wiwvovnebi

1. შიშველთესლოვანი მცენარეები
ქ.წყალტუბოს მეორე საჯარო
სკოლის ბიოლოგიის
მასწავლებელი ნინელი
კუხალაშვილი
2020 წელი2020 წელი

2. ნაძვი

3. • ნაძვი (ლათ. Picea) — წიწვოვან
მცენარეთა გვარი ფიჭვისებრთა ოჯახისა.
• ნაძვი მარადმწვანე ტანმაღალი (20–
50 მეტრი) ხეა. წიწვები მეტწილად
ოთხწახნაგოვანი აქვთ, იშვიათად
ბრტყელი და წაწვეტებული.
ერთსახლიანი მცენარეა. აერთიანებს 40–
მდე სახეობას, რომლებიც
გავრცელებულია ევროპაში, აზიასა და ჩრ
დილოეთ ამერიკაში.

4. ფიჭვი

6. • ფიჭვი (ლათ. Pínus) — მარადმწვანე .მათი სიმაღლე 1,5—50 მ, იშვიათად
75 მ დამოკლებულ ყლორტებზე ორ-ორი, სამ-სამი ან ხუთ-ხუთი წიწვია
ერთად (გამონაკლისია კალიფორნიული ერთწიწოვანი ფიჭვი Pinus
monophylla). წიწვს იცვლის 2—3 წელიწადში ერთხელ.
მდედრობითი გირჩა მწიფდება მეორე ან მესამე წელს, მომწიფებისას არ
იშლება, ხევდება და ცვივა.
• ფიჭვი ივითარებს მძლავრ ფესვთა სისტემას. იგი გვალვაგამძლე და
სინათლის მოყვარული მცენარეა, ცოცხლობს 300-350 წელს. გვარი
აერთიანებს 100-მდე სახეობას, რომლებიც გავრცელებულია ჩრდილოეთ
ნახევარსფეროში. საქართველოში გავრცელებულია 4 სახეობა:
კავკასიური ფიჭვი ანუ სოსნოვსკის ფიჭვი (Pinus sosnowskyi), ბიჭვინთის
ფიჭვი, ელდარის ფიჭვი (Pinus eldarica), კოხის ფიჭვი (Pinus Kochiana).
ყველა სახეობა ორწიწვიანია.
• ფიჭვის წიწვები შეიცავს ეთეროვან ზეთებს, C-ვიტამინს,
განსაკუთრებით ზამთარში, არის მასში კაროტინი და ფიტონციდები.
• ფიჭვის პრეპარატებს ფართოდ იყენებენ მედიცინაში.

7. სოჭი

8. სოჭი
• კავკასიური სოჭი სიმაღლეში 60-70 მეტრამდე აღწევს.
დიამეტრი კი – 2 მეტრამდე. მისი ფისითა და მთრიმლავი
ნივთიერებებით მდიდარი ქერქი ერთწლიან ყლორტებზე
მოყვითალომწვანე ან მურა-მოწითალოა, ზოგჯერ – ღია
ყავისფერი. ევროპული სოჭისაგან განსხვავებით, ყლორტის
კენწეროზე ოთხი კვირტი ზის.
• ტოტზე წიწვები ორ მწკრივადაა განლაგებული. ღია ადგილზე
სოჭი 30-40 წლის, ხოლო კორომში 60-70 წლის ასაკში იწყებს
მსხმოიარობას. მოყვითალო მწვანე მამრობითი ყვავილები
თავთავისებრ ყვავილედებადაა შეკრებილი წიწვების
იღლიებში და გასული წლის ტოტების კენწრულ ნაწილში არის
განლაგებული.
• მდედრობითი აღმამდგომი გირჩები გასული წლის
ყლორტების კენწეროებზე ზის, ამასთან ხის მხოლოდ
კენწეროშია თავმოყრილი. თესლი სექტემბერ-ოქტომბერში
მწიფდება, გირჩის დაშლა და თესლის გამობნევაც ამ დროს
ხდება. 1000 ცალი თესლის წონა 64 გრამს შეადგენს.
კავკასიური სოჭის სიცოცხლის ხანგრძლივობა 500 წელს
აღწევს.მისგან ღებულობენ ქაფურს ,სკიპიდარს .

9. კედარი

10. • კედარი (ლათ. Cedrus) —
მარადმწვანე წიწვოვან მცენარეთა გვარი ფიჭვისებრთა
ოჯახისა. ერთსახლიანი მაღალი პირამიდული ან
გაშლილვარჯოანი ხეებია.
.საქართველოში შემოიტანეს XIX საუკუნის II ნახევარში.
მიუხედავად იმისა, რომ ტენის მოყვარული ხეა, მეტ-ნაკლებად
გვალვა- და ყინვაგამძლეც გამოდგა თბილისსა და მის
მიდამოებში.
საქართველოში კარგად ხარობს ზღვის დონიდან 1200 მ-მდე..
სამშობლოში ცოცხლობს 1000 წლამდე. თბილისის ბოტანიკურ
ბაღში ყვავის ნოემბერ-დეკემბერში, სხვა კედარებზე 1 თვით
გვიან და მათთან ჰიბრიდებს არ იძლევა.
• დეკორატიულია და სოლიტერებად და სახეივნო ჯიშად
იყენებენ. აქვს მაგარი, მკვრივი და გამძლე მერქანი,
რომელსაც იყენებენ საამშენებლო და საავეჯო მასალად,
გემთმშენებლობაში.
•

