3. Naikiklino (clining) ang mga piling salitang
ginamit sa akda
Naipaliliwanag ang tema at mahahalagang
kaisipang nakapaloob sa akda
Nahihinuha ang nais ipahiwatig ng
sanaysay na napakinggan
4. Sabayan ang isang awitin at
habang kinakanta ang ay
unawain at damhin ang
mensahe ng awitin.
5.
6.
7.
8.
9.
10. Panuto : Iayos ang mga salitang ayon
sa intesidad ng kahulugan ng mga
salita. Bawat pangkat ay
makakatanggap ng mga salita at
isasaayos nila ito ayon sa pagkasunod-
sunod.May 3 minuto lang kayo upang
buuoin ito
11. Ang de-amerikanisasyon ng isang Pilipino ay
isa sa pinakamalaking tungkuling dapat
nating gampanan sa ating kasalukuyan. Ang
Amerikanisasyon ay isang sakit na
tumalamak na sa katawan ng ating lipunan.
Bunga nito ang maraming kapansanan ng
bayan.
12. Isang simulaing cardinal, katotohanan palibhasa,
na ang isang Pilipino’y mahalagang sangkap ng
buong pamayanang Pilipino. At ang pinagsama-
samang indibidwal, ang katipunan ng lahat ng
mga mamamayan ng bansang ito, ang bumubuo
ng Sangkapilipinuhan. Habang mahina, habang
‘di ganap ang pagka-Pilipino ng kabuuang ito ay
‘di tayo makapagtatayo ng isang lipunang tunay
na Pilipino, ni ng pamahalaan at pangasiwaang
tunay na Pilipino. Ang ugat ng dahilan ay nasa uri
ng edukasyon ng isang Pilipino.
13. Tignan natin ang isang pangyayari bilang halimbawa.
Ipalagay nating heto ang isang batang Pilipino. Ang
kanyang pamilya’y kabilang sa mga may kaunting
pribilehiyo sa buhay. Bagay na isinisiwalat ng
kanilang katayuang ekonomiko. Ang batang paksa
ng kwento’y nakarinig sa unang pagkakataon at
nanggaya sa unang pagkakataon, sa pabulol na
pamamaraan, ng mga salita ng kanyang ina’t ama.
“That’s the light,” sasabihin ng ina, sabay turo sa
bumbilyang nagliliyab sa kisame ng bahay. “Now,”
sasabihin ng bata, “where’s the light.” Ituturo ng
bata. “There!” sasabihin ng ina. Paulit-ulit. “That’s
your Mommy”, sasabihin ng ama. “Say, Mommy.”
Gagayahin ng bata. “He’s your Daddy,” sasabihin ng
ina. “Say, Daddy.” Gagayahin ng bata. Ganyan ang
simula.
14. Ang batang ito, pagsapit ng isang panahon, ay
ipapasok sa kindergarten. Doon ay maririnig din
niya ang wikang naririnig sa kanyang Daddy at
Mommy. Bibigyan siya ng manipis na aklat na
may malalaking drowing at nandidilat na mga
letra. Ituturo sa kanya ng titser. “Apple”. “Epol,”
wika ng bata. “Snow” sasabihin ng guro. “Isno,”
wika ng bata. “Eagle,” ang wika ng titser. “Igel,”
gagad ng bata. Ang paaralang ito, nais kong
idugtong ay eksklusibo. Para lamang sa may
kayang magbayad ng malaki. Ari ng dayuhan at
pinamumunuan ng mga relihiyoso.
15. Papasok ang bata sa regular na grado, sa
paaralang ito rin: ari ng mga dayuhan;
pinamumunuan ng mga relihiyoso. Mababasa
na niya ang mga liubrong bumabanggit ng
mga daan sa New York at sa Washington,
D.C. Mamamasid niya ang Central Park at
Times Square. Ang batang ito na nagsisimula
pa lamang ay may guniguni nang lumipad sa
lupalop na malayo sa kanyang tinubuan.
16. Ang batang paksa natin ay lumalaki, mangyari pa at
nagkakaisip. Tuwing kakausapin siya ng kanyang Daddy at
Mommy ay sa wikang Amerikano. Ngunit may mga ibang tao
sa kanilang tahanan: ang mga taong iyon ay alila o utusan
kung tawagin ng kanyang Mommy at Daddy. Nakikita niyang
ang mga ito’y tagapaglinis ng bahay, tagapagluto sa kusina,
tagapamili sa palengke, tagapagpaligo niya, at malimit na
inaalimura ng kanyang mga magulang. Ang mga taong ito,
kung kausapin ng kanyang Daddy at Mommy ay sa Tagalog.
