Πώς αντιλήφθηκαν οι άνθρωποι την έννοια Ευρώπη κατά την Αρχαιότητα; Από τα γεωγραφικά κριτήρια στα πολιτισμικά κριτήρια

1. Η αρχαία Ευρώπη
3500 π.Χ. ως 476 μ.Χ.

2. Ο μύθος της Ευρώπης
• Στην εποχή των μύθων
• Ο Δίας ερωτεύτηκε την
Ευρώπη, κόρη του
βασιλιά της Φοινίκης
• Μεταμορφώθηκε σε
ταύρο και την έκλεψε
• Την έφερε στην Κρήτη
• Απέκτησε από αυτή έναν
γιο, τον Μίνωα
• Ο Μίνωας έγινε ο πρώτος
βασιλιάς της Κρήτης
Από δρώμενο σκηνοθετημένο από τον
Νίκο Κούνδουρο για τα αποκαλυπτήρια
του γλυπτού «Αρπαγή της Ευρώπης», το
2012, στο Λασίθι της Κρήτης
Τι μπορούμε να μάθουμε από τον μύθο; Τι μπορούμε να μάθουμε από το βίντεο;

3. Ποια είναι η παραδοχή;
Νίκος & Παντελής Σωτηριάδης:
Η αρπαγή της Ευρώπης.
Στρασβούργο, Γαλλία.
Έδρα Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

4. Τι διακρίνει την Ευρώπη από την Ασία;
Απορώ με εκείνους που
χώρισαν κι έβαλαν τα
σύνορα της Ασίας και της
Ευρώπης. Γιατί, οι διαφορές
τους δεν είναι μικρές. Το
μήκος της Ευρώπης είναι
όσο των δύο άλλων μαζί.
Στο πλάτος δεν υπάρχει
σύγκριση.
Ηρόδοτος: Ιστορίαι. IV, 42.
440 π.Χ.
Κέλτες
Μἐμφις
Ταρτησός
Καρχηδόνα Κυρήνη
Μερόη
Θήβα
Συηνή
Βαβυλώνα
Σούσα
Νινευί
Α ρ α β ί α
Περσία
Ινδοί
Αιθίοπες
Καύκασος
Υπερβόρειοι
Αριμάσπες
Ισήδονες
Σαυρομάτες
Σκύθες
Ανδροφάγοι
Θράκες
Άτλας
Εκβάτανα
Μήδοι
Βάκτρα
Σογδιανοί
Μασαγέτες
ΕΡΥΘΡΑ ΘΑΛΑΣΣΑ
ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΣ
ΩΚΕΑΝΟΣ
Νείλος
Ίστρος
Αράξης
Αράξης
Ινδός
Ασσυρία
Ιβηρία
ΝΟΤΙΟΣ ΩΚΕΑΝΟΣ
Μακρόβιοι
ΚΑΣΠΙΑ
ΘΑΛΑΣΣΑΕΥΞΕΙΝΟΣ ΠΟΝΤΟΣ
ΛΙΜΝΗ
ΜΑΙΩΤΙΣ
Γέτες
Άλπις
Κάρπις
Τάναϊς
Αγάθυρσοι
Όαρος
Λύκος
Τύρας
ΛΙΒΥΗ
ΕΥΡΩΠΗ
ΑΣΙΑ

5. Τι διακρίνει την Ευρώπη από την Ασία;
Η γη χωρίζεται σε δύο
μέρη, το ένα ονομάζεται
Ασία και το άλλο Ευρώπη
Ισοκράτης: Πανηγυρικός. 179.
346 π.Χ.
Κέλτες
Μἐμφις
Ταρτησός
Καρχηδόνα Κυρήνη
Μερόη
Θήβα
Συηνή
Βαβυλώνα
Σούσα
Νινευί
Α ρ α β ί α
Περσία
Ινδοί
Αιθίοπες
Καύκασος
Υπερβόρειοι
Αριμάσπες
Ισήδονες
Σαυρομάτες
Σκύθες
Ανδροφάγοι
Θράκες
Άτλας
Εκβάτανα
Μήδοι
Βάκτρα
Σογδιανοί
Μασαγέτες
ΕΡΥΘΡΑ ΘΑΛΑΣΣΑ
ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΣ
ΩΚΕΑΝΟΣ
Νείλος
Ίστρος
Αράξης
Αράξης
Ινδός
Ασσυρία
Ιβηρία
ΝΟΤΙΟΣ ΩΚΕΑΝΟΣ
Μακρόβιοι
ΚΑΣΠΙΑ
ΘΑΛΑΣΣΑΕΥΞΕΙΝΟΣ ΠΟΝΤΟΣ
ΛΙΜΝΗ
ΜΑΙΩΤΙΣ
Γέτες
Άλπις
Κάρπις
Τάναϊς
Αγάθυρσοι
Όαρος
Λύκος
Τύρας
ΛΙΒΥΗ
ΕΥΡΩΠΗ
ΑΣΙΑ

