Тимур Гомбожапов. УГАЙ ШYЛЭГYYД

1. УГАЙ
ШYЛЭГYYД
Улан-Удэ
2014
Тимур Гомбожапов

2. УДК 89
ББК 84(2Рос=Буря)бу
Г 64
УДК 89
ББК 84(2Рос=Буря)бу
Г 64
2011-2014 онуудта «Буряад хэлэ бүрин үлөөлгэ ба хүгжөөлгэ»
гэһэн Буряад Республикын гүрэнэй программын «Уран зохёолой
юртэмсэ» гэһэн мүрысөөнэй дүнгөөр Буряад Улсын соёлой яаманай
мүнгэн сангай дэмжэлгээр энэ ном хэблэгдэбэ.
Книга издана при финансовой поддержке Министерства культу-
ры Республики Бурятия в рамках конкурса «Мир литературы» Го-
сударственной программы Республики Бурятия «Сохранение и раз-
витие бурятского языка» на 2011-2014 годы.
Гомбожапов Т.
Угай шүлэгүүд = Родословные призывания : стихи / Тимур
Гомбожапов. – Улан-Удэ : НоваПринт, 2014. – 48 с.
«Родословные призывания» сродни шаманскому камланию,
проникновению к истокам родной культуры, легендам, сказаниям.
Поэт-улигершин – сквозной образ в поэзии Тимура Гомбо-
жапова. Он обращается к духам – хозяевам гор, лесов, степей,
призывая их к его исканиям духовной основы в современном
мире.
ISBN 978-5-91121-087-8
ISBN 978-5-91121-087-8

3. Баргуужин-Түхэмһѳѳ удхатай
Баатар сагаан дархашуул
Огторгойн залинһаа шэди абажа,
Одо мүшэдһѳѳ туяа татажа,
Угайм һүлдэ мүнхэрүүлһэн юм,
Дуунайм аялга зэдэлгэһэн юм.

4. 4
УГАЙ ЗАМААР
1
Шэл түмэрѳѳр шэнхинээд,
Шэнэ сагай гүйдэл
Yй түмэнэй хүлгѳѳн соогуур
Yрдишэгүй түргэнѳѳр
Хайшаашьеб даа тэгүүлхэдэнь,
Харин сэдьхэлни
Оршон тойроо юрэнхые
Ойлгонгүй эндүүржэ,
Хээрын һалхи дахалсаад,
Дайдын үргэнѳѳр түгэншэлѳѳ…
Хэлэхэ үгэ олонгүй,
Хэндэшье хандахаа мэдэнгүй,
Мориёо үгылһэн монголдол,
Отогоо һанаһан хамнигандал
Бугын дуугаар урамдана,
Шонын уянгаар улина.
Домогойм эхин - Буряадни,
Обогойм удха гарбални,
Аса бүхэ үндэһэтэй
Арад зонойш дундаһаа
Улаашамни алин бэ?
Угай замни хаана бэ?

5. 5
2
Угаа уһанда хаяһан
Yе сагта ургабашье,
Юртэмсэдэ ажамидараа
«Юун? Хэн?» гээшэби гэжэ
Голхорбошье, гажарбашье,
Голынь олохоо һэдэнэб.
Ойндоо ойлгожо ядабашье,
Зүүдэ зүндѳѳ үзэнэб -
Хулһан лимбын аялгаар
Хулинсагай дуу жэмбүүрдэжэ,
Хун шубуундал сэдьхэлни
Хурылхадана түүрээлгээр…
3
Yнжэгэн эхэеэ дуудаһан
Yншэн сагаан ботогондол
Түүрээн, түүрээн Буряадаа
Түшэглэн дуулахадам,
Угайм мүнгэн һахюуһадни
Урдын жэнхэни гуламтаһаа
Аба эжынэрэйм аялгаар
Аянга нэмээн жэнгирбэ гү?
Тоонто нютагтам дуудажа,
Тѳѳриһэн һүнэһыем найжалба гү?
Тала дайдынгаа үргэнһѳѳ

6. 6
Тамир шэнээ абажа,
Аршаан булагайнь сэбэрһээ
Амин бэеэ арюудхажа,
Зориг хүсэлѳѳ далижуулһам,
Зол заяагаа дархалһам,
Гал уһандал дамжан ерээ
Гарбалһаа үгтэһэн һүлдэмни
Улаашанай жолоо барижа,
Угай замаар тэгүүлбэ.

7. 7
* * *
Элдин түрэл талынгаа
Эшхэрмэ һалхииень шагнахадам,
Аба эжынэрэйм татаһан
Анханай дуундал танилхан.
Хүһѳѳ шулууд дуугайшье һаа,
Хүнхинэн жэнгирнэ хэбэртэй.
Ая гангаар хангалтаад,
Анхан үе анхилһандал.
Жэнгир-жэнгир жэрьегшэ
Жэнхэни Буряад талаяа
Дуунай ирагууе шэлэжэ,
Дурдахал абьяас түрэнэл даа.
Нэгэтэ бэшэ эндэ түрэһэнѳѳ
Гэнтэдэ ойндоо ойлгоолби.
Эшхэрмэ һалхииень шагнаархан,
Энхэрэн саанаһаа дуулагдана.