Hindi siya kinakausap sa wikang iyon ng kanyang Daddy at
Mommy. Kaya, sa kanyang batang puso at utak ay tila
mandin napagbubukod niya ang kagamitan ng dalawang
wika: Ingles ang ginagamit ng kanyang mga magulang sa
pakikipag-usap sa kanya; Tagalog sa pakikipag-usap sa mga
alila o utusan. Ito’y kanyang mapagkakalakhan at kahit na
tumanda’y iisipin niya, ipamamansag niya sa katunayan, na
ang wikang Tagalog ay ginagamit lamang sa mga alila.
17. Ang batang ito’y patuloy sa paglaki. Palaging
librong Ingles ang kanyang binabasa, palaging
Ingles-Amerikano, pagkat mga Amerikano ang
awtor. Dahil dito’y ayaw na rin niyang bumasa ng
ano mangsinulat ng kanyang mga kababayan sa
wikang kanyang kinagisnan. Ang librong nasusulat
sa Tagalog ay nagiging kasuklam-suklam sa kanya.
Sa tahanan ay exposed siya sa telebisyon – sa mga
programang ginaganap sa wikang kanyang
pinagkamalayan. Gayon din ang kanyang pinanood
sa mga sine. Kahit Class B, o Class C sa kanya’y
pinakamagaling pagkat mga artistang Amerikano
ang nagsisiganap. Samantala, ang pelikulang
Tagalog ay bulok sa kanya, walang pasubali.
18. Siya’y isang ganap nang mamamayan, marahil
ay mayroon nang pananagutan sa buhay.
Ngunit mayroon siyang sariling daigdig na
kinikislapan ng pumikit-dumilat na samut-
saring kulay ng ilaw-dagitab sa piling ng mga
nagsasalita ng Ingles. Malayo sa kanya ang
ibang daigdig, ang lalong malaking dagidig.
Ito’y ang lipunan ng mga nakabakya, ng
nagsisipagsalita ng katutubong wika. At sa
ganyan ay sumilang ang malaking pagitan ng
mga Pilipinong pribilihiyado sa buhay at ang
masa ng ating bayan.
19. Totoong humaba ang simpleng kwentong
aking isinalaysay. Ngunit gaya ng inyong
napansin, ito’y naglalarawan ng yugtu-yugtong
pagkahubog ng isang batang Pilipino sa
pagiging Amerikano sa isip, sa salita at sa
gawa. Ang trahedyang ito’y nakaturo sa ating
sistema ng edukasyon. Nang pumasok ang
mga Amerikano sa Look ng Maynila’y dala na
nila ang sistema ng paturuang Amerikano.
20. Ayon sa kasaysayang sinulat ng mga dayuhan at
ng mga Pilipinong gumagamit ng salaming
dayuhan – pumarito ang mga dayuhan upang
hanguin tayo sa barbarismo. Bibigyan daw nila
tayo ng edukasyon. Binigyan nga, edukasyong
popular pagkat sa simulain ay bukas sa lahat ng
mga mamamayan. Ang wikang panturo ay Kano.
Ang mga asignatura’y hulwad sa Kano. Malayo na
ang panahong iyon ng pagdaong ni Dewey sa ating
pasingan, ngunit narito pa rin ang mga bakas. Isa
tayong kolonya hanggang ngayon. Ang sistema
natin ay tunay na kolonyal.
21. Marahil ay ‘di totoong mga Amerikano lamang ang
dapat nating sisihin. Tayo man naman ay may
kasalanan. Sa kabila ng katotohanang binigyan tayo
ng kalayaang pampulitika, tayo nama’y pinanatiling
nakagapos sa kaalipinang ekonomiko at edukasyonal.
Sa panahon ay humihingi tayo ng pag-aaral sa ating
mga suliranin sa pagtuturo. Ang hinihiling nating
gumawa nito’y ang ating dating panginoon, ang mga
Amerikano. Sila rin ang nagmumunyi sa atin ng mga
kalutasan. At kung ‘di magbunga nang maigi, tayo ang
nagdurusa. Kasalanan natin, ngunit ‘di nating gustong
magkaganito. Biktima tayo ng kasaysayan. Ganito ang
ating palad. Gayunman, ang tanong ko’y ‘di na ba tayo
bubulas,’di na ba tayo magiging ganap na lalaki at
ganap na bansa – sui juris sa lenggwahe ng batas.
22. Ang wika at edukasyon ay magkaugnay. Ngayon ay marami
pang tulong sa edukasyon na kaloob ng Estados Unidos.
