Dai cuong ve vi khuan

1. 1
Teá baøo vi khuaån
• Hình daïng vaø caùch xaép xeáp
• Teá baøo daïng troøn : caàu khuaån (Staphylococcus), ñoâi
khi coù daïng baàu duïc (Streptococcus faecalis) hoaëc daïng
loõm ôû moät caïnh (Nesseria).
• Caùch saép xeáp cuûa caàu khuaån raát ñaëc saéc, coù tính caùch
phaân loaïi :
• Xeáp thaønh hình chuøm nho. Ví duï: Staphylococcus aureus.
• Xeáp thaønh chuoãi . Ví duï: Streptococcus.
• Xeáp caëp ñoâi. Ví duï: Diplococcus.
AÛnh chuïp qua kính hieån vi ñieän töû cuûa ba daïng caàu
khuaån
Song cầu khuẩn Pneumococci
Caùch xaép xeáp teá baøo cuûa caàu khuaån

2. 2
Caùch xaép xeáp teá baøo cuûa caàu khuaån
• Teá baøo daïng que : Tröïc khuaån
• Daïng que daøi (20 m) hoaëc ngaén (0,5 m).
• Caùch saép xeáp teá baøo cuûa tröïc khuaån: khoâng ñaëc
saéc, phaàn lôùn xeáp rieâng reû.
• Moät soá loaïi coù caùch saép xeáp ñaëc bieät :
• Xeáp thaønh chuoãi daøi goïi laø lieân tröïc khuaån
(Streptobacilli). Ví duï : Bacillus.
• Xeáp hình haøng raøo:Corynerbacterium diphteriae.
Vi khuẩn bạch hầu
Bacillus subtilis
• Xoaén khuaån (Spirochetes)
• Vibrio : coù daïng cong gaàn gioáng daáu phaåy.
• Spirilla, teá baøo coù daïng xoaén vaø coù sôïi ôû ñaàu gioáng
sôïi toùc goïi laø tieâm mao (flagella) ñeå di ñoäng, coù thaønh
teá baøo cöùng raén.
• Moät soá coù thaønh teá baøo meàm deûo vaø khoâng coù tieâm
mao ñeå di ñoäng (ví duï: vi khuaån giang mai), Söï di
ñoäng nhôø söï co laïi cuûa nhöõng noäi tieâm mao
(endoflagella) chaïy doïc trong thaân vi khuaån.

3. 3
Vi khuẩn giang mai Vi khuẩn tả
Caáu truùc teá baøo vi khuaån
Nhöõng phaàn baét buoäc
• Thaønh teá baøo vi khuaån
• Ngoaïi tröø Mycoplasma, taát caû caùc vi khuaån ñeàu coù
thaønh teá baøo. Thaønh teá baøo coù nhieäm vuï baûo veä vaø giöõ
vöõng hình daïng teá baøo vi khuaån.
• Thaønh teá baøo vi khuaån gram döông
• Thaønh phaàn hoùa hoïc quan troïng cuûa thaønh teá baøo vi
khuaån gram döông laø peptidoglycan (coøn goïi laø
glycopeptid). Lôùp naøy daøy khoaûng 25 nm, chieám 60 –
90% thaønh teá baøo, trong khi lipid chieám tyû leä raát thaáp 1
– 2%.
Peptidoglycan
• Caáu truùc : cao phaân töû caáu taïo bôûi daây glycan vaø
chuoãi peptid goàm 4 acid amin (mucopeptid).  Daây
glycan laø “xöông soáng” cuûa peptidoglycan, caáu taïo
bôûi nhöõng phaân töû N-acetylglucosamin vaø N-acetyl
muramic acid lieân keát xen keõ nhau.

