პრეზენტაციაში განხილულია ტყის აღდგენის ღონისძიებები: ა) ქვეტყის გამოხშირვა ან მთლიანად მოცილება, ტყისპირისა და სუბალპური მეჩხერი ტყეების მოვლა, დარგვა, თესვა; ბ) ბუნებრივი განახლების ხელშეწყობა; გ) რეკონსტრუქცია.

1. ტყის აღდგენა

2. :ტყის აღდგენისა და გაშენების ეტაპებია
) ;ა თესლის დამზადება
) ;ბ სანერგის მოწყობა
) ­გ ტყის აღდგენის პროექტით გათვალისწინებული სხვა ღო
­ , ,ნის ძიებების მათ შორის აუცილებელი მრავალწლიანი
­ .მოვლის გან ხორციელება
:ტყის აღდგენის ღონისძიებებია
) ,ა ქვეტყის გამოხშირვა ან მთლიანად მოცილება ტყისპირისა
, , ;და სუბალპური მეჩხერი ტყეების მოვლა დარგვა თესვა
) ;ბ ბუნებრივი განახლების ხელშეწყობა
) .გ რეკონსტრუქცია

3. ფენოლოგიური დაკვირვება თესლმსხმოიარობაზე და
თესლების მოსალოდნელი რაოდენობის აღრიცხვა
ფენოლოგია _ ,ბიოლოგიის ნაწილია რომელიც სწავლობს მცენარეთა
,და ცხოველთა სიცოცხლის პერიოდულ მოვლენებს რაც
.განპირობებულია წელიწადის დროთა ცვალებადობით
მარტივი თვალზომური ფენოლოგიური დაკვირვება ხდება სამ
:ფაზად
I – ,ყვავილობა
II – ,გამონასკვა
III – .ნაყოფისა და თესლის სიმწიფის პერიოდი
0.25 _ 0.50ობიექტზე დაკვირვებისათვის იღებენ ჰა
.სიდიდის სანიმუშო ფართობს
სანიმუშო ფართობებზე ფენოლოგიური
დაკვირვებების შედეგებით საშუალო შეწონილის
მეთოდით იანგარიშება ფაზის დაკვირვების შედეგი
მთელ ფართობზე

4. N ბალის დახასიათება ბალური შეფასება
ხეებისთვის
1 ყვავილობა და მოსავალი არ არის 0
2 ძლიერ სუსტი ყვავილობა ან ცუდი მოსავალი (ყვავილები გირჩები ან ნაყოფები მცირე რაოდენობით
)ტყის პირებზე მდგომ ხეებზე და უმნიშვნელო რაოდენობით კორომში 1
3 სუსტი ყვავილობა და მცირე მოსავალი (ცალკე მდგომ და ტყისპირა ხეებზე აღინიშნება
, )დამაკმაყოფილებელი და თანაბარი ყვავილობა და ნაყოფმსხმიიარობა ხოლო კორომში სუსტი 2
4 საშუალო ყვავილობა და საშუალო მოსავალი (საკმაოდ მნიშვნელოვანი ყვავილობა ან
, –ნაყოფმსხმოიარობა ცალკემდგომ და ტყისპირა ხეებზე ხოლო დამაკმაყოფილებელი საშუალო
)ხნოვანების და მწიფე კორომებში
3
5 კარგი ყვავილობა ან კარგი მოსავალი (უხვი ყვავილობა ან ნაყოფმსხმოიარობა ცალკემდგომ და
, – )ტყისპირა ხეებზე ხოლო კარგი საშუალო ხნოვანების და მწიფე კორომებში 4
6 ძალიან კარგი ყვავილობა ან ძალიან კარგი მოსავალი (უხვი ყვავილობა ან ნაყოფმსხმოიარობა
, , )ცალკემდგომ და ტყისპირა ხეებზე აგრეთვე საშუალო ხნოვანების და მწიფე კორომებში 5
ბუჩქებისთვის
1 ყვავილობა და ნაყოფმსხმოიარობა არ არის 0
2 ცუდი ყვავილობა ან ნაყოფმსხმოიარობა ( )გვხვდება ერთეული ყვავილები ან ნაყოფები
1
3 საშუალო ყვავილობა ან ნაყოფმსხმოიარობა (დაახლოებით ნახევარ ეგზემპლარებზე ყვავილები ან
)ნაყოფები საკმარისი რაოდენობითაა 2
4 კარგი ყვავილობა ან ნაყოფმსხმოიარობა ( )უმეტესი ან ყველა ბუჩქი ყვავის ან ნაყოფმსხმოიარობს
3
მერქნიან სახეობებზე ფენელოგიური დაკვირვების დროს სარგებლობენ
კაპერის შკალით
:მაგალითად 12 2,ჰექტარზე ყვავილობის ან ნაყოფმსხმოიარობის ბალია
15 – 3,ჰექტარზე
5 – 1,ჰექტარზე
32 :სულ ჰექტარზე იქნება (12X2)+(15X3)+(5X1):32=(24+45+5): 32=2,3 .ბალი
მსგავსად იანგარიშება სავარაუდო მოსავალი კილოგრამებში

