2. იანსენის მიკროსკოპი
• პირველი გამადიდებელი ხელსაწყო
ლუპა (რომელიც 12-ჯერ ადიდებდა)
ძმებმა ჰანსმა და ზაქარია იანსენებმა
შექმნეს XVI საუკუნის ბოლოს, 1590
წელს, მიდელბურგში (ჰოლანდია).
3. რობერტ ჰუკი
XVII საუკუნეში მის მიერვე
შექმნილი მარტივი
მიკროსკოპით კორპის
ანათალის
დათვალიერებისას ჰუკმა
შენიშნა, რომ ის პატარა
დატიხრული
ნაწილებისაგან შედგებოდა,
რომელიც მონასტრის
ოთახებს-კელიებს შეადარა.
მანვე მიკროსკოპით 1665
წელს პირველმა აღმოაჩინა
და შემოიღო ტერმინი
“უჯრედი”.
4. ანტონ ვან ლევენჰუკი
1674 წელს ანტონ ვან
ლევენჰუკმა
შეძლო მიკროსკოპის
გაუმჯობესება და
გუბურის წყალში-
ერთუჯრედიანი
ორგანიზმები,
ცხოველურ
უჯრედებში კი-
სისხლის უჯრედები
და სპერმატოზოიდები
შენიშნა.
7. ელექტრონული მიკროსკოპი
1933 წელს შეიქმნა
ელექტრონული მიკროსკოპი,
რომელიც გამოსახულებას
ადიდებს 1000000-ჯერ, რამაც
საშუალება მოგვცა
შეგვესწავლა უჯრედებისა და
მათი შემადგენლობის
ნატიფი აგებულება. ამის
გარეშე შეუძლებელი
იქნებოდა მათი ჭეშმარიტი
ფუნქციის დადგენა.
11. თოდორ შვანი
1839 წელს გამოსცა
ნაშრომი ,, მიკროსკოპული
გამოკვლევები მცენარეთა
და ცხოველთა
სტრუქტურისა და ზრდის
შესაბამისობის შესახებ“. მან
შეძლო დაემტკიცებინა, რომ
მცენარეთა და ცხოველთა
უჯრედების აგებულება და
ზრდა მსგავსია.
12. უჯრედული თეორიის პირველი
ვერსიის დებულებები
ყოველი ცოცხალი არსება
უჯრედებისაგან შედგება.
ყველა უჯრედს მსგავსი აგებულება და
ქიმიური შედგენილობა აქვს.
ყველა უჯრედი დამოუკიდებელია:
ორგანიზმის მოქმედება მისი
შემადგენელი უჯრედების ჯამია.
14. კარლ ბერი
1827 წელს აღმოაჩინა
კვერცხუჯრედი,
ძუძუმწოვრებსა და
ადამიანში.
შეისწავლა
თევზების, ამფიბიების,
ქვეწარმავლებისა და
ძუძუმწოვრების ემბრიონული
განვითარება.
16. უჯრედი სიცოცხლის ელემენტარული
ერთეულია, რომელსაც აქვს თვითგანახლების,
თვითრეგულაციისა და თვითწარმოქმნის უნარი.
ის ყველა ცოცხალი ორგანიზმის აგებულების ,
ფუნქციონირებისა და განვითარების ერთეულია.
ცხოველური უჯრედი
24. პროკარიოტები
• ლათ. Procaryota; ძვ. ბერძნ. προ „წინ“ და κάρυον „ბირთვი“ —
საერთო სახელწოდება ერთუჯრედიანი ორგანიზმებისა,
რომელთაც არა აქვთ ნამდვილი ბირთვი და ქრომოსომებად
ჩამოყალიბებული მემკვიდრული აპარატი. მემკვიდრული
ინფორმაციის გადაცემისა და რეალიზაციის მატერიალური
სუბსტრატი პროკარიოტებშიც დეზოქსირიბონუკლეინის
მჟავაა (დნმ), ოღონდ ქრომოსომებად არ არის ორგანიზებული და
უჯრედის ცენტრში რგოლისებრ სტრუქტურას ქმნის, რომელსაც
საკუთარი მემბრანა არ აქვს და ნუკლეოიდს უწოდებენ.
პროკარიოტებს არც მიტოქონდრიები აქვთ, ენდოპლაზმური
ბადე, გოლჯის აპარატი და სხვა.
ბაქტერიები ლურჯ-მწვანე ბაქტერიები (ციანო-ბაქტერიები
27. პლაზმური მემბრანა
ფუნქციები:
1. წარმოქმნის ბარიერს და უჯრედის
შიგთავსს მიჯნავს გარემოსგან;
2. ნივთიერებათა ტრანსპორტირება.
