Презентация к уроку казахского языка, тема «Қазақ ғарышкерлері»

2. • Презентация к уроку казахского языка,
тема «Қазақ ғарышкерлері»
Автор учитель казахского языка и
литературы КГУ “Средняя школа имени
Абая” с.Пригородное Жаркаинского
района Акмолинской области

3. Сабақтың мақсаты:
.
О ушыларды арыш туралы т сініктерінқ ң ғ ү
ке ейту. Елімізді ма таныштары – азаң ң қ қ қ
арышкерлерін ма тан ету.ғ қ
Қазақстанның ғарыш айлағы, ғарышкерлері туралы білетін
болады.
Ғарышкерлер өмірінен мағлұмат білетін болады.
Оқушылардың туған жерге деген сүйіспеншілігі артады.
К тілетін н тиже:ү ә

5. Ғарыш— Ғаламның астрономиялы анықтамасының
синонимі. Кейде Ғарыш ұғымына Жер және оның
атмосферасы енбей қалады. Ғарыш “Жер
төңірегіндегі” кеңістікті қамтитын жақын Ғарыш
және жұлдыздар мен галактикалар, т.б. кеңістігін
қамтитын алыс Ғарыш болып ажыратылады.
Байқоңыр – ғарыш алаңы. Қызылорда облысы
Қармақшы ауданының аумағында орналасқан.
Іргесі 1955 ж. қаланған. Ғарыш алаңын салу үшін
Байқоңырды таңдап алу кезінде бұл жердің елді
мекендерден қашық болуы,
экватор жазықтығына жақындығы, ракета
ұшырудың қауіпсіздігі, қайтып оралатын
ғарыштық объектілер үшін қолайлы қону
аймақтарының болуы, т.б. факторлар ескерілді.
Байқоңырдың басты және көмекші объектілері мен
қызмет ету орындары кең аймаққа орналасқан,
олар бір-бірімен автомобил жолдары және теміржол
аркылы байланысқан.

6. 1957 ж. 4 қазанда Байқоңыр ғарыш алаңынан
тұңғыш ғарыш ракетасы сәтті ұшырыдды.
Ол дүние жүзіндегі ең бірінші Жердің жасанды серігін
орбитаға шығарды. Байқоңырдан 1961 ж. 12 сәуірде
адамзат тарихында тұңғыш рет Ю.А. Гагарин “Восток”
ғарыш кемесімен ғарышқа аттанды.
Байқоңыр одан кейін де ғарыш кеңістігін игеруде көптеген
жаңашыл бастамалардың старттық орнына айналды.
Байқоңырдан Күннің, Айдың, Шолпанның алғашқы жасанды
серіктері, “Восток”, “Восход”, “Союз”, “Прогресс” ғарыш кемелері,
“Салют”, “Мир” орбиталық станциялары, жұмыстар
жүргізуге арналған “Протон”, “Зонд”, “Прогноз”,
байланыс мақсаты үшін пайдаланылатын және метеорологиялық
бақылаулар жүргізуге арналған “Молния”, “Экран” ұшырылды.
Айды, Марсты және Шолпанды зерттеуге арналған ғарыш
аппараттары бар РТ-лар да Байқоңырдан аттандырылды.
1991 ж. 2 қазанда тұңғыш қазақ ғарышкері Т. Әубәкіров
“Союз Т-13″ ғарыш кемесімен Байқоңырдан ғарышқа көтерілді.
Ресеймен бірлескен бағдарлама бойынша қазақ ғарышкері
Т.А. Мүсабаев ғарышта 2 рет (1994, 1998) болды.
Байқоңыр ғарыш алаңын салуға әр жылдары
түрлі мамандықтағы көптеген қазақстандықтар қатысты.

