Ашық сабақ. Тақырып: Гельминтологиялық зерттеу әдістері

1. АШЫҚ САБАҚ ЖОСПАРЫ
Пәні: Паразитология
Тақырыбы: Гельминтологиялық зерттеу әдістері
Оқытушы: Мырзакулов.Н
Тобы: 4 ветеринарлық техник Д - 11

2. Ф-Е-10/4.6
Лабораториялық практикалық сабақ жоспары
Пән аты: Паразитология
Курсы 4 тобы ветеринарлық / техник Д – 11
Өту мерзімі ___ _________________________
Сабақ тақырыбы: Гельминтологиялык зерттеу .әдістері
Сабақтың түрі: Лабораториялық практикалық сабақ
Сабақтың тәсілі: баяндау, түсіндіру, өзіндік жұмыс
Оқыту.барысында студенттерге гельминтологиялық зерттеу әдістерін үйрету.
Тәрбиелік-дамытушылық: студенттердің есте сақтау қабілеттерін, сауатты сөйлеу дағдысын және
медициналық терминдерді дұрыс айту қабілетін, ойлау, көру, сезіну қабілетін, білімділік, білік
дағдыларын дамыту және де зерттеу барысында тыныштық пен тәртіп сақтауға, үлкенді силауға,
кішіге құрмет көрсетуге үйрету
Көрнекі құралдар:Гельминтоз қоздырғыштарының суреттері.
ТОҚ: Микроскоптар, төсеніш және жапқыш шынылар,кюветтер, банкалар, воронкалар,
қанықталған хлорид натрий ертіндісі, қойлар мен ірі қаралар қи сынамалары.
Пайдаланатын әдебиеттер А:А:Шевцов.«Паразитология» Колос 1979ж..
ЖОСПАР
№ Сабақтың неізгі
элементтері
Берілген
уақыт
Оқытушының
іс - әрекеттері
1 Ұйымдастыру сәті
2-3 мин
1. Топты ұйымдастыру.
2. Студенттерді түгелдеу.
3. Аудиторияның сабаққа дайындығын тексеру.
4. Студенттерге сабақ мақсатын баяндау.
5. Студенттерді сабаққа жұмылдыру.
2 Өткен тақырыпты
тұжырымдау
10-15
мин
Өткен тақырып бойынша сұрақ – жауап жүргізу
(жалпылама, карточкалар, тест, ойын т.б. бойынша жұмыс)
Жалпылама түрде:
- Гельминтоздар дегеніміз.......
- Гельминтоздарды тірі кезінде диагностикалау дегенімізді қалай түсінесіз?.
- Лабораториялық зерттеулер мақсатына қарай қандай үш топқа бөлінеді......
- Гельминтоовоскопиялық әдіске анықтама беріңіз
- Гельминтоларвоскопиялық әдіске анықтама беріңіз
- Гельминтоскопиялық немесе макрогельминтоскопиялық әдістер.
Сабақтың
мақсаты

3. Практикалық сабақтың
тақырыбын атап түсін-
діру және студенттерге
тапсырма беру
10 мин 1. Жаңа сабақтың тақырыбын,мәні мен
мағынасын айрықша атау.
2. ЛПС тақырыбы бойынша инструктаж
жүргізу.
3. Студенттерге тапсырма беріп,олардың
өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру.
Тапсырмалар: Гельминтологиялык зерттеу .әдістері
Сабақ барысында студенттермен гелминтологиялық зерттеу әдістерін меңгеріп
зерттеулер жасаймыз.
І-тапсырма. Гелминтоовоскопиялық әдістер. (өзіндік жұмыс)
1.Фюллеборн әдісі.
2.Біртіндеп шаю әдісі.
Гельминтокопрологиялық зерттеулердің сапалық әдістері
Гельминтоовоскопиялық әдістері.Ветеринариялық лабораторияларда жануарлардың ки
сынауларын тексеру мақсатында гельминтоовоскопиялық әдістерді жиі қолданады.
