1. Сурагч Халуун орны сайхан үнэртэй нэг
зүйл модыг зандан гэнэ. Занданг
Манай багачууд сургуульд оров.Энэ улаан, цагаан, хар зандан гэх мэт
нь тэд сурагч боллоо гэсэн үг юм. ялган нэрлэнэ. Түүний ойр төрөлд
Сурагч хүний хөдөлмөрийн гол суманг оруулдаг. Суман , зандан
зорилго нь эрдэм сурах явдал билээ. зэргийг ташуур, хашлага, шатар,
Манай ард түмэн ‘’Эрдмийг даалуу тэргүүтэнг хийхэд хэрэглэж
хичээлээр, эрлийг сургаар олдог’’ байжээ.
гэж сургасан байдаг.
Зориг
Дэн
Аймхай хүн арав үхнэ. Айдаггүй
хүн нэг үхнэ.гэсэн мэргэн үг байдаг. Харанхуйг гэрэлтүүлэх
Хэнээс ч айдаггүй зодолддог хүүхэд хэрэглүүрийг дэн гэнэ. Дэнг өөхөн
зоригтой нь биш, балмад муу тосоор хийнэ.Хөвөнг бөөрөнхийлж
хүүхэд юм.Харин тэвчээртэй сууж дэнгийн гол хийнэ. Цахилгаанаар
даалгавраа хийдэг сурагч бол асах дэнг чийдэн гэнэ. Чийдэнг анх
зоригтой хүн мөн. Тэвчээр нь хүний зохион бүтээгч Т. А. Эдисон хийжээ.
эрхэм чанарын нэг юм.
Жин
Үслэг ан
Ердийн хөсгөөр ачаа бараа
тээвэрлэхийг жин тээх гэдэг Халиу, булга, минж, суусар,харх,
байлаа.Жинг үхэр тэрэг, морин илбэнх тэргүүтэнг үслэг ан гэнэ.
тэрэг, голдуу тэмээгээр тээнэ. Бас үнэг, чоно, хярс, мануул зэрэг нь
Хомтой тэмээний хоёр талд цөм л үслэг анд орно. Учир нь
тэнцүүлэн ачих ачааг тэмээний тэн эдгээрийг зөвхөн л үнэт үслэг
гэнэ. Хоёр тэнг тэмээний бөхний арьсыг нь ашиглах л гэж агнана.
хоорондуур гогцоогоор холбож, Богд уулын зүүн суга Төр хурахын
шороор тэвхлэн ачна.Хоёр тэнгийн аманд үслэг ангийн аж ахуй байдаг
хооронд нэмэр ачааг тавина. байжээ.
Ган гачиг Үнэртэн
Олон хоногоор хурц нар шарж, хур Үнэртэх сэрэлд тааламжит үнэрийг
чийг дутагдахад ган гачиг болно. сайхан үнэр гэнэ. Тийм сайхан
Гангийн үед борооны үүл, манан, үнэртэнд арц, хүж тэргүүтэн орно.
буданг халуун үргэлж хөөнө. Ганг Арц ургадаг уулыг Арцат гэдэг.
гагцхүү зөөлөн зүс бороо тайлна. Анхилуун цэцэгсийн нухдас нунтгийг
Гантай жил голын өлөнг ашиглана. зуурч шахаж хүж хийнэ. Хүж, саван
Ган нь байгалийн гамшигт билээ. мэтийн үнэртэнд агаарыг ариутгах
увдис бий.
Зандан

2. Зун Дөрвөн уул
Зургадугаар сар бол зуны эхэн сар Хан богд, Сонгинохайрхан,
гэдэг дуу байдгийг бид мэднэ. Өвс Чингэлтэй, Баянзүрх уулсаар
ногоо улам ихээр ургаж, малын сүү Улаанбаатар хот хүрээлэгдэн
шим нэмэгдэнэ. Хур бороо орж, оршино. Хэнтий нурууны төгсгөл
илчит нар шарахад уул талын ногоо хэсэг болох Нагалхаан уулын
улам нэмэгдэнэ. Үүнээс улбаалан үргэлжлэл юм. Хан Богд уул манай
хүн төрөлхтний хүнс тэжээл ч дэлхийн хамгийн эртний дархан
нэмэгддэг. цаазтай болсон уул. Мянга хоёр зуун
наяад оны үед дархан цаазтай
Туслах аж ахуй болгосон байна.
