1. Το νερό στη ζωή μαςΤο νερό στη ζωή μας
Η ύδρευση της
Θεσσαλονίκης από
το Χορτιάτη
1Ο
Γυμνάσιο Πυλαίας
Τάξη Γ΄ (τμήμα Γ1)
Σχολική χρονιά 2011-12

2. Γιατί διαλέξαμε το θέμα αυτόΓιατί διαλέξαμε το θέμα αυτό
• Γιατί το νερό είναι ένα φυσικό αγαθό που
κινδυνεύει να εκλείψει.
• Για να γνωρίσουμε καλύτερα το νέο Δήμο μας
• Για να γνωρίσουμε τη σχέση του Δήμου μας
με το ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα, με
την Θεσσαλονίκη που φέτος κλείνουν 100
χρόνια από την απελευθέρωσή της

3. Το νερό στη ζωή μαςΤο νερό στη ζωή μας
• Το Νερό στη φύση
• Νερό και χημεία
• Νερό και χορός
• Νερό και παράδοση
• Νερό και δέος
• Νερό και μουσική

4. Η ύδρευση της Θεσσαλονίκης απόΗ ύδρευση της Θεσσαλονίκης από
το 315 π.Χ.-το 315 π.Χ.-
Θέση της Θεσσαλονίκης.
Υπόγεια νερά
Πλούσια βλάστηση
Δυνατότητα ύδρευσης με πηγάδια σε μικρό
βάθος.
 (ο Εβλιά Τσελεμπή, Τούρκος περιηγητής το 1623μ.Χ.
μέτρησε 3060 πηγάδια)
Τα πρώτα χρόνια της ιστορίας της Θεσσαλονίκης, η ύδρευση γινόταν από το
τοπικό νερό που διέθετε η πόλη

5. Η ανάπτυξη όμως της Θεσσαλονίκης
σε μεγαλούπολη και η ταυτόχρονη
συγκέντρωση όλο και μεγαλύτερου
πληθυσμού δημιούργησαν
αυξημένες ανάγκες ύδρευσης που
δεν μπορούσαν να καλύψουν τα
πηγάδια.
Έτσι χρειάστηκε να μεταφερθεί
νερό στην πόλη, από τα γύρω
βουνά που είχαν τρεχούμενα
νερά.

6. Τρία κυρίως σημεία έφερναν νερό στηνΤρία κυρίως σημεία έφερναν νερό στην
πόληπόλη
 Από τους πρόποδες του
Ουρουντζουκίου (Ρετζίκι) , που
ανήκει στον ίδιο ορεινό όγκο
 Από τις πηγές του Λεμπέτ που
βρισκόταν στην βορεινή πεδιάδα της
πόλης (στη σημερινή Σταυρούπολη)
 Από τις πηγές του Χορτιάτη (στους
πρόποδες του οποίου ήταν χτισμένη η
Θεσσαλονίκη)

7. Σημαντικό πλεονέκτημα της θέσης της Θεσσαλονίκης, ήταν ότι τα νερά αυτά των
πηγών των βουνών, μπορούσαν να μεταφερθούν με φυσική ροή .

8. Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΧΟΡΤΙΑΤΗΗ ΥΔΡΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΧΟΡΤΙΑΤΗ
ΠΗΓΕΣ-ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟΠΗΓΕΣ-ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ
Οι πηγές του Χορτιάτη οι οποίες τροφοδοτούσαν
την Θεσσαλονίκη από τη Ρωμαϊκή εποχή,
βρισκόταν ανέκαθεν στο ίδιο ακριβώς σημείο που
είναι και σήμερα.
Δηλαδή στους πρόποδες του βουνού, πάνω
από το ομώνυμο χωριό σε υψόμετρο 400 -900 μ.

9. Το υδραγωγείο που
κατασκευάστηκε για
τη μεταφορά του
νερού από τις πηγές
του Χορτιάτη, είναι
έργο της Ρωμαϊκής
εποχής και
πιθανότατα
κατασκευάστηκε στις
αρχές του 4ου
αι. μ.Χ.
όταν διοικητής της
πόλης ήταν ο
Γαλέριος

11. Το Υδραγωγείο είναι ένα μεγάλο κατασκευαστικό
έργο, άρα
•η πόλη πρέπει να βρίσκεται σε οικονομική άνθηση
•υπήρχε η θέληση και η δυνατότητα από τη μεριά
της εξουσίας
•υπήρχε περίοδος ειρήνης
Στις αρχές του 4ου
αι. μ. Χ. η Θεσσαλονίκη αλλά και όλη η
Μακεδονία καλύπτει τις παραπάνω προϋποθέσεις
Εκείνη την εποχή κατασκευάζονται και άλλα μεγάλα έργα, όπως η
Πύλη του Γαλέριου (Καμάρα) , η Ροτόντα ,η αρχαία αγορά κ.ά.

13. Οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν την εποχή
εκείνη πολλά λουτρά και
συγκροτήματα Θερμών
(θερμόλουτρα) υπολείμματα των
οποίων βρέθηκαν κατά καιρούς σε
διάφορα σημεία της πόλης σε
ανασκαφές (Αγ. Δημήτριος,
Αχειροποίητος, Αγία Σοφία,
Εγνατίας- Αντιγονιδών, Εγνατίας –
Αριστοτέλους –Χαμάμ Μπέη )
Τα λουτρά αυτά βέβαια δεν
μπορούσαν να έχουν τοπικό νερό,
αλλά υδροδοτούνταν από τις πηγές
του Χορτιάτη που κατασκεύασαν οι
Ρωμαίοι.Υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες για τα παραπάνω.

14. Αργότερα ο Μουράτ Β΄ επιδιόρθωσε το
υδραγωγείο για να αυξήσει την
ποσότητα του νερού και κατασκεύασε
καινούριες βρύσες στις συνοικίες της
Θεσσαλονίκης.

15. Οι τούρκοι γνωρίζουμε από την ιστορία τους, δεν ήταν
φιλοπρόοδοι , ούτε εγκαινιαστές μεγάλων έργων, παρά μόνο
επισκεύαζαν και συντηρούσαν παλαιότερα έργα.
Αυτό επιβεβαιώνεται κι από την Υδατογέφυρα του Χορτιάτη, που
στο πάνω Βυζαντινό τμήμα της διακρίνεται η τούρκικη
επιστρωμάτωση.

16. Σχετικά με το νερό του Χορτιάτη και τη χρήση του, κάνουν
λόγο πολλοί ιστορικοί και περιηγητές αλλά με πολύ πενιχρές
περιγραφές γιατί δεν είχαν τις απαραίτητες γνώσεις τεχνικής
για να μας δώσουν λεπτομέρειες για την κατασκευή του
υδραγωγείου, την ποσότητα, και την ποιότητα του νερού

17. Οι τεχνικοί που το κατασκεύασαν πρέπει να ήταν άριστοι
εμπειροτέχνες, δεν είχαν όμως αρκετές γραμματικές γνώσεις ή να
ήταν και πιθανόν αγράμματοι και δεν άφησαν έτσι γραπτές
μαρτυρίες και στοιχεία για την τεχνική κατασκευή του υδραγωγείου.

18. Ιστορικές πηγές:
•Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ευστάθιος
(1115-95μΧ)
•Εβιλά Τσελεμπή –Τούρκος περιηγητής το
1623
•Γάλλοι ιστορικοί ,
oTafel
oTafrali
•Μιχ. Χατζηιωάννου , έλληνας ιστορικός
•Π. Παπαγεωργίου

19. Συνοψίζοντας
Οι πηγές του
Χορτιάτη βρίσκονται
σε υψόμετρο 600-
900 μ και
συγκεντρώνονταν
στο ίδιο περίπου
σημείο που
συγκεντρώνονται και
σήμερα κι απ’ εκεί με
κτιστό κανάλι
ορθογωνικής
διατομής διαστάσεων
25Χ50 εκ.
επιχρισμένο
εσωτερικά με
κουρασάνι, έφτανε
στη Θεσσαλονίκη με
φυσική ροή .
Η διαδρομή του, πιστεύεται δεν άλλαξε
ουσιαστικά στα 1500 χρόνια της λειτουργίας
του, αφού μέχρι πρόσφατα. Το 1975,
υδροδοτούσε την πόλη

20. Το κανάλι του ρωμαϊκού υδραγωγείου ξεκινούσε από τις
πηγές, βόρεια από το σημερινό χωριό Χορτιάτη και
κατηφορίζοντας περνούσε την υδατογέφυρα του χωριού.
Στην υδατογέφυρα διακρίνουμε
σήμερα τρία διαδοχικά
στρώματα:
•Το κάτω που είναι και το
παλιότερο, είναι ρωμαϊκό
πάνω απ’ αυτό ακολουθούν
•Το βυζαντινό
•Και το τούρκικο
(Π. Θεοδωρίδης αρχιτέκτονας της εφορίας
βυζαντινών αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης)