4. 4
Daây Glycan
O
O H
H
C H 2O H
H
H
O H
H
N H
C
C H 3
O
O
O
C H 3
C
N HH
C H 2O H
H
H
O H
O
O
H C
C O O H
C H 3
N-acetylglucosamin
(NAG)
N-acetylmuramic acid
(NAM)
____ NAG ___ NAM ____ NAG _____ NAM

L-Ala

D-Glu-Gly

L-Lys

D-Ala — D-Ala — L-Lys — D-Glu — L-Ala —D-Ala
L-Lys
D-Glu-Gly
L-Ala
NAG – NAM –
Peptidoglycan cuûa vi khuaån Micrococcus luteus
• Peptidoglycan ôû nhöõng vi khuaån khaùc nhau seõ
khaùc nhau do :
• Daây glycan khaùc nhau.
• Mucopeptid khaùc nhau.
• Chuoãi acid amin khaùc nhau.

5. 5
• Thaønh teá baøo vi khuaån gram döông coøn chöùa acid
teichoic:
• laø moät cao phaân töû caáu taïo bôûi polyol-phosphat
(thöôøng laø ribitol hoaëc glycerol), gaén vôùi lôùp
peptidoglycan. ÔÛ S. aureus, acid teichoic coù caáu truùc
cao phaân töû töø ribitol phosphat, trong khi ôû vaøi loaøi
khaùc laïi laø glycerol phosphat. Acid teichoic caáu taïo
töø ribitol coù caáu truùc töø CDP-ribitol (cytidin
diphosphat ribitol), coøn acid teichoic caáu taïo töø
glycerol thì coù caáu truùc töø CDP-glycerol.
nO POCH2CH2CH2CH2CH2
enzym + nCMP
Cytidin P P ribitol
Polyribitol (cytidin mono P)
• Thaønh teá baøo vi khuaån gram aâm
• ÔÛ vi khuaån gram aâm peptidoglycan chæ laø thaønh phaàn thöù
yeáu (chæ daøy 3 nm) vaø khoâng coù acid teichoic, nhöng laïi coù
lôùp maøng ngoaøi (outer membrane) vaø lipid chieám tyû leä lôùn
coù theå tôùi 20% troïng löôïng khoâ cuûa maøng (döôùi daïng
lipoprotein, phospholipid vaø lipopolysaccharid).
• Lôùp maøng ngoaøi goàm 3 lôùp : 2 lôùp protein vaø lôùp ñoâi
phospholipid, trong ñoù khaûm nhöõng protein ñaëc bieät.
Thaønh teá baøo vi khuaån gram aâm

6. 6
Peptidoglycan
Omp C, F LPS Lipoprotein
Lam B
Omp A
NH2 NH2
NH-O
NH2
COOH
COOH
• Hai thaønh phaàn quan troïng cuûa maøng ngoaøi laø
lipopolysaccharid vaø protein ñaëc bieät.
• Lipopolysaccharid (LPS) caáu taïo bôûi 2 phaàn : lipid phöùc
hôïp coøn goïi laø lipid A vaø polysaccharid gaén vaøo lipid A.
Phaàn polysaccharid coù tính khaùng nguyeân (caáu taïo thay
ñoåi tuøy loaøi vi khuaån) coøn goïi laø khaùng nguyeân O (töø teân
Ohne Hauch). LPS laø moät loaïi noäi ñoäc toá raát ñoäc ñoái vôùi
ngöôøi vaø thuù , ñoäc tính naèm ôû lipid A.
• Protein ñaëc bieät goàm protein xuyeân qua maøng
ngoaøi taïo nhöõng keânh nhoû goïi laø porin coù nhieäm vuï
cho moät soá chaát thaám qua vaø nhöõng protein gaén
maøng ngoaøi vaøo lôùp peptidoglycan.
• Protein ñöôïc phaân laøm 3 nhoùm :
• Nhoùm 1 goàm caùc protein kyù hieäu Omp C, D, F. Caùc
protein naøy taïo nhöõng keânh nhoû cho pheùp söï
khueách taùn töï do caùc phaân töû thaân nöôùc coù PM =
600.
• Nhoùm 2 : goàm caùc protein kyù hieäu Lam B vaø TSx coù ôû
E. coli vaø Sal. typhimurium. Coù tính ñaëc hieäu raát cao.
•  Lam B laø nôi nhaän (receptor) thöïc khuaån Lamda vaø
cho pheùp khueách taùn qua maøng caùc phaân töû
maltodextrin.
•  Tsx laø nôi nhaän thöïc khuaån T6 (Tsix) vaø cho pheùp
caùc nucleosid khueách taùn qua maøng.
• Nhoùm 3 goàm protein kyù hieäu Omp A khoâng coù khaû
naêng thaám (non - porin) coù nhieäm vuï gaén maøng ngoaøi
vaøo peptidoglycan vaø laø nôi gaén pili phaùi coù nhieäm vuï
trong söï tieáp hôïp vi khuaån F– vaø F+.

