kbjhlvljhv

1. Муу цагийн эрхээр элдэв муу зүйл найруулагдан
үйлдэгдэнэ. Тэр цагт муу санаагаар хор найруулж
дэлгэрүүлснээр хоёр хөлтний амийг хорын хайчаар
хайчлах мэт болно гэж тайлбар зохиолуудад
тодорхойлдог.

2. Ангилал:
 Эрдэнээр найруулсанд: алт, зэс, хүрэл, төмөр,
мөнгөн ус, туулгаар найруулсан хор орно.
 Чулуугаар найруулсанд: мэлхий чулуу, цайр,
жонш, шунх, хүхэр зэргээр найруулсан хор орно.
 Махаар найруулсанд: ямаа, нохой, солонго, алаг
бамбуу, мэлхий, хилэнцэт хорхой,гүрвэл зэргийн
мах
 Шимээр найруулсанд: хортой зүйл бүгдийн
шимийг хураан хольж найруулсан хор орно.
 Өвсний найруулгад: бон-а, ямаан зангуу,
дүржид, тарны найруулга багтана.
 Эрдэнэ ба чулуугаар найруулсан нь хүйтэн,
бусад нь халуун чанартай хор болно.

3. Үргэжлэл
 Хөдлөх цагаар нь:
Жилийн
Сарын
Хоногийн хор
 Орох ёсоор:
Гэрлийн хор нь арьс
салстаар
Салхинд тавьсан хор нь
судасны сүв, хамрын
нүхээр
Уураар тавьсан хор нь
амьсгал ба шар үсний
нүхээр
Идээнд тавьсан хор нь
хоол боловсруулах замаар
орно.

4. Хорын өвчний ерөнхий шинж.
 Толгой өвдөх, нүд бүрэлзэх, бие ирвэгнэх, өвчүү
ар нуруугаар хатгах, хоолны шингэлт муудах,
чацга алдах ба бөөлжих, гэдэс хоржигнож дүүрэх,
хүндэрвэл ухаан алдан, татах шинж илэрнэ.
 Гадар шинж: үүрээр үг хэлүүлэхгүй, идээ
идүүлэхгүй, хөдөлгөхгүйгээр шүлсийг нь цэвэр
усанд хийж тэнсэж шинжихэд, ёроолд нь тунавал
хортой.
 Бөхөнгийн эвэрт шүлсийг нь нулимуулж үзэхэд
буцлах мэт шинж гарах, өөхөн чулууг галд
улайсгаж дээр нь нулимуулж хагалж үзвэл арвайн
төдий харлах бол хорын гадар шинж юм.
 Өвчтөний шээсэнд үсийг нь хийж 1 хонуулахад
муруйж, хатаад түлэгдсэн бол хор мөн.

5. Дотор шинж нь:
 Судас нь мэдрэлийн ба уяман өвчний судастай
адил, лугшилт нь олон янзаар хувирна. Шээсийг
хүрэл саванд хийж уурыг нь гаргахгүйгээр бүтээж
1 хонуулаад үзэхэд солонго мэт өнгөтэй болсон
бол хор мөн.
 Явахад дайвалзах, толгой эргэх, ходоод, элэгний
орчим ба ар нуруугаар өвдөх, мах татаж ирвэгнэх,
булчингийн гол ба хөл өвдөх, гал, нар, сэрүүн
сүүдрийг хүсэх, бөгөөд сууж чадахгүй болох, хөлс
гарах, халууцах, нойр ихэсч багасах, нүд
бүрэлзэх, ам заваарах, бэлгэс босохгүй шинж
гардаг.

6. Үргэжлэл
 Цээж, бөгсөн бие, үе мөчөөр хэсэж шимшрэн
өвдөх, сарын хир хоригдох, хэлний өнгөр арилах,
нүдний цөцгий, шүд, чих, толгойгоор хатгуулж
өвдөх, хоолой сөөх зэрэг шинжүүд илэрнэ.
 Туслах хорлох байдлаар шинжлэхэд бэлгийн
ажил хийх, морь унах, загас гахайн мах идэх,
муудсан идээ идэх, дээрх найруулгын хөлөг ба
малын ханасан цусны зутангаар өвчин хөдөлж
байвал хорын өвчний дотор шинж гэж үздэг.