8. 1991 ж 2 қазанда Байқоңыр ғарыш алаңынан “Союз ТМ - 12”1991 ж 2 қазанда Байқоңыр ғарыш алаңынан “Союз ТМ - 12”
ғарыш кемесімен ұшып, “ Мир” орбиталдық комплексінде өзгеғарыш кемесімен ұшып, “ Мир” орбиталдық комплексінде өзге
ғарышкерлермен бірге сегіз тәулік бойы ғылыми зерттеу жұмыстарынғарышкерлермен бірге сегіз тәулік бойы ғылыми зерттеу жұмыстарын
жүргізіді. 1992 ж. сәуірінен — Қазақстан Республикасы қорғанысжүргізіді. 1992 ж. сәуірінен — Қазақстан Республикасы қорғаныс
мемлекеттік комитетінің төрағасының бірінші орынбасары, Қазақстанмемлекеттік комитетінің төрағасының бірінші орынбасары, Қазақстан
Республикасы Президентінің ғарыш игеру жөнінде көмекшісі.Республикасы Президентінің ғарыш игеру жөнінде көмекшісі.
Парламентке сайланудын алдында Қазақстан Республикасы ҰлттықПарламентке сайланудын алдында Қазақстан Республикасы Ұлттық
аэроғарыш агенттігінің бас директоры, Алматы қаласы.аэроғарыш агенттігінің бас директоры, Алматы қаласы. ҚазақҚазақ ҚҚСРСР
Жоғарғы Кеңесінің 12 шақырылым депутаты, ҚР Жоғарғы Кеңесінің 13Жоғарғы Кеңесінің 12 шақырылым депутаты, ҚР Жоғарғы Кеңесінің 13
шақырым депутаты, Қазақстан Республикасының Парламентішақырым депутаты, Қазақстан Республикасының Парламенті
Мәжілісінің 3-ші шақырылым депутаты болып сайланған.Мәжілісінің 3-ші шақырылым депутаты болып сайланған. 1991 Ю.А.1991 Ю.А.
Гагарин атындағы Ғарышкер дайындау орталығында әзірлігін бастады,Гагарин атындағы Ғарышкер дайындау орталығында әзірлігін бастады,
сынаушы ғарышкер-ұшқышы, сынаушы. «Союз ТМ» ғарыш кемесіндесынаушы ғарышкер-ұшқышы, сынаушы. «Союз ТМ» ғарыш кемесінде
және «Мир» орбиталды кешенінде сынаушы ғарышкер-ұшқышыжәне «Мир» орбиталды кешенінде сынаушы ғарышкер-ұшқышы
жылдамдатылған машықтануын ұшу бағдарламасы бойынша өтті.жылдамдатылған машықтануын ұшу бағдарламасы бойынша өтті.
1991 ж. қазанның 2-інде Тоқтар Әубәкіров зерттеуші ғарышкер есебінде,1991 ж. қазанның 2-інде Тоқтар Әубәкіров зерттеуші ғарышкер есебінде,
Александр Волков және аустрия ғарышкері Франц Фибек, «Союз ТМ-13»Александр Волков және аустрия ғарышкері Франц Фибек, «Союз ТМ-13»
ғарыш кемесімен ғарышқа ұшуға кірісті. Апта бойы «Мир» орбиталдығарыш кемесімен ғарышқа ұшуға кірісті. Апта бойы «Мир» орбиталды
кешенінде жұмыс істеді. 1991 ж. қазанның 10-ында Тоқтар Әубәкіров,кешенінде жұмыс істеді. 1991 ж. қазанның 10-ында Тоқтар Әубәкіров,
Анатолий Арцебарский, аустрия ғарышкері Франц Фибек «Союз ТМ-13»Анатолий Арцебарский, аустрия ғарышкері Франц Фибек «Союз ТМ-13»
ғарыш кемесімен Жерге қайтып қонды. Ғарышта өтеген мерзімі — 7 күнғарыш кемесімен Жерге қайтып қонды. Ғарышта өтеген мерзімі — 7 күн
22 сағат 13 минут.22 сағат 13 минут.

