Islahi Islamic Book

1. - 1 -

2. ÈGUÚ¹æÝï ¹éSG„GÈGUæ ç…¨Ýï ¹éÛæ ÐÚ »ÜU ¾æÚ ÎéÚêÎï ÐæÜU ÐÉGæ ¥ËHæã „¥GæHæ ©¨ ÐÚ Î¨ ÚãGì¹„ï´ ½ï…„æ ãñ J
“xæéGS¨ï ÜUæ §GHæ…”
²ïã Ïæ²æÝ xæéGS¨ï ÜUæ §GHæ… àæñ¶ïG „GÚèÜGU„, ¥}æèÚï
¥ãHï ¨é‹Ý„, ÏææÝè» Îæ’±„ï §SHæ}æè ãG…GÚ„ï
¥GËHæ}ææ }ææñHæÝæ ¥Ïæê çÏæHæH
}æéãG}}æΧ˲樥GœæGæÚÜGUæçÎÚè Ú…G±è ç…G²æ§ü
ÜUæ ãñ, ç…¨ï }æ…çH¨ï }æv„Ïæ„éH }æÎèÝæ Ýï ©Îêü }æï¢ àæ滥G
ÈGUÚ}ææ²æ ãñ J }æ…çH¨ï „Úæç…}æ (Îæ’±„ï §SHæ}æè) Ýï §¨
Ïæ²æÝ ÜUæï çã‹Îè ÚS}æéH ¶G„ }æï¢ }æv„-Ïæ„éH }æÎèÝæ ¨ï àæ滥G
ÜUÚ±æ²æ ãñ J
§¨ }æï¢ ¥xæÚ çÜU¨è …xæã ÜU}æèÏæïàæè Ðæ» „æï
}æ…çH¨ï „Úæç…}æ ÜUæï }æéœæGH¥G ÈGUÚ}ææ ÜUÚ ¨G±æÏæ
ÜU}æ槲ï J
®
ÚæçÏæ„Gæ:- }æ…çH¨ï „Úæç…}æ
(Îæ’±„ï §SHæ}æè)
}æv„-Ïæ„éH }æÎèÝæ
¥ãG}æÎ¥æÏææÎ J ÈGUæïÝ: 0091-79-2539 11 68
Email : maktabahind@gmail.com
- 2 -

3. Sr. No. 786 ÈïGUãçÚ¨ 92
Page
No.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
4
4
5
6
6
7
7
7
7
8
9
9
9
10
10
10
11
11
11
12
12
12
12
12
13
13
14
14
14
15
ÎéÚêÎ àæÚèÈGU ÜUè ÈGU…GèH„
àæñ„GæÝ ÜUï „èÝ …æH
¥v¨Ú Hæïxæ xæéGS¨ï ÜUï ¨ÏæÏæ …ã‹Ý}æ }æï¢ …滢xæï
xæéGS¨ï ÜUè „æ’ÚèÈUG
“xæéGS¨ï ¨ï ÚÏÏæï ÐæÜU ÜUè ÐÝæã” ÜUï ¨æïHã
ãéGMÈUG ÜUè çÝSÏæ„ ¨ï xæéGS¨ï ¨ï …Ý}æ HïÝï
±æHè 16 ÏæéÚ槲æï¢ ÜUè çÝàææÝÎãè
xæéGS¨ï ÜUæ §GHæ…
…‹Ý„ ÜUè çÏæàææÚ„
„GæÜUG„±Ú ÜUæñÝ ?
xæéGS¨æ ÐèÝï ÜUè ÈUG…GèH„
¨æ„ §ü}ææÝ ¥ÈUGÚæï…G çãGÜU沄
çÜU¨è ÐÚ xæéGS¨æ ¥æ» ÜUæï ²ê¢ §GHæ… ÜUÚï¢
xæéGHæ}æ Ýï ÎïÚ ÜUÚ Îè
çÐÅæ§ü ÜUæ ÜUzGÈG æÚæ
ÎÚxæé…GÚ ãè }æï¢ ¥GæçÈUGIJ„
Ý}æÜU ç…G²æÎæ ÇæH ÎïÝæ
xæéGS¨æ ÚæïÜUÝï ÜUè ÈUG…GèH„
…±æÏæè ÜUæÚ±æ§ü ÐÚ àæñ„GæÝ ÜUè ¥æ}æÎ
…æïï ™éÐ Úãæ ©¨ Ýï Ý…æ„ Ðæ§ü
ÜUÚ |æHæ ãæï |æHæ
ÝÚ}ææè …GèÝ„ ÏæwGàæ„è ãñ
Ðïàæxæè }æé¥GæÈUG ÜUÚÝï ÜUè ÈUG…GèH„
xæéGS¨æ ÐèÝï ±æHï ÜUï çH²ï …‹Ý„è ãêGÚ
çãG¨æÏæ }æï¢ ¥æ¨æÝè ÜUï „èÝ ¥SÏææÏæ
xææçH²æï¢ |æÚï ¶éG„êG„G ÐÚ ¥æ’Hæ ãG…GÚ„ ÜUæ ¨Ïæí
}ææçHÜU çÏæÝ ÎèÝæÚ ÜUï ¨Ïæí ÜUï ¥‹±æÚ
ÝïÜUU Ïæ‹Îï Ó²ê¢çŲæï¢ ÜUæï |æè §ü…Gæ Ýãè¢ Îï„ï
v²æ xæéGS¨æ ãGÚæ}æ ãñ ?
