1241 toprak_bilimi_2013_1

TOPRAK BİLİMİNE GİRİŞ
DERS NOTLARI
PROF.DR. SONAY SÖZÜDOĞRU OK

• Toprak bilimi:
toprakların oluşumundan , özelliklerinden ve
yeryüzündeki dağılışlarını inceleyen bilim
dalıdır.

Toprak;
• arzın yüzeyini ince bir tabaka halinde kaplayan,
• kayaların ve organik maddelerin türlü ayrışma
ürünlerinin karışımından meydana gelen,
• içerisinde ve üzerinde geniş bir canlılar alemi barındıran,
• bitkilere durak yeri ve besin kaynağı olan,
• belli oranlarda su ve hava içeren
üç boyutlu bir varlıktır.

İşlenebilir Tarım Arazisi 27 700 000 ha
Sulanabilir Tarım Arazisi
25 853 674 ha
Sulanamayan Tarım Arazisi
1 846 326 ha
Ekonomik Olarak Sulanabilecek Arazi
8 500 000 ha
Yerüstü Su Kaynakları İle
7 900 000 ha
Yer altı Su Kaynakları İle
600 000 ha
Türkiye’nin izdüşüm alanı
77 945200 ha

Neden toprakla çalışıyoruz?
Çok büyük bütünleştirici
Gazları üretir
ve adsorbe
eder
Bitki
yetiştirme
ortamı
Ürün elde
edildiği ortam
Canlılar için ev(bitkiler,
hayvanlar vd.)
Atık ayrıştırıcı
jeoloji, iklim,
biyoloji ve insan
tarihi için
aydınlatıcı
İnşaat, tıp, seramik
alanlarında kaynak
materyal
Su ve atıklar
için filtre
Temel doğal kaynak

Toprak Hakkında Genel Kavramlar
• Topraklar karasal ekosistemlerin taşıyıcı unsurlarıdır.
• Topraklar ekosistemlerdeki çevrim süreçlerinin
gerçekleştiği dinamik ve canlı sistemlerdir.
• Toprak Bitki büyümesi için doğal bir ortamdır
• Topraklar bulaşma ve kirlenmenin giderildiği sağaltıcı
bir ortamdır
• Topraklar hidrolojik çevrimde önemli depolanma
ortamıdır.

TOPRAĞIN DÖRT ESAS YAPI MADDESİ
25%
25%
5%
45%
Hava
Su
Organik
İnorganik

1.
Toprağın İnorganik Yapı Maddeleri (%45)
• kayaçların fiziksel, kimyasal, biyolojik etmenlerle
ufalanarak ayrışan parçaları
Toprağı meydana getiren kayaçlar:
• Püskürük, Tortul, Metamorfik kayalar
• (Jeoloji dersinden bilginiz var). Bu kayaçların
içerdikleri elementler bu kayaçlar ayrıştıklarında
oluşan toprağa geçer.
MİNERALLER:Bir veya daha çok elementin
birleşmesinden meydana gelirler.
• Primer mineraller
• Sekonder mineraller

Yer kabuğunun derinliklerinde, içinde çeşitli maddeler ve gazlar barındıran
ergimiş yüksek sıcaklıktaki magma, yer kabuğunun zayıf direnç alanlarından
yeryüzüne çıkma eğilimi gösterir. Magmanın yeryüzüne çıkması ya da
yeryüzüne yakın yerlere kadar sokulmasıyla püskürük kayalar oluşur

Püskürük kayalar: ergimiş magmanın
soğuması ile
Granit: açık renkli, iri
ve orta büyüklükte
mineral kristaller, iç
püskürük
Kuvars ve feldispatlar,
az miktarda mika,
amfibol ve demir
oksitler
Diorit: gri ve koyu gri
renkli, iri ve orta
büyüklükte mineraller,
dış püskürük
Kuvars az veya yok,
fazla miktarda feldispat
ve amfibol ile az
miktarda mika ve demir
Bazalt: koyu gri ve
siyah renkli, ince taneli,
dış püskürük
Kuvars yok, feldispat ve
prioksen, az miktarda
demir oksit ve biotit

2. TORTUL KAYALAR
• Mineral materyalin sular içinde çökelmesi ve
• Basınç etkisiyle pekişmesi
• Aşınma ve ayrışma, taşınma, birikim ve taşlaşma
• Özellikleri: tabakalı oluşum, fosillidirler, renkli, aşınma ve su
dalgası izleri taşırlar
Örnek:
• Konglomera
• Kum taşları,
• Kireç taşları (kalker)
• Dolomitler,
• Şeyl