Флотация әдістері.Флотация-қалқып шығу әдісінде қаныққан тұз ертіндісін
қолданады.Оның тығыздығы паразиттік құрттар жұмыртқалары тығыздығынан жоғары
(1,18-1,50) болуы керек.Лабораториялық практикада қаныққан ас тұзының ертіндісін жиі
қолданады.Бұл сұйықтықты даярлау үшін 1л қайнап тұрған суға 380-400г. ас тұзын сала-
ды.Ыстық ертіндіні бірнеше қабат марля арқылы сүзіп бутыльге құяды,суыған соң қолда-
нады.Бутыль түбінде кристаллды тұнба болу керек.
Фюллеборн әдісі
Сыйымдылығы 75-100мл шыны стаканға алдынала форфор келіде майдаланған 3г қи
сынауын салады және шыны таяқшамен араластыра порциялап 50-70мл қаныққан ас тұзы
ертіндісін қуйып барады.Бетіне қалқып шыққан ірі заттарды алып тастайдыда қи аралас-
пасын басқа ыдысқа капрон сүзгіш арқылы фильтрациялайды.Фильтратты тұндырған
кезде көптеген цестод және нематод жұмыртқалары бетіне қалқып шығады.45 минуттан
соң сым немесе ілгекпен тұнба бетінен 3 тамшы алып төсеніш шыныға тамызады да ми-
кроскоптың кішкене ұлғайтқышымен зерттейді.Мұндай әдіс оңай, арзан ыңғайлы және
көптеген нематоздарда нәтижелі.
Тұндыру әдістері
Тұндыру әдісінде-седиментацияда қи сынауын сумен араластырады.Оның тығыздығы
гельминттер жұмыртқалары тығыздығынан кем болуы керек.
Біртіндеп шаю әдісі. 3-5грамм қи сынауын стаканға салып 15 есе су құямыз Оны
бірқалыпты кондицияға дейін араластырамыз.Қоспаны сүзгішпен фильтрлеп 175-
200мл стаканға өткізіп,араластырып,суды стакан бетіне дейін құямыз,сонан соң
фильтратты 5минут тұндырамыз(шөгінді болғанға дейін).Содан кейін тұнбаны
қалдырып бетіндегі сұйық қабатын төгемізде,тұнбаға және су құямыз.,араластырып 5
минут тұндырамыз,со-нан соң және суын төгеміз. Осы манипуляцияны стакандағы
тұнба үстіндегі су жарық болғанша қайталаймыз.Ең соңында тұнба бетіндегі суды
төгеміз,ал шөгіндіні үлкен төсеніш шынысына түсіріп микроскоппен тексереміз.Бұл
әдіспен күйістілер,ет қоректілер құстар трематоздарын анықтауға болады.

4. ІІ-тапсырма. Гельминтоларвоскопиялық экспресс диагностика әдісі.
Гельминтоларвоскопиялық экспресс-диагностика әдісі.
3-5грамм қи сынауын 20-22 градус жылы су құйылған пробиркаға 2минутқа салып
қояды.Содан кейін сынауды пинцетпен алып тастап,суды тұнбаға дейін төгеді,ал тұнбаны
төсеніш шыныға салып микроскоптаиды.Бұл әдісті қойлар диктикаулезін анықтауда қол-
данады.
ІІІ-тапсырма. Гельминтоскопиялық әдістер.
Гельминтоскопиялық немесе макрогельминтоскопия әдісі
Гельминтоскопия әдісінде жануарлар қиында өзінше немесе дәрілердің әсерінен шыққан
гельминттерді немесе олардың фрагменттерін көруге болады.Бұларға мысал күйісті-лер
монезиозы және тизанезиозы,қаздар дрепанидотениоздары ж.б.Ұсақ паразиттік құрт-
тарды табу мақсатында ірі қара қиының бір бөлігін,ұсак және орташа жануарлар қиының
біркездегі порциясын біртіндеп сумен шаю әдісімен тексереді.
