Перевод на кыргызский презентации Елены Альшанской, руководителя крупной российской организации волонтеров "Волонтеры в помощь детям-сиротам" на тренинге по волонтерству 23-24 апреля 20115 г. в г.Баткен для дневных центров в рамках проекта ХелсПром "Поддержка детей с инвалидностью" за счет гранта Фонда Биг Лоттери. Тренинг организован ОФ "Келечек Плюс".

1. Волонтерлук деген эмне?
Терминология жана тарыхы ж н нд кыскачаө ү ө
“Ыктыярдуулук - жарандык коомдун негизи. Ал адамзатынын – тынчтыкка, эркиндикке,
м мк нч л кт р н ж з г ашырууга, коопсуздукка жана бардык адамдар ч н адилетт л ккү ү ү ү ө ү ү ө ө ү ү үү ү ө
байланыштуу э асыл умтулууларын ишке ашырат”ң – Ыктыярдуулардын жалпы декларациясынын
текстинен, IAVE , Амстердам, 2001
“Волонтер” с з “ыктыярчы” с з н н синоними, жанаө ү ө ү ү "volontaire" француз с з н н орус жана кыргызө ү ө
тилдерине алынган калька болуп эсептелет. 19 кылымга чейин бул эки с зд н мааниси бирдей болуп,ө ү
бул с з менен аскер кызматына з ыктыяры менен барган адамдарды аташчу. Бирок чынында, 19ө ө
кылымга чейин жалпы аскердик милдет болгон эмес, андыктан согуш аракеттеринин алдында армия
топтоонун негизги жолу – волонтёрлук болгон. “Волонтёр” с з н н мына ушундай, жалгыз ганаө ү ү
чечмел с 1969-1978-жылдары Советтик Чо Энциклопедияда да жазылган.өө ү ң
Б г нк к нд да бул с зд рд н мазмуну окшош, бирок таптакыр башкачаү ү ү ү ө ө ө ү
маанини туюндурат. Д йн н н бардык лк л р нд бул термин менен акысызү ө ү ө ө ө ү ө
жардам к рс тк н, айланадагы жашоону жакшыртууга з салымын кошкон,ө ө ө ө
жакын адамдарга, айлана ч йр г кам к рг н, жеке жалгыз з н таандыкө ө ө ө ө ө ү ө
керект л рд н тышкаркы милдеттерди жана к йг йл рд чечкен адамдардыөө ө ө ө ө ө ү
аташат.
Бул терминдин азыркы мазмуну 20 кылымдын экинчи жарымында калыптанган.
Анткен менен бул с зд н негизин т зг н к р н ш, 20 кылымдын экинчи жарымында д йн д з н н-ө ү ү ө ө ү ү ү ө ө ө ү ө
з пайда болуп калбаганы т ш н кт .ө ү ү ү ү үү
Жогоруда айтылгандай, мындай ишмерд л кт н негизин жеке керт баштын кызыкчылыгын ганаүү ү ү
к зд б г н, з н эмес, башка бир (коомго же балким б т д йн г ) пайда алып келген иштер т з т.ө ө ө ө ө ү ө өө ү ү ө ө ү ө
Ишти жасап жаткан адамдын з н пайда алып келбеген зг ч ишмерд л к ж н нд идея терминө ү ө ө ө ө үү ү ө ү ө
катары 18 кылымда киргизилген.
“Альтруизм” термини к нд л к колдонууга “социология” илимининү ө ү
негизд ч с Огюст Конт (1798–1857) тарабынан “эгоизмге” каршыөө ү ү
т ш н к катары киргизилген. “ з м ч н” принцибине каршы “башкаларү ү ү Ө ү ү ү
ч н” принциби коюлган. С.И.Ожеговдун орус тил с зд г нд “альтруизм”ү ү ө ү ү ө
термини - “жеке кызыкчылыктарды ойлобостон, башка бир л рг пайдаөө ө ө
алып кел ч н чын дилден иш жасоого даярдык” деп жазылат.үү ү ү
Бирок, албетте, мындай ишмерд л к д йн жаралгандан бери эле болгон.үү ү ү ө
Боорукерлик, бири-бирине жардам к рс т , жакын адамдарга кам к р , альтруизм с зд р – арө ө үү ө үү ө ө ү
кылымда ар кандай калыптанып жана ар башкача аталса да, бул терминдердин у гусунда жатканң
т ш н к адам баласына абалтан белгил .ү ү ү үү
20-кылымда адистештир адамзат жашоосунун бардык ч йр л р н таасирин тийгизди. Бардыкүү ө ө ө ү ө
иштер институт жана адам ишмерд л г н н айрым т рл р катары з таризине ээ болду. Адамдаргаүү ү ү ү ү ө ү ө
жардам бер да з ордун тапты. Акы т л н ч жардамдар – социалдык иштер деп аталып, акысызүү ө ө ө үү ү
жардамдар – топтордун бири-бирине ж н к й жардамы жана волонтёрдук катары орун алды.ө ө ө
Мазмуну боюнча ыктыярдуу кыймыл жана з ара жардам бер топтору болуп эсептелген биринчиө үү
т з л шт р, азыркыдай т рд 19 кылымда пайда боло баштаган. Жашоонун бардык ч йр л р ндү ү ү ө ү ө ө ө ө ү ө
индивидуализм, гуманизмдин н г ш , жана э негизгиси жашоонун жана шаарларды н кт р н нө ү ү ү ң ө ү ү үү ү
адаттагы тартибинин зг р ш з ара жардамдашуунун жа ы аспаптарынын пайда болушуна б лгө ө ү ү ө ң ө ө ө
т зд .ү ү
Жашоонун салттуу тартиби боюнча, конкретт социалдык катмардынүү
алкагында социалдык з ара мамилелердин ченеми катары з араө ө
жардамдашуулар болгон (б г н сенде т ш м болбой калды, эмки жылы мендеү ү ү ү
болбой калышы м мк н, азыр мен сага нан берип турам, кийин сен магаү ү
береси ). Ошондой эле бай адамдар ж н к й жана чектел т рд кедейлергең ө ө ө үү ү ө
жардам бер г милдетт болгон. Шаарлардын жаралышы, индустриализация,үү ө үү
1