5. ტყის გაშენება თესვით
:ტყის თესვით გაშენება არარეკომენდირებულია
1. _ , , , , , ,ძლიერ წვრილთესლიანი ტყის ჯიშების ჭადარი ვერხვი თელა ევკალიპტი ნაძვი სოჭი
_კვიპაროსი და სხვა თესვისას მცირე და ნაზ აღმონაცენს იძლევიან და ღია ადგილზე ამოსული
.ხშირად სიცხეს ვერ უძლებენ და იღუპებიან
2. გვალვიან დაბლობ ადგილებში საშუალო სიმსხოს თესლის მქონე მრავალი ტყის ჯიშის თესვით
, ,გაშენება არ ხერხდება რადგან აღმონაცენი გვალვის დროს ფესვის ყელისშემოთუთქვით იღუპება
: , , , , , .მაგ თეთრი აკაცია ცაცხვი წიფელი პანტა მაჟალო რცხილა და სხვა
3. ,ზოგიერთი მღრნელი ფრინველი და მწერი დათესილ თესლს აღმონაცენებამდე ღრღნის და
, , .ანადგურებს ან ზამთრისთვის იმარაგებს საკვებს ასეთ პირობებში თესვით არ ხდება გაშენება
4. (დიდი დაქანების ფერდობებზე თესვით გაშენებას აბრკოლებს ძლიერი წვიმა თესლის
), _ .ჩამორეცხვა მდინარესთან ახლოს თესლის დაშლამვა დალპობის საშიშროება იქმნება
5. , ,ნოყიერ ნიადაგზე სადაც ხშირი და მაღალი ბალახია გავრცელებული ტყის აღმონაცენს დიდი
,ბალახი ადვილად ახრჩობს და ტყის ჯიში იღუპება ამიტომ ღრმა და ნოყიერ ნიადაგზე ტყე თესვით
.არ შენდება
:ტყის თესვით გაშენება რეკომენდირებულია
1. ­ : , , , , .მსხვილ ნაყოფ თესლიანი ტყის ჯიშები მუხა წაბლი კაკალი ტყემალი ნუში და სხვა თავიდანვე
. .ძლიერ აღმონაცენს იძლევიან ისინი ძირითადად თესვით შენდება
2. , ,ზომიერად ტენიანსა და გრილ პირობებში მთიან ადგილებში სადაც ხანგრძლივი გვალვა და
, ­ . :ძლიერი სიცხე არ იცის გარდა მსხვილ ნაყოფ თესლიანი ჯიშებისა თესვით შეიძლება გაშენდეს
, , , .იფანი ნეკერჩხალი ცაცხვი რცხილა და სხვა
3. , , , , , , ,საქართველოში დანერგილია კაკლის მუხის წაბლის ნუშის იფნის ნეკერჩხლის აკაკის
.საღსაღაჯის და სხვა ჯიშების თესვით გაშენება
, ( )წიწვიანებიდან მთის შუა და ზედა სარტყელში მხოლოდ კაუჭა იგივე სოსნოვსკის ფიჭვი ფიჭვის
.თესვით გაშენებაა დანერგილი

6. ტყის შემქმნელი ძირითადი მერქნიანი სახეობების თესლის შეგროვება და
თესვის ნორმები
წიფელი – ­2 ,ოქტომბრის მე ნახევრიდან ცვივა საღი თესლი ამიტომ მანამდე
.ჩამოცვენილი თესლი საღი არ არის და დათესვა არ შეიძლება
. .წიფელი ითესება ნოემბერსა და დეკემბერში თესლი არ უნდა გამოშრეს ტენიანობა
.დაკარგული თესლი აღმონაცენს არ იძლევა
40 . , – 1200 . 100 2­ერთ გრძივ მეტრზე ითესება გრ წიწიბო ჰექტარზე კგ მ ზე ნათესარიდან
3,5 ( ).მიიღება აღმონაცენი ნათესარი
ცაცხვი – ­ .თესლი მწიფდება სექტემბერ ოქტომბერში უმჯობესია თესლი მოიკრიფოს
სრულ მომწიფებამდე სანამ ჯერ კიდევ არ გაყვითლებულა და არ გამაგრებულა და
, 3 , .მაშინვე არა უგვიანეს დღისა დაითესოს თესლი რომ არ ჩახურდეს
( ) 2­3 . 15 . –თესლი ითესება კავკასიური ცაცხვი სმ სიღრმეზე გრძივ მეტრზე გრ ჰექტარზე
450 . 3 ,კგ უმჯობესია ნათესი დაიფაროს სმ სისქის ხავსის ფენით რომელიც ეხსნება
. 100 2­ 3,0 .გაზაფხულზე აღმონაცენი კვალობაზე თანდათანობით მ ზე მივიღებთ ათ ძირი
.ნათესარს
აკაცია თეთრი – ­თესლი მწიფდება სექტემბერ ოქტომბერში
.და ხეზე ზოგჯერ გაზაფხულამდე რჩება თესლი უნდა
. .შეგროვდეს უხვმსხმოიარე ხეებიდან ითესება გაზაფხულზე
( )თესლს უკეთდება სტრატიფიკაცია თესვის წინა მომზადება
60 .გრადუსიან წყალში თესლ ყრიან წყალში ასხავენ ცხელ წყალს
. 6­8 ,თან ურევენ კასრში რჩება საათი მცირედ შეაშრობენ და
15 15 . 4 .თესავენ მარტიდან აპრილამდე გრძივ მეტრზე გრ
– 120 . 100 2 4,5 . .ჰექტარზე კგ მ მიიღება ათ აღმონაცენი

7. ( )იფანი ჩვეულებრივი – ­ .თესლი მწიფდება ოქტომბერ ნოემბერში მისი
, .დათესვა უმჯობესია მომწიფებამდე როგორც კი ოდნავ შეყვითლდება
10 . ­ 320 . 6­ .ითესება ერთ გრძივ მეტრზე გრ ჰა ზე კგ მოვლა სეზონზე ჯერ
100 2 – – 4,5 . .მ ზე აღმოცენება ათ თესლნერგი
( )ნეკერჩხალი მთის ბოკვი ბოყვი – .ითესება ადრე შემოდგომაზე
, .ნაყოფის სრულ სიმწიფემდე თესლის შეგროვებისთანავე გრძივ მეტრზე
9 . ­ 70 . 100 2­ 4 . .გრ ჰა ზე კგ მ ზე მიიღება ათ ძირი თესლნერგი
( )ნეკერჩხალი დიადი ბოყვი – თესლი მზადდება კარგად მსხმოიარე და
,სწორღეროვან ხეებზე ფოთლის გაყვითლებისთანავე და ითესება
3­5 ,თესლის შეგროვებისთანავე დღეში რომ არ მოხდეს თესლის
. – 11 . ­ 320 . ,ჩახურება გრძივ მეტრზე ითესება გრ ჰა ზე კგ მოვლა ისევე
, . 100 2­ 4,0 .როგორც სხვა სახეობების მოჩრდილვის გარეშე მ ზე მიიღება ათ
.ნათესარი
–ფიჭვი შავი 2 . 350თესლი მწიფდება წელიწადში გირჩი იშლება
. 4 . ­ – 120 . ­ტემპერატურაზე გრძივ მეტრზე ითესება გრ ჰა ზე კგ მოვლა
. 100 2­ – 9 . .მოჩრდილვა იგივე მ ზე ათ ნათესარი
ფიჭვი კავკასიური – .თესლი მწიფდება ნოემბერში გირჩებიდან
50­55 ,თესლის გამორჩევა გრადუსამდე ტემპერატურაზე დათესვა
. ,უმჯობესია გაზაფხულზე დათესვამდე თესლი ინახება მინის ჭურჭელში
2­3 ,რომლიდანაც გადმოიყრება თვეში ერთხელ და განიავდება რომ არ
. 12­24ჩახურდეს და ობი არ გაუჩნდეს დათესვის წინ საათი დალბება
. 2 . ­ – 60ოთახის ტემპერატურის წყალში ითესება გრძივ მეტრზე გრ ჰა ზე
. 1,0­1,5 . 100 2 – 9 .კგ სმ სიღრმის ღარებში კვლებზე მ ზე მისაღებია ათ
. 2 .თესლნერგი დასარგავად სტანდარტული წელიწადში