Студенттер топтарға бөлінеді, әр бір топқа мал қилары бөлініп беріледі, студенттерге
нұсқауша парақшалары таратылады, соған сәйкес гельминтологиялық зерттеу жүргізіп,
диагноз қояды.
Ауыл шаруашылық жануарларының белгілі бір гельминтоздарын емдеу-алдын алу
шараларды жүргізуден алдын дер кезінде ауруға тура диагноз қою керек.Гельминтоздар-
ды диагностикалаудың екі топ әдістері бар-тірі кезінде және өлген соң.
Гельминтоздарды тірі кезінде диагностикалау.
Жануарлар тірі кезінде гельминтоздар диагнозын лабораториялық тексеру әдістері-
не,диагностикалық дегельминтизацияға негізделіп қояды.Гельминттерді диагностика-
лағанда аралық иелерін тексеру,клиникалық белгілері мен эпизоотологиялық мәліметтері
маңызды роль атқарады.Лабораториялық тексеру әдістері экскреттерде,секреттерде,ұлпа-
ларда ағзаларда гельминтоздар қоздырғыштары жұмыртқалары мен личинкаларын табуға
мүмкіндік береді.Жануарлар гельминтоздарын лабораториялық әдіспен зерттеу оңай жә-
не нәтижесі тура, сол себепті өндірістік жағдайда кеңінен қолданылады.
Лабораториялық зерттеулер тексеру мақсатына қарай гельминтоовоскопия,гельминто-
ларвоскопия және гельминтоскопия әдістеріне бөлінеді.
Гельминтоовоскопиялық тексеру әдістері секреттерден,экскреттерден көптеген пара-
зиттік құрттардың жұмыртқаларын табуға мүмкіндік береді.Ветеринарлық тәжірибеде
Фюллеборн және біртіндеп шаю әдісімен қиларды тексеру кеңінен қолданылады.
Гельминтоларвоскопиялық тексеру әдістері диктикаулдердің личинкаларын табуға қол-
данады.Зерттеуді экспересс – диагностика, Берман-Орлов, Ваида әдістерімен де жүргізеді.
Гельминтоскопиялық немесе макрогельминтоскопиялық тексеру диагностикалық мақ-
сатта сыртқа шыққан гельминттерді немесе олардың фрагменттерін табу үшін қолданады.
Мысалы цестод буындары.Практикалық жағдайда бұл әдіспен шошқа аскаридозын,күиіс-
тілер монезиозын,ет коректілер тениедоздарын диагностикалайды.
Жануарлар гельминтоздары диагностикасында лабраториялық әдістердің үлкен
практикалық маңызы бар, қиларды гельминтокопрологиялық тексеру . өзге органдардан
бөліңділерді және басқаларды тексеру.
Гельминтокопрологиялық зерттеулер.
Жануарларды паразиттейтін гельминнтердің көпшілігі сыртқы ортаға қарын ішек
жолдары арқылы жұмыртқалары, личинкалары, буын фрагменттері шығады. Сондықтан
гельминтокопрологиялық зерттеу, гельминтоздарды тірі кезінде диогностикалаудың
негізгі әдістеріне жатады.

5. Жануарларды жоспарлы гельминтокопрологиялық зерттеуді жылына екі рет, бірінші
наурыз - сәуір және екінші рет қараша - желтоқсан айларында жүргізеді.
Гельминт жұмыртқалары
Трематодтар Аскаридалар
Қи сынамаларын 2- 3 топтан алады. Мысалы шошқа фермаларында 3-4 айлық
торайларды копрологиялық зерттейді. 5-7 айлық марқа торайлардың және ересек
мегежіндердің әр бір топтарынан 15 -20 қи сынамаларын алады.
Гельминтокопрологиялық зерттеу нәтижесі дұрыс сұраптау және сынамаларды буып
түйіп өз уақытында ветеринарлық зертханаға жеткізуге тікелей байланысты болады.