7. 7
• Giöõa thaønh vaø lôùp maøng ngoaøi teá baøo coù moät
khoaûng khoâng gian (periplasma). Caùc ñoäc toá vi
khuaån vaø caùc enzym toàn taïi ôû ñaây. Caùc enzym naøy
coù khaû naêng phaù huûy khaùng sinh tröôùc khi khaùng
sinh taùc ñoäng treân maøng teá baøo chaát.
• Caáu truùc nhieàu lôùp cuûa thaønh teá baøo vi khuaån gram
aâm coù khaû naêng baûo veä vi khuaån do ngaên caûn caùc
yeáu toá hoùa hoïc nhö khaùng sinh, muoái, chaát nhuoäm
maøu vöôït qua.
VK Gram (+) VK Gram (–)
Rickettsie
Xoaén khuaån Mycoplasma
MaøngteábaøochaátThaønhteábaøo
Chöùc naêng cuûa thaønh teá baøo vi khuaån
• Baûo veä vaø giöõ hình daïng teá baøo vi khuaån
• Lôùp peptidoglycan laøm cho teá baøo coù tính cöùng raén,
giuùp giöõ vöõng hình daïng teá baøo vì aùp suaát beân
trong teá baøo coù theå lôùn gaáp 20 laàn aùp suaát beân
ngoaøi do noàng ñoä cao cuûa caùc muoái voâ cô,
carbohydrat, acid amin vaø caùc phaân töû khaùc trong
teá baøo.
• Penicillin ngaên chaën söï sinh toång hôïp thaønh teá baøo
vi khuaån Staphylococcus aureus ñang phaùt trieån vaø
laøm teá baøo bò vôõ.
•Teá baøo vi khuaån Staphylococcus aureus bò vôõ

8. 8
• Lysozym coù khaû naêng thuûy phaân peptidoglycan ôû
nhöõng vi khuaån gram döông ñaõ toång hôïp thaønh teá
baøo (do phaân huûy moái noái giöõa NAG vaø NAM) laøm vi
khuaån gram döông maát thaønh teá baøo.
• Vi khuaån coù theå soáng soùt neáu ñeå trong moâi tröôøng
chöùa 20% saccharose. Vi khuaån bò maát hoaøn toaøn
thaønh teá baøo chæ coøn maøng teá baøo chaát ñöôïc goïi laø
theå nguyeân sinh ( protoplast).
• ÔÛ vi khuaån gram aâm, maøng ngoaøi coù taùc duïng baûo veä vi
khuaån choáng laïi söï thaám caùc yeáu toá hoùa hoïc beân ngoaøi
(ví duï: khaùng sinh). Maøng ngoaøi ngaên chaën söï xaâm nhaäp
cuûa lysozym, neân enzym naøy khoâng theå taùc ñoäng treân
peptidoglycan.
• Nhöng neáu tröôùc ñoù xöû lyù teá baøo vôùi EDTA thì lôùp
peptidoglycan coù theå bò phaù huûy. Khi vi khuaån gram aâm
maát peptidoglycan chæ coøn maøng ngoaøi vaø maøng teá baøo
chaát goïi laø theå caàu (spheroplast).
• Vi khuaån daïng L laø vi khuaån coù theå nguyeâân sinh vaø
theå caàu taêng tröôûng vaø phaân chia ñöôïc.
•  Daïng L coù theå trôû laïi daïng vi khuaån bình thöôøng
sau khi khoâng coøn chaát caûm öùng.
•  Daïng naøy laø nguyeân nhaân cuûa söï nhieãm maõn tính
vaø khoâng nhaïy caûm vôùi khaùng sinh taùc ñoäng treân
thaønh teá baøo, gaây khoù khaên cho trò lieäu.
• Vai troø trong söï nhuoäm maøu gram
• Phöông phaùp nhuoäm maøu gram ñöôïc nhaø vi truøng hoïc Ñan
Maïch Christian Gram hoaøn thieän vaøo naêm 1884.
•  Vi khuaån ñöôïc coá ñònh treân lam bôûi nhieät
•  Nhuoäm vôùi phaåm maøu tím tinh theå hoaëc tím gentian.
•  Sau ñoù ñöôïc xöû lyù vôùi hoãn hôïp I2 + KI (dung dòch Lugol).
•  Taåy röûa vôùi aceton hoaëc alcol.
•  Nhuoäm laïi vôùi moät phaåm maøu khaùc nhö fushin hoaëc
safranin.
•  Keát quaû vi khuaån gram döông seõ cho maøu tím, trong khi vi
khuaån gram aâm cho maøu hoàng.