2. класстардын аралашуусу, к н м ш социалдык мамилелердин жоголушу - жа ы жакырчылыкка,ө ү ү ң
шаарлардын жакырчылыгына алып келди. Айыл жашоосунан айырмаланган мындай жагдайда, зө
алдынча жан багып кет т кыйынга турган. Бири-бирине жардамдашуунун жана колдооүү ө ө
к рс т н н адаттагы т рл р жоголо баштаган.ө ө үү ү ү ө ү
Ке ири жардамдашуунун биринчи бирикмелери Улуу Британияда, Германияда, АКШда 19-кылымдаң
т з лг н христиандык общиналар болгон. Алар шаарлардын т ыкчам индустриализациясынанү ү ө ө ө
жабыр тарткан, калктын социалдык жактан корголбогон катмарларына жардам бер боюнчаүү
уюштуруу иштерин негиздешкен. Ал общиналардын жана кыймылдардын к пч л г азыр да бар.ө ү ү ү
Волонтёрлуктун тарыхы биринчи жана экинчи д йн л к согуштардын кийин т з лг н жигердү ө ү ү ү ө үү
коомдук кыймылдардан башталат. Ал убакта адамдар кыйраган шаарларды калыбына келтир ,үү
башкалардан к б р к жабыр тарткандарга жардам бер ч н биригишкен. Мындай уюмдардынө ү өө үү ү ү
биринчилери болуп, биринчи д йн л к согуштан кийин уюштурулган немецтик-француздук жаштарү ө ү
лагери эсептелет. Францияда Верден шаарына жакын жерлерде волонтёрлор биринчи д йн л кү ө ү
согуштан кыйраган фермаларды калыбына келтиришкен. Лагерь “Бири-бирине каршы согушкандан
к р , чогуу иштеген жакшы” урааны менен иш алып барган.ө ө
Коомдук мамилелердин маанил б л г катары ыктыярдуулукту расмий т рд таануу, б т д йнүү ө ү ү ү ө ү ү ө
ж з нд 60-80 жылдары жигерд башталган. Бул убакытта ар кандай лк л рд ыктыярдуулуктуү ү ө үү ө ө ө ө
колдоо боюнча атайын департаменттер жана ведомстволор мамлекеттик де гээлде т з л баштаган.ң ү ү ө
Мисалы, Улуу Британияда – Волонтёрдук уюмдардын улуттук ке еши, Германияда –ң
Германиядагы улуттук ыктыярдуулук агенттиги, АКШда – АКШдагы ыктыярдуу иштердин
улуттук борбору т з лг н.ү ү ө
Барак Обама кызматына киришкенден кийин (биричи жолу ) кабыл алган
биринчи мыйзамдарынын бири – Америкага кызмат кылуу ж н нд мыйзамө ү ө
болгон, жана ал ыктыярдуулук ишинин м мк нч л кт р н бир кыйлаү ү ү ү ө ү
ке ейткен. “Биздин км т лк н н экономикасын калыбына келтир г ,ң ө ө ө ө ү үү ө
билим бер н н сапатын жогорулатууга, саламаттыкты сактоо системасынүү ү
реформалоого жана аскер кызматкерлеринин жана ардагерлердин
муктаждыктарын канааттандырууга жардам бере алат, бирок бизге балдардын
насаатчылары болууга, оорулууларга кам к р г жана з й н н алыс жерлерде аскердик кызматынө үү ө ө ү ү ө
т п ж рг н жоокерлердин й-б л л р н колдоо к рс т г даяр америкалыктардын жардамыө ө ү ө ү ү ө ө ү ө ө ө үү ө
керек”, - деп Обама з с з нд айткан.ө ө ү ө
Ал эми 90-жылдары ар кандай лк л рд н ыктыярдуулук демилгелери жана кыймылдары чекө ө ө ү
араларды жокко чыгарып, бири-бири менен жигерд з ара иштеше башташкан. Эл аралыкүү ө
волонтёрдук уюмдар жана волонтёрлорду эл аралык алмашуу белгил боло баштаган (бирок бизүү
билгендей, мындай иштер биринчи д йн л к согуштан кийин эле болгон).ү ө ү
Б г нк к нд Канаданын жашоочуларынын чт н бир б л г н жакыны волонтёрлор болупү ү ү ү ө ү ө ө ү ү ө
эсептелет. Германиянын ар бир т рт нч жашоочусу волонтёрдук ишмерд л кт н катышуучусу.ө ү ү үү ү ү
Францияда калктын 20 пайызга жакыны ыктыярдуулук ишмерд л г н жигерд катышат (анынүү ү ү ө үү
ичинде альтернативалуу аскердик кызматка). К пт г н лк л рд волонтёрдук ишмерд л к аскерө ө ө ө ө ө ө үү ү
кызматынын альтернативалуу жоромолу болуп саналат. Волонтерлук ишмерд л кт нүү ү ү
жыйынтыктары Канаданын, АКШнын, Швециянын, Норвегиянын жана башка европа лк л р н нө ө ө ү ү
жылдык ИДП (ички д продукциянын) эсебине кошулат.үң
19-кылымда Россияда, ырайымдуулук иштери, коомдук кайрымдуулук ишмерд л г жарандыкүү ү ү
жигерд л кт н дээрлик жалгыз мыйзамдуу ч йр с болуп келген. Шайлоо укугу болгон эмес,үү ү ү ө ө ү
партияларды жана профсоюздарды т з г тыюу салынган, бардыкү үү ө
“идеялык” ийримдер дароо полициянын к з м л н т шк н. Калктынө ө ө ү ө ү ө
прогрессивд жана жигерд б л г ошол убактагы боорукерликүү үү ө ү ү
коомдорунун, кайрымдуулук коомдорунун, кам к р ч ке ештердин,ө үү ү ң
интеллигенциянын ар кандай демилгелердин иштерине кошулушкан
(Земство дарыгерлеринин кыймылы, Орус аялдар з ара кайрымдуулукө
коому ж.б.). Россияда жетим балдар жана калктын башка аялуу топтору
2

3. ч н уюштурулган мекемелердин к пч л г ал убакта мамлекетке эмес, Чирк г же ар кандайү ү ө ү ү ү өө ө
кайрымдуулук бирикмелерине жана демилгелерине таандык болгон.