21. Η γέφυρα είχε κατασκευαστεί πάνω από το ρέμα που δεν γνώριζαν
υπήρχε στο σημείο για να καλύψει την ανισόπεδη διάβαση γιατί τότε δεν
είχαν στεγανούς σωλήνες κι ακόμη δεν γνώριζαν την αρχή των
συγκοινωνούντων δοχείων.
Η γέφυρα χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά για την διέλευση του νερού και
όχι για τη διάβαση των ανθρώπων.
Μετά την υδατογέφυρα το νερό περνούσε πάνω στο ίσιο έδαφος, έφτανε
στην σημερινή διασταύρωση των δρόμων προς την Καβάλα και το
Ασβαστοχώρι, συνέχιζε κάτω προς το Πανόραμα για να ξανανεβεί με
κυκλοτερή πορεία στις υπώρειες του λόφου και ξανασυναντούσε τη
βουνοπλαγιά απέναντι από το σημερινό χωριό Ασβεστοχώρι φτάνοντας
μέχρι την κορυφή, όπου βρίσκεται σήμερα το ξενοδοχείο Φιλίππειο.
Από κεί κατηφόριζε και κατέληγε στο Επταπύργιο.απ’ όπου έμπαινε μέσα
στην πόλη και τροφοδοτούσε την πόλη.

22. Οι διάδοχοι των Ρωμαίων, οι Βυζαντινοί, συντηρούσαν το
υδραγωγείο πολύ συχνά εγκαθιστώντας μόνιμο προσωπικό
που το φρόντιζε γιατί γέμιζε με ρίζες και χώμα καθώς ήταν
σκεπασμένο με πέτρινες πλάκες, κι ακόμη γιατί συχνά
καλύπτονταν από τις ασβεστολιθικές εναποθέσεις του ίδιου
του νερού, όπως γνωρίζουμε σήμερα αναλύοντας τη
σύσταση του.
Επιπλέον το βελτίωσαν επισκευάζοντας το, κυρίως στην
εποχή του Ιουστινιανού, με σκοπό την αύξηση της
ποσότητας του τρεχούμενου υγρού.

23. Το γεγονός επιβεβαιώνεται, όχι μόνο από την επισκευή της
υδατογέφυρας του Χορτιάτη και την αύξηση του αριθμού των
κοινόχρηστων κρηνών και των «φιαλών», όπως ονομάζονται οι
βρύσες στα προαύλια των ναών, αλλά κυρίως γιατί την εποχή αυτή
το νερό εκτός από πόσιμο, χρησιμοποιούνταν και σαν κινητήρια
δύναμη.

24. Στη Θεσσαλονίκη υπήρχαν πολλοί νερόμυλοι
που τους χρησιμοποιούσαν οι βιοτεχνίες για
κινητήρια δύναμη. Η επινοικίαση και χρήση των
νερόμυλων από τους βιοτέχνες, καθορίζονταν
με αυτοκρατορικά διατάγματα.
•Ένα τέτοιο διάταγμα σώζεται στο τυπικό της μονής
του Παντοκράτορα Χριστού στην Κων/πολη.
Σύμφωνα με το αυτοκρατορικό αυτό διάταγμα
παραχωρείται στο Βασιλικό Ιατρικό Κέντρο, όπως
θεωρούνταν την εποχή εκείνη η μονή του
Παντοκράτορα Χριστού «Το δίκαιον το από του
Χορταΐτου καταρρέοντος ύδατος, συν τω αγωγώ και
τοις εν Θεσσαλονίκη ενεργώσι μύλωσι».
Το «δίκαιον»
εδώ σημαίνει το δικαίωμα, το έσοδο.
Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς πως το νερό, για τα
χρόνια εκείνα είχε σοβαρότατη σημασία για την
οικονομικοπολιτιστική ανάπτυξη της πόλης και γενικά
για την ευημερία των κατοίκων.
•Το υδραγωγείο ήταν πρωταρχικής σημασίας
έργο κι ο αρμόδιος για τη χρήση του, είχε στα
χέρια του μεγάλη δύναμη.

25. Στα χίλια χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας η
Θεσ/νίκη υδρεύονταν κυρίως από το νερό του
Χορτιάτη, που σε κάθε περίσταση έπαιζε
σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιστορικής
πορείας της πόλης.
Προς το τέλος όμως της Βυζαντινής περιόδου, οι
συνεχείς πόλεμοι εξάντλησαν την πόλη και,
όπως ήταν φυσικό, παραμελήθηκε το
υδραγωγείο.

26. Έτσι στα 1430 οι Τούρκοι κατακτητές του Μουράτ Β', βρήκαν το
υδραγωγείο σε κακή κατάσταση. Το επισκεύασαν, αρχίζοντας από
την υδατογέφυρα στην οποία συμπλήρωσαν ένα τρίτο στρώμα,
πάνω από το ρωμαϊκό και το βυζαντινό, μήκος περίπου 2 μέτρων,
για να καλύψουν την υψομετρική διαφορά.
Ο Μουράτ, μετά την άλωση της πόλης, εγκατέστησε πολλούς
αστέγους από διάφορα μέρη στο σημερινό χωριό Ασβεστούχοι,
που αρχικά το ονόμασε Υεηί Κογ, με την υποχρέωση να
συντηρούν, να επισκευάζουν και να φυλάγουν το υδραγωγείο. Σ'
αυτούς τους φύλακες - συντηρητές, δόθηκαν αργότερα και
φορολογικές απαλλαγές.
Οι κατακτητές δεν άλλαξαν τη διεύθυνση του υδραγωγείου, αλλά
διατήρησαν την αρχική.