Hindi natin matiyak ang mga tali ng tulong na ito. Sa
kawalan ng mapanghahawakang kongkretong ebidensya’y
makapagbibigay lamang tayo ng mga hinuha. Maaaring
sabihing ang kaloob sa atin ay udyok ng damdaming
altruistiko ng ating dating panginoon. Ito kaya’y kapani-
paniwala? Hindi ba’t sa maraming pagkakataon ay lumilitaw
ang katotohanang sa kapakanang Amerikano lamang ang
paglilingkod na ginawa rito ng mga Amerikanong kinatawan
ng Pamahalaang Amerikano at pati ng kanilang mga
ahenting na-“brain wash” pagkatapos magtamasa ng kwalta
ng iskolarsyip at grant? Isang kababawan, kung ‘di man
katunggakan ang mag-akalang tunay na nagbubuhos dito ng
salapi at panahon ang Estados Unidos dahil lamang sa
kapakanang Pilipino.
23. Sa katunaya’y naglilingkod sila sa kapakanan
ng Estados Unidos at sa kalwalhatian ng
Union. Ito ang hinahangaan ko sa mga
Amerikano, kahit sila saan magtungo, kalian
mang panahon, ay nananatili silang
Amerikano. Kapos tayo sa bagay na ito. Tayo
pa nga ang tumatayong tagapagtanggol nila,
na para bagang kailangan pa nating
ipagtanggol sila.
24. Ang isang Pilipino, lalo na ang kabilang sa
pamilyang ginawa kong halimbawa sa simula
ng komentaryong ito, ay medaling maging
Amerikano. Kaawa-awa ang bayang ito! Ang
lahat ng ating pagsisikap na maging tunay na
Republikang Pilipino ay mabibigo habang
dayuhan ang sistema ng ating paturuang
pambansa. Tunay na kailangan ang
pagbabago, ang rebolusyon sa laranang ito.
25. Ngayon ay may isang Komisyong nilikha ang Pangulo
upag pag-aralan ang sitwasyon ng edukasyon sa ating
bayan. Sana’y maging tunay na Pilipino ang ibubunga
ng Komisyon. Huwag sanang kaligtaan nito ang
kahalagahan ng wikang panturo. Nababatid kong nasa
kamay na ng komisyon ang maraming pag-aaral ng
Kawanihan ng Paaralang Bayan tungkol sa bagay na
ito. Nababatid na rin nito marahil ang tagubilin ng
Lupon sa kurikulum, pati na ang paninindigan ng
Lupon sa Implementasyon. Hindi ako isang
manghuhula, ngunit masasabi ko nang walang
alinlangan; na habang nabibidbid ang ating paturuang
pambansa sa sistemang Amerikano, at habang
tinatagikawan tayo ng wikang Amerikano, mananatili
tayong second rater lamang sa edukasyon,
mangagagaya at bayang walang bait sa sarili.
26. Ang Wikang Filipino’y handa upang gamitin sa
deamerikanisasyon ng isang amerikanisadong
mamamayang Pilipino.
27.
28. Ang sanaysay ay isang matalinong pagkukuro ng sumulat tungkol
sa isang paksa? Ito ay isang genre o sangay ng panitikan na nasusulat
sa anyong tuluyan na maaaring tumalakay sa anumang isyu sa
kapaligiran maging tao, hayop, pook, pangyayari, bagay, at guniguni.
Ayon kay Alejandro Abadilla, ang sanaysay ay pagsasalaysay ng
isang sanay. Kaya’t ang sinumang susulat nito ay nangangailangan na
may malawak na karanasan, mapagmasid sa kapaligiran, palabasa, o
nagsasagawa ng pananaliksik tungkol sa paksang napiling isulat.
Nararapat na magpokus sa isang paksa lamang at maghanda ng
balangkas upang magkaroon ng kaisahan ang daloy ng mga ideya.
29. Tinatawag na mananaysay ang manunulat ng
sanaysay. Kinakailangan ng masining na pag-aaral at
kasanayan ng sinumang susulat nito. Katunayan,
kabilang sa matatawag na sanaysay ang mga akdang
pandalub-aral gaya ng tesis, disertasyon, pamanahong
papel at panunuri, at ang mga sulating
pampamahayagan gaya ng tanging lathalain.
- mula sa Panitikang
Filipino: Antolohiya
ni Jose B. Arrogante
et. al, 2003
30. Naghahatid ng
mahalagang kaalaman sa
pamamaitan ng
makaagham at lohikal na
pagsasaayos ng
impormasyon.
Mapang-aliw;
pagtatalakay ng
paksang
pangkaraniwan.