Заманбап т ш н кт г ыктыярдуулук Россияда 90-жылдары н г баштайт. Советтер союзу ыдырап,ү ү ү ө ү ө ү ө
социалдык система кыйрагандан кийин, бири-бирине жардам бер , укук коргоо ишмерд л г ,үү үү ү ү
экология жана маданият ч йр с нд г иштер менен алектенген з алдынча жарандык бирикмелерө ө ү ө ү ө
пайда болот.
1995-жылы гана Россияда кайрымдуулук ишмерд л г укуктук негизге ээ болуп, ыктыярдуулукүү ү ү
т ш н г ошондо бекитилген.ү ү ү ү
К п убакыт бою ыктыярдуулукту мамлекет тарабынан колдогон реалдуу механизмдер жанаө
программалар т з лг н эмес. Бул туурасында Россияда 2006 жылы, 2014-жылы Олимпиаданы Сочидеү ү ө
тк р ж н нд макулдашууга кол коюлгандан кийин биринчи жолу айтылат. Кол коюлганө ө үү ө ү ө
макулдашуулардын алкагында Россия олимпиаданын уюштурулушуна он ми деген волонтёрлордунң
катышуусун камсыздашы керек эле.
Бул жагдай мамлекеттин ыктыярдуулук темасына кызыгуусуна алып келди. Ошондой эле,
волонтёрлуктун н г с н федералдык жана субъекттик де гээлде колдоо к рс т г ,ө ү үү ү ө ң ө ө үү ө
ыктыярдуулукту н кт р борборлорунун жана ыктыярчылардын катышуусу менен эл аралык ишө ү ү үү
чаралардын операторлор-борборлорунун ачылышына б лг т з лд .ө ө ө ү ү ү
Волонтёрлор менен иш алып барууну уюштуруу. Волонтёрлор менен иштеш н нүү ү
зг ч л кт р .ө ө ө ү ө ү
Волонтерлук бул башка адамдарга жардам бер ж н нд з алдынча кабыл алынган чечим.үү ө ү ө ө
Волонтёрдун кылган ишинин негизинде, мажбурлоо же пайда табуу эмес, ак ниет ыктыярдуулук жатат.
Анткен менен, ак ниет ыктыярдуулук менен кошо жоопкерчилик жана акыл-эст л к болмоюнча, алүү ү
жакшы жемиштерди алып келе албайт.
Волонтёрлор менен иштеш ж н нд кеп кылып жатканыбызда, с зс з т рд бирүү ө ү ө ө ү ү ө
катар т маанил нерселерге к л бурушубуз керек. Э негизгиси, волонтёрлорө ө үү өңү ң
– иштерди акысыз аткарган, “кайдан жайдан келген” адамдар эмес. КЭУ
(коммерциялык эмес уюм) кызматкери чалып, “кандайдыр бир ишти аткарып
берип кою уз” деп суранарын к т п эле отурган адамдар эмес. Волонтёрлуккаң ү ү
адамдар з н н т тере ички умтулуу менен келишет. КЭУ тарабынанө ү ү ө ө ң
сунушталган иштер ошол умтулууларды канааттандырбаса, алардын к л калып,өңү ү
бул иштен кетип калышы м мк н.ү ү
Волонтерлук – убакыт, билим, башкаруучулук к чт , акча каражаттарын жумшай турган ресурс.ү ү
Волонтёрлор менен ишт – к л бурууну жана камкор башкарууну талап кылат – дал ушундайөө өңү
мамиле болгондо гана, иш натыйжалуу ж р т жана н г т.ү ө ө ү ө
Волонтёр/ыктыярчы – з ыктыяры жана чын дили (кандайдыр бир акы к тп ст н), з н нө ү ө ө ө ү ү
убактысы, к ч , билими, адамдык сапаттары менен коомдук пайдалуу ишке катышкан адам.ү ү
Волонтёрлорду башкаруу – волонтёрдук эмгекти уюштуруу процесси жана
волонтёрлорду/ыктыярчыларды тартуу, тандоо, кызыктыруу, координациялоо жана дем бер боюнчаүү
иштерди камтыйт.
