The Moon is a relatively large, terrestrial, planet-like natural satellite, with a diameter about one-quarter of Earth's. It is the largest moon in the Solar System relative to the size of its planet, although Charon is larger relative to the dwarf planet Pluto. The natural satellites of other planets are also referred to as "moons", after Earth's.
The gravitational attraction between Earth and the Moon causes tides on Earth. The same effect on the Moon has led to its tidal locking: its rotation period is the same as the time it takes to orbit Earth. As a result, it always presents the same face to the planet. As the Moon orbits Earth, different parts of its face are illuminated by the Sun, leading to the lunar phases; the dark part of the face is separated from the light part by the solar terminator.
Details of the Earth–Moon system, showing the radius of each object and the Earth–Moon barycenter. The Moon's axis is located by Cassini's third law.
Due to their tidal interaction, the Moon recedes from Earth at the rate of approximately 38 mm/yr. Over millions of years, these tiny modifications—and the lengthening of Earth's day by about 23 µs/yr—add up to significant changes.[221] During the Devonian period, for example, (approximately 410 Mya) there were 400 days in a year, with each day lasting 21.8 hours.[222]
The Moon may have dramatically affected the development of life by moderating the planet's climate. Paleontological evidence and computer simulations show that Earth's axial tilt is stabilized by tidal interactions with the Moon.[28] Some theorists think that without this stabilization against the torques applied by the Sun and planets to Earth's equatorial bulge, the rotational axis might be chaotically unstable, exhibiting chaotic changes over millions of years, as appears to be the case for Mars.[223]
Viewed from Earth, the Moon is just far enough away to have almost the same apparent-sized disk as the Sun. The angular size (or solid angle) of these two bodies match because, although the Sun's diameter is about 400 times as large as the Moon's, it is also 400 times more distant.[186] This allows total and annular solar eclipses to occur on Earth.
The most widely accepted theory of the Moon's origin, the giant-impact hypothesis, states that it formed from the collision of a Mars-size protoplanet called Theia with the early Earth. This hypothesis explains (among other things) the Moon's relative lack of iron and volatile elements and the fact that its composition is nearly identical to that of Earth's crust.[224]
2. Բակտերիաներ
Բակտերիաներ , պրոկարիոտ, մեծ մասամբ միաբջիջ միկրոօրգանիզմների թագավարություն։
Բակտերիաներն ունեն կենդանի օրգանիզմներին բնորոշ հատկությունները՝ աճում են,
զարգանում, նյութափոխանակություն են կատարում, բազմանում և այլն։ Ներկայումս
բնութագրված են մոտ տասը հազար բակտերիա, սակայն իրականում գոյություն ունի
միլիոնից ավելի տարբեր տեսակի բակտերիաներ։ Բակտերիաները կյանքի նախնական ձևերն
են։ Դրանք շատ փոքր են և տեսանելի են միայն մանրադիտակով։ Մի կաթիլ ջրում հանգիստ
կարող են ապրել 40 միլիոն բակտերաններ։ 1 գրամ հողում կարող է լինել 300 հազարից մինչև
90 միլիոն բակտերիա։
Սովորաբար բակտերիաների երկարությունը չի անցնում մի քանի միկրոմետրից և լինում են
տարբեր ձևերի։ Բակտերիաները տարածված են ամենուր՝ հողում, ջրում, օդում, բույսերի,
կենդանիների և մարդկանց օրգանիզմներում։ Դրանց կարելի է հանդիպել այնտեղ, որտեղ
թվում է, թե կյանքի գոյության համար անհրաժեշտ պայմաններ չկան։ Ըստ տարբեր
հաշվարկների աշխարհում կա հինգ նոնիլլիոն բակտերիա։
3.
4. Բակտերիաները լինում են ցուպիկաձև, գնդաձև, ստորակետաձև, պարուրաձև։ Դրանք
բավական ակտիվ կյանքով են ապրում։ Օրվա ընթացքում կարող են ուտել իրենց զանգվածից
30 անգամ ավելի սնունդ։ Երբ խոնավությունը, սնունդը, ջերմաստիճանը և այլ պայմաններ
բարենպաստ են, բակտերիաները շատ արագ աճում և բազմանում են։
Բակտերիաների մեծամասնությունը չունի քլորոֆիլ և նյութափոխանակության համար
օգտագործում է ոչ թե Արեգակի էներգիան, այլ իրենց միջավայրում գտնվող անօրգանական և
օրգանական միացությունների քիմիական փոխարկումների հետևանքով առաջացած
էներգիան։ Բակտերիաները տարածված են հողում, ջրում, բույսերում, մարդու և
կենդանիների օրգանիզմներում, կարող են գոյություն ունենալ ամենաբազմազան
պայմաններում, որոնք հաճախ անբարենպաստ են այլ օրգանիզմների համար։
Մասնակցելով բնության մեջ էներգիայի և նյութերի շրջապտույտին՝ բակտերիաներ մեծ
նշանակություն ունեն կենսոլորտի ձևավորման և Երկրի վրա կյանքի պահպանման
գործընթացներում։ Վարակիչ հիվանդություններ առաջացնելու բակտերիաների
ունակությունը կոչվում է հիվանդածնություն կամ ախտածնություն։ Որոշ բակտերիաներ
պայմանական ախտածին են, քանի որ դրանց հիվանդածնությունը կախված է մի շարք
պայմաններից և 1-ին հերթին՝ օրգանիզմի դիմադրողականությունից։
5. Ուսումնասիրման պատմություն
Բակտերիաներ, միաբջիջ օրգանիզմների մեծ խումբ,
ունեն պարզունակ բջջային կառուցվածք և լայնորեն
տարածված են բնության մեջ։ բակտերիաներ 1-ինը
հայտնաբերել է հոլանդ, գիտնական Անտոն
Լևենհուկը, իսկ կենսաբանական հատկությունները և
կենսոլորտում ունեցած դրանց նշանակությունը
պարզելու ուսումնասիրություններն սկսվել են 19-րդ
դարի կեսերին, ֆրանսիացի գիտնական Լուի
Պաստյորի, գերմանացի Ռոբերտ Կոխի և
անգլիացի Ջոզեֆ Լիստերի աշխատանքներով։
6.