çÎH }æï¢ ÝêÚï §ü}ææÝ ÐæÝï ÜUæ »ÜU ¨ÏæÏæ
™æÚ ²æÚ ÜUè çÝSÏæ„ ¨ï xæéGS¨ï ÜUè ¥Gæ΄
çÝÜUæHÝï ÜUï çH²ï 4 ¥±ÚæÎ
“¥wGHæÜUïG ÚãG}æ„ï ¥GæH}æ” ÜUï „ïÚã
ãéGMÈUG ÜUè çÝSÏæ„ ¨ï xæéGS¨ï ÜUï 13 §GHæ…
- 3 -

4. xæéGS¨ï ÜUæ §GHæ…1
xæGæçHÏæÝ ¥æÐ ÜUæï àæñ„GæÝ ²ïã çÚ¨æHæ ÐêÚæ Ýãè¢ ÐÉGÝï Îïxææ }æxæÚ ¥æÐ ÜUæïçàæàæ ÜUÚ ÜUï ÐêÚæ ÐÉG
ÜUÚ àæñ„GæÝ ÜUï ±æÚ ÜUæï ÝæÜUæ}æ ÏæÝæ Îèç…²ï J
ÎéÚêÎ àæÚèÈGU ÜUè ÈGU…GèH„
¨ÚÜUæÚï Ýæ}æÎæÚ, }æÎèÝï ÜUï „æ…ÎæÚ, ãGÏæèÏæï ÐÚ±Îü xææÚ àæÈGUè»G Úæï…Gï àæé}ææÚ, …ÝæÏæï
¥ãG}æÎï }æéwG„æÚ ÜUæ §àææüÎï ÝêÚ ÏææÚ ãñ : “}æñ¢ Ýï xæéç…Gà„æ Úæ„ ¥G…èÏæ ±æÜUïG¥Gæ
Îï¶æ }æñ¢ Ýï ¥ÐÝï »ÜU ©}}æ„è ÜUæï Îï¶æ …æï ÐéH ç¨Úæ„ ÐÚ ÜU|æè çÍæ¨Å ™H Úãæ ƒæ ¥æñÚ ÜU|æè
ÍæéÅÝæï¢ ÜUï ÏæH ™H Úãæ ƒæ, §„Ýï }æï¢ ±æïã ÎéMÎ àæÚèÈGU ¥æ²æ …æï ©¨ Ýï }æéÛæ ÐÚ |æï…æ ƒæ, ©¨
Ýï ©¨ï ÐéH ç¨Úæ„G ÐÚ ¶ÇGæ ÜUÚ çÎ²æ ²ãæ¢ „ÜU çÜU ©¨Ýï ÐéH ç¨Úæ„G ÜUæï ÐæÚ ÜUÚ çH²æ J
(¥H }æé’…}æéH ÜUÏæèÚ, ç…ËÎ:25, ¨-ÈGUãGæ:281,282, ãGÎè¨:39, ÎæL »ãìG²æ§œæéÚæç¨H ¥GÚÏæè, ÏæñM„)
àæñ„GæÝ ÜUï „èÝ …æH
ãG…GÚ„ï ¨çIJÎéÝæ ÈGUÜGUèã ¥ÏæêH Hñ¨ ¨}æÚÜGU‹Îè „}ÏæèãéH xæGæçÈGUHèÝ
}æï¢ ÝvGH ÜUÚ„ï ãñ¢ : ãG…GÚ„ï ¨çIJÎéÝæ ±ãìÏæ çÏæÝ }æéÝçÏÏæã ÈGUÚ}ææ„ï ãñ¢ : ÏæÝè
§SÚæ§üH ÜUï »ÜU Ïæé…éGxæü »ÜU ÏææÚ ÜUãè¢ „àÚèÈGU Hï xæ» J ÚæS„ï }æï¢ »ÜU }ææñÜGU¥G
ÐÚ ¥™æÝÜU ÐyƒÚ ÜUè »ÜU ™^æÝ ªÐÚ ÜUè …æçÝÏæ ¨ï ¨Ú ÜUï ÜGUÚèÏæ ¥æ Ðã颙è, ©‹ãæï¢ Ýï
ç…GRéUËHæã àæéM¥G ÜUÚ çÎ²æ „æï ±æïã ÎêÚ ãÅ xæ§ü J çÈUÚ ¶GæñÈGUÝæÜU àæïÚ ¥æñÚ ÎçÚ‹Îï
…GæçãÚ ãæïÝï Hxæï }æxæÚ ±æïã Ïæé…éGxæü Ý ÍæÏæÚæ» ¥æñÚ ç…GRéUËHæã }æï¢ Hxæï