7. Долоон тамир гэмтэхэд гарах шинж
Идээний
тамир
гэмтэхэд
• Хэхэрч,
бөөлжих,
• идээ эс
шингэх
Цусны
тамир
гэмтэхэд
• Элэг ба
цээжин
биеээр
хатгуулах
Махны
тамир
гэмтэхэд
• Мах
хөхрөх,
хатах,
хэсэглэж
өвдөх

8. Үргэлжлэл
Өөхний
тамир
гэмтэх
• Нойр
тэгшгүй
болно.
Ясны
тамир
гэмтвэл
• Шүд,
хумс, үе
мөчний яс
шимшрэн
өвдөх
Чөмөгний
тамир
гэмтэхэд
• Толгой
эргэх,
наранд
тэсвэргүй
болох

9. Үргэлжлэл
 Дуслын тамир гэмтэхэд дусал цувирах,
сэрэл буурах, сарын тэмдэг хэт их ирэх,
эсвэл хаагдах болно. Мөн охь
тунгалгийн үүсэлт алдагдах тул сэтгэл
санаа хямран, цог сүлд буурна.

10. Өвчин буусан үүдээр шинжлэх:
 Нарны гэрэл, утаа уурнаас болсон хор бол
анхандаа хоолой багалзуур хорсож халуун оргих,
толгой өвдөх, дотор бачимдах, шилбээр өвдөх,
жихүүдэс хүрэх, өвчний хүч их бол саа туссан мэт
хөшиж атирах, халуу оргиж, загатнах, маажсан
үед гүвдрүү нясуу гарч товойж хавдах, зарим хүнд
үед врай мэт болж мах нь хатингартан илжирч
унаад яс идэгдэх шинж гарна.

11. Хорын төрлүүдээс хамаарах байдал
Эрдэнийн хор тамир бүхэнд
шунана. Чулуун найрлагын хор
ихэвчлэн ходоодонд бууна.
Махны хор ходоод элгэнд бууна.
Шимийн найрлага биеийн аль 1
талд бууна.
Өвсөн найрлага үе мөч, бүлх,
шөрмөсөнд буух нь элбэг.

12. Үргэлжлэл
 Эрдэнийн найрлагаар хордоход тамир муудаж, ходоод
өвдөж, хүйт оргих, аманд зэв амтагдаж, бэлгэ эрхтэн
хөвчрөхгүй болж, нүд шарлах, тараг идвэл хорлох
шинж гарна.
 Чулуун найрлагаар хордоход ходоод хатуурч, хүнд
оргино, дөрвөн мөч нарийсах, нүүр хавагнах
 Маханд найруулсан хор бол ходоод элгээр хавсарч
өвдөөд, нүд нуухтаж улайх, цусаар чацга алдах,
заримдаа цустай цэрээр ханиалгах
 Шимээр найруулсан бол таллаж өвдөөд, тэр талын
мах нь хатингартаж толгой, хөл, үе мөчөөр жихүүцэж
халуун оргих, өрцөөр хатгаж өвдөх шинж гарна.
 Бодитой найруулсан бол хэл, хумсны угаар сэнгэнэж,
тамир муудаад, уруул хагарах, шүд харлах шинж
илрэнэ.

13. Нууц шинж.
 Рэралыг сүүнд хийж, тостой өгвөл
бөөлжих, хураах эм өгөхөд хураагдсан
шинж илэрч байвал мөн.
 Маш далд шинжийг илрүүлэхэд сэрү,
цагаан бон-а, арүрийг нягт талхдаад
усанд дэвтээж өглөө эрт бага тунгаар
өгсний сүүлд шээсийг аваад өөр
амьтанд уулгахад хордсон шинж
үзүүлбэл хорын хүч их байна.