პასიური ტრანსპორტი (არ მოიხმარს ენერგიას):
• დიფუზია;
• ოსმოსი;
• გაადვილებული დიფუზია.
აქტიური ტრანსპორტი (მოიხმარს ენერგიას):
• სრულდება, ტუმბოების საშუალებით;
• ენდოციტოზი;
• ეგზოციტოზი.
3. უჯრედებს შორის კონტაქტის დამყარება.
4. ზედაპირის ფართობის გაზრდის მიზნით
წარმოქმნის უამრავ გამონაზარდებს (მაგ:
წვრილი ნაწლავის ხაოები).
28. ენდოციტოზი
• ფაგოციტოზი -მყარი
მოლეკულების შეღწევა
და მომნელებელი წვენის
მეშვეობით დაშლა.
• პინოციტოზი -თხევადი
მაკრომოლეკულის
შეღწევა და ფერმენტების
მეშვეობით დაშლა.
• მცენარეულ უჯრედებს,
ლურჯ-მწვანე
წყალმცენარეებს და
სოკოებს ფაგოციტოზი არ
ახასიათებს.
31. მიტოქონდრია
(ორმემბრანული)
(მიტოს „ძაფი“, ქონდრიონ „მარცვალი“)
— წაგრძელებული ფორმის
წარმონაქმნები. ფორმა და ზომა
განსხვავებულია. ისინი შეიძლება
ჩხირისებრი და ოვალური ფორმის იყოს.
მათი რაოდენობა დამოკიდებულია
უჯრედის ფუნქციურ აქტივობაზე.
მათ უჯრედის ,, ენერგეტიკულ
სადგურებს“ უწოდებენ. ავტონომიური
ორგანოიდებია (აქვთ საკუთარი დნმ,
რნმ, რიბოსომები).
ფუნქციები:
• მიტოქონდრიებში სინთეზირდება
ატფ.
• მასში მიმდინარეობს სუნთქვის
პროცესი.
32. გოლჯის აპარატი
(ერთმემბრანული)
ფუნქციები:
• ენდოპლაზმურ ბადეზე
სინთეზირებულ
ნივთიერებათა
ტრანსპორტირება;
• მის მემბრანაზე ხდება
ცხიმების, ნახშირწყლების
(თვითონ იყენებს) სინთეზი;
• პლაზმური მემბრანის
განახლება;
• ლიზოსომების წარმოქმნა;
• ცილების გლიკოზილირება.
33. ლიზოსომები (ერთმემბრანული)
(ბერძ. ლიზეო- ხსნის, სომა- სხეული)
იგი შეიცავს ფერმენტებს, რომლებიც
ხსნიან ცილებს, ცხიმებს, ნახშირწყლებს
და ნუკლეინის მჟავებს, ამ ფერმენტებს
მჟავე ჰიდროლაზებს უწოდებენ ისინი
მხოლოდ მჟავა გარემოში მოქმედებენ.
ლიზოსომას ხატოვნად "უჯრედის კუჭს"
უწოდებენ. (თავკომბალას კუდი უქრება
ლიზოსომის ფერმენტების
ზემოქმედებით).
ფერმენტები, რომლებსაც ლიზოსომები
შეიცავენ, ენდოპლაზმურ ბადეზე
სინთეზირდებიან. შემდეგ ეს
ფერმენტები მიდიან გოლჯის აპარატში
და ყალიბდებიან ლიზოსომები.
35. ბირთვი
(ორმემბრანული)
ქრომოსომა - დნმ + ცილა
ბირთვი არის ეუკარიოტული
უჯრედის ძირითადი
კომპონენტი. გამონაკლისი
მხოლოდ მცენარეთა საცრისებრი
მილების უჯრედები და
ძუძუმწოვარი ცხოველების
სისხლის ზრდასრული წითელი
უჯრედები ანუ ერითროციტები.
მისი ფუნქცია არის დნმ-ს
მოლეკულებში კოდირებული
მემკვიდეობითი (გენეტიკური)
ინფორმაციის შენახვა,
აღწარმოება და გადაცემა.
36. უჯრედის ცენტრი
(უმემბრანო)
• უჯრედის ცენტრი ორგანოიდია, რომელიც გვხვდება ცხოველთა
და უმდაბლეს მცენარეთა გაყოფის უნარის მქონე ყველა
უჯრედში. უჯრედის ცენტრი არ გააჩნია მხოლოდ უმაღლეს
მცენარეებს და ნერვულ უჯრედებს. უჯრედში იგი
მოთავსებულია ბირთვისა და გოლჯის აპარატის მახლობლად. ის
შედგება ორი მცირე ზომის ცილინდრული ფორმის
სხეულაკისაგან, რომლებიც ერთმანეთის მიმართ მართი კუთხით
არიან განლაგებულნი. მათ ცენტრიოლები ეწოდებათ. უჯრედის
ცენტრს დიდი მნიშვნელობა აქვს. იგი მონაწილეობს უჯრედის
მიტოზური გაყოფის პროცესში.