27. Στα χρόνια που ακολούθησαν την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης, άρχισε
μια ανοδική πορεία στην ανάπτυξη της πόλης. Η νέα διοίκηση έκανε
διάφορα έργα μέσα στην πόλη και φρόντισε ν' αυξήσει την ποσότητα του
νερού, η οποία έφτανε τα 690 μασούρια, όπως φαίνεται από τις
καταγραφές του 1827 και του 1844. Η ποσότητα αυτή ισοδυναμεί με 100 μ3
ανά ώρα.
Η ποσότητα αυτή είναι περίπου αντίστοιχη με τη σημερινή των πηγών του
Χορτιάτη.

28. Οι Τούρκοι σ' όλη τη διάρκεια της κυριαρχίας τους, φρόντισαν,
ιδιαίτερα το υδραγωγείο και μάλιστα κατασκεύασαν στη
διαδρομή του βρύ-σες, για το πότισμα των γύρω αγροτών, των
ζώων καθώς και των περαστικών . Εκμεταλλεύτηκαν επίσης,
όπως και οι Βυζαντινοί, την κινητήρια δύναμη του νε-ρού και η
λειτουργία και εκμετάλλευση των νερόμυλων ρυθμίζονταν με
φιρμάνια και ιεροδικαστικές αποφάσεις.

29. Το υδραγωγείο και οι πηγές ήταν πάντα
κρατική περιουσία, κι όταν απελευθερώθηκε η
Θεσσαλονίκη το 1912 από τα Ελληνικά
στρατεύματα, η χρήση των πηγών και του
υδραγωγείου του Χορτιάτη όπως και του
Ρεντζικίου και του Λεμπέτ, περιήλθαν πάλι στο
Ελληνικό κράτος και συγκεκριμένα στο Δήμο
Θεσ/νίκης που είχε την εκμετάλλευση και τη
φροντίδα τους μέχρι το 1939.

30. Θα παραθέσουμε δύο σημαντικά γεγονότα, που έχουν σχέση με το
νερό του Χορτιάτη τις πηγές και το υδραγωγείο του Χορτιάτη και το
ρόλο του στη διαμόρφωση της ιστορίας της Θεσσαλονίκης.

31. Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την
πόλη το 1430, μια περίεργη
φήμη άρχισε να διαδίδεται
σχεδόν αμέσως και
διατηρήθηκε και στα επόμενα
χρόνια
Η φήμη αυτή έλεγε πως όταν ο
Μουράτ Β' πολιορκούσε τη
Θεσσαλονίκη, αντιμετώπισε
τόσο σθεναρή αντίσταση ώστε
απογοητεύτηκε κι ήταν έτοιμος
να εγκαταλείψει την πολιορκία.
Το πρώτο γεγονός ανήκει στη σφαίρα της παράδοσης και
αναφέρεται στην εποχή που ακολούθησε την άλωση της
Θεσ/νίκης:

32. Τότε παρουσιάστηκαν
μπροστά του οι μοναχοί της
μονής Βλατάδων, και του
υπόδειξαν τον τρόπο για να
καταλάβει την πόλη.
Συγκεκριμένα του πρότειναν να κόψει την υδροδότηση της Θεσ/νίκης
από το Χορτιάτη, οπότε οι κάτοικοι αναγκάζονταν από τη λειψυδρία
να παραδοθούν.
Την παράδοση αυτή την κατέγραψε ο μέγας λογοθέτης της Κων/πόλης
Ιέρακας, στο «Χρονικό» που έγραψε.