Úãï J …Ïæ ±æïã Ïæé…éGxæüG Ý}ææ…G }æï¢ }æàxæêGH ãé» „æï »ÜU ¨æ¢Ð Ð梱 ¨ï çHÐÅ
xæ²æ, ²ãæ¢ „ÜU çÜU ¨æÚï ÏæÎÝ ÐÚ çÈUÚ„æ ãé±æ ¨Ú „ÜU Ðã颙 xæ²æ, ±æïã Ïæéé…éGxæüG
…Ïæ ¨ÁÎï ÜUæ §ÚæÎæ ÈGUÚ}ææ„ï ±æïã ™ïãÚï ¨ï çHÐÅ …æ„æ ¨ÁÎï ÜUï çH²ï ¨Ú ÛæéÜUæ„ï ²ïã
HévG}ææ ÏæÝæÝï ÜUï çH²ï …æ» ¨ÁÎæ ÐÚ }æé¢ã ¶æïH Îï„æ J }æxæÚ ±æïã Ïæé…éGxæüG ©¨ï
ãÅæ ÜUÚ ¨ÁÎæ ÜUÚÝï }æï¢ ÜUæ}²æÏæ ãæï …æ„ï J …Ïæ Ý}ææ…G ¨ï ÈGUæçÚxæG ãé» „æï àæñ„GæÝ ¶éH ÜUÚ
¨æ}æÝï ¥æ xæ²æ ¥æñÚ ÜUïãÝï Hxææ : ²ïã ¨æÚè ãG-Ú-ÜU„ï¢ }æñ¢ Ýï ãè ¥æÐ ÜUï ¨æƒ ÜUè ãñ¢ ¥æÐ
Ïæãé„ çã}}æ„ ±æHï ãñ¢, }æñ¢ ¥æÐ ¨ï Ïæãé„ }æé„¥çS¨Ú ãé±æ ãê¢, Héãæ…Gæ ¥Ïæ }æñ¢ Ýï ²ïã „Gñ ÜUÚ
çH²æ ãñ çÜU ¥æÐ ÜUæï ÜU|æè Ýãè¢ ÏæïãÜU檢xææ, }æãÚÏææÝè ÈGUÚ}ææ ÜUÚ ¥æÐ }æéÛæ ¨ï ÎæïS„è
ÜUÚ Hèç…²ï J ©¨ §SÚæ§üGHè Ïæé…GéxæüG Ýï àæñ„GæÝ ÜUï §¨ ±æÚ ÜUæï |æè Ýæ ÜUæ}æ
ÏæÝæ„ï ãé» ÈGUÚ}ææ²æ J „ê Ýï }æéÛæï ÇÚæÝï ÜUè ÜUæïçàæàæ ÜUè HïçÜUÝ }æñ¢ ÇÚæ Ýãè¢ }æñ¢
„éÛæ ¨ï ãÚçxæ…G ÎæïS„è Ýãè¢ ÜUM¢xææ J ÏææïHæ : ¥ÓÀæ, ¥ÐÝï ¥ãHæï §G²æH ÜUæ ¥ãG±æH
}æéÛæ ¨ï ÎÚ²æzG„ ÜUÚ Hèç…²ï çÜU ¥æÐ ÜUï Ïææ’Î ©Ý ÐÚ v²æ xæé…GÚïxæè J ÈGUÚ}ææ²æ : }æéÛæï
„éÛæ ¨ï ÐêÀ Ýï ÜUè …GMÚ„ Ýãè¢ J àæñ„GæÝ Ýï ÜUãæ : çÈUÚ ²ïãè ÐêÀ Hèç…²ï ÜUè }æñ¢ Hæïxææï¢ ÜUæï
1. ²ïã Ïæ²æÝ ¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„ Ýï „ÏHèxæGï ÜéGUÚ¥æÝæï ¨é‹Ý„ ÜUè ¥GæH}æxæèÚ xæñGÚ ç¨²æ¨è „ãGÚèÜU, Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUï „èÝ Úæï…Gæ
§çÁ„}ææ¥G (24,25,26 Ú-…ÏæéH }æéÚÁ…Ïæ ç¨Ýï 1419 çã…Úè }æÎèÝ„éH ¥æñçH²æ ¥ãG}æÎ¥æÏææÎ ¥H çã‹Î) }æï¢ ÈUGÚ}ææ²æ J