Монголчууд эрт дээр үеэс таван Ус
хошуу малаа өсгөн үржүүлсээр
ирсэн билээ. Сүүлийн жилд малаас Ус бол амьдралын амин чухал эх
дутахгүй ашиг шим сайтай гахай, булаг мөн. Хүн амьтанд усны
тахиа бсгбж үржүүлдэг болов. хэрэгцээ ургамлаас дутуугүй их
Гахай тахиа өсгөж ашиглах нь махны байдаг. Иймд амьтны биеийн
нөөцийг нэмэгдүүлэхэд тустай юм. жингийн үлэмжхэн хэсгийг ус эзэлж
Манай хөдөө аж ахуйн зарим байдаг. Насанд хүрсэн хүний
малчид гахай,тахиа тэжээж , махыг биеийн жингийн жаран таваас далан
хоол хүнсэндээ хэрэглэж байна. хувийг ус эзэлдэг. Харин эд эрхтэн
Гахай, тахиа тэжээж өсгөх идэшний бүрд ус харилцан адилгүй
ногоо тариалах нь туслах аж ахуйн хэрэгцээтэй. Булчингийн эдэд дал
гол хэсэг мөн. орчим байхад, Уушги зүрхэнд наян
хувь цусны эргэлтэнд ерэн хувийн ус
Хүнсний ногоо хэрэгцээтэй байдаг. Иймд усу
Хүүхдүүд та нарын эрүүл мэндэд хайрлая.
зайлшгүй хэрэгтэй амин дэмийн их Сургаал үг
уурхай бол хүнсний ногоо юм.
Хүнсний ногоо нь зөвхөн амин дэм Сул үг илүүднэ. Сургаал үг
төдийгүй эрдэс давс чихэрлэг бусад илүүддэггүй. Аавын буйд хүнтэй
шим тэжээлт бодис уургаар их. Энэ танилц. Агтны буйд газар үз.
чанараараа хүний өвчинд өртөхгүй Тэнхлүүн явахад тэмээгээр
байх чадварыг дээшлүүлэн, мөн тусласнаас тэвдэж явахад тэвнээр
хоол боловсруулах ажиллагааг тусласан нь дээр. Нэр хугарснаас яс
сайжруулдаг. Манай оронд улаан хугар. Хүн нэрээ, тогос өдөө. Өртэй
лооль өргөст хэмх, шар лууван, хүний өнөөдөр олон Өдрийн хоолны
улаан,цагаан манжин, байцай ,төмс эзэн олон Өнчин хүний ноён олон.
сонгино зэргийг тариалдаг.

3. Зүйр цэцэн үг Түүвэр өгүүлбэр
Аргыг олбол бэрхийг давна Эртний Монголчууд гэртээ өөрийн
Бурууг хэлж зөвийг сонс аягатай, явуулын хүн ч аягаа
Дуслыг хураавал далай алчууртай нь авч явдаг байв. Түүнд
Дуулсныг хураавал эрдэм нь хоол цай хийж өгдөг заншилтай.
Ихийг санахаар багыг сана Хөрш Азичууд болон Монголчууд
Ороо морийг уургаар гэртээ чанга хашгирч ярьдаггүй .
Ууртай хүнийг аргаар Ялангуяа хоол ундны үед хоорондоо
Өнчинг тэжээвэл хүн болно ярилцдаггүй. Цай буцлаад уудалж
Өргүүлдгийг тэжээвэл мал болно байхад, хонины гэдэс чанаж байхад
Амьд явбал алтан аяганаас ус ууна боорцог хийж байхад хүн ирвэл
үүнийг бэлгэ дэмбэрэлтэйд тооцож,
Өгүүлбэрүүд хоол цай чанасан айл ч азтайд
тооцогдоно.
Монгол хүний өнгөний бэлгэдэл их
юм. Өнгөн дотроос цагаан өнгийг Сайхан чанар
бэлгэшээдэг. Цагаан сүүгээр
төсөөлөн төрийн сүлдийн тугийг Хүний муу чанар бол догшин уур
цагаан хялгасаар хийдэг. Хөх өнгийг хилэн, үзэн ядахуй, шунал атаа
мөнх хөх тэнгэрийн өнгө гэж жөтөө, бардамнал юм. Сайн явъя
бэлгэшээж, төрийн далбаанд гэвэл өөрийнхөө дайсан болох уур
оруулдаг. Улаан өнгийг гал голомтын хилэнгээ атаа жөтөө, хорсол
өнгө гэж, баярын өнгө гэж заналыг орхих хэрэгтэй. Сайхан
бэлгэшээдэг. Өнгө болгон учир чанар бол төв шударга сэтгэлтэй,
утгатай. Монголчууд адууны илэн далангүй , хүнд тусархаг
хялгасаар төрийн сүр хүчийг хүнийг хүндэтгэх ариун сэтгэл юм.
илэрхийлсэн туг хийж иржээ. Энэ сайхан сэтгэлийг мөнгөөр
худалдаж авч болдоггүй юм. Иймээс
Түүвэр өгүүлбэрүүд хүнийг хайрлаж хүндэтгэж явбал
хариуд нь чи хүнээс хүндэтгэл
Мэдэх сурахаас илүү эрдэм үгүй. хайрыг авч чадна.