9. 9
• Söï khaùc bieät coù theå ñöôïc giaûi thích thaønh teá baøo vi
khuaån gram aâm chöùa nhieàu lipid (coù theå tôùi 20%) trong
khi thaønh teá baøo vi khuaån gram döông chöùa raát ít lipid.
• Giaû thieát cuûa Salton, khi taåy baèng coàn, coàn seõ laáy lipid töø
thaønh teá baøo vi khuaån gram aâm ñeå laïi nhöõng loã giuùp söï
khueách taùn nhanh hôn cuûa phaåm maøu tím tinh theå ,trong
khi ôû vi khuaån gram döông khueách taùn chaäm hôn. Keát
quaû laø vi khuaån gram aâm bò maát maøu tím vaø seõ ñöôïc
nhuoäm laïi vôùi fushin, trong khi vi khuaån gram döông coøn
giöõ maøu tím.
• Vai troø khaùng nguyeân
• Acid teichoic cuûa thaønh teá baøo vi khuaån gram döông laø
moät loaïi khaùng nguyeân.
• Polysaccharid cuûa vi khuaån gram aâm coù tính khaùng
nguyeân goïi laø khaùng nguyeân maët ngoaøi coù vai troø trong
phaûn öùng khaùng nguyeân - khaùng theå.
• Maøng teá baøo chaát (cell membrane, plasma membrane)
• Maøng teá baøo chaát naèm döôùi lôùp thaønh teá baøo.
• Caáu truùc
• Döôùi kính hieån vi ñieän töû coù theå thaáy maøng teá baøo chaát
goàm 3 lôùp : 2 lôùp ngoaøi laø protein vaø lôùp giöõa laø lôùp ñoâi
phospholipid.
VK Gram (+) VK Gram (–)
Rickettsie
Xoaén khuaån MycoplasmaMaøngteábaøochaátThaønhteábaøo
Thaønh teá baøo vi khuaån