Қиларды буып түйіп, оралған қағаз қапшықтарын, целофан пакеттерге немесе қатты
қағаздарға орайды. Сұйық қиларды банкаға құйып зертханаға жібереді. Зерттеу үшін
жаңадан алынған қиларды пайдаланады . Ірі малдардан резеңке қолғап киіп ректальді
әдіспен тік ішектен қолмен алады. Шошқалардан, бұзаулар мен қой ешкілерден резеңке
киілген саусақтар көмегімен сынамалар алады.
1. Гельминтологиялық зерттеу жұмыстарын бастамас бұрын оқытушы мал дәрігері
студенттерге ветеринарлық-санитарлық және техника қауіпсіздік ережелердің қатаң және
міндетті түрде орындалуына, адам денсаулығы мен қоршаған ортаны ластанудан
сақтауды қамтамасыз етеді. Індетті аурулар қоздырғыштарының таралуын болдырмайтын,
мал шаруашылығы қора-жайлары мен қоршаған ортаны (жайылымдар,су орындары)

6. ластауды туғызбайтын, қоғамдық және жеке бастың қауіпсізділігін қамтамасыз ететін
барлық жалпы және арнайы сақтану шараларын
қолданады.
Студенттердің өзіндік жұмысы!35 - 40
! мин
Студенттердің өзіндік жұмысын қадағалау,
көмек беру.
Топ студенттері екі топқа бөлініп әр бір топқа қи сынамалары бөлініп беріледі,
гелминтологиялық зерттеу жүргізіліп балау қойылады, топтар өздігінше тәжірибе
алмасады.
Студенттердің өзіндік жұмысын орындалуын қадағалап, көмек береміз, түсінбеген
сұрақтарына жауап береміз.
5 ЛПС тақырыбын
тұжырымдау.
8-10 мин Тақырып бойынша сұрақ-жауап жүргізу, тақырыпты
тұжырымдау, қорытындылау, бекіту, баға қою.
Студенттер зерттеу нәтижесінің қорытындысына және белсенділігіне, зерттеу
әдістерінің дұрыстығына, техникалық қауіпсіздік ережелердің сақталуына қарай
бағаланады.
1)Біртіндеп шаю әдісімен қандай гельминттер түрін анықтаймыз ?
жауабы: (қүйістілердің, ет қоректілердің және құстардың трематодоздарын анықтайды)
2)Фюллеборн әдісімен қандай гельминтоз түрін анықтаймыз ?
жауабы: (нематод және цестод жұмыртқаларын анықтайды)
3)Гельминтоларвоскопия әдісімен қандай гельминтоз түрін анықтаймыз ?
жауабы: (диктикаулез қоздырғышының личинкаларын анықтайды)
4)Гельминтоскопия әдісімен нені анықтаймыз?
жауабы: (құрттардың өзін немесе дене бөлшектерін анықтайды монезия, тизанезия)
Барлық атқарылған жұмыстарға жақсы белсенді қатысқан студенттерге (5)
Жоғарыдағы қағидалардың бір ережесін бұзған студенттерге (4)
әдістері мен бекемдеу тәсілдерін дұрыс орындамаған студенттерге (3) деген бағалар қойылады.
6 Үйге тапсырма 2-3 мин Үйге тапсырма беру
Гельминтологиялық зерттеу әдістерін қайталау.
Оқытушы ________________________Мырзакулов Н.

7. Нұсқауша.
Гельминтоздарды тірі кезінде диагностикалау.
Жануарлар тірі кезінде гельминтоздар диагнозын лабораториялық тексеру әдістері-
не,диагностикалық дегельминтизацияға негізделіп қояды.Гельминттерді диагностика-
лағанда аралық иелерін тексеру,клиникалық белгілері мен эпизоотологиялық мәліметтері
маңызды роль атқарады.Лабораториялық тексеру әдістері экскреттерде,секреттерде,ұлпа-
ларда ағзаларда гельминтоздар қоздырғыштары жұмыртқалары мен личинкаларын табуға
мүмкіндік береді.Жануарлар гельминтоздарын лабораториялық әдіспен зерттеу оңай жә-
не нәтижесі тура, сол себепті өндірістік жағдайда кеңінен қолданылады.