Эрүүл явахаас илүү жаргал үгүй.
Эрдэнэсийн чулуугаар гоёл Монгол хүний эрхэмлэх зургаан
чимэглэл зүүхээс гадна орд зүйл
харшийн хана туургын чимэглэл
хийнэ. Төлгөн хонины ноосыг төө Үнэн бат журмыг үргэлж хичээж
зузаан зулж , түм бум эргүүлэн явах
өнхрүүлж , хориос гучин жилийн Өвгөд дээдсийн сургаалийг санаж
эдэлгээ даах эсгий хийдэг. Санаж сэрж явах, Үйлийн дээд ачийг
бодсоноо бусдад илэрхийлэхэд үг буцааж хариулж явах, Өгөх гээхийн
ярианы соёл их нөлөөлнө. Омголон хорвоог учирлан таньж явах , Үлэмж
хээр цовхчино. Түүний хажууд мэргэн номыг тогтоон тунгааж явах,
хөгшин хээр ялаархана.

4. Үгээгүй доорд ардыг өргөн хойш Отгонтэнгэрийн цаст оргилын
тэнхрүүлж явах. зүүн талд байдаг.
Хамгийн өндөр мод
Өгүүлбэрүүд
Манай орны хөвчийн моддын
Хүн бүрд өөрийн уулс, өөрийн оргил дотроос хамгийн өндөр нь Жодоо
гэж байдаг.Өөрийнхөө оргилд юм. Энэ нь үнэхээр ойн чимэг бас
хүмүүсийг дагуулж яваарай гэж ээж байгалийн гайхамшиг үзэсгэлэн
минь захидаг байж билээ. Өнөөдөр бүрдсэн мөчрөөс эфирийн тос
би өрөөлөөс ч булаахгүй өөр бусдад ялгаруулж авдаг. Монгол оронд 2000
ч өгөхгүй уулсынхаа оргилд гарах орчим га талбайд ургадаг жодоо 300
гэж явна. Бид л анзаардаггүй орчим жилийн настай ажээ. Жодоон
болохоос биш өр зөөлөн сэтгэлт ээж ойн агаар нь элдэв нянгүй болтлоо
нар минь биднийгээ өрөвдөж , цэвэршсэн байдаг нь хамгийн
хайрласаар өлмий дээрээ зөөлөн онцлог юм.
гишгэсээр өдөр бүр биднээсээ
холдож байгаа гэлцдэг. Төл
Өгүүлбэрүүд Төлийн дуу түмний баясгалан гэдэг.
Төлөө олноор авбал мал сайн өсдөг.
Хүн төрөлхтөн үр хүүхдээрээ Хүйтний эрч буурч налгар хаврын
бахархдаг. Ахмад малчдын өмнөөс тэнэгэр өдөр удахгүй эхэлнэ. Манай
та нарт баяр хүргэе. Мал төллөх малчид өнгөрсөн онд арван нэгэн
үед та нарын илгээсэн уут, нэмнээ, сая гаруй төл хүлээн авсан. Газар
угж, лаа, чүдэнз, захидлын тань сайгүй мал төллөж нялх төлийн дуу
дотно үгс их тус боллоо. Олон цангинах цаг ойртов. Төл болгоныг
мянган сурагчид малчин мал болгоход малчин хүнд их
буурлуудынхаа уурга, шилбүүр, чармайлт шаардагдана. Малчдад
саалийн хувин хүлээж авах болсонд туслах сайхан чанар бидэнд бий.
баярлаж байна. Малчин болохын
сайхныг дахин хэлье. Гурван их санаатан
Хайлдаг элс Намайг чанга гишгэвэл газар дэлхий
цөмрөх вий гэж тогоруу зөөлнөөр
Монгол нутагт байгалийн сонин гэдэн годон гэж гишгэлдэг. Аадар
хачин зүйл элбэг байдгийн нэг нь бороо орж их усанд амьтан урсах
хайлдаг элс юм. Оройдоо зэрвэгэр вий гэж голио чулуун дээр гарч
хадтай өвөр бэл дээр хэсэгхэн хардаг. Тэнгэр нурж хамаг амьтан
нунтаг шаргал элстэй толгойг сүйдэх вий гэж сарьсан багваахай
нутгийнхан нь Алтан элс гэнэ. уруугаа харж дүүжлэн тэнгэр харж
Элсийг нутгийн буурлууд эртнээс байгаа нь тэр гэнэ билээ.
нааш дотрын элдэв өвчнийг
анагаахад ашигласаар өдий хүрчээ.
Хайлдаг элс Отгон сумаас баруун