10. 10
•  Protein naèm ôû ngoaøi goïi laø protein ngoaïi bieân,
protein naèm ôû lôùp ñoâi phospholipid goïi laø protein
noäi. Protein chieám 60% troïng löôïng maøng teá baøo
chaát.
•  Lôùp ñoâi phospholipid chieám khoaûng 40% maøng teá
baøo chaát. Caùc phaân töû phospholipid coù phaàn kî
nöôùc ñoái ñaàu nhau, phaàn öa nöôùc gaén vôùi protein
ngoaïi bieân.
• Maøng teá baøo chaát coù tính linh ñoäng.
• Chöùc naêng
•  Coù tính thaåm thaáu choïn loïc cao ñoä
• Maøng teá baøo chaát coù vai troø nhö moät lôùp raøo thaåm
thaáu choïn loïc. Nhieäm vuï haøng ñaàu laø chuyeân chôû
nhöõng chaát dinh döôõng vaøo trong teá baøo vaø ñaøo
thaûi nhöõng chaát baøi tieát nhö enzym, ñoäc toá ra khoûi
teá baøo.
• Söï haáp thu caùc chaát theo 3 hieän töôïng sau :
• Söï khueách taùn töï ñoäng: nhöõng chaát tan ñöôïc trong lipid
cuûa maøng coù theå khueách taùn ngang qua maøng. Söï
khueách taùn naøy tuøy thuoäc thang noàng ñoä.
• Söï khueách taùn deã daøng: do maøng teá baøo chaát chöùa
nhieàu heä thoáng chuyeân chôû nhö heä thoáng chuyeân chôû
caùc ion voâ cô, ñöôøng, acid amin. Caùc heä thoáng chuyeân
chôû naøy coù tính chuyeân bieät vaø khoâng phuï thuoäc thang
noàng ñoä.
• Chuyeân chôû chuû ñoäng: caàn naêng löôïng ATP vaø caùc heä
thoáng chuyeân chôû ñaëc bieät. Noàng ñoä cuûa chaát caàn
chuyeân chôû coù theå cao hôn 3 – 4 laàn noàng ñoä beân
ngoaøi teá baøo.
• Tính linh ñoäng cuûa maøng teá baøo, giaûi thích söï ñi
qua maøng cuûa moät vaøi chaát nhö caùc acid amin vaø
caùc base nitô khoâng tan trong lipid.
•  Maøng teá baøo chaát chöùa nhöõng heä thoáng chuyeân
chôû electron nhö cytochrom, caùc enzym hoâ haáp coù
nhieäm vuï nhö ty theå cuûa teá baøo nhaân thaät.

11. 11
•  Coù vai troø trong söï phaân baøo
• ÔÛ moät soá vi khuaån, nhaát laø vi khuaån gram döông coù moät
hay nhieàu phaàn maøng teá baøo chaát khoâng ñeàu cuoän laïi
trong moät bao goïi laø mesosom.
• Thöôøng xuaát hieän khi coù söï phaân baøo. Moät vaøi loaïi
mesosom coù daïng tuùi, moät soá khaùc coù daïng moûng nhö
phieán kính. Loaïi sau thöôøng coù ôû vi khuaån daïng theå
nguyeân sinh.
• Mesosom coù nhieäm vuï sinh toång hôïp thaønh teá baøo vaø coù
theå laøm taêng dieän tích beà maët maøng teá baøo chaát giuùp cho
söï gaén caùc heä thoáng chuyeân chôû.
• Ribosom
• Caáu truùc
• Ribosom naèm trong teá baøo chaát, caáu taïo bôûi rARN (chieám
60% ribosom vaø 90% ARN cuûa vi khuaån) vaø protein (chieám
40% ribosom).
• Ribosom goàm 2 tieåu ñôn vò 30S vaø 50S, khi phoái hôïp cho
70S.
• Chöùc naêng
• Ribosom coù nhieäm vuï sinh toång hôïp protein.
• Quaù trình sinh toång hôïp protein goàm 3 giai ñoaïn :
Chuoãi peptid môùi sinh
Protein hoaøn
chænh
Giai ñoaïn
keùo daøi
Giai ñoaïn
khôûi ñaàu
Giai ñoaïn
keát thuùc
30S
50S
30S
50S
S
T
O
P
30S
5' 3'
Ñôn vò nhoû
Ñôn vò lôùn
S
T
A
R
T 30S
IF-1IF3
IF-1IF3
IF-2GTP
mARN
IF-1
IF-2 GTP
Phöùchôïphoaønchænh
thamgiavaøosöï keùo
daøichuoãipeptid
GDP+Pi
IF-1
IF-2
50S
IF-2-GPT-fMet- tARN
Met
fMet-tARNt
Met
fMet-tARNt
Met