10. 1946 ж маусымның 27-інде Қарағанды облысы,
Қарқаралы ауданы, «1-інші май»
ұжымшарында дүниеге келген, қазақ. Жоғары
білімді. Техника ғылымдарының докторы,
профессор, академик, авиация генерал-майоры.
1991ж 2 қазанда Байқоңыр ғарыш алаңынан
“Союз ТМ - 12” ғарыш кемесімен ұшып, “
Мир” орбиталдық комплексінеде өзге
ғарышкерлермен бірге сегіз тәулік бойы
ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізді.
Тоқтар Әубәкіров зерттеуші ғарышкер есебінде,
Александр Волков және аустрия ғарышкері
Франц Фибек, «Союз ТМ-13» ғарыш кемесімен
ғарышқа ұшуға кірісті. Апта бойы «Мир»
орбиталды кешенінде жұмыс істеді. 1991ж ж.
қазаннаың 10-ында ғарыш кемесімен Жерге
қайтып қонды. Ғарышта өтеген мерзімі — 7
күн 22 сағат 13 минут.

13. • Қазақтың қара баласы Талғат
Мұсабаев ғарышқа қасиетті Құран
кітапты, туған жердің бір уыс
топырағын, көк байрақты ала ұшқан.
• 1994 ж. ғарышқа 1-ші рет ұшқанда
(Союз ТМ-19) 126 күн ғарышта
өткізген.
1998 ж. ғарышқа 2-ші рет ұшқанда (Союз
ТМ-27) 208 күн ғарышта өткізген.
Гиннестің үздік табыстар кітәбінде бір
айдың ішінде 5 рет не бары 30 сағат 8
минут ұзақтығымен ашық ғарышқа
шыққаны жазылып алынған.
• Ұшқанда американ ғарышкері
Л. Эйартс пен ресей ғарышкері (шуваш
ұлтынының өкілі) Николай
Бударинмен бірге.
• Қонғанда ресей ғарышкерлері
Николай Бадурин мен Юрий
Батуринмен бірге.
• 2001 ж. ғарышқа 3-ші рет ұшқанда
(Союз ТМ-32) 8 күн ғарышта өткізген.

14. Талғат Амангелдіұлы Мұсабаев —
Қазақстанның ұлттық ғарыш агенттігінің
төрағасы. Ғарышкер, техника
ғылымдарының докторы (2008), авиация
генерал-лейтенанты (2007).
Талғат Амангелдіұлы Мұсабаев —
Қазақстанның ұлттық ғарыш агенттігінің
төрағасы. Ғарышкер, техника
ғылымдарының докторы (2008), авиация
генерал-лейтенанты (2007).
Азаматтығы: Қазақстан
Туған: 1951 ж. қантардың 7-сі,
Қарғалы ауылы, Жамбыл
ауданы, Алматы облысы
Мансабы: Зерттеуші-ғарышкер
Ағымдағы мансабы: Қазақстанның ұлттық
ғарыш агенттігінің
төрағасы
Дәреже: генерал-лейтенант
Ғарыштағы уақыт: 341 күн 9 сағ 48 мин
Іріктелуі: 1990
Тапсырыс(тары): Союз ТМ-19, Союз ТМ-27,
Союз ТМ-32

15. Талғат Мұсабаев Қазақстан Республикасының «Халық
қаһарманы» және Ресей Федерациясының Батыры, «Отан»,
«Халықтар достығы», 3-дәрежелі «За заслуги перед
Отечеством» (Ресей) ордендерімен, NASA-ның «Ғарышқа
ұшқаны үшін» медалімен марапатталды. 2000 жылдан
Ю.А.Гагарин атындағы Ғарышкерлер дайындау
орталығының топ командирі.
Талғат Мұсабаев Қазақстан Республикасының «Халық
қаһарманы» және Ресей Федерациясының Батыры, «Отан»,
«Халықтар достығы», 3-дәрежелі «За заслуги перед
Отечеством» (Ресей) ордендерімен, NASA-ның «Ғарышқа
ұшқаны үшін» медалімен марапатталды. 2000 жылдан
Ю.А.Гагарин атындағы Ғарышкерлер дайындау
орталығының топ командирі.