Tortul kayalar: ayrışma ürünlerinin
pekişmesiyle
Kum taşları: griden
kırmızıya kadar değişen
renk, granül ve poroz
strüktür
Esas olarak kuvars, bir
miktar CaCO3, FeO ve
kil
Şeyl: açıktan koyuya
çeşitli renklerde, ince
levhalı yapılı
Kil ve bir miktar organik
madde
Kireç taşları: açık gri
ve sarı renkli, ince
taneli ve sıkı yapılı
Kalsit, dolomit ile az
miktarda FeO, kil,
fosfat, OM

Tortul kayaçların kimyasal bileşimi

TORTUL KAYALAR
• Konglomera: tane boyu 20cm-2 mm
Kuvars, gnays, granitin silisli, kalkerli, killi,
demirli çimentolayıcı maddelerle
Bağlanmasıyla
* Kum taşları: kuvarsın silisli minerallerle
çimentolanmasıyla

METAMORFİK KAYALAR
• Hem metamorfik hem tortul kayalar
• Büyük basınç, yüksek sıcaklık ile değişime uğramış
• Metamorfizm:
1. mevcut mineraller büyür
2. Yeniden dizilir
3. Yeni mineraller oluşur
4. Kimileri şekil değiştirip kaybolur
Tortul Kayalarda Oluşanlar : Konglomera şişt, kuvarsit şist, sleyt, mikaşist,
mermer, antrazit
Püskürük (Mağmatik) Kayalardan Oluşanlar : Granit gnays, Serpantin biyotit
şist, klorit şisti, hornblende şisti (Bazalttan)

Metamorfik kayalar: sıcaklık ve basınç altında
değişime uğrayarak
Gnays: açık ve koyu renkli,
yapraklı tektür
Granitlerden oluşur
Şist: yapraklı strüktür Bazalt ve şeylerden oluşur
Kuvarsit: açıktan koyuya
değişen renk, sıkı yapılı
Kum taşlarından oluşur
Sleyt: griden siyaha kadar,
sıkı ve yumuşak tekstür
Şeylerden oluşur
Mermer: beyazdan
kırmızıya, yeşil veya siyah,
sıkı yapılı, ince ve kaba
tekstür
Kireç taşlarından oluşur,
kalsit ve dolomitten ibaret
olup az miktarda FeO

Mineral:
• Doğada bulunan, genellikle inorganik, belli fiziksel
ve kimyasal özellikleri olan, kristal şekle sahip,
katı (sıvı-civa) olan homojen cisimler.
• 107 element (90 doğal, 17 yapay)
• Primer mineraller: ergimiş magmanın soğuyarak
sertleşmesi (kuvars, feldispatlar)
• Sekonder mineraller: primer mineralin sıcaklık
gaz ve sıvı etkisi ile değişimi (kil, hematit, limonit,
jips)

Mineraller
1. Oksit ve hidroksit mineraller: Oksijenin silisyum ve
demir ile birleşmesi (hematit/Fe2O3 oksit, limonit
(Fe2O3.3H2O hidroksit)
2. Karbonat mineraller: Ca ve Mg gibi bazik
bileşiklerin karbonik asit (H2CO3) ile birleşmesi
3. Silikat mineralleri: Na, K, Ca, Mg, fe ve Al’un silis
asitlerle (H4SiO4) birleşmesi

1. DEMİR OKSİTLER
2. Magnetit (iri taneler halinde)
3. Hematit (Fe2O3)
4. Götit
5. Limonit (H2Fe2O4).H2O
Yumuşak ve ağırdır
KUVARS
• SiO2
• En fazla bulunan mineral
• Sert, çeliği çizer, HF hariç aside dayanıklı
• Kırmızı-sarı demiroksitlerden ibaret manto ile kaplı
kum taneleri

KARBONATLAR
1. Kalsit (mermerin ana yapı maddesi)
2. Magnezit
3. Dolomit
4. Siderit
Kireç taşlarının ana yapı maddeleri
MİKALAR
• K, Mg, Na ve Li un silikatları
• Levha şekilli
1. Muskovit= beyaz renkli (K –Al silikat), dayanıklı
2. Biotit= siyah renkli (Fe ve Mg-Al silikat) kolay ayrışabilir
Püskürük kayalarda var

• FOSFATLAR
• Apatit (3Ca3(PO4)2.CaF2
• Strengit (Fe)
• Miktarları az
• Püskürük kayalar
• Humid bölgelerin asit toprakları
• Fe, Al, organik fosfatlar
• FELDİSPATLAR
• Na, Ca ve Mg alumino silikatlar (susuz)
• Püskürük ve tortul kayada % 60
• Sert, beyaz, sarı, pembe, kırmızı renklerde
• Ortoklas (K) çok yaygın