…GMÚè „Ú}æè}æ ÜUï ¨æƒ „ãGÚèÚÝ ãGæç…GÚï ç¶GÎ}æ„ ãñ J
- 4 -

5. çÜU¨ „GÚãG ÏæãÜUæ„æ ãê¢ J ÈGUÚ}ææ²æ : ãæ¢ ²ïã Ïæ„æ Îï J ÏææïHæ, }æïÚï „èÝ3
…æH ãñ¢ :
(1) ÏæéwGH
(2) xæéGS¨æ
(3) Ýàææ J
¥ÐÝï „èÝæï¢ …æHæï¢ ÜUè ±…GæãG„ ÜUÚ„ï ãé» ÏææïHæ, …Ïæ çÜU¨è ÐÚ “ÏæéwGH” ÜUæ …æH
ÈUï¢ÜU„æ ãê¢ „æï ±æïã }ææH ÜUï …æH }æï¢ ©HÛæ ÜUÚ Úã …æ„æ ãñ ©¨ ÜUæ ²ïã …GïãÝ ÏæÝæ„æ Úã„æ
ãê¢ çÜU „ïÚï Ðæ¨ }ææH Ïæãé„ ÜGUHèH ãñ (§¨ „GÚãG ±æïã ÏæéwGH }æï¢ }æéÏ„Hæ ãæï ÜUÚ) ãéGÜêGUÜGUï
±æç…Ïææ }æï¢ ¶G™ü ÜUÚÝï ¨ï |æè Ïææ…G Úã„æ ãñ ¥æñÚ Îê¨Úï Hæïxææï¢ ÜUï }ææH ÜUè „GÚÈGU |æè }ææ§H
ãæï …æ„æ ãñ J (¥æñÚ ²ê¢ }ææH ÜUï …æH }æï¢ È¢U¨ ÜUÚ ÝïçÜU²æï¢ ¨ï ÎêÚ ãæï ÜUÚ xæéÝæãæï¢ ÜUï ÎHÎH
}æï¢ ©„Ú …æ„æ ãñ J) …Ïæ çÜU¨è ÐÚ xæéGS¨ï ÜUæ …æH ÇæHÝï }æï¢ ÜUæ}²æÏæ ãæï …æ„æ ãê¢ „æï ç…¨
„GÚãG ÏæÓ™ï xæï¢Î ÜUæï Èï¢UÜU„ï ¥æñÚ ©ÀæH„ï ãñ¢, }æñ¢ ©¨ xæéG¨èHï àæwG¨ ÜUæï àææ²æ„GèÝ ÜUè
…}ææ¥G„ }æï¢ §¨è „GÚãG ÈUïGÜU„æ ¥æñÚ ©ÀæH„æ ãê¢ J xæéG¨èHæ àæwG¨ §GË}ææï ¥G}æH ÜUï çÜU„Ýï ãè
ÏæÇGï }æÚ„Ïæï ÐÚ ÈGU槅G ãæï, wG±æã ¥ÐÝè Îé¥Gæ¥æï¢ ¨ï }æéÎïü „ÜU ç…G‹Îæ ÜUÚ ¨ÜU„æ ãæï, }æñ¢ ©¨
¨ï }ææ²ê¨ Ýãè¢ ãæï„æ, }æéÛæï ©}}æèÎ ãæï„è ãñ çÜU ÜU|æè Ý ÜU|æè ±æïã xæéGS¨ï }æï¢ Ïæï ÜGUæÏæê ãæï ÜUÚ
ÜUæï§ü »ï¨æ …é}Hæ ÏæÜU Îïxææ ç…¨ ¨ï ©¨ ÜUè ¥æç¶GÚ„ „Ïææã ãæï …æ»xæè J Úãæ “Ýàææ” „æï
}æïïÚï §¨ …æH ÜUæ çàæÜUæÚ ²æ’Ýè àæÚæÏæè, §¨ ÜUæï „æï }æñ¢ ÏæÜUÚè ÜUè „GÚãG ÜUæÝ ÐÜUÇG ÜUÚ ç…¨