11. ლარიქსი

12. • ლარიქსი (ლათ. Larix) — წიწვოვანი მცენარის
გვარი ფიჭვისებრთა ოჯახისა. 30-35 მ სიმაღლის სწორტანიანი
ხეებია. სხვა მარადმწვანე წიწვოვანებისაგან განსხვავებით,
ლარიქსს წიწვები უყვითლდება, სცვივა და ზამთრობით ხე
მთლიანად შიშვლდება.
• საქართველოში იგი ბუნებრივად არ იზრდება,
ინტროდუცირებულია აქა-იქ მცირე რაოდენობით, მაგრამ
ტენის ნაკლებობისას მალევე იღუპება.
• ლარიქსი ძალიან ყინვაგამძლე და სინათლის მოყვარულია.
კარგად ხარობს ზომიერად ტენიან და ფხვიერ ნიადაგებზე
(კერძოდ, კირიანზე). ზაფხულის სიცხისა და გვალვისადმი
მგრძნობიარეა და სამხრეთ ქვეყნებში მისი კულტივირება
მხოლოდ გრილ ადგილებშია შესაძლებელი.
• ძლიერ სწრაფმზარდია. მეტად მტკიცე და მაგარი მერქანი
აქვს, რომელიც გამოიყენება გემთმშენებლობაში. წყალქვეშა
ნაგებობისათვის და სხვა. მერქნის გამძლეობითა და სიმძიმით
ლარიქსს უთხოვართან ერთად ერთ-ერთი პირველი ადგილი
უკავია წიწვოვანთა შორის. იძლევა ძვირფას ფისს,
რომლისგანაც მზადდება სკიპიდარი და კანიფოლი. ქერქიდან
იღებენ მთრიმლავ ნივთიერებებს.

13. უთხოვარი

14. • ურთხელი, უთხოვარი (ლათ. Taxus baccata) —
წიწვოვანი მცენარეების ურთხლისებრთა ოჯახის,
ურთხელის გვარის მცენარე მოწითალო-მოყავისფრო
თხელი ქერქით. ზემოდან მუქმწვანე, ქვემოდან ბაცი,
ბრტყელი, ხაზურა და შიშველი წიწვები 2-
3,5 სმ სიგრძისა და 2-2,5 მმ სიგანისაა. სიმაღლე 10–20 მ,
განსაკუთრებულ შემთხვევაში იზრდება 28 მ სიმაღლის.
• იზრდება ძალიან ნელა, მაგრამ ხასიათდება დიდი
სიცოცხლის ხანგრძლივობით. ხის მაქსიმალური
დაფიქსირებული დიამეტრია 4 მეტრი. აღნიშნული ხის
ასაკი 4 000 წელი იყო. საუცხოოა გამწვანებისათვის.
საჭმელად ვარგისია როგორც რბილი თანათესლი, ასევე
თესლის გულიც, რომელიც 30-38 (11-12)% ზეთს შეიცავს.
ქერქისგან ხდიან წებოს. ყლორტები და წიწვები
წამლავს ცხენს, ჯორს და ვირს. მსხვილფეხა რქოსანი
საქონლისთვის ყლორტები და წიწვები ნაკლებ
ტოქსიკურია.

15. შავი ღვია

16. მრავალნაყოფა ღვია

17. • ღვია-საშუალო სიმაღლის წიწვოვანი ხებუჩქი ან ბუჩქი,
ზოგჯერ მიწაზე გართხმული,იზრდება სუბალპურ
ზონაში კლდეებზე, ფიჭვოვან ტყეებში.იგი რამდენიმე
სახეობისა არსებობს, ჩვენში გავრცელებულია
მრავალნაყოფა ღვია - 6-12 მ სიმაღლის ხე. იგი იზრდება
მშრალ, ქვიან ფერდობებზე, საკმაოდ მცირეა მისი
რაოდენობა, ამიტომ შესულია საქართველოს წითელ
წიგნში.
თავისი მრავალფეროვნების, სილამაზის, და ჩვენს
პირობებთან კარგადდ თავსებადობის გამო ფართოდ
იყენებენ მებაღეობაში ცოცხალი ღობის შესაქმნელად.
ამასთან, მისი მოვლა ძალიან მარტივია, რადგან არ
საჭიროებს შეჭრას.ღვია სითბოს მომთხოვია, ამიტომ
მისი გაშენება ნათელი. ტყეების მსგავს პირობებშია
უმჯობესი.ღვია თესლით ადვილად მრავლდება. ღვია
გამოიყენება ბაღებში და ალპინარიუმებში და
ხალხურ მედიცინაში.