8. 8
* * *
Буряадтаа түрэжэ,
Буряадтаа наһалха -
Буянтай хүнэй
Yйлэ юм даа.
Хүн болоһооршни,
Хүлэг үүрһэхэ.
Алхам хэхэдэшни,
Аба эжынэр юрѳѳлхэ.
Ая гангада,
Аянай шубуудта
Уян сэдьхэлни
Уярмаар дуратайл юм.
Yргэн талын,
Yндэр майлын
Һалхилма дуунууд
Һанаандам тааруул юм.
Бурхантай,
Буянтай ябаха -
Буряад хүнэй
Yндэр хуби заяа
Эдлэхээ һэдэнэлби,
Эрхимдэ һураналби.
Нара һараһаа,
Гал уһанһаа
Наһаараа һуранаб.

9. 9
YЛЬГЭРШЭН
Дурна зүгэй орон дайдаар
Дуулан нүүгээ элинсэгэй
Эртын аялга сэдьхэжэ,
Энхэ һабагша татаһам,
Хэсэ хэнгэрэгэй бүүеэн доро
Хэтын баатаршуулай соло
Хүлэгэй түбэрѳѳндэл соностоод,
Шүлэгэй мүрѳѳр ерэхэдэнь,
Морин хуурни уянгалан,
Монгол гарбални дурсагдаа,
Дүхэриглѳѳд һуугаа нүхэд
Дууряан хамта дабталсаа.
Yүрэй сайхын урда тээ
Yльгэрэй хүлэг үзэгдѳѳд,
Зэбын үзүүртэ гансата
Зэдэлхэдэл гээд, һүлдэмни
Тэнгэри газар хоёрой
Тэмсэл соогуур сахилгаатаа,
Түмэн сэрэгэй хоолойгоор
Түүрээн магтааб илалта!

10. 10
* * *
Алан-Гуа эхын эхинһээ хурылхадан,
Аянай шубууд зэлэ татаад,
Анхан сагай жэнхэни гэгээн
Агуу домогой дээжэ һанагдаа.
Досоом зэбэ зэдэлхэдэл гээд,
Дорьбо шадални гэнтэ һэргээд,
Дуулгата баатаршуулай соло
Уулын үндэрһѳѳ түүрээгээб.
Олон үе дамжан ерээ
Онгон һүлдын нэрьеэн гү?
Огторгойн үндэрһѳѳ буумал
Оог дуунай аялга гү?
Алтан һоёото тэнгэриин нохойдол
Арбан табанай һара ѳѳдѳѳ
Уг гарбалаа изагуурһаань дурдан,
Улин, бүрхирэн, хаба эреэб.

11. 11
ХУН ШУБУУД
Аажам хабарай агаараар
Аянай шубууд ганганалдаа,
Yүлэн сагаан хадагаар
Yдэһэн дайдань угтаа.
Номин хибэс дэрлэжэ,
Нооһоёо һэбин хүльбэрнэ.
Хүнгэн жэгүүрнүүдээ дэлгэжэ,
Мүнгэн бэеэ сэбэрлэнэ.
Далайн саанаһаа бууһан
Дангина һайхан шубууд,
Эртын домог һануулан,
Элинсэгэйм эхэ дуурдуулба гүт?
Саһан шэнгеэр сайбалзаад,
Сагаан һанаа уряалба.
Дуран шэнгеэр үзэгдѳѳд,
Дуунай аялга түрүүлбэ.
Сэдьхэлни гэнтэ далижаад,
Сэнхир огторгой руу дүүлеэлби.
Уг гарбални дуудаад,
Yльгэрэйнь орон руу ниидээлби.

12. 12
* * *
Yргэн Буряадай тала дайдаар,
Yндэр майла хадануудаар
Саб-сагаахан саһан
Сагаан шубуундал буунхай.
Айл нютагууд
Аалиханаар дали дээрэнь
Сагаалган тээшээ һалхилһаар,
Yүлэдэй доохонуур
Дүүлин тамарна.
Yбэлэй түлэгтэ,
Yльгэршэлхэ хаһада,
Алтай Хангайда
Агнаха үедэ
Гүлмэрхэн зүүдэ мананаб,
Гүн сэдьхэлээ сэбэрлэнэб.
Эртын эртэ Буряадай
Эшэгы сагаан гэрхэн соо
Гуламтын галханһаа дулаасан,
Утын үбэлэй һүнихэнѳѳр
Хулинсаг үльгэршэн
Хун шубуудые домоглон,
Долоон үбгэдѳѳр зугаалсан,

13. 13
Тооно ѳѳдѳѳ халигша һэн гү?
Оёдол сагаан огторгойдо
Оюун одо бадаргаажа,
Сагаан һарын элшээр
Сагаалганаа угтагша бэлэй.