12. 12
B ö ô ùc p e p t i d y
t r a n s f e r a s e
C U C A G G U U U
P
L e u
P e p t i d e
A
3 '
m A R N
C U C A G G U U U
P
L e u
P e p t i d e
3 '
m A R N
A
A r g
[ E F - T u - G T P - A r g - t A R N
A r g
]
T a ùi h o ài
A r g - t A R N A r g
I I I
[E F - T u - G D P ] + P i
C U C A G G U U U
P A
3 '
m A R N
C U C A G G U U U U
P
L e u
P e p t i d e
A
A r gE F - G
+
G D P
+
P i
+
t A R N L e uI V I I I
C h u y e ån v ò
L e u
P e p t i d e
A r g E F - G
+
G T P
' • Caáu truùc rARN :
•  Tieåu ñôn vò 50S goàm 2 daây 23S vaø 5S. Daây 23S
goàm khoaûng 2904 nucleotid, ñaây laø ARN cô caáu. Daây
5S goàm khoaûng 120 nucleotid coù nhieäm vuï gaén tARN
vaøo vò trí A.
•  Tieåu ñôn vò 30S coù 1 daây 16S goàm khoaûng 1500
nucleotid . ÔÛ vi khuaån ñeà khaùng kanamycin, sôïi 16S
coù adenin ñaàu bò metyl hoùa ôû C3. ÔÛ vi khuaån nhaïy
caûm, adenin naøy laø dimetyl.
• Caáu truùc protein :
• Tieåu ñôn vò 50S coù 34 protein kyù hieäu L1 ñeán L34.
• Tieåu ñôn vò 30S coù 21 protein kyù hieäu S1 ñeán S21. S1 coù
nhieäm vuï gaén mARN vaøo ribisom; S6 gaén formyl
methionin; S2, S3, S4 coù nhieäm vuï gaén aminoxyl tARN;
S12 coù vai troø trong söï ñeà khaùng Streptomycin.
• Theå nhaân
• Nhieãm saéc theå cuûa teá baøo vi khuaån naèm trong teá baøo
chaát, khoâng coù maøng nhaân bao quanh.
• Theå nhaân ñeå chæ vuøng teá baøo chaát chöùa nhieãm saéc theå.
• Nhieãm saéc theå ñôn boäi chæ goàm 1 phaân töû ADN coù daïng
voøng, khoâng lieân keát vôùi protein nhö ôû teá baøo nhaân thaät.
• ADN coù troïng löôïng phaân töû 3109 dalton.
• Maëc duø nhaân ñôn sô nhöng vaãn chöùa ñaày ñuû yeáu toá vaø
nhieäm vuï nhö nhaân cuûa sinh vaät nhaân thaät.

13. 13
• Nhöõng phaàn khoâng baét buoäc
• Nang (capsule) vaø glycocalix
• Nang:
• Caáu truùc polysaccharid vaø moät löôïng nhoû protein dính ôû
beà maët vi khuaån, lôùp naøy ñaäm ñaëc coù caáu truùc gioáng bao,
coù ôû nhieàu loaïi tröïc khuaån, caàu khuaån nhöng khoâng coù ôû
xoaén khuaån.
• Vai troø : coù taùc duïng baûo veä vi khuaån, choáng laïi söï loaïi
nöôùc vaø ngaên caûn nhöõng chaát dinh döôõng ñi theo con
ñöôøng naøy.
• Choáng laïi söï thöïc baøo : Vi khuaån gaây beänh coù nang laø vi
khuaån ñoäc. Streptococcus pneumoniae maát nang seõ voâ
haïi.
• Glycocalix
• Glycocalix : caáu truùc bôûi polysaccharid daïng sôïi
nhö maïng löôùi, giuùp vi khuaån gaén vaøo beà maët cuûa teá
baøo chuû theå. Ví duï: Streptococcus mutans coù
glycocalix caáu taïo bôûi dextran (toång hôïp töø
saccharose), laø nguyeân nhaân gaây saâu raêng.
• Tieâm mao (flagella)
• Nhöõng sôïi raát nhoû, daøi töø 3 -12m, maûnh mai (d = 0,
01 - 0, 03m) chæ thaáy ñöôïc ôû kính hieån vi thöôøng baèng
phöông phaùp nhuoäm ñaëc bieät.
• Vai troø trong söï di ñoäng cuûa vi khuaån vaø coù tính
khaùng nguyeân goïi laø khaùng nguyeân H.
• Caáu taïo bôûi moät protein sôïi goïi laø flagellin coù tính ñaøn
hoài nhö myosin cuûa cô. Tieâm mao baét ñaàu hình thaønh
töø moät tieåu theå trong teá baøo chaát.
• Söï phaân boá cuûa tieâm mao laø moät ñaëc ñieåm coù theå
duøng ñeå phaân loaïi :
Caùch xaép xeáp cuûa tieâm mao