Лабораториялық зерттеулер тексеру мақсатына қарай гельминтоовоскопия,гельминто-
ларвоскопия және гельминтоскопия әдістеріне бөлінеді.
Гельминтоовоскопиялық тексеру әдістері секреттерден,экскреттерден көптеген пара-
зиттік құрттардың жұмыртқаларын табуға мүмкіндік береді.Ветеринарлық тәжірибеде
Фюллеборн және біртіндеп шаю әдісімен қиларды тексеру кеңінен қолданылады.
Гельминтоларвоскопиялық тексеру әдістері диктикаулдердің личинкаларын табуға қол-
данады.Зерттеуді экспересс – диагностика, Берман-Орлов, Ваида әдістерімен де жүргізеді.
Гельминтоскопиялық немесе макрогельминтоскопиялық тексеру диагностикалық мақ-
сатта сырқа шыққан гельминттерді немесе олардың фрагменттерін табу үшін қолданады.
Мысалы цестод буындары.Практикалық жағдайда бұл әдіспен шошқа аскаридозын,күиіс-
тілер монезиозын,ет коректілер тениедоздарын диагностикалайды.
Жануарлар гельминтоздары диагностикасында лабраториялық әдістердің үлкен
практикалық маңызы бар, қиларды гельминтокопрологиялық тексеру . өзге органдардан
бөліңділерді және басқаларды тексеру.
Гельминтокопрологиялық зерттеулер.
Жануарларды паразиттейтін гельминнтердің көпшілігі сыртқы ортаға қарын ішек
жолдары арқылы жұмыртқалары, личинкалары, буын фрагменттері шығады. Сондықтан
гельминтокопрологиялық зерттеу, гельминтоздарды тірі кезінде диогностикалаудың
негізгі әдістеріне жатады.
Жануарларды жоспарлы гельминтокопрологиялық зерттеуді жылына екі рет, бірінші
наурыз - сәуір және екінші рет қараша - желтоқсан айларында жүргізеді.
Қи сынамаларын 2- 3 топтан алады. Мысалы шошқа фермаларында 3-4 айлық
торайларды копрологиялық зерттейді. 5-7 айлық марқа торайлардың және ересек
мегежіндердің әр бір топтарынан 15 -20 қи сынамаларын алады.
Гельминтокопрологиялық зерттеу нәтижесі дұрыс сұраптау және сынамаларды буып
түйіп өз уақытында ветеринарлық зертханаға жеткізуге тікелей байланысты болады.
Қиларды буып түйіп, оралған қағаз қапшықтарын, целофан пакеттерге немесе қатты
қағаздарға орайды. Сұйық қиларды банкаға құйып зертханаға жібереді. Зерттеу үшін

8. жаңадан алынған қиларды пайдаланады . Ірі малдардан резеңке қолғап киіп ректальді
әдіспен тік ішектен қолмен алады. Шошқалардан, бұзаулар мен қой ешкілерден резеңке
киілген саусақтар көмегімен сынамалар алады.
Гельминтокопрологиялық зерттеулердің сапалық әдістері
Гельминтоовоскопиялық әдістері.Ветеринариялық лабораторияларда жануарлардың ки
сынауларын тексеру мақсатында гельминтоовоскопиялық әдістерді жиі қолданады.
Флотация әдістері.Флотация-қалқып шығу әдісінде қаныққан тұз ертіндісін
қолданады.Оның тығыздығы паразиттік құрттар жұмыртқалары тығыздығынан жоғары
(1,18-1,50) болуы керек.Лабораториялық практикада қаныққан ас тұзының ертіндісін жиі
қолданады.Бұл сұйықтықты даярлау үшін 1л қайнап тұрған суға 380-400г. ас тұзын сала-
ды.Ыстық ертіндіні бірнеше қабат марля арқылы сүзіп бутыльге құяды,суыған соң қолда-
нады.Бутыль түбінде кристаллды тұнба болу керек.