6. Τι διακρίνει την Ευρώπη από την Ασία;
• Αριστοτέλης
– Ο κόσμος διαιρείται σε τρεις διακριτές
ζώνες
• Ασία
• Ελλάδα
• Ευρώπη
– Έξυπνοι και επιδέξιοι οι Ασιάτες
– Έξυπνοι και επιδέξιοι, ορμητικοί και
ανδρείοι οι Έλληνες
– Ορμητικοί και ανδρείοι οι Ευρωπαίοι
άκρον
άκρον
μεσότης
άκρον
άκρον
μεσότης

7. Τι διακρίνει την Ευρώπη από την Ασία;
Για την έλλειψη ευψυχίας και την
ανανδρία των κατοίκων, η κύρια αιτία
που οι Ασιάτες δεν δείχνουν τόση
διάθεση για πόλεμο όση οι Ευρωπαίοι,
και έχουν πιο ήπιο χαρακτήρα, είναι το
κλίμα. Αυτό δεν παρουσιάζει μεγάλες
μεταβολές κατά εποχές ούτε προς το
θερμό ούτε προς το ψυχρό, αλλά είναι
περίπου το ίδιο. Γιατί δεν υπάρχουν
ισχυρά ερεθίσματα για την σκέψη ούτε
βίαιες σωματικές αλλαγές, εξαιτίας των
οποίων είναι φυσικό να χαλυβδώνεται ο
χαρακτήρας του ανθρώπου και να
γίνεται πιο παράτολμος και ορμητικός
απ’ότι αν δεν παρουσιάζονταν
μεταβολές. Οι μεταβολές είναι εκείνες
που κινούν τον νου όλων των ανθρώπων
και δεν τον αφήνουν να μένει αδρανής.
Γι’ αυτούς τους λόγους νομίζω ότι οι
Ασιάτες είναι απόλεμοι, και ακόμη
εξαιτίας των νόμων. Γιατί τα π
ερισσότερα μέρη της Ασίας έχουν
βασιλιάδες. Όπου οι άνθρωποι δεν
είναι αυτεξούσιοι και αυτόνομοι, αλλά
κυβερνιούνται δεσποτικά, εκεί δεν
ασχολούνται με το πώς θα ασκηθούν
στον πόλεμο, αλλά πώς θα αποφύγουν
να είναι μάχιμοι [...]ν Οι συχνές
απότομες μεταβολές εμβάλλουν
αγριότητα στους ανθρώπους [...]
Γι’αυτό θεωρώ πως οι κάτοικοι της
Ευρώπης είναι πιο ανδρείοι από τους
κατοίκους της Ασίας. Αυτό τους κάνει
πιο πολεμικούς και επιπλέον οι νόμοι.
Ιπποκράτης (460-377 π.Χ.): Περί αέρων,
υδάτων, τόπων. ΧΙΙ, XVI, XXII

8. Τι διακρίνει την Ευρώπη από την Ασία;
ΕΥΡΩΠΗ (6ος-4ος αι. π.Χ.)
1. Ελεύθεροι άνθρωποι
2. Άνθρωποι που απολαμβάνουν
«αὐτονομίας»
– Υπακοή σε νόμους με ελεύθερη
βούληση
– Νόμοι που ορίστηκαν από τους ίδιους
τους ελεύθερους ανθρώπους
3. «Δεν λογιούνται δούλοι
ανθρώπου ούτε υπήκοοι
κανενός»
Αισχύλος: Πέρσαι
4. Ορμητικοί και Ανδρείοι
5. Επιτήδειοι και έξυπνοι
6. Έλληνες
ΑΣΙΑ (6ος-4ος αι. π.Χ.)
1. Άνθρωποι που είναι δούλοι
ενός δυνάστη
2. Άνθρωποι που υπακούουν
– Χωρίς ελεύθερη βούληση,
αλλά διά της βίας υπακοή σε
νόμους
– Νόμοι που ορίστηκαν από τον
δυνάστη
– Δυνάστες που είναι υπερόπτες
3. Μαλθακοί
4. Επιτήδειοι και έξυπνοι
5. Πέρσες
Θετικό
στερεότυ
πο;

