Արսեն, Գագիկ

1. ՔԱՐԱՔՈՍԵՐ

2. ՔԱՐԵՔՈՍԵՐ
 Քարաքոսեր (լատ.՝ Lichenes; laɪkəns,
նաև lɪtʃəns)[1]), բարդ օրգանիզմներ են՝
կազմված սնկից (միկոբիոնտ) և ֆոտոսինթեզող
օրգանիզմից (ֆոտոբիոնտ), որոնք աճում են
միասին։ Նրանց միջև գոյություն ունեն
սիմբիոտիկ հարաբերություններ։ Ֆոտոբիոնտը
սովորաբար կանաչ ջրիմուռ է
(հիմնականում Trebouxia ցեղը) կամ
ցիանոբակտերիա
(հիմնականում Nostoc ցեղը)[2]։ Քարաքոսերի
մորֆոլոգիան, ֆիզիոլոգիան և կենսաքիմիան
բավականին տարբերվում են առանձին վերցրած
բաղադրիչների նույն հատկություններից։
Քարաքոսերի կարելի է հանդիպել երկրագնդի
մի շարք էքստրեմալ միջավայրերում
՝ արկտիկական տունդրաներում,
չոր անապատներում, ժայռոտ ծովափերում։

3.  Շատ քարաքոսերի մարմինը՝ թալոմը,
տարբերվում է այն կազմող և առանձին աճող
սնկի կամ ջրիմուռի մարմնից։ Սունկը
շրջապատում է ջրիմուռի բջիջները
քարաքոսերի համակեցություններին բնորոշ
բարդ սնկային հյուսվածքով։ Քարաքոսերի շատ
տեսակների մոտ սունկը ներթափանցում է
ջրիմուռի բջիջների բջջապատի մեջ՝
առաջացնելով հաուստորիումներ, որոնք նման
են պաթոգեն սնկերի մոտ առկա
կառուցվածքներին։ Քարաքոսերը
պոյկիլոհիդրիկ օրգանիզմեր են՝ կարող են
գոյատևել ջրի չափազանց ցածր
պարունակության պայմաններում։
Բջջաթաղանթների վերակազմավորումը, ինչին
հաջորդում է ջրազրկման փուլը, տևում է
ամենաքիչը մի քանի րոպե։

4. ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ
 Չնայած քարաքոսերը վաղուց հայտնի են եղել
որպես օրգանիզմներ,
միայն 1867 թվականին շվեյցարացի գիտնակա
ն Սիմոն Շվենդեներըառաջարկեց քարաքոսերի
երկակի բնույթի վերաբերյալ իր տեսությունը[8],
և քարաքոսերի համակեցությունների իրական
բնույթը սկսեց աստիճանաբար բացահայտվել։
Շվենդեների հիպոթեզը, որն այդ ժամանակ
չուներ փորձնական ապացույցներ նրա կողմից
լուսային մանրադիտայով քարաքոսերի,
սնկերի և ջրիմուռների անատոմիայի և
զարգացման երկարատև
ուսումնասիրությունների վրա էր հիմնված։ Այդ
ժամանակվա հայտնի քարաքոսաբաններից
շատերը, այդ թվում Ջեյմս Քրոմբին և
Նիլանդերը ժխտում էին Շվենդեների
հիպոթեզը՝ պնդելով, որ բոլոր կենդանի
օրգանիզմները ավտոնոմ էին։

5.  Սնկի համար քարաքոսի կազմում սիմբիոնտի
կարգավիճակով ապրելը շահավետ է սննդանյութեր
ստանալու առումով և սնկերի տեսակների
մոտավորապես 80%-ը ձեռք է բերել այսպիսի
կենսակերպ։ Ամենատարածված լիխենիզացված
սնկերը ասկոմիցետներն են։ Նրանց մոտավորապես
40%-ը առաջացնում է այսպիսի ասոցիացիաներ։ Այս
լիխենիզացված սնկերի մի մասը հանդիպում է նաև
որպես ազատ ապրող ձևեր՝ չլիխենիզացվող սնկերի
կարգերում՝ որպես սապրոտրոֆներ կամ բույսերի
մակաբույծներ (օրինակ՝ կարգ Leotiales,
կարգ Dothideales և կարգ Pezizales), իսկ մյուս մասը
միայն քարաքոսերի կազմում (օրինակ՝
կարգ Graphidales, կարգ Gyalectales,
կարգ Peltigerales, կարգ Pertusariales և
կարգ Teloschistales)։

6. ՄԻՋԻՆ ԴՊՐՈՑ 7-2 ԴԱՍԱՐԱՆ
ԱՐՍԵՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ, ԳԱԳԻԿ ԽՈՒԴՈՅԱՆ