14. 14
***
Нютагай модод соо һүлдэм хадагалаатай юм,
Нютагай үндэртэ угни буудалтай юм.
Һалхяар хиидэн, гүрѳѳһэдѳѳр урилдан,
Һахюуһан онгодой мүрѳѳр зүргэлдэг юм.
Намарай набшаһаар наадан толоржо,
Хабарай горходоор сэнгэн харьялжа,
Номин хүхэ тэрлиг хэдэрээд,
Морин хуурай шүлэгѳѳр дууладаг юм.

15. 15
БУЛЖАМУУРТА СЭДЬХЭЛ
Шэнэ сагай
Шэнэ дуунууд
Шэнхинэлдэнэ
Шэхэнэйм хажуугаар.
Түмэр аялгадань
Түрэл бэшэ
Зүрхэмни зүбшэнэгүй,
Эльгэмни эжэлдэнэгүй.
Эшэгы гэрэй
Эртын дуунууд
Эмтэй домтойхон
Эхын һүндэл
Эмээхэй аялгаар
Эльбэн жэгнэнхэй.
Буряад хүнэй
Булжамуур сэдьхэл
Талынгаа үргэнѳѳр,
Уулынгаа үндэрѳѳр
Гунигаа багтаан,
Баяраа хубаан,
Дабташагүйгѳѳр зэдэлхэдээ -
Мартагдашагүй аялгатай.

16. 16
МОНГОЛ ДАНГИНА
Мориной һүлдэ ургалһан,
Могойн бэе бэелһэн
Онгон хии хүүхэндэл
Монгол дангина хатарна.
Зүүдэн сооһоо мүндэлһэн
Yүлэн мүнгэн түхэлынь
Yдэн мэтэ ниидэһээр,
Yбэртэм аалин нэнгээд,
Һайбарлан эрьелдэхэдээд,
Һалхиндал гэнтэ һүрьеэ,
Yглѳѳнэй улаан нарандал
Yзэсхэлэн гоёор мэшэеэгээ.
Тогод шубуунай һүүлдэл
Торгон хормойнь намилзаа,
Алтан, мүнгэн зүүдхэл
Алиш тээһээнь ялалзаа.
Сэсэгэй хангалаар анхилаад,
Сэлгеэн талаар сэнгэлһээр,
Дуунай аялга татана,
Дурланги нюдѳѳр уряална.

17. 17
ҺҮМБЭР УУЛЫН СУУРЯАН
(Yлхѳѳ шүлэгүүд)
«Хулинсагай мүнгэн бахана -
Хуһан сагаан сэргэдээ
Дуун соогоо эрьежэ,
Зүүдэн соогоо хубилжа,
Хүхы шэнги донгодон,
Хурылхадажа һуугаа бэлэйлби...»
Һүмбэр ехэ уулые
Һүүдэр талаһаань гороолжо,
Yхэл, амидаралай забһараар
Yүлэн мэтэ шэнгээд,
Yдэр, һүниинь богоһо
Yнэгэнэй мүрѳѳр дамжаад,
Yе сагай үзэгдэл -
Yлгэн дайдада манаалби.
Эшэгы сагаан дайдаарнь
Эрбэд шуурган үрхиржэ,
Аба хайдагта бүһэлэгдѳѳд,
Айдуусайн мүрѳѳр ёохорлоо.
Эрлигни саанаһаа тэгүүлжэ,
Зэрлиг зүрхынь зүрхэлһэм,
Хангайн хада байсаар
Ангай зүргѳѳр дахуулһань,

18. 18
Бартаа ехэ тайгаараа
Баргуужин-Түхэм угтаа!
Түмэн үеын шанартай
Түрэлѳѳ олон мүндэлһэм,
Yзэсхэлэн гуа эгэшэнэрни
Yнэн шанарыем танижа,
Эмтэй домтой эжынэрни
Эльбэн жэгнээ бэеыем,
Гурбан булагай уһаар
Гүлмэр сээжым угаажа,
Арса жодоогоор арюудхан,
Амин һүлдыем найжалаа.
Гал ехэ заяаша
Гарбалайнгаа отогто бадараажа,
Олон оюун онгодһоо
Обог угаа удхалжа,
Урдын урда хэлэн дээр
Уянгата дуу зэдэлгэһэм,
Аман үгэнэйм аялга
Алтан зэбэдэл жэнгирээ.
Долоон үе нэгэдээд,
Домботой хорзо сэржэмдэһынь,

19. 19
Долоон хоолой зэргэсээд,
Домог түүхэ донгодоһынь,
Долоон үбгэд мэшэеэн,
Домог сооһоонь мүндэлжэ,
Мүшэтэ огторгой доро
Мүнхын зугаа татажа,
Һанаагүйем һануулаа бэлэй,
Бодоогүйем бодуулаа бэлэй.