9. Ελληνική Ευρώπη, 6ος-4ος αι. π.Χ.
Ποια είναι τα ενοποιητικά
στοιχεία;
1. Ελεύθεροι άνθρωποι
2. Άνθρωποι που απολαμβάνουν
«αὐτονομίας»
– Υπακοή σε νόμους με ελεύθερη
βούληση
– Νόμοι που ορίστηκαν από τους ίδιους
τους ελεύθερους ανθρώπους
3. «Δεν λογιούνται δούλοι
ανθρώπου ούτε υπήκοοι
κανενός»
Αισχύλος: Πέρσαι
4. Ορμητικοί και Ανδρείοι
5. Επιτήδειοι και έξυπνοι
6. Έλληνες
Ποια είναι τα στοιχεία
διαφορισμού;
1. Άνθρωποι που είναι δούλοι
ενός δυνάστη
2. Άνθρωποι που υπακούουν
– Χωρίς ελεύθερη βούληση,
αλλά διά της βίας υπακοή σε
νόμους
– Νόμοι που ορίστηκαν από τον
δυνάστη
– Δυνάστες που είναι υπερόπτες
3. Μαλθακοί
4. Επιτήδειοι και έξυπνοι
5. Πέρσες
Θετικό
στερεότυ
πο;

10. Η Ευρώπη και ο κόσμος
από το τέλος του 4ου αι. π.Χ.
Ο κόσμος κατά τον Ερατοσθένη του Κυρηναίου (275-195 π.Χ.),
ο οποίος διηύθυνε τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.
• Εκστρατεία Αλεξάνδρου
• Επιστήμονες, συνο-
δεύουν τον Αλέξαν-
δρο
• Νέαρχος, Δικαίαρχος
περιπλέουν τις ακτές
Ασίας και Ευρώπης
• Νέα λεπτομερής
χαρτογράφηση
του κόσμου
• Νέα λεπτομερής πα-
ρατήρηση του κόσμου
• Γέννηση Γεωγραφίας

11. Ρωμαϊκή Ευρώπη, 1ος αι. π.Χ.
Πρέπει να αρχίσω από την
Ευρώπη, γιατί είναι
ποικιλόμορφη, ανέδειξε
άνδρες με εξαιρετικές
ικανότητες και πολιτεύματα
και μετέδωσε στις άλλες
ηπείρους μεγάλο μέρος από
τα αγαθά της [...] Επιπλέον,
υπερέχει και σ’αυτό· παράγει
άριστους και απαραίτητους
για την ζωή καρπούς και όσα
μέταλλα χρειάζονται.
Μυρωδικά, πολύτιμους
λίθους τα εισάγει [...] Επίσης,
εκτρέφονται σ’αυτήν
άφθονα ζώα σε αγέλες, ενώ
είναι σπάνια τα άγρια θηρία
Στράβων: Γεωγραφικά. Β΄, 5, 26-
ος

12. Ρωμαϊκή Ευρώπη, 1ος-3ος αι. μ.Χ.
Θα αρχίσουμε από την
Ευρώπη, τροφό του λαού
που νικά όλους τους λαούς,
και, σχεδόν το πιο όμορφο
τμήμα του κόσμου. Πολλοί
και δικαίως θεωρούν την
Ευρώπη όχι το ένα τρίτο της
Οικουμένης, αλλά το μισό
της, καθώς χωρίζουν τον
κόσμο με μια γραμμή που
πηγαίνει από την Τάναϊ
[ποταμός στην Αζοφική
Θάλασσα] ως τα Στενά του
Γαδείρων [Κάδιξ, Ισπανίας].
Πλίνιος Πρεσβύτερος: Φυσική
Ιστορία. Ι.1. 1ος αι. μ.Χ.

13. Ρωμαϊκή Ευρώπη, 1ος-3ος αι. μ.Χ.
Παράγοντες εκρωμαϊσμού
1. Νομοθεσία και απονομή
δικαιοσύνης
2. Πολεοδομία και αστικοποίηση:
πόλεις κατά το πρότυπο της Ρώμης
• Ναοί Ρώμης, αυτοκράτορα
• Αμφιθέατρο
• Φόρουμ
• Θέρμες
• Υδραγωγεία
3. Νόμισμα, μέτρα, σταθμά,
οικονομία
4. Θρησκευτικός συγκρητισμός και
λατρεία του αυτοκράτορα
5. Κατάταξη στον ρωμαϊκό στρατό,
αποκατάσταση απομάχων
6. Γλώσσα στρατού, διοίκησης &
οικονομίας τα Λατινικά
7. Δικαίωμα Ρωμαίου πολίτη
• Τοπικές ελίτ
• Όλοι οι ελεύθεροι (212)

14. Ρωμαϊκή Ευρώπη, 1ος-4ος αι. μ.Χ.
Ρώμη
Κωνσταντινούπολη
Νίκαιο
Αντιόχεια
ΙερουσαλήμΑλεξάνδρεια
Μεδιόλανο
Λούγδουνο
Διάδοση του Χριστιανισμού
3ος -4ος αι.
Εκχριστιανισμός, τ. 3ου
Εκχριστιανισμός, 4ος
Ρώμη, χριστιανική πρωτεύουσα
Κέντρα διάδοσης Χριστανισμού
Σύνορα 3ου αι.
Σύνορα 4ου αι.