Волонтёрлордун координаторунун к з карашынан алып караганда, волонтёрлор менен ишт н н/ зө өө ү ө
ара иштеш н н зг ч л г т м нк д :үү ү ө ө ө ү ү ө ө ү ө
1. Волонтёрлор ишке катышуу ж н нд чечимди з алдынча кабыл алышат жана зө ү ө ө ө ү
каалаган убакта бул ишти токтото алышат.
КЭУ/коомчулуктун ишине катышууда ар кандай тараптарга карата
жоопкерчиликтер пайда болот (КЭУ кызматкерлерине, кайрымдуулук
иштерин алуучуларга, социалдык мекемелердин к лд р н , башкаө ү ө ү ө
волонтёрлорго ж.б. карата). Демек, волонтёрлордун координатору
мамилелердин жана эрежелердин системасын калыптандырууда эмнелерди
эске алышы керек: биринчиден, ыктыярчылардын эркиндиги (алар зө ү
3

4. каалаган учурда ишти аткаруудан баш тарта алышат) эске алынышы шарт. Ал эми экинчиден,
иштин к пч л к м ч л р эрежелерди жана топтун/коомчулуктун ичинде да, андан тышкарыө ү ү ү ө ө ү
да з ара мамилелердин этикасын сактоосун камсыздашы керек.ө
2. Волонтёлордун убактысы чектел .үү
Волонтёрлор аткара турган иштерди алдын ала б л шт р п коюу о . Ар бир волонтёрго такө ү ү ү ң
милдет берилиши керек. Ошол эле учурда алар жалпы максатты билиши да маанил . Ар бирүү
ыктыярчы узак м н тт максаттарды жана уюмдун милдеттерин билгенде гана волонтёрдукөө ө үү
топтордун/коомчулуктун иши натыйжалуу ж р т. Жалпы милдеттерди аткарууда уюштуруучуү ө
ар бир волонтёрдун з н ылайыктуу ишти тандап бериши керек.ө ү ө
3. Волонтерлорду йр т жана коштоо керекү ө үү .
Биринчиден, к пч л к учурда волонтёрлордун з н н “кадимки” жашоосунда, алар азырө ү ү ө ү ү
волонтёр катары аткарып жаткан иш боюнча тажрыйбасы болгон эмес. Экинчиден, КЭУнун же
топтун иши уникалдуу жана жекече методика. Ал эми жогорудагы 2-пунктту эске алуу менен иш
б л кт рг б л нг нд кт н, натыйжада иш ырааттуулук мененө ү ө ө ө ү ө ү ө
ж р п, милдет толугу менен аткарылышы абдан маанил .ү ү үү
Андыктан, волонтёрлор менен иштеш н баштаардан мурда,үү ү
окутуу, даярдоо, насаатчылык процессин уюштуруу зарыл – мисалы,
тигил же бул уюмдун милдеттерине кандай аспаптар к б р кө ү өө
ылайык келет. Кийинки иште да волонтёр суроолору менен кимге
кайра аларын, ага ким колдоо к рс т р н билиши абзел. Мурдатанө ө ө ү
иштеген волонтёрлор жа ы иштеп баштаган волонтёрлорго колдооң
к рс тк нд й системаны калыптандыруу э туура.ө ө ө ө ң
4. Волонтёрлорго дем бер – уюштуруучулардын милдетиүү .
Волонтёрлор акы албай иштешет. Бирок алар ишти
аткаруудан эч нерсе албайт деген жа ылыштык. К пч л кң ө ү ү
учурда алар ишти аткаруудан алган нерсеси, акчадан алда
канча баалуу. Бул бир г керект болуу жана ой-өө ө үү
тилектерди ишке ашыруу. Бул мааниси тере иштер. Булң
жагымдуу адамдар менен жигерд жана позитивдүү үү
байланыш т з . Волонтёрлордун координаторунун милдети жагымдуу ички маанайды т зү үү ү үү
жана колдоо, волонтёрлорго дем бер , “кайтарым байланыш” каналын уюштуруу, чыгармачылүү
мамилени колдоо, волонтёрлор сунуштаган идеяларды ишке ашыруу, команда т зг н ишү ө
чараларды уюштуруу, жа ы келген волонтёрлорго кесипк йл к менен колдоо к рс т .ң ө ү ө ө үү
Волонтёрлорго жана алардын умтулууларына кам к р лб с , бул анын топтон/уюмдан кетипө ү ө ө
калышына алып келет.
5. Волонтёрдук – дайыма ар бир адамдын жекече баяны.
Ошондуктан, ар бир адам менен жекече ишт э дурус. Ошондо анын жигерд л г жалпыөө ң үү ү ү
максат ч н максималдуу жыйынтык бере алат.ү ү
4

5. Волонтёрлордун эмгегин уюштуруу.
Биринчи баскыч – даярдык. Максаттарды жана милдеттерди аныктайбыз. Волонтёрлордун
ишинин чечмел с н даярдайбыз:өө ү
Сиздин командадагы волонтёрлордун ишин уюштурууга кириш д ыктыярдуу эмгектин беш з ктүү ө ө ө үү
зг ч л кт р н т ш н керек. Алар ыктыярдуу топтун уюштуруучусунун ишмерд л г н курууда эө ө ө ү ө ү ү ү үү үү ү ү ң
негизги ачкычтар болуп эсептелет.