38. უჯრედის კედელი
უჯრედის კედელი არის მცენარეების,
აგრეთვე ბაქტერიების, ლურჯ-
მწვანეწყალმცენარეებისა და სოკოების
უჯრედებისზედაპირზე
მოთავსებულია მკვრივი გარსი,
რომელიც უმეტესად უჯრედისისგან-
ცელულოზისაგან შედგება.
უჯრედის კედელი განსაკუთრებით
მნიშვნელოვან როლს ასრულებს:
ის წარმოადგენს გარეგან ჩონჩხედს,
დამცავ გარსს,
უზრუნველყოფს მცენარეული
უჯრედების ტურგორს;
კედლის გავლით უჯრედში შედის
წყალი, მარილები, ბევრი ორგანული
ნივთიერების მოლეკულები.
39. გლიკოკალიქსი
ცხოველური უჯრედული გარსი -
თხელი, ელასტიკური, შედგება
სხვადასხვა პოლისაქარიდისგან და
ცილისგან.
იგი უპირველეს ყოვლისა,
გარემოსთან და ყველა მის
გარემომცველ ნივთიერებასთან
ცხოველთა უშუალო კავშირის
ფუნქციას ასრულებს. არ ასრულებს
საყრდენ როლს, როგორც ეს
მცენარის უჯრედის კედლისათვის
არის დამახასიათებელი.
გლიკოლიქსის, ისევე როგორც
მცენარეთა უჯრედის კედლის,
წარმოქმნა თვით უჯრედების
ცხოველქმედების შედეგად ხდება.
40.
41. ქლოროპლასტები
(ორმემბრანული)
ქლოროპლასტები (ბერძ. chloros
- მომწვანო) მწვანე ფერის
პლასტიდებია, რომლებიც
შეიცავენ მწვანე pigments -
ქლოროფილს და სინათლის
ენერგიის ხარჯზე ახორციელებენ
პირველადი ნახშირწყლების -
გლუკოზის სინთეზს.
ავტონომიური ორგანოიდებია
(აქვთ საკუთარი დნმ, რნმ,
რიბოსომები).
42. ვაკუოლი
(ერთმემბრანული)
უჯრედის ორგანოიდი, რომელიც
მცენარეულ და ცხოველურ
უჯრედებში განსხვავებულ
ფუნქციებს ასრულებს.
მცენარეულ უჯრედში ვაკუოლს
სამარაგო ფუნქცია აქვს, იგი
წარმოადგენს უჯრედის წვენით
ამოვსებულ ღრუს, რომელიც
უჯრედს აძლევს შეფერილობას;
ეხმარება უჯრედს ტურგორის
შენარჩუნებაში. ზოგჯერ
ლიზოსომის ფუნქციასაც
ასრულებს.
ხოლო ცხოველურ უჯრედებში
ვაკუოლი ორი სახისაა მფეთქავი
და მომნელებელი.
43.
44. უჯრედის ჩანართები
• უჯრედის ჩანართები არის ის სტრუქტურები,
რომელთაც უჯრედი შეიცავს. ისინი, ძირითადად,
სხვადასხვა ნივთიერების მარაგს წარმოადგენს. ამიტომ
უჯრედის არსებობის სხვადასხვა სტადიაში ჩანართები
შესაძლოა იყოს დიდი რაოდენობითაც ან საერთოდ არ
არსებობდეს.
• ჩანართები, ძირითადად, სხვადასხვა ზომის
წვეთებისა და მარცველის სახით გვხვდება. ცხიმები
განსხვავებული ზომის წვეთებად გროვდება,
ნახშირწყლები და ცილები კი - მარცვლების სახით.
45. უჯრედის ჩანართები
• ცხიმის წვეთები დიდი რაოდენობითაა მცენარეთა
თესლების, აგრეთვე ცხოველთა კანქვეშა ცხიმოვან
უჯრედებში და სხვა. ნახშირწყლების მარაგი
მცენარეულ უჯრედებში ძირითადად სახამებლის
მარცვლების სახით გროვდება, ცხოველურ
უჯრედებში კი - გლიკოგენის მარცვლების სახით.
ცილოვანი ჩანართები განსაკუთრებით უხვადაა
ცხოველთა კვერცხუჯრედში, მცენარეთა თესლების
უჯრედებში და ორივე შემთხვევაში ჩანასახის საკვებს
წარმოადგენს.