14. Аймшигтай шинж:
 Хатингартаж шанаа хонхойх, хоолонд
дургүй болж, идсэн хэмжээгээр бөөлжих,
хэл, буйл, хумс нь өнгөө алдаж биеийн
хүч барагдах, арьсан дээр хар өнгөтэй
гүвдрүү туурах, амьсгаадах, нимгэн
газар хавдаж хор тайлах эмчилгээ үр
дүнгүй болж байнга муухай үнэртэй
зүйлээр чацга алдах, цусаар бөөлжих
шинж илэрвэл өвчний тавилан муу
байгааг заана.

15. Хураангуйлбал
 Халуун найрлагын үед
судас эрчимтэй лугшиж,
шээс бор өнгөтэй болж,
язмаг зузаан байх, яс, үе
булчин дагаж өвдөх,
цээж элгээр хатгуулах,
ам хэл хатаж, уруул
хагарч, шүд харлаж,
дотор халуун оргих,
ухаан балартах, элдэв
зүйл зүүдлэх. Хорын
халуун үед ихэвчлэн
элэг, цөсөнд бууна.
 Хүйтэн найрлагын үед
дотор хөөж хоржигнож,
хэхрэх, хоол шингэхгүй
боловч идээ ундаанд
дуртай байдаг. Судас нь
алгуур, шээс хөх өнгөтэй
болж, хэл цайх, нүүр
сэлхрэн, сүүлдээ аль нэг
оронд бэтэг болж
хуйларна. Улмаар усан
хаван болж хүндэрдэг.

16. Эмчилгээний зарчим:
1. Сарнисан хорыг хураах
2. Хурсныг нядлах
3. Хорын урхгийг туулгах

17. Антидонт хэрэглэх арга
 Хорын өвчнийг хороор/антидонт/ анагаахад
танимхай, нөхөр, мэс гэсэн найрлагын
бүрэлдэхүүнтэйгээр эмчилнэ.
 Эрдэнээр найруулсан хорын танимхай нь алт,
мөнгө, шүр, сувд, зэс, оюу 6 болно.
 Чулууны найрлагын хорын танимхай нь гантиг,
оюу, усны чулуу, цагаан шунх, жонш болно.
Нөхрүүд нь гурван халуун, мэс нь гал шүү юм.
Мөн Ванрил-25, Юнин-25, Бабу-12 эмүүдийг өргөн
хэрэглэнэ.

18. Эмийн эмчилгээ:
 Эс сарнисан шинэхэн үед хураах
шаардлагагүй бөгөөд шууд нядлах,
харин хуучирсанг хураах шаардлагатай.
Ерөнхийд нь хураахад Гота-8, Танчин-
25, Хойд үндэс- ийн Гүргэм-13 дээр
гахайн цус нэмж өгнө.
 Хурсны шинж: бие хүндрэх, залхуурах,
дур хаагдах, ам хэл хатах, ходоод
халуун оргих шинж илэрнэ.

19. Үргэжлэл
 Нядлахад өвсөн найрлага, шимийн найрлага,
эрдэнийн найрлага гэж 3 байдаг.
 Тамир хүч сайн, ходоодны галын илч их бол өвсөн
найрлагыг өгнө.
 Тамир дорой хүмүүс, өтлөгсдөд шимийн
найрлагын талхаар эмчилнэ. Халууны урхаг
ихтэй, эмэнд харшилтай хүмүүст эрдэнийн
найрлага чухал байдаг.
 Өвсөн найрлагын жоронд рерал, хонилон, омбу,
банздоо дөрвийг эрхэм болгодог бөгөөд нөхөр нь
игүүшин, дэгд, цагаан бон-а, барбад, гангачүн,
рани нэмж тангаар өдөрт 3 удаа ууна.