Иштин уюштуруучусунун алдында о ой эмес милдет жана толтура суроолор турат:ң
- Ар бир катышуучу каалаган учурда кетип калышын эске алуу менен процессти кантип т зү үү
керек?
-ж н к й ишти 10 б л кк кантип б л керек?ө ө ө ө ү ө ө үү
-эгер адамдардын эч кандай тажрыйбасы жана квалификациясы жок болсо, сапаттуу
жыйынтыкка кантип жетиш г болот?үү ө
Ошондуктан, э оболу аныктап ала турган нерсе, кандай жыйынтык жана кандай кошумча ресурстарң
ч н Сиздин уюм бул жол менен ж р г даяр. Ыктыярчылар сиздерге эмне ч н керек экени ж н ндү ү ү үү ө ү ү ө ү ө
ойлону уздар. Алардын жардамы менен сиздер эмне кыла аласыздар? Кандай маселени чечең
аласыздар? Кайсыл жыйынтыкты жакшыртуу керек? Кайсыл ресурсту к б йт керек? Мындайө ө үү
суроолордун ст нд ойлонуу Сизге кандай ыктыярчылар керек экени ж н нд т ш н к берет, ошонуү ү ө ө ү ө ү ү ү
менен бирге алар менен бирге басып тч кыйын жолго Сизге дем берет.ө ү
Волонтёрлор менен иштеш н н даярдык к р баскычы ички инвентаризация процессин талапүү ү ө үү
кылат. Волонтёрлор менен иштеш н н ийгилигинин э негизги шарты – волонтёр уюмдунүү ү ң
максаттарына жана милдеттерине тилектеш болушу. Ыктыярчылар сиздердин шериктештери издерң
болушу керек. Ал эми буга жетиш ч н алар сиздер жасап жаткан ишти так т ш н ш керек.үү ү ү ү ү ү ү
Ошондуктан, сиз аткара турган биринчи иш – уюмдун миссиясын, анын ишинин максаттарын жана
милдеттерин, ал карманган принциптерди так жана т ш н кт айтып бер .ү ү ү үү үү
Бул ч н колу узда буклет, баракча же документ болгону дурус, аларды сиз волонтёрго берип коеү ү ң
аласыз.
Даярдык к р баскычынын экинчи элементи.ө үү
Болочок ыктыярчылар ч н алар жасай турган иштерди с р тт н даярдоо. К пч л к учурда булү ү ү ө өө ү ө ү ү
уюштуруунун э татаал баскычы. Эгер Сиздин уюмдун ыктыярчылары кандай милдеттерди чечээринң
аныктап алган болсо уз, ар бир ыктыярчы кандай ишти аткарарын жазы ыз. Эси изде болсун,ң ң ң
волонтер – кызматкер эмес. Ал жумасына 5 к н 8 саат бою иштей албайт. Балким ал сиздин уюмгаү
жумасына бир к н же бир нече саат убактысын б л г даяр. Ушундай эсептен улам, ыктыярчыларү ө үү ө
аткара турган иштерди пландаштыры ыз.ң
Ыктыярчыларды изд жана тандоо.өө
Кандай иштерди аткарууга адамдарды табуу зарыл экенин аныктагандан кийин ойлоно турган
суроолор: сиздин максаттуу аудитория (МА) ким? Кандай адамдарды табуу керек? Аларды кайдан
изд керек?өө
Эгер сиз фандрайзингдик акцияны тк р ч н волонтёрлорду издеп жатса ыз, жана бул иш-чарадаө ө үү ү ү ң
аукцион тк р п же баракчаларды таратуу керек болсо – сизге дем алыш к нд р убактысы жана иш-ө ө ү ү ө ү
чараларда з н н чыгармачыл жана баарлаша бил талантын к рс т г каалоосу бар жаштар керек.ө ү ү үү ө ө үү ө
Аларды кайдан табабыз? Ар бир жолу бул биздин шаардагы жагдайга жараша болот. Балким, аларды
кызыгуулар боюнча клубдардан, социалдык тармактардан же университеттерде жарыя баракчасын
ил аркылуу издейсиз.үү
Эгер сиз оор патологиялары бар балдарды карап турууга аялдарды издесе из (мисалы, баланын ата-ң
энеси з иштери менен барып кел с н м мк нд к т з ч н, жуманын иш к нд р нд бир жолу бирө үү ү ө ү ү ү ү үү ү ү ү ө ү ө
нече саатка баланы карап турууга), сизге з балдары чо оюп калган, эркин графикте иштеген жеө ң
пенсиядагы аялдар ылайыктуу. Аларды диний коомчулуктар, райондук гезиттердеги, радио жана
телевидениедеги жарыялар аркылуу издесе из болот.ң
5

6. Ар бир жолу сиздерге жардам бере ала турган адамдарды жана аларды кайдан табуу керектигин
элестет г аракет кылуу керек.үү ө
Бирок ар бир иш ч н бир гана аудитория бар деп ойлоо туура эмес. Бирок бул ылайыктууү ү