7. Բջջի կառուցվածք
Բակտերիաներ լինում են գնդաձև, ցուպիկաձև և պտուտակաձև։ Ցուպիկաձև
բակտերիաների երկարությունը 1-8 մկմ է, լայն.՝ 0,5-2 մկմ, գնդաձևերի միջին
տրամագիծը 0,5-1 մկմ է։ Բակտերիաների հիմնական կառուցվածքային տարրերն են
թաղանթը, բջջապլազման և նուկլեոիդը։ Որոշ ցուպիկաձև բակտերիաներ ցուպիկի
ներսում առաջացնում են սպորներ և կոչվում են բացիլներ։ Սպորները ձևավորվում
են անբարենպաստ պայմաններում։ Յուրաքանչյուր բակտերիա գոյացնում է 1 սպոր,
հետևաբար սպորներ առաջացնելը ոչ թե բազմացման եղանակ է, այլ տեսակի
պահպանումն ապահովող մեխանիզմ։ Սպորները տարբերվում են ձևով, չափերով,
բջջում տեղադրությամբ։ Ի տարբերություն վեգետատիվ բջիջների, սպորները
բնորոշվում են ճարպերի և ճարպանման նյութերի ավելի բարձր և ջրի
համեմատաբար փոքր պարունակությամբ, որի համար էլ խիստ կայուն Են արտաքին
ազդեցությունների նկատմամբ, իսկ դա հնարավորություն է տալիս
կենսունակությունը պահպանել երկար տարիներ։ Բարենպաստ պայմաններում
սպորներն աճում են՝ առաջացնելով վեգետատիվ բջիջներ։
8. Քիմիական կազմ
Քիմիական կազմությամբ բակտերիաներ չեն տարբերվում օրգանիզմի
մյուս բջիջներից։ Դրանց բջիջը պարունակում է
ջուր, նուկլեինաթթուներ, սպիտակուցներ, բազմաշաքարներ, ճարպային
նյութեր, ամինաթթուներ, անօրգանական աղեր և այլ միացություններ։
Բակտերիաների կենսագործունեությանը մասնակցում են ֆերմենտներ,
որոնց մի մասը գործում է միայն բջջի ներսում և ապահովում սինթեզի,
շնչառության ու այլ գործընթացները, մյուսները բակտերիաների կողմից
արտադրվում են շրջակա միջավայր։ Բնականոն կենսագործունեության
համար բակտերիաներ պետք է ապահովված լինեն ածխածնով և
ազոտով։ Որոշ տեսակներ օգտագործում են անօրգանական ածխածին,
մյուսները, որոնցից են ախտածին բակտերիաներ՝ օրգական
միացություններ։
9.
10. Աճ և բազմացում
Բակտերիաներ բազմանում են կիսման եղանակով, և առաջացած դուստր բջիջներն
իրենց կազմությամբ, ֆիզիոլոգիական առանձնահատկություններով ևն նման են
մայրական բջջին։ Արհեստական պայմաններում բակտերիաների աճեցման համար
օգտագործում են սննդարար միջավայրեր, հիմնականում մսապեպտոնային
արգանակ և մսապեպտոնային ագար, որոնցում բազմացման արագությունը շատ
բարձր է։ Մոտավորապես յուրաքանչյուր 20 րոպեում բակտերիաներ կիսվում են՝
առաջացնելով 2 դուստր բջիջներ։ Հետևաբար, լավ սննդամիջավայրում աճեցվող
բակտերիաների 1 բջջից 10 ժ հետո կառաջանա 1000000000 սերունդ։ Եվ եթե
սննդարար միջավայրում բազմացումը սահմանափակ չլիներ, ապա 24 ժ հետո 1
բակտերիայից կստացվեր 102՝ բջիջ՝ մոտ 4 հազար տ զանգվածով։ Իրականում
սննդարար միջավայրում բջիջների կիսման մեծ արագությունը դիտվում է շատ կարճ
ժամանակ, որովհետև միջավայրի սննդարար նյութերն արագ սպառվում են, և
կուտակվում են բակտերիաների վրա վնասակար ազդող փոխանակության
արգասիքները։ Ախտածին բակտերիաների բազմացման արագությունն օրգանիզմում
զգալիորեն փոքր է, քան արհեստական սննդամիջավայրում։
11. Դերը կենսոլորտում
Բակտերիաները մասնակցում են բնության մեջ տեղի ունեցող
նյութերի շրջապտույտին։ Նեխման բակտերաները
յուրահատուկ սանիտարներ են. քայքայում են բույսերի և
կենդանինների մնացորդները՝ նրանց մեռած մարմինը
կազմող օրգանական նյութերը վերածելով հումուսի։ Այս
բակտերաներն անվանվում են քայքայողներ։ Մեծ օգուտ են
տալիս հողային բակտերիաները. նրանք փտած օրգանական
նյութերը վերածում են հանքային աղերի, մասնակցում են
օգտակար հանածոների, հանքերի, լեռնային ապարների և
քայքայման, և առաջացման գործընթացներին։