8. წაბლი – ,შეგროვდეს და დაითესოს მსხვილი ზომის თესლები რადგან მსვილი
თესლიდან აღზრდილი თესლნერგი ერთნახევარჯერ მეტი ზომითა და უკეთესი ზრდით
, .ხასიათდება წვრილი თესლიდან აღმონაცენთან შედარებით
– ­ .თესვა უმჯობესია შემოდგომაზე ოქტომბერ ნოემბერში
, ,ითესება კვლების ღარებში მწკრივში ჰორიზონტალურად
5 ­ .ფართო მხარით ერთმანეთისაგან სმ ის დაცილებით მწკრივები
20­25 ­ .ერთმანეთისაგან განლაგებულია სმ ზე
– 190 . – 5600 .ერთ გრძივ მეტრზე გრ ჰექტარზე კგ
100 2­ 3,0 . .მ ზე ნათესიდან მიიღება ათ აღმონაცენი
ჭადარი – ­ .უმჯობესია ნაყოფი შეგროვდეს ხეზე დეკემბერ იანვრის მშრალ ამინდში იმის
, 60­80გათვალისწინებით რომ ითესება გაზაფხულზე შეგროვილ ნაყოფებს სმ სისქის
.ფენად ინახავენ განიავებულ მჭიდრო სათავსოში თესლის ბურთულაკები იშლება
. 45 . –თესვის წინ მარტში ან აპრილის დასაწყისში გრძივ მეტრზე ითესება გრ ჰექტარზე
1400 . .კგ ნათესარი ირწყვება და კარგად იტკეპნება უმჯობესია თუ ნათესს ზევიდან
3­5 , 20 .დაეყრება ნახერხი ან ხავსი სმ სისქეზე რომელიც მოიხსენება დღის შემდეგ
.ნათესარი უნდა იყოს სისტემატიური ტენიანობის პირობებში აღმონაცენი ვერ იტანს
, ,მზის პირდაპირ რადიაციას ამიტომ უნდა მოიჩრდილოს ან დაითესოს ჩრდილებში
,საჭიროა სისტემატიური მოვლა რადგან კარგად ვერ იტანს დასარევლიანებასა და
. 100 2­ 4,0 .ნიადაგის პირის შეკვრას მ ზე ნათესიდან მიიღება ათასი აღმონაცენი კარგი
2­ .მოვლის პირობებში ჯერ მეტი

9. ( )მუხა გრძელყუნწა ჭალის – ­ ,რკო მწიფდება სექტემბერ ოქტომბერში
, .პირველად სცვივა ჭიანი რკო ხოლო ბოლოს საღი რკოს შეგროვება ხდება
,მიწიდან ამიტომ უკეთესია ფერდობზე მდგარი მუხის ქვეშ გაიწმინდოს
,ფართობი და ბოლოში გაუკეთდეს ღარი სადაც ჩაგორდება თესლი და
. ,ადვილი შესაგროვებელი იქნება მისი დათესვა უმჯობესია შემოდგომაზე
,რადგან შენახვა რთული პროცედურებით ხასიათდება გრძელყუნწა მუხა
150 . ­ 4500 .გრძივ მეტრზე ითესება გრ ჰა ზე კგ თესვამდე გაჭრით დგინდება
. 100 2­ 3,5 . .თესლის ხარისხი მ ზე მიიღება ათ თესლნერგი
თრიმლი – ­ .თესლი მწიფდება ივლის აგვისტოში
,თესლი წვრილია ამიტომ მისი თანაბრად
3­4გადანაწილების მიზნით უკეთესია წმინდა სილაში
. 2,5 .არევა და ასე დათესვა გრძივ მეტრზე ითესება გრ
­ 80 . 1­ჰა ზე კგ თესლი ითესება მოპნევით და ზევიდან
5, 5 ­ , 1­1,5სმ ზე ეყრება მიწა ან ითესება სმ სიღრმის
, . 100 2­თხრილებში მიიტკეპნოს და მოირწყას მ ზე
3,5 . , 2­3მიიღება ათ თესლნერგი რომელიც წლის
, 3 .შემდეგ იქნება სტანდარტული ფესვის ყელთან მმ

10. კედარი – 2-3 .თესლი წელიწადში მწიფდება
გირჩის ზედა და ქვედა ნაწილში თესლი
.უხარისხოა გირჩი სითბოში თავისუფლად
. 2-3ირჩევა ითესება გაზაფხულზე კვლებში სმ
, - –სიღრმეზე თებერვალ მარტში აუცილებელია
, 5-6- .აღმონაცენის მოჩრდილვა მოვლა ჯერ
4 . - 120 . 100 2-გრძივ მეტრზე ითესება გრ ჰა ზე კგ მ
3 . ,ზე მიიღება ათ თესლნერგი გადასარგავად
2-3 .ვარგისია წლის
სოჭი – თესლი მწიფდება შემოდგომაზე
- .სექტემბერ ოქტომბერში აქვს დაბალი
(17-20%)აღმოცენების უნარი და მასაც მალე
.კარგავს ამიტომ უმჯობესია მისი დათესვა
. 18-28შემოდგომაზე გირჩები იშლება გრადუს
, .ტემპერატურაზე ხშირი არევის შემთხვევაში
2-2,5 . ,თესლი ითესება სმ სიღრმეზე გრძივ მეტრზე
– 25 . - 1000 .გრ ჰა ზე კგ აღმონაცენი ვერ იტანს მზის
, .პირდაპირ სხივებს ამიტომ უნდა მოიჩრდილოს
100 2- 6 . .მ ზე მიიღება ათ თესლნერგი
2-3 .გადარგვისთვის ვარგისია წლის