• AMFİBOL-PİROKSENLER
• Ca, mg, Na alumino silikatlar
• Hornblend: metamorfik ve püskürük
• Bulunduğu kayalar: granit, siyenit, gnays
• Cilalı, parlak görünümlü
• Koyu yeşil ve siyah
• Püskürük kayalarda % 17
• TURMALİN
• Kil oluşumunda önemli Fe ve Mg içeren borlu mineral
• Boro –Al silikat
• Miktarları az
• Nemli bölgeler

PİRİT-JİPS
PİRİT:
Fe ve S kaynağı
JİPS:
Arid bölge topraklarında
CaSO4.2H2O
Susuz jips- Anhidrit
Alkali toprak ıslahı

2.
Toprağın Organik Yapı Maddeleri (%5)
–genelde toprakların yüzeyinde bulunan ,
ölü, bitkisel, hayvansal atıklar ve
mikroorganizmalar
–Mineral toprakta %0.5-12 arasında
organik madde bulunur.
–toprak kalitesi üzerine önemli etkisi
vardır
–humus

3.
Toprak suyu (%25)
• Yağışlar
- İdeal toprakta % 25
- Yerçekimi ile alt katlara sızma
- Buharlaşma
- Boşluklarda tutulma
- Yerçekimine karşı tutulmuş su
- Drenaj

4.
Toprak havası (% 25)
• Gaz faz
– miktarı su ile ters orantılı,
– O2 atmosfer havasına göre az
– CO2 atmosfer havasına göre fazla
– CO2 önemli (karbonik asit oluşumu),
– Toprak havasının CO2 içeriği mevsime göre
değişir. Mikroorganizma faaliyetleri ile yazın fazla
kışın düşük
– Tekstür

TOPRAK ANA MATERYALİ
• Toprağın meydana geldiği materyaldir.
• Toprağın oluşumuna etki eden faktörlerden biridir.
• Topraklar, kaya ve minerallerin, organik maddenin
ayrışması ve parçalanması sonucu oluşan ana materyaller
üzerinde bazı faktörlerin etkisi ile oluşur.
• Farklı iklimlerde farklı topraklar oluşurken aynı iklim
özellikleri olan bölgelerde farklı ana kayalardan oluşmuş
ana materyaller üzerinde farklı topraklar oluşabilir.
• 1870 yılında Rus Jeolog Dokuchaiev ilk olarak toprak
Bilimininin temelini atmıştır. Ülkemizde ise Prof. Dr.
Kerim Ömer Çağlar Toprak Biliminin gelişmesine öncülük
etmiştir.

TAŞINMIŞ MATERYAL
1. SULARLA TAŞINMIŞ MATERYAL
Taşınmış materyaller
içerisinde özellikle akarsular tarafından depolanan
aluviyaller önemli yer tutmaktadır.
• Aluviyal materyallerden gelişen topraklar yeryüzünde çok az
bir alan (590 milyon hektar) kaplamakla birlikte bu topraklar
yeryüzünde yaşayan insanların gereksinimlerinin yaklaşık
üçte birini karşılamaktadır

Alüviyal ana materyal
*Eğimli yüzeylerin bulunduğu yerlerde
*Alüviyal topraklar akarsular tarafından oluşturulmaktadır,
dolayısı ile dağılışları akarsuların dağılışına bağlıdır.
• * Akarsuyun olmadığı yelerde alüviyal topraklar oluşmaz.
Aluviyal ana materyal üzerinde oluşan topraklar derin ve
düzdürler. Taşkın ve tuzlanma sorunu
• Taşkın ovaları (taban seviyesi)
• Teras-taraça-seki
• Delta

Taşkın ovaları
/
Taban seviyesi
• Akarsuyun denize döküldüğü ve derine doğru
aşındırmanın sona erdiği yere taban seviyesi denilir.
• Akarsuyun hızı ve gücü taban seviyesine gelince azalır
ve burada taşıdığı materyali biriktirir ve bu birikim
sonucu taşkın ovaları oluşur.
• Deltadan farkı?

2. RÜZGARLARLA TAŞINMIŞ ANA MATERYAL
A. Kumullar (karasal ve kıyı)
B. Volkanik küller
C. Lösler (çernozyem) Çin, USA Missisipi

LÖS:
İnce tozların, çöllerden daha nemli alanlara
taşınması ve orada yığılması sonucu oluşan
kalın toprak örtüsüne lös denir.
Lösler genellikle tabakalaşmamış, gözenekli ve
çok verimli topraklardır.
• Ülkemizde böyle çok kurak bölgeler
yoktur.
• Rüzgar etkilerini en iyi görebileceğimiz bölge
İç Anadolu Bölgesidir.