волонтёрлорду табууга жардам берет жана аларды тандоого убакты ызды н мд йт.ң ү ө ө
Ыктыярчыларды кайдан изд керектигин аныктагандан кийин, алдыдагы милдетти такөө
чагылдырган чакырык керек. Чакырык кыска, нуска жана так болушу шарт. Эгер сиз адамдарды
ишт г чакырып жатса ыз “кели издер, санаасыз к л ачып, эс алабыз” деп жазба ыз.өө ө ң ң өңү ң
Демек:
- МА аныкта ызң
- МА менен байланышуунун жолдорун аныкта ызң
- чакырыкты туура жазы ызң
Сиздин андан аркы милдет сиздердин долбоорго волонтёрлордун кошулуу чекитин аныктоо жана
тандоо тк р . Кошулуу чекити уюмга волонтёрлорду кабыл алуу процессин т ш н кт кылуугаө ө үү ү ү ү үү
жана к з м лд г жардам берет. Кошулуу чекити – сиз гезиттеги жарыяда к рс тк н к нө ө ө өө ө ө ө ө ү ү
жолугушуу, волонтёр сиздердин сайтта толтурган анкета, психолог менен жекече маектеш болушуүү
м мк н. Бардыгы сиздин Бардыгы сиздердин милдетке жана ресурстарга жараша болот. Э негизгиси,ү ү ң
бул процесс башаламан болбошу керек. Сиздер адамдарды алар сиздерге жардамдашуусу ч нү ү
чакырып жатасыздар. Сиздин милдет – жардамды алуучуга жана ыктыярчыга колдоо к рс т .ө ө үү
Муну эси изден чыгарба ыздар, жана волонтёрлордун к л ачуусу ч н сервиске айланба ыздар.ң ң өңү ү ү ң
Дал ошондуктан, сиздин милдети из – сиздин долбоорго ылайыктуу, сиздин уюмдун жана сиздерң
камкордукка алган адамдардын кызыкчылыгы ч н ишт г даяр адамдарды тандоо. “Жок” депү ү өө ө
айтуудан коркпо уз. Тандоо баскычындагы э башкы нерсе – потенциалдуу волонтерлорго каратаң ң
критерийлерди жана талаптарды аныктап алуу (талапты катуу койбо уз, алар кызматкерлер эмес,ң
жана адатта, кесипк й адамдар эмес). Мындан тышкары ыктыярчыга сиздин уюм менен, уюмдунө
миссиясы, милдеттери жана принциптери менен таанышууга м мк нд к бери из. Андан кийин тандооү ү ү ң
процедурасын ж рг з з.ү ү үңү
Бул ч н маектеш тк р п, же тесттик тапшырма берсе из болот. Же болбосо тренинг тк р п, анынү ү үү ө ө ү ң ө ө ү
жыйынтыктары боюнча адамдарды долбоорго чакырса ыздар болот.ң
Волонтерду ишке даярдоо.
Сиз з зг ылайык келет деп ойлогон адамдарды тандап алды ыз.ө үңү ө ң
Кийинки баскыч – ишке киргиз . Иш кандай экенине жараша (акцияда баракчаларды таратуу,үү
аралыктан туруп форумду администрациялоо, балдарды багуу) адамды ишке киргиз н н ар башкаүү ү
ыкмалары болушу м мк н. Эси изде болсун,ү ү ң волонтёрдун ишинин ийгилиги к б нч Сизден, Сизө ү ө
анын милдеттерин кандай жакшы т ш нд рг н зд н жана аны аткарууга кандайү ү ү ө үңү ө
даярдаганы ыздан к з каранды болот.ң ө
Окутуунун формасы ар башкача болушу м мк нү ү :
-нускамалоо;
-кызматкер же жашы улуу волонтёр устат болот
-тренингдер жана семинарлар (бирден бир нечеге чейин)
-вэбинарлар жана тармактагы материалдар (эси изде болсун-мында сиздинң
материалдары ызды адам карап к рг н н сиз толук биле албайсыз!)ң ө ө ү
Окутуунун формасы иштин т р н жараша болот. Бирок э башкысы, окутуунун жыйынтыгындаү ү ө ң
волонтёр бир гана конкретт жумушту аткара билбестен, командада ишт г , иштерди аткаруудаүү өө ө
коммуникациянын эрежелерин сактоого йр н ш (мисалы, сиз кызматташып жаткан мекеме мененү ө ү ү
чатакташып кетпеши керек), сиздин максаттары ызды те б л шк н сиздин колдоочу уз болушуң ң ө ү ө ң
керек экендигин унутпа ыз.ң
Даярдоонун жана окутуунун максаты – волонтёрду т м нк л рг йр т :ө ө ү ө ө ү ө үү
- уюмдун максаттарын жана баалуулуктарын те б л шң ө ү үү
- командада иштей билүү
- эрежелер менен иштей билүү
- конкретт жумушту аткара билүү үү
6

7. Волонтёрдун ишин коштоо.