20. 20
* * *
Yүлэд, домогойм үүлэд
Зүүдэн мэтэ үнгэрнэ,
Мордоһон үе сагай
Монгол нүүдэл һануулна.
Өѳдѳѳ дүүлин, хѳѳрэн,
Өѳлэн эхын түхэлѳѳр
Хүхэ мүнхэ тэнгэридээ
Хун шубуундал мүндэлѳѳ.
Хүхэйн хормойдо тунаад,
Хүһѳѳ шулууд дээрэ
Дуһал мэлмэрүүлэн,
Дуугайхан дэгдэшэлэй.
Алтай Хангайн үндэрһѳѳ,
Алтан мүнгэн сэргэһээ
Эртэ урдын аялгаар,
Бүртэ шонын аянгаар
Огторгойн хэшэг гуйжа,
Оог дуугаар улибалби.

21. 21
* * *
Хун шубуун эжыхэнэйм
Һүн сагаан далай соонь,
Һаншаг буурал эмгэйм
Һабаар билтарһан айраг соонь
Өѳхэн шара наран
Зѳѳхэй тоһоор буйлагдан,
Yлгын дуугаар дэлбэрэн,
Yхибүүн бэедэм шэнгэнхэйл.
Эгээн тиимэһээ
Энхэ наранда һүгэдэдэг хүм,
Сагаан эдеэнэй дээжээр
Сагаалан ногоолон һэргэдэг хүм.

22. 22
* * *
Эртын урда сагһаа
Элинсэгэйм бахана үргэһэн
Эшэгы сагаан гэрхэмни -
Энхэ Сүмбэр ууламни.
Түүдэг галыем тойрон,
Түби дэлхэй оршодог
Yүрэй Солбон хоймортом
Yглѳѳ бүри залардаг юм.

23. 23
* * *
Абынгаа дуулаһан дуу
Аялгатуулан татахадаа,
Уулзаад тараһандал
Уярнал даа зүрхэмни…
Эрбэд соохорхон морииень
Эмээллэн хазаарлаад,
Элдин талаар табилуулжа,
Эдир наһандаа эрьенэлби.
Түүдэгэй дүхэригтэ
Нүхэдэй дундахана
Аажам һүниие,
Адуу мананабди.
Долоонхон үбгэдѳѳ
Домогложо дурдаад,
Yльгэрэй ороноор
Хүльбэрэн нааданабди.
Адуунай уралаар
Амсан удаахан
Гутайнгаа булагһаа
Гудамхин уунаб -
Абынгаа сэдьхэлэй
Аршаанһаань хүртѳѳл гүб,
Адуундань, дуундань
Анхаран дашуураа гүб.

24. 24
НАМАР
Хүбхэ ногоондо дарагдашанхай
Хүдѳѳ талын зайгуул хүдхэдэл
Намарынь һэрюунээр һэбшээлээд,
Набшаһа намаа хиидхүүлэн ерээ бы.
Мангирай гашуун үнэрѳѳр анхилаа
Ангирхан шара хүнжэлѳѳ дэбдинхэй,
Унжагай бороогоор сонходом хүлэржэ,
Удаарһан айлшандал үүдыем тоншоно.
Yүрээр мана татан бааюулжа,
Yнгын будаг худхан буйлуулжа,
Уран зураглал үзэсхэлэндэ дэлгээд,
Уянгата гуниглал досоом түрүүлбэ.
Yүлэдэй хойноһоо жэгүүрлэн ганганаад,
Yбэлэй үглѳѳгүүр дэгдэшэһэниинь,
Yбэртѳѳ алтан набшаһаа хуминхай
Yншэрнэ талынь ганса бургааһан.

25. 25
* * *
Намарай хүгжэмѳѳр һалхилан эшхэрхэдэ,
Набшаһадай мүшэрһѳѳ таһаран хиидэхэдэ,
Унтаха нойргүй бодолдо абтанги
Удаанхан юушьеб даа хүлеэн гунирнаб.
Гэрэймни оройе мүшэдэй гороолходо,
Гэтэжэ, огторгой ѳѳдѳѳ харасагаан,
Мүнгэн гэрэлһээнь сэдьхэлни шэмшэржэ,
Мүнхэ бэшэ наһаяа удхалнаб.

26. 26
НАЯН НАВАА ДУРДАЛГА
Наян Наваа нютагаа
Найдалаа түхѳѳн бэдэрхэдээ,
Зүрхѳѳрѳѳ, зүнгѳѳрѳѳ удхалжа,
Зүргэ замаа шэлэнэб.
Бэлигүүн орон руу зориходоо,
Бэрхэшээл дабаха үедѳѳ
Һэжэгэй досоом түрэбэшье,
Хэшэгээ хэзээш алдангүй,
Дуулим Буряадтаа дууланаб,
Дуушын соло эдлэнэб.
Эшхэрмэ аялгата һэбшээн
Эршэтэй дууем жэмбүүрдэн,
Алтай Хангай тээшэнь
Аянай жэгүүр дээр залана гү?
Наян Наваа нютагынь
Аяар холош юм һаань,
Танилхан арюун хангалынь
Талын сэсэгүүд соо үндэнэб,
Алтан мүнгэн утаһыень
Арадай дуунууд соо сэдьхэнэб.