3. BUZUL ANA MATERYALİ (moren)
Buzulların, vadi ve yamaçlardan koparmış oldukları kaya
parçalarına taş ve topraklara moren (buzultaş) denir.
Ülkemizde bugünkü yer şekillerinin oluşumunda en az
etkiye sahip dış kuvvet buzuldur.
Buzulun etkisi 2000m ‘den sonra başlar.
Buzul görülen başlıca dağlar;
Ağrı, Nemrut Kaçkar Erciyes, Süphan

4. YERÇEKİMİ İLE TAŞINMIŞ ANA MATERYAL
(kolluviyal-endisol)
•Jeolojik materyalin parçalanıp taşınmasıyla zayıf
A1 oluşumu gösteren topraklardır.
•Kolluviyaller değişik zamanlardaki taşkınlara göre
profillerinde yatay katlar şeklinde dizilim gösteren
aluviyallere komşudurlar.
•Kollüviyaller yüksek arazi topraklarının aşınıp
taşınmasıyla oluşurlar.
•Aluviyal topraklar gibi AC horizonludurlar. Bağ
bahçe tarımına uygundur.
•Ancak alluviyallerin üst katmanı daha koyu renkli ve
organik maddece daha zengindir.

Kolluviyal topraklar ile alluviyal topraklar arasındaki
başlıca farklılıklar:
• Kolluviyaller toprak katları bakımından homojen değildir, alt
katları kaba ve orta bünyelidir,
• Kolluviyal’lerin taş ve çakıllarının kenarları köşeli,
• Kolluviyal’ler daha eğimli arazilerde bulunurlar ve eğim,
materyalin taşınmış olduğu yöne doğru artış gösterir.
• Kolluviyal’ler, Belirgin renk özelliklerine sahip değildirler, ait
oldukları materyalin renk ve özelliklerini taşırlar.
• Kolluviyal’ler , Geçirgenlik ve doğal drenajlarının çok iyi olması
nedeniyle herhangi bir tuzluluk problemi göstermezler.
• Kolluviyal’ler , Taşınmalarında etken faktör yer çekimidir.

YERYÜZÜ KABUĞUNDA EN FAZLA BULUNAN 8
ELEMENT
Elementler Ağırlık % Hacim % Oksitler Ağırlık %
OO 46.646.6 91.7791.77
SiSi 2.772.77 0.880.88 SiOSiO22 59.359.3
AlAl 8.18.1 0.760.76 AlAl22OO33 15.115.1
FeFe 5.05.0 0.680.68 FeFe22OO33 7.27.2
CaCa 3.63.6 1.481.48 CaOCaO 7.97.9
NaNa 2.82.8 1.601.60 NaNa22OO 3.83.8
KK 2.62.6 2.142.14 KK22OO 3.13.1
MgMg 2.12.1 0.560.56 MgOMgO 3.53.5

Toprakta en fazla bulunan primer ve sekonder
mineraller
Primer Sekonder
Kuvars Kalsit
Ortoklas Dolomit
Muskovit Jips
Biotit Apatit
Hornblend Limonit
Olivin Hematit
Zirkon Gibsit
Plajioklas Opal
Augit Kil

KİL MİNERALLERİ
• Feldispat, mika ve diğer silikat ayrışması ile
oluşan
• HİDRO ALEMİNYUM veDEMİR SİLİKAT
• Sekonder minerallerNa, K, Ca, Mg’u yıkanmaya karşı
korur
• Kuvvetli adhezyon ve Su tutma kapasitesi

TOPRAK ANA MADDESİ
3. ORGANİK ANA MATERYAL
• Humid bölgelerde
• Eski göl yataklarında
• Oluşumda esas: yavaş çürüme (düşük sıc., oksijen
noksanlığı, fazla su)
• Turbalar:
• 1. Çökelti
• Lifli
• Odunsu

Toprak oluşumunda etken fiziksel, kimyasal ve biyolojik etmenler
Aşınma- Ayrışma- Birleşme
• Fiziksel Etmenler
1. Kaya ve mineralin şekil ve büyüklüğünü
değiştiren aşınma – parçalanma
2. Kimyasal ve minerolojik yapı değişmez

Fiziksel Parçalanma
Kayalar, yağış, sıcaklık, rüzgar gibi iklim koşullarının etkisiyle
parçalanır.
Parçalanan kayalardan taş ve çakıl meydana gelir. Bunlar ya
oldukları yerde, yada taşınarak biriktikleri başka bir yerde
parçalanmaya devam ederler.