15. Ρωμαϊκή Ευρώπη, 1ος-4ος αι. μ.Χ.
• Ποια είναι τα
ενοποιητικά στοιχεία;
• Ποια είναι τα στοιχεία
διαφορισμού;

16. Χριστιανική Ευρώπη, 1ος-5ος αι. μ.Χ.
Τα τρία παιδιά του Νώε, ο Σημ, ο Ιάφεθ και ο Χαμ,
που ήταν εκατό ετών, όταν έγινε ο Κατακλυσμός,
ήταν οι πρώτοι που κατέβηκαν από τα βουνά κι
εγκαταστάθηκαν στα πεδινά [...] Τα επτά παιδιά
του Ιάφεθ από τα όρη Ταύρο και Άμανο – χώρο
αρχικής εγκατάστασης – προχώρησαν στην Ασία
ως τον ποταμό Τάναϊ [ποταμός Ντον της Ρωσίας]
και στην Ευρώπη ως τα Γάδειρα, καταλαμβάνοντας
τις περιοχές που έβρισκαν στον δρόμο τους
Φλάβιος Ιώσηππος: Ιουδαϊκή Αρχαιολογία. 1, 109-122
Ισίδωρος Σεβίλης [575-633]: Ετυμολογίαι.
Βενετία. Πέτερ Λοσλάιν. 1483.

17. Χριστιανική Ευρώπη, 1ος-5ος αι. μ.Χ.
Τα τρία παιδιά του Νώε, ο Σημ, ο Ιάφεθ και ο Χαμ,
που ήταν εκατό ετών, όταν έγινε ο Κατακλυσμός,
ήταν οι πρώτοι που κατέβηκαν από τα βουνά κι
εγκαταστάθηκαν στα πεδινά [...] Τα επτά παιδιά
του Ιάφεθ από τα όρη Ταύρο και Άμανο – χώρο
αρχικής εγκατάστασης – προχώρησαν στην Ασία
ως τον ποταμό Τάναϊ [ποταμός Ντον της Ρωσίας]
και στην Ευρώπη ως τα Γάδειρα, καταλαμβάνοντας
τις περιοχές που έβρισκαν στον δρόμο τους
Φλάβιος Ιώσηππος: Ιουδαϊκή Αρχαιολογία. 1, 109-122
Ισίδωρος Σεβίλης [575-633]: Ετυμολογίαι.
Βενετία. Πέτερ Λοσλάιν. 1483.

18. Χριστιανική Ευρώπη, 1ος-5ος αι. μ.Χ.
• Η θεώρηση του
Ιώσηππου
ενσωματώθηκε στην
πατερική παράδοση
από τον άγιο Ιερώνυμο
(348-420), που
συνέδεσε
– Απογόνους Ιάφεθ
– Ευρώπη
– Χριστιανισμό

19. Χριστιανική Ευρώπη, 1ος-5ος αι. μ.Χ.
• Ο ιερός Αυγουστίνος (354-430)
στο έργο του De Civitate Dei
– Συνδέει και αυτός:
• Ιάφεθ
• Ευρώπη
• Χριστιανισμό
– ορίζει ως αποστολή των
ευρωπαίων χριστιανών:
• την εξάπλωση του
Χριστιανισμού
• την κατάκτηση του
κόσμου
(ως απάντηση στην
κατάληψη της Ρώμης από
τους Βησιγότθους το 410)
Στο έργο του ο Αυγουστίνος θεωρεί
ότι μέσα σ’όλη την Ιστορία
μπορούμε να διακρίνουμε δύο
πολιτείες:
Την Πολιτεία των Ανθρώπων,
παραδομένη στις γήινες απολαύσεις
Την Πολιτεία του Θεού,
αφοσιωμένη στις αιώνιες θείες
αλήθειες. Αυτές οι αλήθειες, που
αποκαλύφθηκαν στους Χριστιανούς
της Ευρώπης, που έχουν ως
προορισμό να επικρατήσουν

20. Χριστιανική Ευρώπη, 1ος-5ος αι. μ.Χ.
• Ποια είναι τα
ενοποιητικά στοιχεία;
• Ποια είναι τα στοιχεία
διαφορισμού;