20. Үргэлжлэл
 Халуун Түшмэл-27,38, Манжорчэнмо өгч нядлаад
өвчний сүүлийг дарсны дараа урхгийг нь Данрог-
5-г дүржидийн шүүсэнд зуурч үрэлдээд
цахилдгийн үрийг архинд дэвтээсэн шүүсээр
хөлөглөж өгч туулгана. Эрдэнийн хар үрлийн
найрлагыг өгч нядалж туулгана.
 Хүйтэн найрлагын хорыг анагаахад бибилин,
цагаан гаа, тунсаа, омбу, зэсийн зэв, энгэсгийг
бурамтай найруулж буцалгасан усаар даруулж
өгнө.

21. Тус бүрт нь эмчлэх:
 Утаа, нарны гэрэл, уураар үүссэн хоронд Зову-6 талх,
тангийн дээд болох цагаан бон-а, барагшуны тангаар
хөлөглөж өгвөл хорыг гаргахад чухал байдаг. Мөн
Зову-6 дэвтээлгээр жин тавьж, сүүлд нь 3 улааны
тосон эмийг найруулж өгнө.
Эрдэнийн найруулгын хорыг анагаах энгийн ерөндөг
бол барагшун, арүр, хүхрийн тан юм. Ялангуяа алтны
хоронд хүнжид, маалингыг нэмэх, зэсний хоронд
тунсааг нэмэх, мөнгөн усны найрлагын хоронд
чацарганыг нэмж, үнээний шээсээр даруулж өгнө.
Төмрийн найрлагын хоронд саримсагны үнсийг нэмж
өгнө.
 Хоногийн болон сарын хоронд дээрх мэтээр найруулж
өгнө.

22. Засал эмчилгээ:
 Ходоодонд буувал бөөлжүүлэх, судсанд буувал
судсан туулга, мах арьс ясанд буувал хөлсөөр
гаргана. Хорын өвчин удвал тамирт шунах тул
хураах, нядлах, арилгахыг тамиртай нь уялдуулан
зохистойгоор давтаж хийнэ.
 Халуунтай бол биеийн тамирт шунах болохоор
эмийн хэмжээ нь хэтэрвэл шунасныг арилгаж
чадахгүй бөгөөд ходоодны галыг сөнөөж, халууны
урхаг хоцрох тул хэмжээг нь багасгаж оронд нь
нядлах хэрэгтэй.
 Хааяа үргэлжийн туулгыг өгч өвчний урхгийг
арилгана. Тамир нь маш муу бол зөөлөн шимт,
нярухаг ээлжлэн тавьж хөлс гарвал туулгах
хэрэггүй.

23. Идээ унд:
 Эхлээд үдийн өмнө идээг сойж, үдээш хойш идэж
чадах хэмжээгээр нь идүүлнэ. Загас, гахай, битүү
туурайтны мах, халуун, хурц амттай ногоо болон
удаж муудсан, иссэн идээ ундааг цээрлэнэ. Үхэр,
угалз, зээрийн шинэ мах, цагаан будаа, арвайн
зутан, цай, буцалгаж хөргөсөн ус өгнө. Тамир нь
муу бөгөөд илч нь бага болон өтлөгсдөд хонины
шинэ мах, шинэ архийг зутантай хольж өгнө.
 Явдал мөр: Гал наранд шарагдах, ядарч зүдрэх,
бэлгийн ажил хийх, унаа унах, их ярих, норж
даарах, өдөр унтахыг цээрлэнэ

24. Сүүлийг таслах:
 Хорын өвчин жил, сараар удаж биеийн
тамирт нийлсэн бол дахин давтан
халууныг үндэснээс нь гаргаж байх
хэрэгтэй.
 Халуун шунасан нь их бол туулгасны
дараа байгалийн халуун рашаанд
оруулна. Шунасан нь дунд бол 5
рашааны уурын дэвтээлгээр дэвтээнэ.
 Шунасан нь бага бол хөлс гаргана.

25.  Зарснаа тооцож хэрэглэхээ хэмж
 Хурааснаа шалгаж хүрэлцэхээ хэмж
 Үл олдох эдэд бүү шуна
 Хайранд бүү эрхэл

26. Баярлалаа.