16. Қазақстан Республикасы
• «Халық Қаһарманы» атағы (1995)
• «Қазақстанның ғарышкер
ұшқышы» атағы (1995)
• «Отан» ордені (1998)
• «Барыс» 1-ші дәрежелі ордені
• «Астана» медалі (1999)
• Ресей Федерациясы:
• «Дружба народов» ордені (1991)
• «Герой Российской Федерации»
атағы (1994)
• «Лётчик-Космонавт РФ» (1994)
• «За заслуги перед Отечеством» 3-ші
дәрежелі ордені (1998)
• «За заслуги перед Отечеством» 2-ші
дәрежелі ордені
• Аустрия Республикасы:
• Аустрия Республикасының ордені
• Америка Құрама Штаттары:
• «Ғарышқа ұшқан үшін» NASA
медалі (1998)
Союз ТМ-32 экипажы –
Деннис Тито (Dennis Tito),
Талғат Мұсабаев, Юрий Батурин

18. Айдын АйымбетовАйдын Айымбетов

19. Айдын 1972 жылы 27 шілдеде Алматы облысы Талдықорған ауданыныңАйдын 1972 жылы 27 шілдеде Алматы облысы Талдықорған ауданының
қазіргі Өтенай ауылында туған.қазіргі Өтенай ауылында туған.
1989 жылы Талдықорған қаласындағы №20 мектепті алтын медальмен1989 жылы Талдықорған қаласындағы №20 мектепті алтын медальмен
бітірген. 1993 жылы Армавирдегі жоғарғы әскери авиациялық училищенібітірген. 1993 жылы Армавирдегі жоғарғы әскери авиациялық училищені
"жоюшы-ұшқыш" мамандығы бойынша аяқтады."жоюшы-ұшқыш" мамандығы бойынша аяқтады.
1993 жылдың мамырынан Қазақстанның Қарулы Күштерінің қатарында1993 жылдың мамырынан Қазақстанның Қарулы Күштерінің қатарында
қызмет атқарады. Жоюшы-ұшқыш. Ғарышкерлер жасағына таңдау алдындақызмет атқарады. Жоюшы-ұшқыш. Ғарышкерлер жасағына таңдау алдында
Талдықорған қаласы маңындағы авиабазада авиациялық бөлімшеніңТалдықорған қаласы маңындағы авиабазада авиациялық бөлімшенің
командирі болып қызмет атқарды. 2009 жылдың желтоқсанынан Қазақстанкомандирі болып қызмет атқарды. 2009 жылдың желтоқсанынан Қазақстан
Республикасының Ұлттық ғарыш агенттРеспубликасының Ұлттық ғарыш агенттiiггii төрағасының кеңесшісі, агенттіктөрағасының кеңесшісі, агенттік
департментінің директоры.департментінің директоры.
2011 жылдың наурызынан Сұлтанғазиев атындағы ғарыштық зерттеулер2011 жылдың наурызынан Сұлтанғазиев атындағы ғарыштық зерттеулер
институтында ғарыштық технологияларды ақпараттық-білімдікинститутында ғарыштық технологияларды ақпараттық-білімдік
қамтамасыз ету бөлімінің бастығы. 2012 жылдың көктемінен Астанақамтамасыз ету бөлімінің бастығы. 2012 жылдың көктемінен Астана
қаласындағы Оқушылар сарайындағы жас ғарышкерлер мектебіндеқаласындағы Оқушылар сарайындағы жас ғарышкерлер мектебінде
ұстаздық етеді.ұстаздық етеді.
1993 жылы ғарышкерлікке алғаш рет өтініш берді. Екінші мәрте 20011993 жылы ғарышкерлікке алғаш рет өтініш берді. Екінші мәрте 2001
жылдың 5 мамырында қайта берді. 2002 жылы Ресей-Қазақстанжылдың 5 мамырында қайта берді. 2002 жылы Ресей-Қазақстан
мемлекетаралық бірлескен ғарышқа ұшу келісімі аясында Мәскеумемлекетаралық бірлескен ғарышқа ұшу келісімі аясында Мәскеу
қаласында медициналық комиссиядан өтті. 09.11.2002 жылғы Қазақстанқаласында медициналық комиссиядан өтті. 09.11.2002 жылғы Қазақстан
Республикасы Үкіметі жанындағы ведомствоаралық комиссия мәжілісіндеРеспубликасы Үкіметі жанындағы ведомствоаралық комиссия мәжілісінде
Қазақстан Республикасы ғарышкерлері отрядына кіргізу туралы ұсынысҚазақстан Республикасы ғарышкерлері отрядына кіргізу туралы ұсыныс
жасалды.жасалды.