Fiziksel Etmenler
• Sıcaklık Değişmeleri:Yaz-Kış, Gece ve Gündüz
sıcaklık farkları
• Hareket eden Su-Buz-Rüzgarın etkisi
• Biyolojik varlıkların etkisi
(yosun-liken)

Kimyasal Etmenler
1. Yükseltgenme (oksidasyon)
Yükseltgen: Kimyasal reaksiyonlarda elektron alarak
(indirgenerek) karşısındakini yükseltgeyen madde
Yükseltgenme: Elementlerin elektron vererek bir
değerlikten daha yüksek değerliklere geçmesi
Yükseltgenme basamağı: Bir elementin elektron alarak
veya elektron vererek aldığı değerlik, elektriksel
yük.
Yükseltgenme reaksiyonu: Elementlerin, oksijenle
yaptığı reaksiyon
Demirsülfat, karbonat, silikat tuzları

• YÜKSELTGENME
• Zn0 --> Zn+2 + 2e- burada
Zn0 dan Zn+2 ye 2 e- vererek yükseltgenmiştir.
• 3 Mg Fe SiO4 + 3H2O --------H4Mg3Si2O9 + SiO2 + 3FeO +
4FeO + 3H2O +O2 -------------2FeO3.3H2O
• Olivin-Serpantin-Ferrooksit—Limonit
• İNDİRGENME
• İndirgenme Bir maddenin elektron alması olayıdır.
Cu+2 + 2e- --> Cu0
Cu+2' den 2e- alarak Cu0 a indirgenmiştir

İNDİRGENME
• Derinlerde,
• kötü drenajlı,
• suyun hava boşluklarını doldurduğu
topraklarda,
• Havanın yeterli olmadığı koşullarda
• Nitrat ve Sülfat----elementel azot ve kükürt

HİDROLİZ
• Suyun serbest H iyonlarının katyonlarla yeni
bir bileşik meydana getirmek üzere yer
değiştirmesi
• KAlSi3O8 + HOH---HAlSi3O8 + KOH
mikroklin-------------asitsilikat
• Feldispat, mika, silikat mineralleri

HİDRASYON
• Suyun toprak minerallerine bağlanması
• Fe2O3+ 3H2O-------2Fe2O3.3H2O
• Yumuşar, esneklik ve parlaklığını kaybeder, hacimleri
artar
• Kuruduğunda su kaybederek dehidrastona uğrar
• Feldispat, amfibol, piroksen, mika
• Hematit---limonit
• Ferrooksit---limonit

KARBONASYON
• CO2 ‘nin hidroliz sonucu açığa çıkan metalik
hidroksitleri karbonat ve bikarbonata
dönüştürmesi
• 2 KOH +CO2---K2CO3 + H2O
• Oksidasyon, hidroliz karbonasyon iç içe
meydana gelir.
• Ca=Kil +2H2CO3--H-Kil+Ca(HCO3)2

SOLUSYON
• Karbonik asitin çözmesi
• Kireç taşının karbonik asit içeren sularla
çözülmesi
• CaCO3 + H2CO3---Ca(HCO3)2
• Kalsiyumbikarbonat, sularda kireç taşından
daha kolay çözünür.

Toprak Oluşturan Faktörler
Ana Materyal
Topoğrafya
Zaman
İklim
Biosfer
Orman Toprağı
Bu beş faktör birlikte çalışarak horizon adı
verilen tek bir toprak profilini meydana getirir.

İKLİMİN etkisi
• Sıcaklık faktörü, kayaların fiziksel ve kimyasal
ufalanmalarını etkiler.
• Yağış (ya da nem), ana kayanın kimyasal
ufalanmasına (çözünmesine) ve üst katmandaki
çözünebilen maddeleri alt katlara taşır. Karasal
iklimin toprak oluşumu üzerine etkisi genellikle
olumsuz olup buralarda topraklaşma süreci yavaş
işler,
• Toprak oluşumunu sağlayan fiziksel ve kimyasal
olaylar çoğunlukla yılın ilkbahar ve sonbahar
mevsimleriyle sınırlı kalır.

İKLİM
• Aktif faktör
• Yağış ve sıcaklık
• Yağışlı bölgelerde, toprak üstü H ce zenginleşir asit
toprak oluşur
• Kurak bölgelerde bazik element fazla alkalin toprak
oluşur
• Benzer sıcaklıkta artan yağış ile kil oluşumu hızlanır
• Benzer yağış alan bölgede artan sıcaklık ile kil
oluşumu hızlanır
• Diğer etmenlerle etkilidir

• Doğu Anadolu’da Erzurum—Kars
platolarındaki topraklar,
yazları kurak karasal iklimin etkili olduğu
yörelerdeki (Orta Anadolu Bölgesi)
topraklardan çok farklıdır. Buradaki topraklar
uzun boylu çayırlar altında oluşmuş, esmer
renkli (çernozyem) topraklardır.