33. Κάποιοι ιστορικοί δικαιολογούν τα προνόμια της μονής Βλατάδων στην
Τουρκοκρατία, από την εξυπηρέτηση αυτή των μοναχών.
Αλλά είναι γεγονός ότι η άμυνα της πόλης κατά την πολιορκία της ήταν σε
πολύ άθλια κατάσταση για να μπορέσει ν' απογοητεύσει τον πεισματάρη
Μουράτ και ν' αποφασίσει να εγκαταλείψει την πολιορκία.
Η πρόταση των μοναχών, αν έγινε, δεν ήταν δυνατόν να ήταν η αιτία της
άλωσης της πόλης, γιατί όπως αναφέραμε και προηγούμενα, η
Θεσ/νίκη είχε υπόγεια νερά και πολλά πηγάδια, οπότε ακόμη κι αν έκοβαν
οι Τούρκοι το νερό του Χορτιάτη, οι κάτοικοι δεν θα υπέφεραν τόσο πολύ
από την έλλειψη του νερού ώστε να παραδοθούν.
Σχετικά με τα προνόμια της μονής Βλατάδων στη διάρκεια της
Τουρκοκρατίας, εξηγούνται από την κεντρική δεξαμενή που υπήρχε στον
περίβολο της μονής και ρύθμιζε την υδροδότηση της πόλης. Οι μοναχοί
δηλαδή απέκτησαν τα προνόμια γιατί συντηρούσαν και φρόντιζαν την καλή
λειτουργία της δεξαμενής. Έτσι επιβεβαιώνεται και το γεγονός ότι αυτοί που
ρύθμιζαν τη χρήση του νερού, είχαν και δύναμη.

34. Το δεύτερο γεγονός, αναφέρεται στη γερμανική
κατοχή, κι είχε σχέση με το κάψιμο του χωριού
Χορτιάτη από τους Γερμανούς.
Οι Γερμανοί, που είχαν πάρει υπό τον έλεγχο
τους τον Ο.Υ.Θ., φρόντιζαν τη χλωρίωση του
νερού, είχαν φέρει μάλιστα και έναν αυστριακό
χημικό, και γενικότερα φρόντιζαν την ποιότητα
του παρεχόμενου νερού.

35. Ένα πρωί του
Σεπτέμβρη του
1944, αντάρτες
έστησαν ενέδρα στο
γερμανικό
αυτοκίνητο που
πήγαινε για τον
έλεγχο της
χλωρίωσης του
νερού στο κεντρικό
φρεάτιο του
Χορτιάτη.
Σκοτώθηκε ένας γερμανός,
ένας γερμανός τραυματισμένος κατάφερε να ξεφύγει
και οι αιχμάλωτοι γερμανοί εκτελέστηκαν από τους αντάρτες.

36. Ο τραυματισμένος γερμανός που ξέφυγε κατήγγειλε το γεγονός στη
γερμανική αστυνομία και, σαν αντίποινα για την ενέδρα των ανταρτών
ανέβηκε ένας γερμανικός λόχος στο χωριό το έκαψε, και όσους
κατοίκους βρήκαν (149) ,που είχαν κρυφτεί στο βουνό, τους έκαψαν
ζωντανούς στο φούρνο του Γκουραμάνη και στο σπίτι του Νταμπούδη.

37. Το νερό του
Χορτιάτη
έπαιξε κι αυτό
το δικό του
ρόλο στις
διαφορετικές
ιστορικές
περιόδους της
πόλης μας.

38. 16 -1-12
Προβολή της ταινίας
« Ο κύκλος του νερού»
της Μαρίας Οικονόμου
Στην ταινία περιγράφεται η
ιστορία της ύδρευσης της
Θεσσαλονίκης από το 315
π.Χ. μέχρι σήμερα.

39. Στο Μουσείο Νερού, μας υποδέχθηκε μας
ξενάγησε και μας μίλησε για την ιστορία της
ύδρευσης της Θεσσαλονίκης
ο κ. Γιάννης Ταμιωλάκης.
Τρίτη 3 Απριλίου 2012

40. Ο κ. Γιάννης Ταμιωλάκης,
μιλάει στα παιδιά.
Παρακολουθήσαμε επίσης δύο
πολύ ενδιαφέρουσες ταινίες για
την «ιστορία της ύδρευσης της
Θεσσαλονίκης» και την «στορία
μιας σταγόνας»

41. Μας ξενάγησε επίσης
στο Μουσείο Νερού
..γράψαμε ένα φύλλο εργασίας
για το τι μάθαμε,
ζωγραφίσαμε,
και παίξαμε παιχνίδια με νερό.