20. аза ты шінші арышкері АйдынҚ қ ң ү ғ А ан лық ұ Айымбетов
• Ғарышқа ұлтымыздың сүйікті перзенті Айдын Ақанұлы Айымбетов 2-
қыркүйекте борт инженері ретінде транспорттық пилоттанған «Союз ТМА –
18М» кемесінде Байқоңыр ғарыш станциясынан көкке көтерілді.
• Мұны естіген әлемдегі барша қандастарымыз ерекше күйді бастан кешіріп,
өздерінің бауырларының тағы да ұлтымыздың атын шығарғанына өздерін
бақытты сезінді.
• Кішкентайынан киелі шаңырақта тағылымды тәрбие алды. Әкесі Ақан
Рыскелдіұлы өмір көрген, тәжірибелі техник-механик болатын. Өзінің
өнертапқыштық қырларымен де айналасындағыларға жете танылған еді.
Мұндай азаматты құрметтемеу, ардақтамау мүмкін бе?

22. Тәуелсіз Қазақстанның азаматы тұңғыш рет көкке көтерілді. Ол
бүгінгі батыр ағамыз, халық Қаһарманы Тоқтар Әубәкіров
болатын. Сол тұста қуанбаған, шаттанбаған халық болмады. Сол
уақытта дүниеге есігін ашқан балалардың есім Тоқтар болды.
Қазақ ырымдады. «Ұшқыш болсын, Тоқтар ағасындай даңқты
болсын» деп. Араға бірнеше жылдың уақытын салып екінші
қазақ Талғат Мұсабаев ғарышқа сапар шекті. Бір емес, үш рет
ғарышқа аттанған қазақ батыры ғылыми-зерттеу жұмыстарын
жүргізіп, көкте көп күндік жоспарларды орындады. Енді міне
қазақтың үшінші ғарышкері Айдын Айымбетов те бұл қатарға
қосылды. Ендеше ғарыш саласында жаңа тарих беті ашылды.

23. :Тапсырмаларды орындау
а) Синтаксистік талдау жаса:
Ғарышкерлер ғарыш әлеміндегі өзгерістерді суретке түсіреді
және ондағы ауа мен топырақты зерттейді.
5 жолдық тұжырымдама:
1. Кім? (Ғарышкер)
2. Қандай? (…..)
3. Не істеді? (….)
4. Синоним.
5. Бір сөйлем.

24. ““Космос
”әлемінде
ойыны

25. 108 минут
Алғашқы ғарышқа ұшу ұзақтығы
қанша уақытқа созылды?

26. Шолпан - Венера
Таңғы немесе кешкі жарық
жұлдыз қандай планетаның
?аты

27. Екі жұлдыз, екі жарық көктегі,
Төбемізден тұрып алды кетпеді.
Музыкалы сұрақ:
«Жұлдыз» деген сөзі бар қандай
өлең жолын білесіз?

28. Иттер: Лайка, Белка, Стрелка, Пчелка,
Мушка, Звездочка, Чернушка, Уголек,
Ветерок - 9
Ғарышқа адамзат ұшқанға
дейін не жіберді,
аттарын білесіңдер ме?

29. Байқоңыр
Ғарышқа ұшатын ракеталар
қай облысымыздағы ғарыш
?айлағынан ұшырылады

30. Әйелдер арасынан 1963
жылы алғашқы рет
ғарышқа кім ұшты?
Валентина Терешкова

31. Тюбиктерде
Космос корабльдерінде
тамақтар қайда
сақталады?

32. Жоқ, өйткені космоста олар өз салмақтарын жоғалтады
Ғарышкерге
дене жаттығулары үшін
гантельдер керек пе?

33. Скафандр
Ғарышка ұшу кезінде
космонавт киетін киім
қалай аталады