27. 27
* * *
Наранай үнгѳѳр толороо
Набшаһа намаа хэдэрээд,
Наринаар аялга жэмбүүрдэн,
Намарай һэбшээн наадана.
Онгодоо хурылһан удагандал
Огторгой ѳѳдѳѳ дүүлинэ,
Һэмжэн үүлэдые туужа,
Һэрюу һүрьен хиидэнэ.
Сагаахан толгойтой хүгшэнэй
Аалихан үһыень һамнажа,
Шэнхинүүр хүгжэмѳѳр
Шэдитэ нюусаяа шэбэнээ гү?
Yдэшэ саһанай буухада,
Yнѳѳхи хүгшѳѳдэй зүүдэндэм
Yбэлэй шарайгаар үзэгдѳѳд,
Yһыем сайлган шуургалаа.

28. 28
* * *
Yнинһѳѳ танил аялгаар
Yхин дүүхэйн дуулахада,
Yльгэршэлэн шагнахадам,
Yдэшын намжаа һэрюундэ
Тэргэд һарын толон доор
Мэргэд гоохоной уянга
Хёлгын эрье нугаар
Хонгёо хоолойнь зэдэлһэншуу.
Алташа Түгнын талаар
Адуун һүрэгэй гүйхэдэ,
Агуу түүхын түбэрѳѳн
Анханһаа сууряатаһаншуу…

29. 29
* * *
Тээ хойно
Тэмээн нюргатай
Баян Yндэр
Аян холые мананхай.
Орой дээрэнь
Одод гү, али
Түүдэгэй галхан
Yүрээр залирба гү?

30. 30
* * *
Гутайнгаа гудамжаар гүйхэдѳѳд,
Гүлмэрхэн наһандаа эрьедэг һаа,
Эжыл абынгаа гэрхэн соо
Эдирхэн зандаа һэридэг һаа.
Эртын наран сонхоорнай
Эжын шарайдал дулаанаар
Элшэ туяагаа сасан,
Энэрхыгээр мэшэеэнэ.
«Шииг-ширииг» - шубууд
Шууяатайханууд үглѳѳнһѳѳ,
Эжымнай дээжэеэ үргэнэ
Элүүр энхын түлѳѳ.
Аяга сай амсаһаар,
Абамнай дархалхаа гарана.
«Тон-тон» - модонь хатуухан,
«Хон-хон» - һүхэнь хурсахан.
Эдир нүхэдѳѳрѳѳ дахалдан,
Эмниг унагадтал зоргоороо
Yрхэ, загаһа агнажа,
Yлдэшэтэрѳѳ наадан дашуурнаб.
Гутайнгаа гудамжаар гүйхэдѳѳд,
Гүлмэрхэн наһандаа эрьежэ,
Эжыл абынгаа гэрхэн соо
Эрын зүүдэ мананаб даа.

31. 31
ДОНДОК УЛЗЫТУЕВТА
Аян холоһоо нютагаа бусаад,
Арын дабаанһаа шэртэн байхадам,
«Ая гангын үнэрѳѳр анхилаадхёо» гэһэн
Анхарма мүрнүүдтнай һанагдаадхёо.
Һэбшээ һалхин тэрэ үлеэхэдээд,
Һэмээхэн шэхэндэм шэбэнээдхёо,
Анханһаа дурыем татан һэргээгшэ
Аялга дүүрэн уянгатнай эрьеэ гү?
Yльгэрэй орондол һанагдагша
Yзэсхэлэн түрэл дайдамнай,
Дуунай һүлдэ жэгүүр хурылагша
Дуулга үндэр Хайрангамнай
Тэрэл зандаа хабараа угтан,
Гэрэл тодон сэнхирлэһээр,
«Сагай шэрүүн урасхал»
Намайл ганса һэлгэнхэйл.
Шулуу хайлуулма шунал абьяастай
Шүлэгэй хяһа - дүлэтэмэ сэдьхэлтнай
Хэтын ошондол, мүнхын дурандал
Хэзээдэшье залирхагүй бэлэй.
Yнгэтэ юртэмсэдэ Тантаяа
Уулзаха ушарай тохёолдоогүйдэнь
Мүнхэрхэ сагай ерэхэдэ,
Мүшэдэй дунда золголсоходоо,

32. 32
Ахатан дүүтэнээ залажа,
Анжарма зугаа татан,
Зүгѳѳр дүхэриглэн һуужа,
Зула мэтээр одо бадараан,
Наһан соогоо үрдеэгүйгѳѳ
Нам гэжэ шүлэглэн,
Оюун бэлигээ туршахабди,
Огторгойн зэдэлтэр дуулалдахабди.
Мүнѳѳ дээрээ дүүтэнтнай
Мүр замаа бэдэрэн,
Дууша һүлдыетнай туг болгон,
Дуулим дэлхэй шэнжэн ябаналби,
Ая гангын ороной
Аласай зүгѳѳр аяншалналби.