ANA MATERYAL FAKTÖRÜ
• Toprağın altında bulunan ve ayrışarak toprağı
oluşturan materyale ana materyal ya da ana
kaya denir.
• Ana materyal, granit, bazalt gibi çok sert bir
kütle olabileceği gibi, çakıl, kum veya volkan
kumu gibi gevşek materyal de olabilmektedir

Pasif faktör (iklimin hakim etkisine boyun
eğer)
• Ana kayalar çeşitli olaylarla ayrıştıkları zaman
bünyelerinde bulunan maddeler serbest kalır.
İşte yeni oluşacak toprağın rengi, geçirimlilik
derecesi ve bitki besin maddeleri, ayrışma
sonucu açığa çıkan bu maddelere göre
belirlenir.

• Bazı ana kayaların (kumtaşı, kuvarsit, gnays gibi) ayrışması
sonucu bol miktarda kum açığa çıkar. Böyle ana kaya üzerinde
kumlu topraklar oluşur.
• Killi-kireçli ana kayalar üzerinde ise koyu renkli ve geçirimsiz
topraklar oluşur. Türkiye’deki ovalarda genellikle bu topraklar
yaygındır.
• Kireç taşı üzerinde CaCO3 in ayrışması sonucu kızıl renkli
topraklar (terra—rossa) oluşur. Bu topraklar kireçli arazideki
çukurluklarda ve çatlaklarında meydana gelmektedir.
• Sert ye siyah renkli bir volkanik taş olan bazaltın üzerinde
koyu renkli ye bitki besin maddesi yönünden zengin topraklar
meydana gelmektedir

BİOSFER-CANLILAR
• Aktif faktör
• Bitkiler, yağmur sularının toprağa sızmasını
sağlar
• OM sağlar
• Erozyondan korur ve hızlı toprak oluşumuna
olanak hazırlar

CANLILAR
• Orman toprakları, çayır mera topraklarına
göre daha asit
• İğne yapraklı ağaçlar altında kuvvetli asit
topraklar (uzun süre toprakta kalır)
• Geniş yapraklı ağaç altlarında asitlik daha az
(hızla ayrışıp bazik elementleri bırakırlar

BİYOLOJİK Etmenler
• Liken, mantar, bakteri, solucan
Liken (mantar-alg ortak
yaşam)
mantarın ayrıştırıcı
özelliğini kullanarak
kayanın üzerini
yavaş yavaş ayrıştırır
ve
kayanın rüzgar ve
yağmur ile parçalara
ayrılmasına neden olur.

LİKENLER
• Toprak altından yüzeye çıkan bir kaya hiçbir yaşam
belirtisi göstermez.
• Oraya ilk ulaşan rüzgar ve yağmurla taşınan
likenlerdir.
• Likenler kayayı parçalar, liken popülasyonları ve
atıkları kaya çevresinde az da olsa organik bir birikim
yaratırlar.
• Sonunda çalımsı bitkiler, ağaçlar büyümeye başlar.

HAYVANLAR;
• Toprakta dehlizler açar
• OM’yi inorganik materyalle karıştırır
• Solucanlar, toprağı vücutlarından geçirerek fiz.
ve kim. değişime yol açar.

SOLUCANLAR
•açmış oldukları galeriler
•dışkılarının içermiş
olduğu yüksek besin maddesi
nedeniyle toprak verimliliği
•stabil agregatların
oluşumu
•toprak strüktürünün
iyileştirilmesi
•toprakların infiltrasyon
ve su tutma kapasitelerinin
artırılması gibi bir seri fiziksel
özellik üzerine olumlu etkileri
bulunmaktadır.

Bitkiler;
• iklimi değiştirir (ormanlar iklimi yumuşatır,
• Rüzgarları keserek buharlaşmayı azaltır,
• Yüzeyden akan suyu kontrol eder

• 1cm toprak için 150-350 yıl gereklidir.
• Tarım için en az 60 cm toprak gereklidir.
• En uygun şartlar altında tarım toprağı 20.000
yılda oluşur.