11. კიპაროსი – - .თესლი მწიფდება მეორე წლის ნოემბერ დეკემბერში
. 12-15გირჩები გროვდება მუქი ფერის უმჯობესია შეგროვდეს წლისა და
. 16-200მეტი ხნოვანების ჯანსაღი ხეებიდან გირჩები იხსნება ბუნებრივად
. 35-400-ტემპერატურაზე ის შემთხვევაში გირჩების ხშირი არევით თესლი
2-3 .დღეში მთლიანად გამოირჩევა
1,0-1,5 – – 15 .თესლი ითესება სმ სიღრმეზე მარტში აპრილამდე გრძივ
10 . - – 400 .მეტრზე გრ ჰა ზე კგ
,აღმონაცენი აუცილებლად უნდა მოიჩრდილოს საჩრდილობელი ფარებით
. ,ჩელტებით ან ტოტებით ნათესარის ამოსვლამდე უნდა გაიმარგლოს ვერ
. - 7-8 – . 100 2 -იტანს დასარევლიანებას გამარგვლა გაფხვიერება ჯერ მ მ ზე
35 . 3 .მიიღება ათ ნათესარი გადაირგვება სკოლაში წლის ნათესარი
კრიპტომერია იაპონური – 4-5კრიპტომერია თესლმსხმოიარობს წლის
, ,ასაკში მაგრამ აღმოცენების უნარი აქვს დაბალი ამიტომ უმჯობესია მისი
30-50 .დამზადება წლის ხეებიდან თესლი აღმოცენების უნარს ინარჩუნებს
6 . ,მხოლოდ თვე ამიტომ მისი დამზადებიდან გაზაფულზე მარტის თვეში
10 . - 300 . 1,0-1,5უნდა დაითესოს გრძივ მეტრზე გრ ჰა ზე კგ სმ სიღრმის
20 . . 100 2- 3,5 .ღარებში სმ დაცილებით მ ზე აღიზრდება ათ ძირი
.თესლნერგი
–კაკალი - ,ნაყოფი მწიფდება სექტემბერ ოქტომბერში მაგრამ თესვა
,უმჯობესია გაზაფხულზე რადგან შემოდგომაზე ნათესებს აზიანებენ
.მღრღნელები და ფრინველებიც კი შემოდგომაზე ნათესს
25-30მღრღნელებისაგან დასაცავად ნათეს ფართობს გარშემო უკეთდება
. . 150 . - – 4500 .სმ სიღრმის თხრილი გრძივ მეტრზე ითესება გრ ჰა ზე კგ
5-7თესამდე კაკალი უნდა დალბეს გამდინარე წყალში დღის
. 100 2 – 2,5 . .განმავლობაში მ ზე მიიღება ათ თესლნერგი

12. ტყის აღდგენითი ღონისძიებების დაპროექტება
-ტყის თესვის დარგვის დაპროექტება ითვალისწინებს ფართობების დროულად
–და სწორად შერჩევას და ტყის აღდგენის მეთოდების მისადაგებას ტყის
- .ზრდის გარემო პირობების გათვალისწინებით
აღსადგენი სახელმწიფო ტყის ფონდის ტერიტორიის გამოვლენას
.ახორციელებს მისი მართვისათვის უფლებამოსილი ორგანო
:დაპროექტებას ექვემდებარება
) ;ა ტყის კულტურების გაშენება
) ;ბ სანერგეების მოწყობა
) ;გ სატყეო პლანტაციების გაშენება
) ;დ დაცვითი ნარგავების გაშენება
) ,ე დეგრადირებული ტყის კორომების ეკოსისტემებისა და
;ტყის ლანდშაფტების რეკონსტრუქცია
) .ვ ბუნებრივი განახლების ხელშეწყობის ღონისძიებები

13. :აღდგენას ექვემდებარება
)ა ნახანძრალები და ასევე სხვა მიზეზით განადგურებული როგორც
, ;ბუნებრივი ისე ხელოვნურად გაშენებული ტყით დაკავებული ფართობები
) ,ბ ტყით დაუფარავი ფართობები რომელთა ბუნებრივკლიმატური პირობები
;იძლევა ტყის აღდგენის საშუალებას
) (0.1-0.2გ გამეჩხერებული და ბუნებრივი წარმოშობის მეჩხერი კორომები
), ;სიხშირის რომლებიც საჭიროებს ხელოვნური გზით აღდგენას
) , .დ დეგრადირებული კორომები რომლებიც საჭიროებს რეკონსტრუქციას

14. აღსადგენი ტერიტორიის გამოვლენისას უნდა იქნეს დადგენილი და გამოკვლეული
:შემდეგი გარემოებები
) ;ა ფართობი
) ( , , );ბ მდებარეობა სატყეო უბნის სატყეოს კვარტალისა და ლიტერის მითითებით
) (გ ამ ტერიტორიაზე ადრე არსებული ტყის შემადგენლობა და გაბატონებული სახეობები ასეთი
);ინფორმაციის არსებობის შემთხვევაში
) (დ ამ ტერიტორიაზე ადრე არსებული ტყის განადგურების მიზეზები ასეთი ინფორმაციის
);არსებობის შემთხვევაში
)ე ბუნებრივი განახლების ხელშეწყობის გზით ტყის აღდგენის გამოყენების შესაძლებლობის
( , , ,შეფასება აღმონაცენის რაოდენობა სახეობა ხელსაყრელი ბუნებრივი პირობები ძოვებით ამ
.);ტერიტორიის დატვირთვა და სხვ
) ( , - )ვ ამ ტერიტორიაზე ტყის განადგურების გაჩეხის გამეჩხე რების შედეგად გამოწვეული
;უარყოფითი მოვლენებისა და მათი შედეგების შეფასება
) .ზ სხვა არსებითი გარემოებები