33. 33
* * *
Уян сэдьхэлэйм гуниглал
Yгын уринаар жэгнэгшэ
Yнжэгэн налгай дүүхэймни,
Yзэсхэлэн һайханиие хурылан,
Шүрэ һубһандал үгэнүүдые
Шүлэгэй утаһаар залгажа,
Аялга болгон дууланалши,
Анхарал һанааем һэргээнэлши.
Мянган һүниин зүүдэн
Мэлмэн хара нюдэншни -
Энхэ юртэмсын хараса мүн,
Эрьегүй далайн татаса гүн.
Сүмбэр уулын үбэртэ,
Сүн далайн эрьедэ
Урда түрэлдѳѳ шимни
Yльгэршэ гоохон байгаа хаяаш?

34. 34
* * *
Гүн сэдьхэлэйм
Гуниглал мэдэрхэ гээ һаа,
Намарай үдэшэ
Намдашагүй шуурга шагнаархан,
Улиһан шонын дууе
Уянга лаад туршаарай.

35. 35
НАРИН-ЗАГАНАЙ
АРШААНДА
Нарин-Заган,
һара сагаан...
Наһан залуу,
намжаа һүни.
Найдал дүүрэн
һанаан түрѳѳд,
Дайдал үргэн
талаар жэргээ…
Түрэл нютаг -
Нарин-Заган,
Түглын шугы -
үлгы тоонтом
Мүшэд доро
мүнхэ үлѳѳ,
Мүнгэн замда
намай хүргѳѳ.
Эжын зѳѳлэн
урин альгаар
Эльбээд үһым
һэбшээн ниидээ,
Эдир наһан
досоом эрьеэд,
Энхын хабар

36. 36
зүрхым жэгнээ.
Yндэр Майлын
энгэр тудан,
Yүрэй Солбон
элшээ сасаа.
Манан соогуур
аршаан шарьяад,
Наһан тухай
шүлэг хѳѳрѳѳ.
Нарин-Заган,
Нарин-Заган,
Наһан залуу,
наран дээрэ.
Найдал дүүрэн
һанаан түрѳѳд,
Дайдал үргэн
талаар жэргээ...

37. 37
ГУТАЙМНИ
Дуулахадам – Гутайм һанагдаа,
Дурсахадам – түрэлни уряалаа.
Нюсэгэн үльмыем эльбэһэн,
Нюуса һанааем анжарһан
Зүлгэ ногоониинь татабал гү,
Зүүдэндэм дугы дэлгээбэл гү.
Тала дайда тээшээ
Татан хурылхадань,
Эдир наһам тоонтоһоо
Эхын дуугаар дуудаба.
Зүүдэеэ дахан,
Зүрхэеэ шагнаархан,
Бусажа тоонтодоо,
Буусадаа мүргэнэм.
Адуун тала дайдам
Аба эжын үбэртэл
Аригуунаар анхилаад,
Аадараар сүршэн угтабал.
Моридой үүрһэхэдэ гү,
Шубуудай жэрьехэдэ гү,
Эльгэмни түрэлшѳѳнэ,
Сэдьхэлни уярна.

38. 38
Талын һэбшээншье һаа
Танилдал эльбэсэгээн,
Хэзээдэш мартагдашагүй
Хээрээр хангалтаа.
Yһэ сагаан үбгэдѳѳ
Yльгэршэлэн үгылхэдэм,
Мүшэдэй мүнгэн оронһоо
Мүнхын гэрэл сасаа гү?
Унаган нүхэдэйм
Ульгам зугаа наадан
Шүүлэнгын үбэрѳѳр
Шубуудай жэрьеэн соо соностоо.
Сээжэ зүрхэнэй оёорһоо
Сэржэмдэн дуулаһамнай,
Ууланууднайш, уһанууднайш
Уянгата аялгаар сууряалсаа,
Балгааһатаһаа Һадарьхан тээшээ
Бардамаар зэдэлээ бэлэй.

39. 39
МҮНГЭНХЭН БУЛАГТАЙ
ГУТАЙМНАЙ
Мүнгэнхэн булагтай Гутаймнай
Мүшэдэй туяанда миралзаад,
Зүүдэндэм аалихан жэнгиржэ,
Зүрхэнэйм утаһа зэдэлгээ.
Дабталга:
Жэнхэниин шугыда шубуудууд
Жэрьелдэн байхадаа шуутайл даа,
Аажамхан Гутайдаа нүхэдүүд
Айдарлан һуухадаа дуутайл даа.
Гутайнгаа баабайда досоогоо
Утынгаа харгыда зальбараад,
Угайнгаа сэргэдэ эрьежэ,
Урданай заншалаар магтаяа.
Абынгаа, эжынгээ захяагаар
Алтанхан тоонтоёо бусажа,
Түрэлхэн нугынгаа ногоон соо
Хүльбэрэн хүсэнһѳѳнь хүртэеэ.

