian nhất định (một năm, năm năm, mười
năm…). Động thái của tình hình tội phạm về môi trường chịu sự tác động,
ảnh hưởng của hai loại nhân tố.
Loại nhân tố thứ nhất: là các nguyên nhân và điều kiện của THTP, cơ
cấu nhân chủng học của dân cư và các quá trình, hiện tượng xã hội khác ảnh
hưởng đến tình hình tội phạm về môi trường.
Loại nhân tố thứ hai: là những thay đổi của pháp luật hình sự có liên
quan đến việc mở rộng hay thu hẹp phạm vi trừng trị bằng pháp luật hình sự
đối với những hành vi nguy hiểm cho xã hội. Ngoài ra, bức tranh thống kê về
động thái của tình hình tội phạm về môi trường cũng gắn liền với hiệu quả
hoạt động của các cơ quan bảo vệ pháp luật.
Cơ cấu của tình hình tội phạm về môi trường là tỷ trọng và mối tương
quan của các loại tội phạm về môi trường khác nhau trong số lượng chung của
chúng trong một khoảng thời gian nhất định và ở một không gian nhất định.
Các chỉ số về cơ cấu của tình hình tội phạm về môi trường cho thấy đặc điểm
lượng, chất của tính nguy hiểm cho xã hội của tình hình tội phạm về môi
trường. Điều đó có ý nghĩa rất cơ bản đối với việc tổ chức phòng ngừa và
giúp cho định hướng chính cần tập trung trong công tác đấu tranh với tình
hình tội phạm về môi trường.
Tính chất của tình hình tội phạm về môi trường thể hiện ở số lượng các
tội phạm về môi trường có mức độ đặc biệt nguy hiểm cho xã hội trong cơ
cấu của tình hình tội phạm về môi trường cũng như đặc điểm nhân thân của
những người thực hiện tội phạm. Tính chất của tình hình tội phạm về môi
trường được làm sáng tỏ thông qua cơ cấu của nó.

42. 37
Cơ cấu, tính chất của tình hình tội phạm về môi trường có thể thay đổi
tùy thuộc vào các đặc điểm cụ thể của từng giai đoạn phát triển của xã hội.
Chúng có thể không giống nhau ở những không gian khác nhau.
Như vậy thực trạng và động thái, cơ cấu và tính chất của tình hình tội
phạm sẽ hợp thành nội dung cơ bản của tình hình các tội phạm về môi trường.
Thông số về lượng của tình hình các tội phạm về môi trường được thể hiện
thông qua thực trạng và diễn biến của nó, tức là toàn bộ số lượng các vụ án về
môi trường, số người thực hiện tội phạm về môi trường.
Thông số về chất của tình hình các tội phạm về môi trường được thể hiện
thông qua cơ cấu và tính chất của nó như qua tỷ trọng, mối tương quan của
các tội phạm khác nhau trong số lượng chung của chúng, từ đó thấy được các
tội phạm nguy hiểm nhất cho xã hội, các đặc điểm nhân thân của người thực
hiện tội phạm. Song trên thực tế các thống kê hình sự chỉ là tội phạm rõ tức là
tội phạm đã được các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan Điều tra, Viện kiểm
sát, Toà án) phát hiện điều tra, truy tố, xét xử thì được đưa vào thống kê hình
sự. Còn một phần tội phạm đáng kể khác, thực tế đã xảy ra nhưng do nhiều lý
do khác nhau mà các cơ quan chức năng chưa phát hiện được, do đó không
đưa được vào thống kê hình sự, đó chính là tội phạm ẩn.
2.1.1.3. Lý luận về phần ẩn của tình hình tội phạm về môi trường
Theo PGS, TS Phạm Văn Tỉnh: Tình hình tội phạm ẩn là tổng quát
những hành vi phạm tội cùng các chủ thể của những hành vi đó thực tế đã
được thực hiện vào một khoảng thời gian nhất định và trong một vùng hành
chính- lãnh thổ nhất định mà chưa bị các cơ quan chức năng phát hiện, chưa
bị xử lý hình sự hoặc không có trong thống kê hình sự [83, tr.35].
Vấn đề tội phạm ẩn lâu nay chưa được quan tâm, thậm chí trong nhiều
trường hợp các cơ quan chức năng còn né tránh vì nhiều nguyên nhân khác
nhau. Đây là một sự thiếu hụt nghiêm trọng công cụ phòng, chống tội phạm
nói chung và các tội phạm về môi trường nói riêng. Trên cơ sở nguyên lý
nhận thức của chủ nghĩa Mác - Lênin, căn cứ theo lý luận chung về THTP ở