15. ტყის კულტურების
წარმოება
, ,ტყის ის უბნები რომლებიც შექმნილია ადამიანის მიერ თესვით ან დარგვით
.წარმოადგენს ტყის კულტურას

16. :ტყის კულტურების სახეებია
, .საბურველქვეშ ტყის კულტურები ნაწილობრივი და მთლიანი კულტურები
( )საბურველქვეშ ნაწილობრივი ტყის კულტურები _ ,იქმნება ისეთ კორომებში
, 1-3რომლებშიც გათვალისწინებულია ჭრების ჩატარება გაშენება ხდება ჭრამდე წლით
, ,ადრე ამ ფორმით გაშენებისას მცირდება ის პერიოდი რაც საჭიროა ტყის
, , ,განახლებისათვის რითიც მაღლდება ტყის მწარმოებლურობა მაგრამ ამ შემთვევაში
, ,ჭრების დროს შესაძლებელია კულტურების დაზიანება გაშენება და მოვლა
– .შესაძლებელია ხელით აღნიშნული ფორმით შესაძლებელია გაშენდეს ისეთი
, ( , ),ჯიშები რომლებიც პირველ წლებში იტანენ დაჩრდილვას ნაძვი მუხა ასევე იქმნება
,ისეთ ტყეკაფებზე რომლებზეც მთავარი ჯიშის განახლება მიმდინარეობს
.არადამაკმაყოფილებლად და საჭირო ხდება ამ ჯიშის შეტანა აღნიშნული სახით
.კულტურების გაშენება იწარმოება ორი მეთოდით
1) 2) - .დერეფნული ხშირი კულტურების ადგილ ადგილ შეტანით
1. , 3-6დერეფნული მეთოდის დროს იჭრება მ სიგანის დერეფნები და ნიადაგის
, ( ).სათანადოდ მომზადების შემდეგ შეაქვთ მერქნიანი ჯიშები მუხა
2. - ( ) ( 2X1 ).ადგილ ადგილ ბაქნებად მუშავდება ნიადაგი ბაქნების ზომა მ თითეულ ასეთ
(1 - 200- ), 50-100 , 25-50ბაქანზე ჰა ზე მდე ცალი ბაქანი ითესება ცალი რკო ან ირგვება ცალი
1-2 ( ). 1-2 , 10-15წლიანი ნათესარი მუხა მოვლა გათვალისწინებულია წელს მოვლითი ჭრა
.წლის შემდეგ
მთლიანი კულტურები _ ,შენდება ისეთ ფართობებზე რომლებზეც ბუნებრივი
, .განახლება არ არის ტყით დაუფარავ ფართობზე

17. შემადგენლობის მხრივ იყოფა .წმინდა და შერეულ კულტურებად
,წმინდა კულტურები შედგება ერთი ჯიშისაგან შერეული - ,ორი ან მეტი
.ჯიშისაგან
კულტურებში ტყის ჯიშთა შერევის
:ხერხებია
, .მწკრივში ჯიშთა შერევა და მწკრივებად შერევა გაშენება ზოლებად და ჯგუფებად
. .კულტურების ზოლებრივი ე წ ჭადრაკული წესით გაშენებისას
, ,ზოლები აიღება მონაკვეთებად რომელთა სიგრძე იგივეა რაც ზოლის
. ( ) .სიგანე ასეთი ზოლები კულისები შენდება ჭადრაკული განლაგებით
შერეული კულტურების ჯგუფებად ,გაშენებისას ერთი ან რამდენიმე
- , ( , )ჯიში შეაქვთ ცალ ცალკე ჯგუფებად ან ბაქნებად დარგვით ან თესვით
, , 25 ( ) 2 2- –ველობებზე ან ფანჯრებში ცალი ერთად ან მეტი მ ფართობზე
.ბიოჯგუფებად

18. ტყის კულტურების სიხშირე
–ტყის კულტურების გაშენებისას მნიშვნელოვანია დარგვის სიხშირე დასარგავი
, –მცენარეების რაოდენობა ფართობის ერთეულზე ან დათესილი თესლების რაოდენობა
.ფართობის ერთეულზე
კულტურების საწყისი სიხშირის დადგენისას გათვალისწინებული უნდა იქნას
, ,გასაშენებელ ჯიშების ბიოლოგიური თავისებურებები ზრდის პირობები მოვლის
.მეთოდები
,სინათლის მომთხოვნი ჯიშები უმჯობესია გაშენდეს დაბალი სიხშირით ვიდრე
.ჩრდილის ამტანი ჯიშები
.დარგვის სიხშირეს განსაზღვრავს დარგულ მცენარეთა განლაგება ფართობებზე
მწკრივებში გაშენებულ კულტურებში იგი დამოკიდებულია მწკრივებს შორის და
.მწკრივებში მცენარეთა შორის დაცილება
მთლიანად დამუშავებულ ფართობებზე ტყის კულტურების გაშენებისას მწკრივებს
2,5-3,0 , 0,5 - .შორის დაცილებად მიღებულია მ ხოლო მწკრივში მცენარეთა შორის მ ს ასეთი
.დაცილება საშუალებას იძლევა მოვლის ღონისძიებების ჩატარებისას
შედარებით მცირე სიდიდის ფართობებზე გაშენებისას ან მთავარი და თანამგზავრი
1,5 - ,ჯიშების მწკრივებად შერევისას მწკრივებს შორის დაცილებას იღებენ მ ს ხოლო
0,5-0,7 - .მწკრივებში მცენარეთა შორის მ ს

19. ) ( )ა მცენარეთა დარგვის ან დათესვის
.ადგილი
)ბ ერთი მცენარის კუთვნილი ფართობი
(2 X1 =2 2).მ მ მ
1 - :ჰა ზე საჭირო სარგავი მასალის რაოდენობა იანგარიშება
N=10000 aXb
– N 1 - ( - ),სადაც არის ჰა ზე საჭირო სარგავი მასალა ც ობით
a – ( - ),მწკრივებს შორის დაცილება მ ობით
b – ( - ),მწკრივში მცენარეთა შორის დაცილება მ ობით