31. G A M I T N G SALITA
PORMAL O MAANYONG
SANAYSAY
PAMILYAR O PERSONAL NA
SANAYSAY
Maingat na pinipili ang
pananalita
Ang pananalita ay parang
usapan lamang ng
magkaibigan.
PA N A N AW N G PAGSULAT
PORMAL OMAANYONG
SANAYSAY
PAMILYAR O PERSONAL NA
SANAYSAY
Mapitagan;
Gumagamit ng ikatlong
panauhan
May-akda =tagapagsalita
Mambabasa =tigapakinig
34. Panuto: Sa tulong ng dayagram ay
magtala ng tatlong mahahalagang
pahiwatig na mahihinuha sa sanaysay
na ito at pagkatapos ay magtala ka
rin ng gintong aral na iyong nakuha.
37. Nagagamit ang iba’t ibang paraan ng
pagpapahayag (pag-iisa-isa,
paghahambing, at iba pa) sa pagsulat ng
sanaysay
Napipili ang isang napapanahong paksa sa
pagsulat ng isang sanaysay
38.
39. Ang paglalahad ay ginagamit sa pagpapaliwanag
ng pamamaraan o proseso ng paggawa ng isang
bagay at ng pagsasakatuparan ng isang layunin o
simulain.Pagbibigay ng direksiyon at
pagpapaliwanag ng mga hakbang.Natutugunan ng
paglalahad ang mga tanong tungkol sa isang
usapin.Sinasaklaw ng paglalahad ang malawak na
bahagi ng sinusulat at binabasa ng tao.
40. Ang Pagsasalaysay o paglalahad ay karaniwang paraang
ginagawa ng mga tao para maipaliwanag, mailarawan, at
makapagbigay impormasyon tungkol sa kanyang mga
karanasan, ideya o paninindigan ukol sa isang paksa.
41. Pag-iisa-isa-Ito ay paraan ng paglalahad
ng isang kalagayan o sitwasyon sa
pamamagitan ng maayos na
paghahanay ng mga pangyayari ayon sa
talagang pagkasunod-sunod ng mga
ito.Dito ay malinaw na naipapakita ang
mga dahilan at bunga ng mga
pangyayari.
43. Pagsusuri- Sa paraang ito ay sinusuri
ang mga salik o bagay-bagay na
nakakaapekto sa isang sitwasyon at
ang pagkakaugnay-ugnay ng mga ito.
44. Sanhi at Bunga-Tinatalakay rito kung
ano ang sanhi o dahilan at kung ano-ano
ang kinalabasan. Sa paraang ito
madaling maikintal sa isipan ng
mambabasa o nakikinig ang mga
pangyayari
45. Pagbibigay ng Halimbawa- ito ay
nagpapatibay ng isang paglalahad sa
pamamagitan ng pagbibigay ng
halimbawa ay madaling makukumbinsi o
mahihikayat ang nagbabasa o
nakikinig.Siguraduhin lamang na tiyak o
makakatotohanan ang ibibigay na
halimbawa.
46. Tiyakin Natin!
Gumawa ng simpleng paglalahad o
pagpapahayag tungkol sa wikang Filipino
gamit ang mga paraang nakatala
47. 1. Pag isa-isa (Katangian ng Wikang Filipino)
2. Paghahambing (Wikang Filipino sa Iba
pang Wika)
3. Pagsasalungatan (Paggamit ng Wikang
Filipino sa pag-aaral)
4. Sanhi at Bunga (Pagmamahal sa sariling
Wka)
5. Pagbibigay halimbawa ( Mga Pilipinong
may pagpapahalaga sa Wikang Filipino)
48. Isang Salita
Sa pamamagitan ng isang salita,
ipapaliwanag nila ang “KAISIPANG
BANYAGA’Y ATIN NANG IWAKSI ATING
IPAGMALAKI ANG LAHING KAYUMANGGI
NA SA DAKONG SILANGAN AY NAMUKUOD
TANGI!”
49. Sanaysay
Ikaw ay isang editor in Chief na sumusulat para
sa inyong school organ. Kailangan mong
sumulat ng isang sanaysay tungkol sa isang isyu
o paksa sa napapanahong kasarinlan na umiiral
pa sa kasalukuyan kailangan maipakita ang
paggamit ng ibat-ibang paraan ng paglalahad sa
bubuong sanaysay.
50. Mga paksang Pagpipilian
Pagkamakabayan o pagmamahal sa Bayan
(Paglaganap ng kaisipang Kolonyal)
Hindi pantay na karapatan ng mamamayang
mahihirap at mayayaman
Pagpapahalaga sa wikang Filipino
Mababang Pagtingin sa mga manggagawa
Nepotismo o Palakasan System