42. 1918: Πρόγραμμα ανακαίνισης- βελτίωσης υδραγωγείων
Το 1918 ξεκινά ένα ευρύ πρόγραμμα ανακαίνισης και βελτίωσης των τριών
υδραγωγείων που απαίτησε σημαντικά χρηματικά ποσά. Για το υδραγωγείο
του Χορτιάτη χρειάστηκαν 108.500δρχ, ενώ για το Λεμπέτ). Το χλωρίωση του
νερού για την αποστείρωσή του και στα τρία υδραγωγεία. Συγχρόνως με την
ανακαίνιση των υδραγωγείων ανοίχτηκαν και πολλές γεωτρήσεις μέσα στην
πόλη (κυρίως κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου). Το 1912 οι
γεωτρήσεις ήταν 20 με διάμετρο 40mm και έδιναν 400mm(κυβικά) νερό ανά
24ωρο.Το 1917 η μεγάλη πυρκαγιά προκαλεί οξύτατα προβλήματα στην
ύδρευση της πόλης. Καταστράφηκε το δίκτυο διανομής της πόλης. Στη
δεκαετία 1915-1925 επισκευάστηκαν και συντηρήθηκαν τα τρία υδραγωγεία.
Η ύδρευση της Θεσσαλονίκης από το 1888-1939
Η ύδρευση μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης Μετά την
απελευθέρωση από τους Τούρκους το 1912, τα υδραγωγεία Χορτιάτη,
Ρεντζικίου και Λεμπέτ περιήλθαν στην κυριότητα του Δήμου, ο οποίος
φρόντιζε για την καλή λειτουργία και την εκμετάλλευση των υδροληψιών
αυτών. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκαν και γεωτρήσεις μέσα στην πόλη
για την κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης νερού.

43. Πηγές και Υδραγωγείο Χαριλάου
Το υδραγωγείο αυτό υδροδοτούσε το συνοικισμό Χαριλάου και ήταν ιδιόκτητο.
Ανήκε στην "Πρώτη Οικοδομική Εταιρία Χαριλάου". Κατασκευάστηκε το 1917 από
Γάλλους μηχανικούς αξιωματικούς του συμμαχικού στρατού, για να καλύψει τις
ανάγκες της μονάδας τους, που ήταν στρατοπεδευμένη στο σημερινό συνοικισμό
Χαριλάου. Το έργο ήταν άριστης κατασκευής γι' αυτό λειτουργεί ακόμη και
σήμερα.
Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΒΕΛΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ 1890-1931.
-Υπογραφή Σύμβασης του Οθωμανικού Δημοσίου και της Εταιρίας Υδάτων Θεσνίκης.
Παράλληλα με την ύδρευση της Θεσσαλονίκης από το Δήμο, ένας άλλος φορέας, ο
κατεξοχήν υπεύθυνος για την ύδρευση της πόλης, ήταν η Βελγική Εταιρία.
Στις 5 Ιουνίου 1888 παραχωρήθηκε με αυτοκρατορικό διάταγμα (ιραδέ) στον
επιχειρηματία Νεμλή-Ζαδέ-Χαμδή Εφέντη το προνόμιο της υδροδότησης του κεντρικού
τμήματος της πόλης, το τμήμα δηλαδή στο οποίο, κυρίως, επιφανείς Τούρκοι από την
ανώτερη οικονομικά τάξη και διοικητικοί υπάλληλοι. Ο Τούρκος επιχειρηματίας
δημιούργησε Εταιρία με Βελγικά κεφάλαια που ανέρχονταν σε 5.000 φράγκα, με την
επωνυμία "COMPANIE OTTOMANE DES EAUX DE THESSALONIQUE" δηλαδή
"Οθωμανική Εταιρία Υδάτων Θεσσαλονίκης" και ανάλαβε την εκτέλεση έργων με βάση τις
μελέτες των Βέλγων μηχανικών Verder Campion και Vanper Stekien.

44. Αρχικά έργα κατασκευής
Μετά την υπογραφή της σύμβασης αυτής υποβλήθηκαν οι μελέτες
και άρχισαν οι εργασίες στα 1890. Ύστερα από επιτόπια έρευνα
επιλέχτηκε η περιοχή της Κασκάρκας, πεδιάδα δίπλα στο Γαλλικό
ποταμό (σημερινό Καλοχώρι) για την ανόρυξη γεωτρήσεων που
έδιναν άφθονο αρτεσιανό νερό, κατάλληλο για ύδρευση.
Το 1888 δίνεται το προνόμιο για την υδροδότηση του κέντρου
της πόλης
Στα 1888 δίνεται στον Νεμλή - Ζαδέ- Χαδμή Εφέντη το προνόμιο
για την υδροδότηση του κέντρου της πόλης. Ο σχεδιασμός και η
κατασκευή του έργου γίνεται από Βέλγους τεχνικούς. Από το Βέλγιο
προέρχονται και τα κεφάλαια για την επένδυση. Η εταιρεία που
συστήνεται φέρει την ονομασία Companie Ottomane des Eaux de
Thessaloniki.