14. 14
• Pili
• Laø nhöõng sôïi, ngaén hôn vaø nhoû hôn tieâm mao,
khoâng coù nhieäm vuï trong söï di ñoäng cuûa vi khuaån.
Pili ñaàu tieân ñöôïc tìn thaáy ôû vi khuaån gram aâm
(Neisseria gonorrhoeae).
• Pili phaùi
• Hieän dieän ôû nhöõng vi khuaån coù yeáu toá phaùi (phaùi
F+). Pili phaùi ñöôïc thaønh laäp bôûi yeáu toá phaùi F trong
teá baøo chaát, coù nhieäm vuï taïo söï tieáp hôïp giöõa vi
khuaån phaùi F+ vaø vi khuaån phaùi F- (khoâng coù yeáu toá
F) ñeå coù söï di chuyeån gen.
• Soá löôïng pili phaùi thöôøng ít (E. coli coù 4 pili phaùi).
Söï tieáp hôïp ôû vi khuaån
Hai teá baøo E. coli tieáp xuùc nhau trong quaù
trình tieáp hôïp : teá baøo coù pili laø teá baøo cho
• Pili thöôøng
• Ngaén hôn pili phaùi nhöng coù ñöôøng kính lôùn hôn.
• Caáu truùc cuûa pili coù moät loaïi protein goïi laø lectin.
• Vai troø : Pili thöôøng coù nhieäm vuï trong söï baùm dính cuûa
vi khuaån vaøo teá baøo chuû. Söï dính vaøo cuûa pili coù tính
chuyeân bieät. Tính chaát naøy do lectin coù khaû naêng gaén
chuyeân bieät vôùi moät loaïi ñöôøng coù trong caáu truùc
glycolipid, glycoprotein ôû maøng teá baøo vaät chuû.
• Moät soá vi khuaån gaây beänh ñöôøng tieåu coù lectin gaén
chuyeân bieät vôùi galactose cuûa glycolipid ôû ñöôøng tieåu.
Pili thöôøng coù soá löôïng nhieàu hôn pili phaùi
• ( E. coli coù khoaûng 100 pili thöôøng).