40. 40
АРШААНТА НАРИН-ЗАГАМНАЙ
Сэбэр тунгалаг агаарынь
Сэсэг ногоогоор хангалтаад,
Нарин-Загандаа заяандаа
Намжаа һайхан даа хэзээдэш.
Дабталга:
Нарин-Загамнай дуулимхан,
Найдал сэдьхэлдэм түрэлхэн,
Эгээл зүрхэндэм дулаахан,
Элдин уужамхан, хэтэдээ.
Арюун аршаанхан булагһаань
Амсан хүртэхэнь аажамхан,
Обоо Майладаа мүргэлтэй,
Орон дайдадаа тахилтай.
Yнэр үлзыхэн дайдамнай
Yеын үедэ дэмжэлтэй,
Хэшэг баянхан нютагнай
Хэтэ мүнхэдѳѳ болтогой.

41. 41
НЮТАГАА ЭРЬЕЛГЭ
Хүндэтэ Валерий Пурбуевич Доржиевта...
Түрэлхэн нютагаа бусажа,
Танилхан дайдынгаа шарайе
Уулынгаа үндэрһѳѳ хаража,
Удаанхан уяран энхэрнэб.
Эжынгээ, абынгаа тоонтодо
Эльгэлэн хэбтэжэ, мүргэжэ,
Гэрэйнгээ анханай буусада
Гэмшэлэн, аалихан һууналби.
Нютагайм үбгэдүүд һанагдаад,
Нюдэндэм нулимса мэлмэрэн,
Сэсэнхэн һургаалынь дурсагдаад,
Сэдьхэлни дуулана нимгэрэн.
Yетэн нүхэдѳѳр уулзаһаар,
Yхибүүд ябагшаа зугаалжа,
Зүрхэмни дулааран хайланал,
Зүбтэйхэн үгэнүүд олдонол.
Аршаанхан булагайнь амтые,
Арюунхан агаарайнь хангалые
Сээжэдээ шэнгээжэ һэргэнэб,
Бэедээ абажа ябанаб.

42. 42
САГААЛГАН
1
Бүүр–бүүрхэн…
Бүтүү һүнихэн.
Бурханаа тахинхай
Буурал эжымнай наманшална,
Алтан зулаяа носоожо,
Амитан бүгэдын түлѳѳ зальбарна.
Абяа шэмээгүйхэн
Ажаглажа тойроод һуунабди:
Санзайн утаагаар угалзатаад,
Сахюусад заларһаншуу,
Арюун хоншуу хангалһаань
Амгалан байдал оршоно.
«Ом маа хум.., ом маа хум...»
Маани мэгзэмэй уншалга дор
Дууран абаха зуураа
Дуулим замбиигаар гороолһоншуу.
Yүрэй сайхын урда тээ
Yбгэд хүгшэдэйнгѳѳ гуримаар
Сагаа һараа угтуулан,
Сан газаагаа бадарганабди,
Һама сахюусаниие дурдан,
Һайн һанаа сэдьхэнэбди.
Yндэрэй оройнь улайран,

43. 43
Yглѳѳнэй наран мандана,
Орон дэлхэйгээ амаршалжа,
Огторгойн бурхадтаа зальбаржа,
Сагаан эдеэгээ үргэнэбди,
Сайн дээжэһээ сасанабди.
Гарабал угай түүдэбшэ -
Гал гуламтаяа тоһодообди,
Будда бурхандаа һүгэдэжэ,
Буурал аба эжыгээ золгожо,
Хүхэ номин хадагаа
Хүндын бэлэгээр баринабди.
Сагаан һараар! Сагаалганаар!
2
Yетэн нүхэд сугларжа,
Yйлсѳѳр найрлан сагаална,
Айл айлдаа ябалсажа,
Амар мэндэеэ хүргэнэ,
Наһан дээрээ наһа нэмэн,
Найр наадаяа дэлгэжэ,
Буряад ирагуу дуугаа
Уряалан гоёор хангюурдаад,
Дунгинама хонгёо хоолойгоор
Дангина дүүхэйн дуулахада,
Дулаан хабарай амисхаалтай
Улаан дэльбэ уралнуудынь

44. 44
Дуудан урин татанал даа,
Дуунайнь ульгамда һогтомоор даа,
Наартай уринаар мэшэеэн,
Нахис-хотос һайбарлахадань,
Нюдэнэйнь галханиие обёоржо,
Нюусаар дурлажа магадгүй юм.
Сагаан һараар! Сагаалганаар!
3
Гэрэл дүүрэн Сагаалган
Гэрэймнай хойморто айлшална,
Шэнэ жэлэй угталган
Шэнын нэгэнээр найрлана.
Аза талаан асарагша
Анда нүхэдѳѳ золгожо,
Хэлэһэн юрѳѳл үгэнүүднай
Хэтын хэшэгээр дэлгэрэг!
Тамхинай утаандал утахан
Таатай хѳѳрѳѳ татанабди,
Андалдажа, амсалдажа баясан,
Амгалан зугаа дэлгэнэбди.
Мүнгэнхэн дуһалтай духаряамнай -
Мүшэдэй сэбэр нулимса
Сээжэ руу халуунаар шэнгэжэ,
Сэдьхэл жэгнэн хайлуулна лэ.
Буряад эдеэнэй дээжын -