TOPOĞRAFYA (ARAZİ ŞEKİLLERİ)
• Pasif etmen
• Benzer iklim ve ana materyalde dik eğimli arazilerde
(düze göre) toprak kalınlığı az
• Az eğimli arazilerde toprak profili daha derin, bitkiler
daha bol, OM daha yüksek
• Çukur arazilerde turba oluşumu
• Kuzey yönlerinde (nemli ve serin) özellikle kurak
bölgelerde bitki gelişimi daha iyi

ZAMAN
• Pasif etmen
• Genç, olgun, yaşlı toprak
• Nemli bölgede oluşan toprak, kuru bölgede
oluşandan daha olgundur

Toprak Oluşumu
C
A
C C C
A A
B
B
E
Ana
Materyal
Genç
Toprak
Olgun
Toprak

Horizonların Belirlenmesi ve Tanımlanması
Toprak profili Tekniği
Horizonlar arasındaki farkları ve özellikleri
belirlemek için en üstten başlayarak profili
gözle.
Her bir horizonu açık olarak tanımlamak için
horizonun alt ve üst kısmına bir çubuk veya
işaretleyici yerleştir.
Not alınabilecek her şeye (farklı renkler,
şekiller, kökler, taşların büyüklüğü ve miktarı,
küçük koyu nodullar-konkresyonlar,
solucanlar, veya diğer küçük hayvanlar ve
böcekler, solucan kanalları gibi) bak.
Çok kuru veya arid koşullarda
oluşmuş bir toprak profi örneği
(New Mexico, USA)

Açılmış Profil (Yol kesiği, inşaat temeli) Tekniği
Toprak çukuru tekniğindeki uygulamaları takip
et.
Toprak profilinin yüzeyini dik olarak
yaklaşık 2 cm kalınlığında kazıyarak
taze toprak yüzeyi aç.

Burgu Tekniği
1. Toprak
profillerinin
benzer olduğu
ve dört adet
delik
açabileceğin
yerleri tespit et.
3. Burguyla
çıkardığın
toprakları 1 m
uzunluğunda
olacak şekilde
birleştir ve
yay.
2. Birinci deliği
açacağın yerin
yakınındaki yüzeye
bir naylon torba,
muşamba, örtü vb.
yay.
4. Her
horizonu
belirle ve
burgu
deliğinin
derinliğini
kullanarak
kalınlığını
ölç.

Yüzey Örneği Tekniği
1. Küçük bir alandan toprağın üst 10 cm
kısmını dikkatlice uzaklaştırmak için
bir bahçe çapası veya kürek kullan ve
yüzeye koy.
Çok derin çukurların açılamadığı yerlerde toprak karakterizasyonu için bir horizon
örneği alındığında bir başka seçenek üst toprağın 10 cm lik kısmını kullanmaktır.
2. Bu örneği bir horizon olarak kabul et
ve özelliklerini karakterize etmek için
işlem yap.

Horizon Özellikleri
Toprak Strüktürü
Toprak strüktürü, toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerini yansıtan bir biçimdir. Toprak
strüktürünün her bir ünitesi kesek olarak adlandırılır. Muhtemel strüktür çeşitleri:
Strüktürlü:
Granuler Blok benzeri
Prizmatik Kolumnar Levhalı
Gerçek
boyut
Gerçek
boyut
Gerçek
boyut
Strüktürsüz: Tek taneli Masif
Kalem
19 cm dir
Nisbi oran
için elle
bak

Toprak Rengi
Munsell Rakamlar ve İşaretler Sistemi
Global renk kartında bulunan her rengin Munsell kodu toprak rengini
tanımlayan bir üniversal Rakamlar ve İşaretler Sistemidir.
7.5 YR 4/3
Sayı ve harf sembollerinin birinci kısmı hue yi simgeler.
(Y=Sarı, R=Kırmızı, G=Yeşil, B=Mavi, YR=Sarı Kırmızı, RY=Kırmızı
Sarı).

Düşük kromalı renkler bazen açık olarak
isimlendirilirken, yüksek kromalı renkler
fazla koyu, güçlü veya canlı olarak ifade
edilir. Nötr renkler için ıskala sıfırda
başlar.
Toprak Rengi
Global renk kartında bulunan her rengin Munsell kodu toprak rengini
tanımlayan bir üniversal Rakamlar ve İşaretler Sistemidir.
7.5 YR 4 / 3
Öndeki sayı Value
(Rengin Parlaklığı).
Value değerleri saf siyah renkten (0)
saf beyaza (10) kadar değişir.
Sondaki sayı Chroma (Rengin
Yoğunluğu)

Chroma
Toprak Rengi
Hue Value
Hue Value Chroma
Soil Renk Kartı Sayfaları

Toprak Rengi
1. Her bir horizondan
bir kesek al ve bir
kağıda ıslak, kuru
veya nemli olarak not
koy. Kuru ise su
püskürtücü ile
yavaşça ıslat.
2. Güneşe doğru tut.
3. Keseği kır ve toprak renk kartı ile
iç yüzey rengini karşılaştır.
Not: Bazen, bir toprak örneği birden fazla renge sahip olabilir. Gerekli ise en fazla 2 rengi kaydet ve dominant ve
alt renk olarak numarala.