15. 15
Pili thöôøng ôû vi khuaån
• Plasmid
• Laø phaân töû ADN naèm ngoaøi theå nhaân vi khuaån vaø coù theå
saùp nhaäp vaøo theå nhaân vi khuaån.
• Vai troø: Plasmid ñöôïc duøng nhö vaät chuyeân chôû gen
trong kyõ ngheä vi sinh. Plasmid coù theå töï sao cheùp ñoäc
laäp trong teá baøo.
• Coù nhieàu loaïi plasmid.
• Plasmid F (Yeáu toá phaùi F)
•  Yeáu toá naøy ñaõ ñöôïc tìm thaáy ôû E. coli K12.
•  Söï hieän dieän cuûa plasmid naøy quyeát ñònh yeáu toá phaùi cuûa
vi khuaån (vi khuaån phaùi ñöïc F+).
•  Plasmid naøy chöùa khoaûng 20 gen vaø noù quyeát ñònh söï
thaønh laäp pili phaùi coù nhieäm vuï trong söï trong söï di chuyeån
gen giöõa vi khuaån F+ vaø vi khuaån F-, ñaây laø söï tieáp hôïp.
•  Moät soá vi khuaån coù khaû naêng taùi toå hôïp cao goïi laø Hfr
(high frequency of recombination). ÔÛ nhöõng vi khuaån naøy,
plasmid phaùi nhö laø moät phaàn cuûa nhieãm saéc theå.
• Plasmid R (Yeáu toá ñeà khaùng) : Chöùa nhöõng gen giuùp vi
khuaån choáng laïi nhieàu taùc nhaân khaùng khuaån nhö khaùng
sinh,
•  Yeáu toá R coù khaû naêng di chuyeån töø teá baøo naøy sang teá baøo
khaùc, nhöng cuõng coù loaïi khoâng di chuyeån ñöôïc.
•  Moãi plasmid coù theå mang nhöõng gen ñeà khaùng vôùi nhieàu
loaïi khaùng sinh : chloramphenicol, tetracycline,
streptomycine, sulfamid …
•  Gen coù traùch nhieäm trong söï di chuyeån yeáu toá R goïi laø RTF
(resistance transfer factor).
•  Gen coù traùch nhieäm taïo tính ñeà khaùng goïi laø gen r. Caùc
plasmid chæ chöùa r seõ khoâng di chuyeån, plasmid coù RTF seõ di
chuyeån sang vi khuaån khaùc.

16. 16
• Nhöõng haït ñaëc bieät
• Haït thoâng thöôøng
•  Metachromatic hay volutin caáu taïo bôûi
metaphosphat (coù ôû vi khuaån baïch haàu), khi nhuoäm
vôùi xanh metylen seõ baét maøu ñaäm hôn.
•  Haït löu huyønh, haït bieán saéc, nhöõng tinh theå
protein coù tính ñoäc vôùi coân truøng.
•  Haït magnetosome giuùp vi khuaån ñònh höôùng
trong moâi tröôøng.
• Haït ñaëc bieät: Baøo töû
• Caáu truùc
•  Daïng caáu taïo ñaëc bieät giuùp vi khuaån choáng nhöõng ñieàu
kieän khoâng thuaän lôïi cuûa moâi tröôøng (nhieät ñoä cao, laïnh, khoâ,
aùnh saùng ), coù ôû moät soá gioáng vi khuaån gram döông.
• Caáu taïo :
•  Voû baøo töû ñöôïc boïc bôûi hai lôùp bao chöùa nhieàu protein coù
thaønh phaàn cystein cao gioáng nhö keratin. Chính hai lôùp
naøy che chôû cho baøo töû.
•  Döôùi lôùp voû coù maøng baøo töû chaát ( goàm thaønh loõi vaø maøng
loõi) seõ cho ra maøng teá baøo chaát vaø thaønh teá baøo vi khuaån khi
baøo töû phaùt trieån thaønh teá baøo sinh döôõng.
•  Nguyeân sinh chaát cuûa baøo töû chöùa taát caû caùc enzym caàn
thieát cho vi khuaån nhöng vôùi löôïng thaáp, ñaëc bieät chöùa acid
dipicolinic.
• Nhieäm vuï cuûa baøo töû
•  Caáu taïo cuûa hai lôùp bao gaây söï baát thaåm thaáu
cao ñoä, giuùp giaûi thích söï ñeà khaùng cao cuûa baøo töû
vôùi caùc taùc nhaân ngoaïi caûnh khaéc nghieät.
•  Muoán dieät baøo töû caàn caùc ñieàu kieän nhieät ñoä cao
(120oC trong 20 phuùt ñoái vôùi nhieät aåm hay 165oC
trong 2 giôø ñoái vôùi nhieät khoâ).
• Noäi baøo töû laø hình thöùc duy trì loaøi cuûa vi khuaån.

17. 17
Baøo töû vi khuaån