45. Τα έργα που συμπεριλάμβάνονται στις εργασίες του 1890
Οι εργασίες ξεκινούν στα 1890. Στα πρώτα έργα συμπεριλαμβάνονται:
Ανόρυξη πέντε γεωτρήσεων στην περιοχή του σημερινού Καλοχωρίου.
Κατασκευή από σκυρόδεμα συλλεκτικού υδραγωγείου ελλειπτικής διατομής και
μήκους περίπου 3 χλμ. , το οποίο μεταφέρει το νερό από τις γεωτρήσεις στη δεξαμενή
καθίζησης και καταμέτρησης.
Δεξαμενή καθίζησης στην διαδρομή ανάμεσα στις γεωτρήσεις και στο Κεντρικό
Αντλιοστάσιο Σφαγείων.
Από την δεξαμενή καθίζησης ως το Κεντρικό Αντλιοστάσιο των Σφαγείων διπλός
μεταλλικός αγωγός μήκους περίπου 3 χλμ. Οι αγωγοί ήταν τοποθετημένοι με κλίση
( 40 εκατοστά ανά χιλιόμετρο) και μπορούσαν να μεταφέρουν το νερό με φυσική ροή.
Το Κεντρικό Αντλιοστάσιο στην περιοχή των Σφαγείων (1892), με ανυψωτική δύναμη
3.200 κ.μ. νερού ανά 24ωρο.
Καταθλιπτικός αγωγός μήκους περίπου 4 χλμ. , ο οποίος ξεκινούσε από το Κεντρικό
Αντλιοστάσιο και κατέληγε στην δεξαμενή της οδού Κασσάνδρου και στην συνέχεια
ανηφόριζε στην δεξαμενή της Μονής Βλατάδων.
Δύο δεξαμενές, αυτές της οδού Κασσάνδρου και της Μονής Βλατάδων.
Δίκτυο διανομής σε δύο ζώνες:Η πρώτη ζώνη ( ζώνη χαμηλής πίεσης) αφορούσε
στην περιοχή κάτω από την οδό Αγίου Δημητρίου ως την θάλασσα και
υδροδοτούνταν από την δεξαμενή της οδού Κασσάνδρου. Η δεύτερη ζώνη ( ζώνη
υψηλής πίεσης) αφορούσε στην περιοχή από την Αγίου Δημητρίου ως την Άνω Πόλη
και υδροδοτούνταν από την δεξαμενή της Μονής Βλατάδων.

46. Για την κατανάλωση του νερού
Η κατανάλωση του νερού αυξήθηκε σημαντικά με την
πάροδο του χρόνου. Έτσι από μέση κατανάλωση 10,87
λίτρα την ημέρα ανά κάτοικο στα 1902, η κατανάλωση
αυξήθηκε στα 19 λίτρα την ημέρα ανά κάτοικο μόλις στα
1911. Στην ίδια χρονική περίοδο ( 1902-1911) ο
αριθμός συνδρομητών της Companie Ottomane des
Eaux de Thessaloniki αυξήθηκε από 2.085
συνδρομητές στα 1902 στους 7.141 συνδρομητές στα
1911. Στα 1912 οι αυξανόμενες ανάγκες της περιοχής
των Εξοχών, οδηγούν στην κατασκευή της δεξαμενής
Ευαγγελίστριας και στη δημιουργία της τρίτης ζώνης
υδροδότησης, της ονομαζόμενης των Εξοχών.

47. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης
Με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης στα 1912, η βελγική
εταιρεία υπογράφει νέα σύμβαση, με το ελληνικό πλέον δημόσιο
υπό τον έλεγχο του Δήμου Θεσσαλονίκης και μετονομάζεται από
Companie Ottomane dew Eaux de Thessaloniki σε Companie
dew Eaux de Thessalonigue. Ο Βέλγος αρχιμηχικός Α.
Trylemans μελετάει τρόπους για την βελτίωση της ύδρευσης της
Θεσσαλονίκης.

48. Η υδροδότηση στα 1917-18
Το υδραγωγείο κατασκευάστηκε από Σέρβους αιχμαλώτους και
πουλήθηκε στην Οικοδομική Εταιρεία για Χαριλάου για την υδροδότηση
του συνοικισμού της Χαριλάου στα 1917.Την ίδια χρονιά μεγάλο τμήμα
του εντός των τειχών της πόλης δικτύου ύδρευσης καταστρέφεται μετά
την μεγάλη πυρκαγιά. Οι καταστροφές στο δίκτυο οφείλονται κυρίως
στις εκσκαφές μετά την πυρκαγιά για την απομάκρυνση των άχρηστων
οικοδομικών υλικών, καθώς και στην αλλαγή του σχεδίου της
πόλης.Παράλληλα με τις αλλαγές στο δίκτυο διανομής, την ίδια εποχή
( 1918), γίνεται εκτεταμένη συντήρηση στα υδραγωγεία του Χορτιάτη,
του Λεμπέτ Κι του Ρεντζικίου, επί Δημάρχου κ. Αγγελάκη. Τέλος, με
απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου η Ε.Δ.Υ.Θ. αποφασίζει για πρώτη
φορά τη χλωρίωση του νερού.