Сиз волонтёрлорду тапты ыз, сиз ылайыктууларын тандап алды ыз, сиз аларды окуту уз.ң ң ң
Ушуну менен эле баары б т п калбайт.ү ү
Эми э татаал этабы башталатң – волонтёрлорду сиздин уюмдун командасында кармап калуу. Адамдар
акысыз, бош убактысында (бул убакытты алар эс алууга, хоббисине, досторуна, жеке турмушуна, й-ү
б л с н арнай алышат эле) иштешет.ү ө ү ө
Адамдын алгачкы энтузиазмы басылгандан кийин кетип калбасын ч н (бул с зс з боло турган нерсе)ү ү ө ү
сиз анын мотивдери дайыма аракетте болуп, ал жумуштарды аткарууда ы гайсыздыкты сезбеш ч н,ң ү ү
з н ташталган адам катары жана бир л р колдонуп жаткандай сезимдери болбош ч н к ч-аракетө ү өө ө ү ү ү
жасашы ыз керек.ң
Э кызыгы, бул милдеттердин к пч л г ж н гана милдетин т ш н мененң ө ү ү ү ө ү ү үү аткаргыдай
шарт уюштуруп бер аркылуу чечилет.үү Эгер т м нк л р бар болсо,ө ө ү ө волонтерго же ил болот:ң
- Милдеттер так коюлса жана жыйынтыгы т ш н кт болсоү ү ү үү
- Иерархияны жана т з мд так жана туураү ү ү т ш нсү ү ө
- Уюм менен дайыма байланышы бар болсо
- Коомдоштукка кошулуу
- Ишиндеги багыт бергичтер: нускамалар, эскерткичтер, жол карталары, функционалдар бар
болсо
- кайтарым байланыш м мк нч л г бар болсоү ү ү ү ү
Волонтёр эмне жумуш аткараарын, тапшырма ч н ким жооптуу экенин, суроолору жана к йг йл рү ү ө ө ө
пайда болсо, кимге кайрылуу керектигин, тапшырманы кантип так чеч керектигин т ш н ш керек.үү ү ү ү ү
Аны тапшырманы аткарууда жалгыз калтырбоо керек . Иш процессинде волонтёр менен
коммуникация – уюштуруу милдетинин маанил б л г . Эгер суроолор пайда болсо, жанында болуу,үү ө ү ү
кайтарым байланыш алуу, жумуш аяктаганда рахмат айтууну жана с зс з т рд жалпы жыйынтыктыө ү ү ө
к рс т н унутпа ызө ө үү ү ң – булар волонтёрлордун ишин коштоодогу жумушту уюштуруучунун негизги
милдети.
Негизи з н н ишинин жыйынтыктарын билө ү ү үү волонтёрго к б р к б лг берет. Анткени алө ү өө ө ө ө
к б нч иштин кайсы-бир б л г н, этабын гана аткарат, жана з н н ишинин жыйынтыгы эмнегеө ү ө ө ү ү ө ү ү
алып келээрин билбейт.
Экинчи маанил фактор болуп (к пч л к ч н биринчи фактор) к йг йд чеч д г жеке мотивдер,үү ө ү ү ү ү ө ө ү үү ө ү
жеке кызыкчылыктар эсептелет (ошондуктан к б нчө ү ө паталогиясы бар балдар ч н алардын ата-ү ү
энелери жана туугандары, жеке жашоосунда буга окшош мисалдары бар ж.б.у.с. адамдар
жакшы волонтёр болушат). Ошондуктан, сиздин ишмерд л г зд н максаты к нд л к иштерүү ү үңү ү ү ө ү
менен басылып калбоосу жана сиз з зд нө үңү ү волонтёрлору узгаң бул ишти эмне ч н жасалыпү ү
жатканын эскертип турганы ыз маанил .ң үү
К пт г нө ө ө волонтёрлор ч н ч нч маанил фактор болуп коммуникация эсептелет. Алардынү ү ү ү ү үү
ыктыярдуу ишке келишинин мотиви – жалгыздык сезими, жеке максаттарын ишке ашыра албастыгы
жана жанында ишеними менен кызыкчылыктарын те б л шк н адамдардын жоктугу болот. Аларң ө ү ө
ч н баарлашуу маанил . Анын ичинен формалдуу эмесү ү үү баарлашууларды (топтун жолугушуусу, бирге
чай ич , майрамдарүү ж.б.у.с.), топтун жолугушууларын жана топтук иш-чараларды тк р з. Булө ө үңү
болсо баарлашууну маанил деп эсептеген адамдар ч н эмоционалдык жактан бошонуу жанаүү ү ү
мотивин жогорулатуу ч н абдан маанил .ү ү үү
Волонтёрлордун к пч л г ч н ыктыярдуу ишке катышууө ү ү ү ү ү – карьерасында же жеке турмушунда
к рс т албаган ж нд мд р н к рс т м мк нч л г .ө ө ө ө ө ө ү ө ө үү ү ү ү ү ү Бул з н ачып бер , балдар менен иштө ү үү өө
(мисалы биздин фонддо чо финансылык компаниянын директору кичинекей балдарды к п жыл боюң ө
багып берген), уюштуруу иштери же акцияда ишт .өө Адамдар ч н бул з н к рс т , з н н катылыпү ү ө ү ө ө үү ө ү ү
жаткан таланттарын жана жа ы ж нд мд р н ачып бер м мк нч л г .ң ө ө ө ү үү ү ү ү ү ү Алардын муктаждыктары
менен каалоосун угу уз.ң Мисалы бухгалтер м рө ү бою балдар менен бирге чоподон буюмдарды
жасоону кыялданып ж рг н болушу м мк н, ал эми с р тч жакшы уюштургучү ө ү ү ү ө ү болгону менен, бул
сапатын турмушта колдоно албай ж р ш м мк н.ү ү ү ү ү