18. ტუია

19. • ტუია (ლათ. Thuja) —
წიწვოვან მცენარეთა გვარი კვიპაროზისებრთა ოჯახის
ა. მარადმწვანე ხეები და ბუჩქებია. მათი სიმაღლე 20—
60 მ აღწევს. აქვთ ბრტყელი ყლორტები, ქერქლისებრი
მოპირისპირედ განლაგებული წიწვები, პატარა და
მოგრძო გირჩა.
• გვარი შეიცავს 5 სახეობას, რომლებიც ბუნებრივად
არიან გავრცელებულ ჩრდილოეთ
ამერიკასა და აღმოსავლეთ აზიის სუბტროპიკული
ზომიერი ჰავის სარტყლებში. ბიოტას სამშობლოდ
ითვლება ჩინეთი და კორეა.
• კავკასიაში (მათ შორის საქართველოში) მწვანე
მშენებლობაში იყენებენ ინტროდუცირებულ 3
სახეობას, რომლებიც მაღალდეკორატიულობითა და
გვალვაგამძლეობით გამოირჩევა.
ტუიას მერქანი რბილია,
ხმარობენ ქაღალდის მრეწველობაში. ტუია
გვალვაგამძლეა. კარგად იტანს სხვლას.

20. • კვიპაროზი (Cupressus) — მარადმწვანე ხეების,
იშვიათად — ბუჩქების,
გვარი კვიპაროზისებრთა ოჯახიდან.
პირამიდული ან გაშლილვარჯიანი ხეა. აქვს
ყავისფერი ქერქი და ჯვარედინ-საპირისპიროდ
განლაგებული ქერქლისებრი წიწვები.
• მეტნაკლებად მსხვილი, ბურთის
ფორმის გირჩები დარგვიდან მეორე წელს
მწიფდება. გვარში 15-20 სახეობაა.
გავრცელებულია ევროპის, აზიის, ჩრდილოეთ
აფრიკისა და ჩრდილოეთ ამერიკის ზომიერად
თბილ სარტყელში. ყირიმში, კავკასიასა და შუა
აზიის ზოგ რაიონში კულტივირებულია
კვიპაროზის 11 სახეობა.
• საქართველოში 9 სახეობაა შემოტანილი.

22. სექვოია

24. • ჩვენი პლანეტის ერთ-ერთი ყველაზე გასაოცარი
მცენარეა სექვოია. ეს მედიდური გიგანტები
ათასწლეულობის განმავლობაში იზრდებიან და დღეს
დედამიწაზე ყველაზე მაღალ მცენარეებს
წარმოადგენენ.
• გიგანტური სექვოია კვიპაროსის ერთ-ერთი
ნაირსახეობაა. ათეულობით მეტრზე ცაში აწვდილი
მათი "სხეული" უნებურად აღფრთოვანებას იწვევს.
ყველაზე "მოხუცი" სექვოიას ასაკი 3.5 ათას წელზე
მეტია.
• სექვოიას საშუალო სიმაღლე 60 მეტრია, გვხვდება
გიგანტებიც, რომელთა სიმაღლე 90 მეტრს აღწევს.
მსოფლიოში არსებობს 50-მდე სექვოია, რომელთა
სიმაღლეც 105 მეტრს აღემატება.

25. გინკო

26. • 🌳 გინკოს უძველესი ნამარხი 270 მილიონ წელს ითვლის.გინკოს
სამშობლო ჩინეთია, თუმცა მისი სახელწოდება უკავშირდება
იაპონიას- “Gin Kyo”- ნიშნავს „ვერცხლისფერ ხილს“, ხოლო
ეპითეტი "Biloba" ლათინურად "ორ ნაწილს" გულისხმობს და
გამოხატავს მცენარის ფოთლის ფორმას.
• გინკო ბილობას გამძლეობის საუკეთესო მაგალითი იქნება
ჰიროშიმას 1945 წლის ატომური აფეთქება, რის შედეგადაც 2 კმ-
ის რადიუსში განადგურდა თითქმის ყველა ცოცხალი
ორგანიზმი 6 ხის გარდა. გადარჩენილი მცენარეები იყო გინკოს
ხეები, რომლებიც დაზიანდნენ, თუმცა მალევე
გამოჯანმრთელდნენ. მათ მოგვიანებით “აფეთქებას
გადარჩენილი ხეები“ უწოდეს
• გინკო ბილობა წარმოადგენს იაპონიის დედაქალაქის- ტოკიოს
ოფიციალურ ხეს, მისი ფოთოლი კი ტოკიოს სიმბოლოა.
• შემოდგომაზე მისი ფოთლები კაშკაშა ყვითელი ხდება და ამ
ფერს დაახლოებით 2 კვირა ინარჩუნებს.
• მედიცინაში გინკოს ექსტრაქტი ცნობილია, როგორც ტვინის
ნატურალური სტიმულატორი. ასევე, აუმჯობესებს მეხსიერებას
და კონცენტრაციას. მას აგრეთვე იყენებენ სისხლძარღვების,
შაკიკის, მხედველობის და სმენის სამკურნალოდ.

27. გამრავლება

31. გმადლობთ ყურადღებისთვის