20. ნიადაგის დამუშავება ტყის კულტურების
გასაშენებლად
:ნიადაგის დამუშავების სახეები იყოფა ორ ჯგუფად ნიადაგის მთლიანი და
.ნაწილობრივი დამუშავება
ნიადაგის მთლიანი დამუშავება გათვალისწინებულია ვაკე რელიეფის
, , ,პირობებში სადაც ნიადაგის ჩამორეცხვის საშიშროება არ არის აგრეთვე ველობებზე
, .ძველ ნახანძრალსა და ტყეკაფებზე სადაც დარჩენილია ძირკვები და სხვა
ნიადაგის ნაწილობრივი დამუშავება ტარდება არა მთელ საკულტურო
, , ( ), . ,ფართობებზე არამედ ზოლებად ბაქნებად ფანჯრებად ტერასებად მიღებულია რომ
20-50%,ზოლებად და ტერასებად მუშავდება მთელი ფართობის ხოლო ბაქნებად
( ) – 20%- .ფანჯრებად არა უმეტეს ისა
,ნიადაგი ნაწილობრივ მუშავდება როდესაც ფართობის მთლიანად დამუშავება არ
, : , , ,შეიძლება ასეთი ფართობებია ამოუძირკვავი ნაკაფები ქვიანი ნიადაგები ტყეკაფები
,რომლებზეც არადამაკმაყოფილებლად ან სულ არ მიმდინარეობს მთავარი ან
, , , _მეორეხარისხოვანი ჯიშის განახლება მეჩხერები ქვიშები მთის ფერდობები რომელთა
.მთლიანად დამუშავება გამოიწვევს ნიადაგის ჩამორეცხვას და სხვა

21. ნიადაგის დამუშავება ზოლებად – ,იწარმოება ფართობის ზოლებად მოხვნით ან
.ღრმად გაფხვიერებით დამუშავებული და დაუმუშავებელი ზოლების სიგანე
, ,შეიძლება სხვადასხვა იყოს დამოკიდებულია იმაზე თუ როგორია ნიადაგის
, .ტენიანობა რამდენად ძლიერია გავრცელებული ბალახეული საფარი და სხვა
,დამუშავებული ზოლის სიგანე დამოკიდებულია აგრეთვე იმაზე როგორი განლაგებით
, , .უნდა დაირგას ან დაითესოს კულტურა როგორია ფართობის დაქანება და სხვა უფრო
0,7-1,0 – .გავრცელებულია დამუშავება მ სიგანის ზოლებად მწკრივებს შორის
.დაცილებად იგულისხმება მანძილი დამუშავებული ზოლების ცენტრებს შორის
.დამუშავებული ზოლები კეთდება ჰორიზონტალური მიმართულებით
ნიადაგის დამუშავება ტერასებად ( ). 12%-ფართობების დატერასება ზე მეტი
, ,დაქანების ფართობებზე კულტურების გასაშენებლად კეთდება ტერასები ფერდობი
3,5-4 - . 5-6იჭრება მ ის სიგანის ტერასებად ტერასას ეძლევა უკუდაქანება 0
- .მდე
( ), 6-7 ;ტერასებს შორის მანძილი ფერდობის დაქანების მიმართულებით უნდა იყოს მ
21-300 7-9 ; 31-40დაქანებაზე მ 0
10-15 . .დაქანების ფერდობზე მ და ა შ
2-3 .დატერასებულ ფერდობზე შეიძლება დაირგას კულტურები მწკრივად

22. .ნიადაგის დამუშავება ბაქნებად
,როდესაც ნიადაგის დამუშავება ზემოთ განხილული მეთოდების შეუძლებელია
. :გამოიყენება ფართობების დამუშავება ბაქნებად ასეთი ფართობებია ახალი
, ,ტყეკაფები რომლებზეც დიდი რაოდენობითაა დარჩენილი ძირკვები ზალიან ქვიანი
, , ,ნიადაგები იმ შემთხვევაში თუ არ არის მთავარი ან მეორეხარისხოვანი ჯიშის
.ბუნებრივი განახლება
, 0,1 2-4 2ბაქნების ზომა შეიძლება იყოს სხვადასხვა მ მ და განსაკუთრებულ
10 2.შემთვევაში მ
, ,ბაქნების ზომა დამოკიდებულია ნიადაგის ტენიანობაზე მისი
.დაკორდების ხარისხზე და სხვა
: , ,ბაქნების ფორმა შეიძლება იყოს კვადრატული სწორკუთხოვანი მრგავლი
.ან უსწორმასწორო ფორმის
.ფერდობებზე ბაქნები უნდა განლაგდეს ჭადრაკულად მათი მწკრივების
, ,მიმართულება უნდა იყოს ჰორიზონატლური თუ ბაქნები კეთდება ელიფსური ან
,წაგრძელებული ფორმის მაინ მათი წაგრძელებული მხარე უნდა იყოს მიმართული
.ჰორიზონტალების გასწვრივ
, . 1ბაქნები მზადდება დარგვის ან თესვის წინ მშრალ პირობებში მზადდება
- 1-10 , 0,04-0,09 2 ;ჰა ზე ათასი ცალ ბაქანს თითეულის ზომად აიღება მ ფართობი ტენიან
6-7 , 0,25 2.ქვიშნარებზე ათას ცალს ფართობით მ ახალ ტყეკაფებზე გამოყოფილ
, ,ბაქნებზე ჯერ აცლიან ხავსს და საფარის გაუხსნელ ფენას შემდეგ აფხვიერებენ და
, 1 - 4-5 , 0,4-0,5 2 .აკეთებენ ბაქნებს ჰა ზე ათას ცალს თითოეულს მ ფართობით

23. –ნიადაგის დამუშავება ორმოებით ,წარმოებს მსხვილი ნერგების დასარგავად
, ,ან კულტურების შესავსებად ძირითადად კარგად დრენირებულ ნიადაგებზე
15აგრეთვე მთიან პირობებში 0
- .ზე მეტი დაქანების ადგილებზე ორმოს სიგანე და
.სიღრმე დამოკიდებულია სარგავი მასალის ფესვთა სისტემის სიდიდეზე გარდა
,ჩვეულებრივი ხელის იარაღებისა ორმოს ამოსაღებად გამოიყენება სპეციალური
.ორმოსმთხრელი ბურღი
ნიადაგის დამუშავება ხნულებად _– ძირითადად გამოიყენება ნიადაგის
.დაკორდებული ფენის მოსახსნელად და გადასაბრუნებლად მოჭრილი
,დაკოდებული ფენა იყრება გათხრილი კვალის ორივე მხარეს რითაც დაცული ხდება
. ( ) ,ხნული სარეველებისაგან ხნულის თხრილის ფსკერი დათესვის ან დარგვის წინ
.შესაძლებელია გაფხვიერება ხელის იარაღებით