Адамдарды командада кармап калуунун дагы бир маанил фактору алар ч н сүү ү ү ө үү
м мк нч л гү ү ү ү ү – адегенде волонтер катары келип, кийин топтун координатору, андан ары кызматкерге
чейин жет м мк нч л г . Эгер сиздин уюмдаүү ү ү ү ү ү волонтер ч н с г шарт бар болсоү ү ө үү ө – сиз дарамети
бар адамдардын майнаптуу эмгектенгенин к р аласыз. Алар ч н, башка к пт г н адамдар сыяктууө ө ү ү ө ө ө
эле кайтарым байланыш алуу – ишти жакшыртууну сунуштоо, сын-пикирин ачык айтуу – жана
натыйжада сунуш-пикиринин эске алынганы жана кабыл алынганы маанил фактор болуп эсептелет.үү
Сын-пикирди кабыл алуудан коркпо уз, жа ы адамдар зд р менен ала келгенң ң ө ө ү идеяларды угуудан
качпа ыз. Аларда к пт г н жакшы сунуштар бар болушу м мк н. Эч ким сизди алардын сунуштарынң ө ө ө ү ү
7

8. дароо аткарууга мажбурлабайт. Бирок сиз угуп жана ойлонуп к р ш з керек. Булө ү үңү волонтерго
канааттануу сезимин берсе, ал эми сизге с ч н жа ы идеяларды бериши м мк н.ө үү ү ү ң ү ү
К пт г н адамдар ч н, зг ч жаштар ч н, бул жа ы билим, тажрыйба, чеберчиликө ө ө ү ү ө ө ө ү ү ң алуунун
ыкмасы, ал адамдарга келечектеги жолун тандоого же жумушка орношуу ч н тажрыйба топтоогоү ү
жардам бере алат. Алар ч н сиздин компанияда практикадан тк н же квалификациясынү ү ө ө ү
жогорулаткандыгы ж н нд документ жакшы ресурс болушу м мк н.ө ү ө ү ү
Ыктыярдууларды мотивд н нөө ү дагы бир ыкмасы акчалай эмес, чакан материалдык сыйакы болушу
м мк н. Туулган к н н же жа ы жылга карата кичинекейү ү ү ү ө ң билет. Кафедеги акысыз кечеге абонемент
(уюм менен кызматташтыкта болгон кафелер) же уюмдун директору же муниципалитеттин
жетекчиси тапшырган грамота жеке маанисин жана т г н кызматтарын тастыктоо керек болгонө ө ө
ыктыярдуулар ч н жакшы мотив боло алат.ү ү
Волонтерлорду мотивд н нөө ү башкы ыкмасы – эгер иштин жыйынтыгы сизге жакпаган учурда дагы
аларга аткарылган жумуш ч н рахмат айтууну унутпа ыз.ү ү ң
Волонтер ч н мотив:ү ү
- уюмдун максаттарын жана милдеттерин те б л ш ;ң ө ү үү
- з н нӨ ү ү дараметин ачуу жана н гө ү үү
- Жа ы билимдерди алуу;ң
- Жа ы тажрыйба алуу;ң
- Тапшырманы аткаруудагы жана андан кийинки коммуникация;
- Уюмдун ичинде с м мк нч л г ;ө үү ү ү ү ү ү
- Тапшырманы аткаруу процессиндеги кайтарым байланыш;
- Чечимдерди кабыл алууга катышуу же кабыл алууга таасир бер м мк нч л гүү ү ү ү ү ү
- Демилге к т р жана з н н идеяларын сунуштоо м мк нч л г ;ө ө үү ө ү ү ү ү ү ү ү
- Кошумча бонустарды алуу (грамоталар, туулган к н нд , майрамдардаү ү ө ж.б.у.с. белектерди
алуу м мк нч л г )ү ү ү ү ү
- Ага айтылган ыраазычылык с зд рө ө ү
з нӨ ү актуалдаштыруу, з н к рс тө ү ө ө үү – бул А. Маслоу боюнча муктаждыктар пирамидасынын чокусу
8

9. Жана ыктыярдуулук бул чокуда турган нерсе!
Руханий муктаждыктар • инсандык сө үү
• н гө ү үү
• з н- з таанууө ү ө ү
• з н- з актуалдаштырууө ү ө ү
Эстетикалык
муктаждыктар
• с йү үү
• кубаныч
• гармония
• сулуулук
Чыгармачыл
муктаждыктар
• чыгармачылык
• жаратуучулук
• таануу
• ачуу
Урматтоого жана
таанылууга муктаждык
• керект л күү ү
• маанил болууүү
• таанылуу
• з н- з урматтооө ү ө ү
Социалдык
муктаждыктар
• баарлашуу
• к л бурууөңү
• кам к рө үү
• колдоо к рс тө ө үү
Коопсуздук
муктаждыктары
• корголуу
• ишенимд л күү ү
• туруктуулук
• жайлуулук
Физиологиялык
муктаждыктар
• тамак
• суу
• уйку
• секс
9

10. Жана ыктыярдуулук бул чокуда турган нерсе!
Руханий муктаждыктар • инсандык сө үү
• н гө ү үү
• з н- з таанууө ү ө ү
• з н- з актуалдаштырууө ү ө ү
Эстетикалык
муктаждыктар
• с йү үү
• кубаныч
• гармония
• сулуулук
Чыгармачыл
муктаждыктар
• чыгармачылык
• жаратуучулук
• таануу
• ачуу
Урматтоого жана
таанылууга муктаждык
• керект л күү ү
• маанил болууүү
• таанылуу
• з н- з урматтооө ү ө ү
Социалдык
муктаждыктар
• баарлашуу
• к л бурууөңү
• кам к рө үү
• колдоо к рс тө ө үү
Коопсуздук
муктаждыктары
• корголуу
• ишенимд л күү ү
• туруктуулук
• жайлуулук
Физиологиялык
муктаждыктар
• тамак
• суу
• уйку
• секс
9