Фюллеборн әдісі
Сыйымдылығы 75-100мл шыны стаканға алдынала форфор келіде майдаланған 3г қи
сынауын салады және шыны таяқшамен араластыра порциялап 50-70мл қаныққан ас тұзы
ертіндісін қуйып барады.Бетіне қалқып шыққан ірі заттарды алып тастайдыда қи аралас-
пасын басқа ыдысқа капрон сүзгіш арқылы фильтрациялайды.Фильтратты тұндырған
кезде көптеген цестод және нематод жұмыртқалары бетіне қалқып шығады.45 минуттан
соң сым немесе ілгекпен тұнба бетінен 3 тамшы алып төсеніш шыныға тамызады да ми-
кроскоптың кішкене ұлғайтқышымен зерттейді.Мұндай әдіс оңай, арзан ыңғайлы және
көптеген нематоздарда нәтижелі.
Тұндыру әдістері
Тұндыру әдісінде-седиментацияда қи сынауын сумен араластырады.Оның тығыздығы
гельминттер жұмыртқалары тығыздығынан кем болуы керек.
Біртіндеп шаю әдісі. 3-5грамм қи сынауын стаканға салып 15 есе су құямыз Оны
бірқалыпты кондицияға дейін араластырамыз.Қоспаны сүзгішпен фильтрлеп 175-200мл
стаканға өткізіп,араластырып,суды стакан бетіне дейін құямыз,сонан соң фильтратты
5минут тұндырамыз(шөгінді болғанға дейін).Содан кейін тұнбаны қалдырып бетіндегі
сұйық қабатын төгемізде,тұнбаға және су құямыз.,араластырып 5 минут тұндырамыз,со-
нан соң және суын төгеміз. Осы манипуляцияны стакандағы тұнба үстіндегі су жарық
болғанша қайталаймыз.Ең соңында тұнба бетіндегі суды төгеміз,ал шөгіндіні үлкен
төсеніш шынысына түсіріп микроскоппен тексереміз.Бұл әдіспен күйістілер,ет қоректілер
құстар трематоздарын анықтауға болады.
Гельминтоларвоскопиялық экспресс-диагностика әдісі.
3-5грамм қи сынауын 20-22 градус жылы су құйылған пробиркаға 2минутқа салып
қояды.Содан кейін сынауды пинцетпен алып тастап,суды тұнбаға дейін төгеді,ал тұнбаны
төсеніш шыныға салып микроскоптаиды.Бұл әдісті қойлар диктикаулезін анықтауда қол-
данады.
Гельминтоскопиялық немесе макрогельминтоскопия әдісі
Гельминтоскопия әдісінде жануарлар қиында өзінше немесе дәрілердің әсерінен
шыққан гельминттерді немесе олардың фрагменттерін көруге болады.Бұларға мысал
күйісті-лер монезиозы және тизанезиозы,қаздар дрепанидотениоздары ж.б.Ұсақ
паразиттік құрт-тарды табу мақсатында ірі қара қиының бір бөлігін,ұсак және орташа
жануарлар қиының біркездегі порциясын біртіндеп сумен шаю әдісімен тексереді.
1. Гельминтологиялық зерттеу жұмыстарын бастамас бұрын оқытушы мал дәрігері
студенттерге ветеринарлық-санитарлық және техника қауіпсіздік ережелердің
қатаң және міндетті түрде орындалуына, адам денсаулығы мен қоршаған ортаны
ластанудан сақтауды қамтамасыз етеді. Індетті аурулар қоздырғыштарының

9. таралуын болдырмайтын, мал шаруашылығы қора-жайлары мен қоршаған ортаны
(жайылымдар,су орындары) ластауды туғызбайтын, қоғамдық және жеке бастың
қауіпсізділігін қамтамасыз ететін барлық жалпы және арнайы сақтану шараларын
қолданады.

10. таралуын болдырмайтын, мал шаруашылығы қора-жайлары мен қоршаған ортаны
(жайылымдар,су орындары) ластауды туғызбайтын, қоғамдық және жеке бастың
қауіпсізділігін қамтамасыз ететін барлық жалпы және арнайы сақтану шараларын
қолданады.