53. 2 Μαΐου 2012
Επίσκεψη στο
Ρωμαϊκό Υδραγωγείο του
Χορτιάτη και περπάτημα στο βουνό
Χορτιάτης
Μια μέρα πριν ξεκινήσουμε,
ο κ. Λάμπρος Ψευτάκης
-εθελοντής της πολιτικής
προστασίας του Δήμου Πυλαίας
– Χορτιάτη, μας μίλησε για τον
Χορτιάτη και για το τι θα
χρειαστούμε για την εκδρομή
τους στο βουνό.

54. Στο Ρωμαϊκό Υδραγωγείο του Χορτιάτη μας ξενάγησε ο κ. Μπάμπης
Νανακούδης , από την δραστήρια «Κίνηση Πολιτών Χορτιάτη»

56. Στο Μνημείο του
Ολοκαυτώματος του Χορτιάτη

57. Η διαδρομή ξεκίνησε από την
κατασκήνωση των προσκόπων,
όπου φτάσαμε με λεωφορείο.
Μπορεί να γίνει σχεδόν από
όλους ακολουθώντας ένα αργό
ρυθμό. Η ομορφιά της
αποζημιώνει για την όποια
κούραση
Διασχίζοντας το δάσος περνάμε από
τρεις διαφορετικούς τύπους βλάστησης:
τα πουρνάρια, τις καστανιές και, τέλος, τις
οξιές. Το δάσος είναι θαυμάσιο σχεδόν
κάθε εποχή: την άνοιξη με το φρέσκο
πράσινο και τα λουλούδια, το καλοκαίρι
με την δροσιά του, το φθινόπωρο με τα
κάστανα, και τα κιτρινοκόκκινα φύλλα, το
χειμώνα με τα χιόνια.

61. Πιο πάνω μπαίνουμε σε ένα ανήλιο ρέμα δασωμένο με οξιά. Συναντούμε
τρύπες στο έδαφος που ήταν τα παλιά φυσικά παγοποιεία της περιοχής.
Πολλοί κάτοικοι ήταν παγοποιοί (μέχρι την δεκαετία του πενήντα) και
δρόσιζαν την Θεσσαλονίκη το καλοκαίρι με τον πάγο τους.

63. Στη συνέχεια συναντούμε το παλιό
λιθόστρωτο μονοπάτι που μαρτυρεί την
σημασία που είχε ο δρόμος αυτός για
τους κατοίκους του Χορτιάτη. Το βουνό
ήταν για τους κατοίκους πηγή ζωής.

64. Υπολείμματα του ρωμαϊκού δικτύου αγωγών ύδρευσης

66. Στο τέλος σχεδόν της διαδρομής
συναντούμε τον “Φανό”, την
τοποθεσία όπου οι Χορτιατινοί
ανάβουν φωτιά ακριβώς με το
“Χριστός Ανέστη” του Πάσχα για
να κάψουν τον Ιούδα.

67. Από εκεί η θέα του χωριού και όλης της περιοχής είναι μοναδική.

68. Δυστυχώς συναντήσαμε όμως και εικόνες
απαράδεκτες.
Όταν το δάσος μας δίνει τόσες ομορφιές και
οφέλη, πώς μπορούμε εμείς να το
επιστρέφουμε τέτοιες συμπεριφορές;

69. Επιστρέφοντας, περάσαμε
μπροστά από την είσοδο
ενός ανεξερεύνητου ακόμα
σπηλαίου, ενώ συναντήσαμε
και 2-3 χελώνες.

71. Τα παιδιά του Γ1 τμήματος
Αζά Βασιλική
Αλαμπορινού Δέσποινα
Αλεξίου Δημήτριος
Αναγνωστούδη Φωτεινή
Αναστασιάδου Αναστασία
Ανεπλάς Δημήτριος
Αντωνιάδου Αναστασία
Βακαλόπουλος Κωνσταντίνος
Βγενά Ανδρονίκη-Χρυσοβαλάντου
Βραχνάκη Αντιγόνη
Γαρδίκη Βασιλική
Γιαννακίδου Σοφία
Γκάτσιου Μαρία-Βαλασία
Γκέγκας-Στρατηλάτης Συμεών
Γκόλιας Άγγελος-Χρήστος
Γκόνης Γεώργιος
Γκουτζαμάνης Αντίγονος
Γκρίφιζας Γεώργιος
Γουγούση Φωτεινή
Δαλακλής Γεώργιος
Δαφνοπούλου Αναστασία
Δουρουδής Αντώνιος
Ζώτος Δημήτριος
Και οι υπεύθυνες
καθηγήτριες:
Εύη Πάτκου
Πανάγια Ξένου
Παναγιώτα Τσιλίγκου
1ο
Γυμνάσιο Πυλαίας
Σχολικό έτος 2011-12