24. ტყის კულტურების შევსება
კულტურების შევსების საჭიროება ირკვევა შემოდგომის
, .ინვენტარიზაციის შედეგად გახარების პროცენტის შესაბამისად
.კულტურების შევსება ტარდება გაშენების მომდევნო წელს
,შერეულ კულტურებში მნიშვნელობა აქვს იმას თუ როგორია მთავარი
.ჯიშის გახარება ასეთ კულტურებში გახარება და შევსება უნდა
- .განისაზღვროს ჯიშების მიხედვით ცალ ცალკე
90%- ,თუ დარგული კულტურების გახარება შეადგენს სა და მეტს
.მაშინ ასეთი კულტურების შევსება საჭირო არ არის
,ასევე არ საჭიროებს შევსებას ხშირი კულტურები რომელთა მიერ
დაკავებულ ფართობზე დანაკარგი თანაბრადაა განაწილებული და
, %.მითუმეტეს თუ მაღალია მთავარი ჯიშის გახარების
,კულტურების შევსება მიზანშეწონილად არ ითვლება როცა
25-30%- ,გახარების პროცენტი ს არ აღემატება რადგან ასეთი კულტურები
.ითვლება დაღუპულ კულტურებად და საჭიროებენ თავიდან გატყევებას
,შერეულ კულტურებში შევსებისას ერთი რომელიმე დაღუპული
, .კულტურის ადგილზე შეიძლება სხვა რომელიმე ჯიში

25. კულტურების მოვლა
, ,მოვლის რაოდენობა და გატარების ვადები დამოკიდებულია იმაზე თუ
, ,როგორია ნიადაგური და გარემო პირობები სარეველების გავრცელების ინტენსივობა
.როგორია მათი სახეობრივი შემადგენლობა და სხვა
გაშენებული ტყის კულტურების შედეგიანობა დამოკიდებულია არა მარტო
, ,მისი გაშენების აგროტექნიკაზე არამედ მოვლით ღონისძიებებზე რომელიც გაშენების
.პირველივე წლიდანვე უნდა ჩატარდეს კულტურებში
მოვლა ტარდება კულტურების საბურველის შეკვრამდე და საბურველის
,შეკვრის შემდეგ საბურველის შეკვრამდე ძირითადად ტარდება ნიადაგის გაფხვიერება
, .სარეველასა და მავნებლებთან ბრძოლა პირუტყვისაგან დაცვა
_საბურველის შეკვრის შემდეგ კი ტყის კულტურების შემადგენლობის
, .ფორმირება მოვლითი ჭრებით ზოგჯერ ნიადაგის მოვლა და კულტურების დაცვა
: - , ,მოვლის ღონისძიებებია ნიადაგის გათოხვნა გაფხვიერება მორწყვა
გამოთიბვა

26. ტყის აღდგენის მიზნით ბუნებრივი განახლებისათვის
ხელშეწყობა
ტყის ბუნებრივი განახლებისათვის ხელშეწყობის ღონისძიებები
:შეიძლება იყოს
)ა ტყის დამაკმაყოფილებელი ბუნებრივი განახლების არსებობისას
აღსადგენი ფართობის მთლიანი ან ნაწილობრივი შეღობვა
;ძოვებისაგან დაცვის მიზნით
)ბ ტყის არადამაკმაყოფილებელი ბუნებრივი განახლების
,პირობებში ფართობის მთლიანი შეღობვა ნიადაგის აჩიჩქნა
( 8-10 ),ფართობის დაახლოებით მესამედზე სმ სიღრმით აგრეთვე
შეღობილ ფართობზე სასურველი სახეობის თესლის შეთესვა
(ბაქნებსა და ზოლებზე ფართობის დაახლოებით მესამედზე ან
, ).უფრო მეტზე საჭიროების მიხედვით

27. სანერგის მოწყობა
:ტყის სანერგეები ორგავრია .დროებითი და მუდმივი
დროებითი სანერგე – 3 – ,ჰა მდე ფართობით ძირითადად
ეწყობა კონკრეტული ფართობების გასატყევებლად საჭირო სარგავი
,მასალის აღსაზრდელად უშუალოდ გასატყევებელი ფართობის
.სიახლოვეს
მუდმივ სანერგეებს 3 .ჰექტარი და მეტი ფართობი უკავია
.მიდმივი სანერგეები ხანგრძლივი პერიოდისათვის ეწყობა
სანერგეში ხდება სარგავი მასალის
.გამოყვანა ტყის აღდგენისათვის
-სარგავ მასალად შეიძლება გამოყენე
:ბულ იქნეს
) ;ა ნათესარი
) ;ბ ნერგი
) ;გ კალამი
) .დ ფესვის ნაბარტყი

29. ტყის კულტურების ინვენტარიზაცია
, ,ტყის კულტურების სანერგეების ტყის ბუნებრივი განახლების
ხელშეწყობა ჩატარებულ ფართობებზე ინვენტარიზაცია წარმოებს
,მცენარეთა ვეგეტაციის დამთავრების შემდეგ
ტყის კულტურების ინვენტარიზაცია წარმოებს სანიმუშო ფართობის აღებით
,და მათზე ნერგების ათვლით სანიმუშო ფართობი უნდა განსაზღვრავდეს
საინვენტარიზაციო ფართობზე არსებული ტყის კულტირების საერთო
. 1 -მდგომარეობას სანიმუშო ფართობზე ათვლილი ნერგებით დგინდება ჰა ზე
.ნერგთა რაოდენობა
:სანიმუშო ფართობი უნდა იყოს ფორმით კვადრატული ან
,სწორკუთხედი სანიმუშო ფართობი აიღება კულტურების რიგთაშორისის
.ნახევრიდან სანიმუშო ფართობის სიგანეზე უნდა ეტეოდეს ერთ სახეობიანი
4 , ,ტყის კულტურის არა ნაკლებ მწკრივი ხოლო შერეული ტყის კულტურის
.შერევის სრული ციკლი