Toprak Profili
Toprağın ana
materyaline kadar
uzanan bütün
horizonların düşey
kesitine toprak profili
denir.

Toprak profilinde farklı katmanlar çeşitli
sembollerle belirtilir.
• Her horizonun sembolü orijinal materyalden
olan farklılığı belirtmektedir. Ayrıca katmanlar
arasındaki farklılığı belirtir.
Büyük harfler ana horizonları, küçük harfler buna
ek olarak ana horizon ve katmanın özel
karakteristiklerini, arabik sayılar ise bunlara ek
olarak hem bir horizon veya katman içersindeki
dikey alt bölümleri ve hem de kesiklikleri
göstermek için kullanılmaktadır.

Toprak Horizonlarının İsimlendirilmesi
• Toprak horizonları genetik gelişme ve ana
materyalden farklılıkları belirten O, A, E, B, C,
R, harfleri ile gösterilir.
• “O” Horizonları: Genellikle serin ve yağışlı
bölgelerin orman topraklarının en üst katını
oluşturan “organik horizonlar”dır.

• A Horizonları
Toprak yüzeyinde veya bir”O” horizonunun altında
oluşmuş mineral horizonlar olup
• –1. İyi ayrışmış organik maddenin birikerek mineral
fraksiyonlarla iyice karışması ile karakterize
edilmekte ve aşağıda açıklanan E veya B
horizonlarının temel karakteristiklerini taşımamakta,
VEYA
• – 2. Toprak işleme, mera kültürü veya benzer
çeşitteki toprak karıştırma
• işlemlerinin sonucu ortaya çıkan özellikleri
içermektedir.

• E Horizonları
Silikat killeri, Fe, Al, OM ve bunların farklı kombinasyonlar
şeklinde taşınmalarının esas görünüm olduğu mineral
horizonlardır.Geriye kum, silt iriliğinde veya diğer ayrışmaya
karşı koyan mineraller kalmıştır.
Bir E horizonu üstündeki A horizonundan önemli derecede açık
renktedir ve çok az OM’ye sahiptir.
Aynı şekilde altındaki B horizonundan daha yüksek kroma rengi,
daha kaba tekstürü ile ayrılabilir.Yeri O veya A nın altı B nin
üstü olmakla birlikte
• değişebilir.

• B horizonları
– Silikat killerinin, (Tekstürel B veya B2t) demirin aliminyum veya
humusun, (Podzol B veya B2ir, B2h veya B2ir,h) birinin veya
birkaçının illuviyal birikimidir.
• – Seski oksitlerin (Al 2O3,Fe2O3) veya silikat killerinin, yalnız
birinin veya herikisinin birlikte, yerinde (resudial) birikimidir.
• – Bu horizon, karbonatların veya daha fazla erir tuzların
yıkanması dışındaki olaylarla oluşmuştur (seskioksidikB veya
Latosolik B).
• – Demir illivasyonu görülmediği halde, altındaki ve üstündeki
horizonlardan daha koyu,daha kuvvetli veya daha kırmızı
renkleri vermeye yeterli seskioksit zarlarına sahip horizon

• B =(B2) horizonları:
• Humus podzol B (B2h), demir podzol B (B2ir),
humus-demir podzol B (B2h,ir) , tekstürel B (Bt
veya B2t ), seskioksidik veya Latosolik B, renk
B =(B), strüktürel B=(B)’dir.
• esas olarak bir ana horizon özellikleri yanı sıra
ikinci derecede diğer horizonun özelliğini
taşıyan
geçiş horizonları; AB, EB, BE, BC

Örnek
Ana horizon ve katmanlar içersindeki alt
ayrımlar
• a: iyi ayrışmış organik materyal. O horizonu
ile birlikte.
• b: örtülü genetik horizon. Örtülmeden önce
genetik özellik kazanmak.
• c: konkresyon olan veya olmayan sert
nodüller. Fe, Al, Mn, Ti gibi
e: orta derecede ayrış organik materyal
f: donmuş toprak, devamlı, buzlu
g: kuvvetli gleyleşme. Taban suyu,
h: organik maddenin illivial birikimi. Bh.
• i: az ayrışmış organik materyal
• k: karbonatların birikimi

1241 toprak_bilimi_2013_1

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to 1241 toprak_bilimi_2013_1

Similar to 1241 toprak_bilimi_2013_1 (9)

1241 toprak_bilimi_2013_1

Editor's Notes