45. 45
Буузын хангал амтатай,
Бүхэ бүдүүн бүһэтэндэ
Бүхэли мяхан урматай,
Дала, үбсүү, хабһантаяа
Дабхар тарган арьбантай.
Yнгын һайхан үмэдхэлтэй
Yхи хүбүүд хүхюутэй,
Алим жэмэстэл хасартай
Аляа солбон хүйхэрнүүд
Досоо газаа гүйлдэнэ,
Дорьботойгоор шууялдана,
Амталуурта бэлэгүүдһээ
Аһан ехэ баяртайнууд.
Сагаан һараар! Сагаалганаар!
4
Буурал хангай Буряадтамнай
Бурханай үршѳѳлтэ һайндэр
Сагаан хадагаар сайбалзаад,
Сахюусадай адисаар залараа!
Yхибүүн хонгор наһанай
Yльгэрэй орон мандажа,
Хии мориной далин дээр
Хиидэнэ зальбарһан хүсэлнай.
Сагаан һараар! Сагаалганаар!

46. Автор тухай
Тимур Батуевич Гомбожапов 1967 ондо Зэдын
аймагай Белоозёрск тосхондо түрэһэн намтартай.
Уг гарбалаараа Бэшүүрэй Гутай нютагай юм.
Шэбэртын дунда һургуулида һуража ябахадань,
аба эжынь 1979 ондо Улаан-Yдэ хото нүүгээ.
Улаан-Yдын 22-дохи дунда һургуули дүүргээд,
Зүүн Сибириин Гүрэнэй соёлой болон искус-
ствын академидэ һураа. 1996-1999 онуудта Бу-
ряадай Уран зохёолшодой холбоондо литературна
консультантаар ажаллаа.
Тимур Гомбожапов залуу уран зохёолшодой
15-дахи конференцидэ хабаадалсаһан. «Тэнгэри-
ин нохойн дуун» гэжэ нэрэтэй түрүүшын но-
мынь 1997 ондо гараһан байна. Олонхон шүлэг
дээрэнь хүгжэм зохёогдонхой. 1998 ондо Росси-
ин Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн болоо,
«Зүүн зүгэй һэбшээн» («Ветер Востока») гэһэн
залуу уран зохёолшодой ном ород, буряад хэлэн
дээрэ согсолон бүридхөө. 2013 ондо «Байгал»
сэтгүүлэй 3-дахи дугаарта шүлэгүүдынь хэблэг-
дээ. Бүтээлнүүдынь 1987 онһоо эхилээд, «Буряад
үнэн» сониндо саг үргэлжэ хэблэгдэжэ байдаг.
1998 ондо Абакан хотодо Сибириин регион хоо-
рондын Уран зохёолшодой семинарта хабаадаһан
юм.

47. СОДЕРЖАНИЕ
Угай замаар................................................................................4
Элдин түрэл талынгаа.............................................................7
Буряадтаа түрэжэ......................................................................8
Yльгэршэн..................................................................................9
Алан-Гуа эхын эхинһээ хурылхадан....................................10
Хун шубууд..............................................................................11
Yргэн Буряадай тала дайдаар..............................................12
Нютагай модод соо һүлдэм хадагалаатай юм..................14
Булжамуурта сэдьхэл..............................................................15
Монгол дангина.......................................................................16
Һүмбэр уулын сууряан..........................................................17
Yүлэд, домогойм үүлэд..........................................................20
Хун шубуун эжыхэнэйм.........................................................21
Эртын урда сагһаа..................................................................22
Абынгаа дуулаһан дуу..........................................................23
Намар.........................................................................................24
Намарай хүгжэмѳѳр һалхилан эшхэрхэдэ..........................25
Наян Наваа дурдалга.............................................................26
Наранай үнгѳѳр толороо........................................................27
Yнинһѳѳ танил аялгаар..........................................................28
Тээ хойно.................................................................................29
Гутайнгаа гудамжаар гүйхэдѳѳд...........................................30
Дондок Улзытуевта.................................................................31
Уян сэдьхэлэйм гуниглал.......................................................33
Гүн сэдьхэлэйм .......................................................................34
Нарин-Заганай аршаанда........................................................35
Гутаймни...................................................................................37
Мүнгэнхэн булагтай Гутаймнай...........................................39
Аршаанта Нарин-Загамнай....................................................40
Нютагаа эрьелгэ......................................................................41
Сагаалган..................................................................................42
Автор тухай...............................................................................46

48. Подписано в печать 03.07.2014. Формат 70х100/32. Печать офсетная.
Бумага офсетная. Гарнитура Times New Roman.
Заказ № 778, тираж 1000 экз.
Отпечатано в типографии «НоваПринт», 670000, г. Улан-Удэ,
ул. Ранжурова, 1, тел.: (3012) 212-220, 212-552.
«УГАЙ ШҮЛЭГҮҮД»
(РОДОСЛОВНЫЕ ПРИЗЫВАНИЯ)
Тимур Гомбожапов
Стихи
Корректор Д.Цыбикдоржиева
Дизайн, верстка А.Жаркой, «НоваПринт»