30. ,ტყის კულტურების გახარების დასადგენად სანიმუშო ფართობები აღებულ უნდა
,იყოს იმ რაოდენობით რომ სანიმუშო ფართობთა საერთო მოცულობაზე ნერგთა
( ) :რაოდენობამ სარგავი ან სათესი ადგილების რაოდენობა შეადგინოს
3 - ჰექტრამდე ფართობზე სარგავი ან სათესი ადგილების საერთო ოდენობიდან არა
- 5%;ნაკლებ
3-5 - 4%ჰექტრამდე
5-10 - 3%ჰექტრამდე
10-50 - - 2%ჰა მდე და მეტი
( )თითოეულ ნაკვეთზე მთელ ფართობზე ან მის გარკვეულ ნაწილზე
,ინვენტარიზაციის შედეგად დგინდება კულტურების ფაქტიური მდგომარეობა
:რომელიც ფასდება სამი განზომილებით ,კარგი არადამაკმაყოფილებელი და
.დაღუპული
- კარგად , 65%- ;ითვლება კულტურები რომელთა გახარება ზე მეტია
შეესაბამება საარსებო გარემო პირობების თავისებურებებისა და საპროექტო
, - .მონაცემებს ამასთან ხასიათდება კარგი ზრდა განვითარებით
- არადამაკმაყოფილებელია, 30-65%-როცა კულტურების გახარება ის
ფარგლებშია და გარკვეული ღონისძიებების განხორციელების შედეგად არსებობს
;პერსპექტივა მათი მდგომარეობის გაუმჯობესების
- ,დაღუპულია 30%- ,როცა კულტურების გახარება ზე ნაკლებია ასეთი
.ნარგაობა ექვემდებარება ჩამოწერას

31. სანერგეების ინვენტარიზაცია
:სანერგეების ინვენტარიზაციის დროს დგინდება
• სანერგის საერთო ფართობი განაწილებული სარგებლობის
: , , ,მიხედვით სათესი განყოფილება სასკოლო დასაკალმებელი სადედე და
.სათესლე პლანტაციები და სხვა
• ( - ) ,პროდუცირებული დამუშავებული სასარგებლო ფართობები
,სათესი სასკოლო და საპლანტაციო განყოფილებების სარგავი მასალის
.ჯიშებისა და ხნოვანების მიხედვით
• სარგავი მასალის არსებული რაოდენობა საანგარიშო
: , .პერიოდისთვის სახეობების ხნოვანებისა და ხარისხის მიხედვით
.დასარგავად ვარგისი და აღსაზრდელად დასატოვებელი
• , ,დაღუპული ნათესების სკოლის პლანტაციების და მკვდარი
.ნათესების ფართობი

32. ტყის ბუნებრივი განახლებისთვის ხელშეწყობის ღონისძიებათა
ჩატარებული ფართობის ინვენტარიზაცია
ტყის ბუნებრივი განახლებისათვის ხელშეწყობის ღონისძიებათა
( , , ,ჩატარების შეღობვა შეღობვა და ნიადაგის აჩიჩქვნა ნიადაგის
,ქვეტყისა და არასასურველი სახეობების ქიმიური დამუშავება
- )ჭრების დროს აღმონაცენ მოზარდის დაცვა ეფექტი დგინდება
5 - .ღონისძიების ჩატარებიდან წლის შემდეგ
ტყის ბუნებრივი განახლებისათვის ხელშეწყობის ჩატარებამდე
( 5ხდება სანიმუშო ფართობების შერჩევა შენარჩუნებული უნდა იყოს
)წელი

33. - ( )ცალ ცალკე ხდება თესლითი და ვეგეტაციური ამონაყრითი
.წარმოშობის ნერგების აღრიცხვა აღირიცხებამხოლოდ სიცოცხლის
- 2 ,უნარიანი თვითნათესები წლიანი და მეტი ხნოვანების რომელიც
: 0,5 - 1,0 ,ნაწილდება სიმაღლის ჯგუფებად დაბალი მ სიმაღლის
1,0 - 3,0 -საშუალო მ დან მ მდე და
3,0 - .მაღალი მ ის ზევით
:ვეგეტაციური განახლების დროს აღირიცხება ერთ ჯირკზე ნებისმიერი
,რაოდენობის ამონაყარი ერთ ცალად ხოლო ფესვის თითოეული
.ნაბარტყი თითო ეგზემპლარად

34. - 1განახლების მდგომარეობის შეფასება ხდება ჰა ფართობზე
-არსებული მოზარდ აღმონაცენის რაოდენობისა და სიმაღლის
.ჯგუფების მიხედვით
:ეს რაოდენობა იანგარიშება ფორმულით
= / 1 X /+ 2 X/10 000 - /ს ა დ ა დ
: - ;სადაც ს აღმონაცენის საერთო რაოდენობაა
1 - 2 -ა ერთ მ დამუშავებულ ფართობზე არსებული აღმონაცენ
;მოზარდი
2 - 2 -ა ერთ მ დაუმუშავებელ ფართობზე არსებული აღმონაცენ
;მოზარდი
- - 2;დ ერთ ჰექტარზე დამუშავებული ფართობი მ
:თესლით განახლების მდგომარეობა ფასდება შემდეგნაირად
/ ;ა განახლდა მთავარი სახეობებით
/ ;ბ მთავარი სახეობებით განახლება არ დამთავრებულა
/ , . .გ ექვემდებარება ჩამოწერას მ შ საჭიროებს ხელოვნურ აღდგენას

35. მთავარი სახეობებით განახლებულ ფართობები ითვლება კარგი
;განხლების მქონე ფართობებად
დამაკმაყოფილებელი განახლების მქონე ფართობები ითვლება
;განახლება დაუმთავრებელ ფართობად
არადამაკმაყოფილებელი განახლების ფართობები ჩამოიწერება და
.მათგან შეირჩევა ნაკვეთები ხელოვნური აღდგენის ჩასატარებლად