ÏæéÚæ§ü ÜUè „GÚÈGU ™æãê¢ çH²ï çH²ï çÈUÚ„æ ãê¢ J §¨ „GÚãG àæñ„GæÝ Ýï ²ïã Ïæ„æ çβæ, çÜU …æï àæwG¨
xæéGS¨æ ÜUÚ„æ ãñ ±æïã àæñ„GæÝ ÜUï ãæƒ }æï¢ »ï¨æ ãñ, …ñ¨ï ÏæÓ™æï¢ ÜUï ãæƒ }æï¢ xæï¢Î J §¨ çH²ï
xæéGS¨æ ÜUÚÝï ±æHï ÜUæï ¨GÏæí ÜUÚÝæ ™æçã²ï, „æçÜU àæñ„GæÝ ÜUæ ÜñGUÎè Ý ÏæÝï çÜU ÜUãè¢ ¥G}æH ãè
…G滥G Ý ÜUÚ ÏæñÆï J
(„}Ïæèãé xæGæçÈGUHÝè, ¨-ÈGUGãGæ:110, çÐàææ±Ú)
¥v¨Ú Hæïxæ xæéGS¨ï ÜUï ¨ÏæÏæ …ã‹Ý }æï¢ …滢xæï
}æèÆï }æèÆï §SHæ}æè |æ槲æï ! §¨ Ïæé…éGxæü ÜUè xæézG„éxæê }æï¢ àæñ„GæÝ Ýï ²ïã Ïææ„
|æè Ïæ„æ§ü çÜU xæéG¨èHæ §‹¨æÝ àæñ„GæÝ ÜUï ãæƒ }æï¢ §¨ „GÚãG ãæï„æ ãñ …ñ¨ï ÏæÓ™æï¢ ÜUï ãæƒ }æï¢ xæï¢Î J
çHãæ…Gæ xæéGS¨ï ÜUæ §GHæ… ÜUÚÝæ …GMÚè ãñ J ÜUãè¢ »ï¨æ Ý ãæï çÜU xæéGS¨ï ÜUï ¨ÏæÏæ àæñ„GæÝ ¨æÚï
¥æ’}ææH ÏæÚÏææÎ ÜUÚ±æ ÇæHï J ÜUèç}æ²æ» ¨¥Gæ΄ }æï¢ ãéGÁ…„éH §SHæ}æ ãG…GÚ„ï ¨çIJÎéÝæ
§}ææ}æ }æéãG}}æÎ xæG…GæHè ÈGUÚ}ææ„ï ãñ¢ : “xæéGS¨ï ÜUæ §GHæ… ¥æñÚ §¨ ÏææÏæ }æï¢ }æãGÝ„æï
}æàævGÜG „ ÏæÚÎæà„ ÜUÚÝæ ÈGU…üG ãñ, v²ê¢ çÜU ¥v¨Ú Hæïxæ xæéGS¨ï ãè ÜUï Ïææ§G¨ …ã‹Ý}æ }æï¢
…滢xæï J” (ÜUèç}æ²æ» ¨¥Gæ΄, ç…ËÎ:2, ¨-ÈGUãGæ:601, §ç‹„àææÚæ„ï xæ‹…èÝæ „ïãÚæÝ) ¨çIJÎéÝæ ãG¨Ý
Ïæ¨Úè ÈGUÚ}ææ„ï ãñ¢, »ï ¥æÎ}æè ! xæéGS¨ï }æï¢ „ê ¶êGÏæ ©ÀH„æ ãñ, ÜUãè¢ ¥Ïæ ÜUè ©ÀæH
„éÛæï Îæï…G¶G }æï¢ Ý ÇæH Îï J
(»ãìG²æ©H ©GHê}æ, ç…ËÎ:3, ¨-ÈGUãGæ:205, ÎæÚï ¨æçÎÚ ÏæñM„)
- 5 -

6. xæGS¨ï ÜUè „æ’ÚèÈGU
}æéÈGUçS¨Úï àæãèÚ ãGÜUè}æéH ©}}æ„ ãG…GÚ„ï }æézG„è ¥ãG}æÎ ²æÚ ¶GæÝ ÈGUÚ}ææ„ï ãñ¢ :
“xæG…GÏæ ²æ’Ýè xæéGS¨æ ÝzG¨ ÜUï ©¨ …æïàæ ÜUæ Ýæ}æ ãñ …æï Îê¨Úï ¨ï ÏæÎHæ HïÝï ²æ ©¨ï ÎzG¥G (ÎêÚ) ÜUÚÝï
ÐÚ ©|ææÚï J”
(ç}æ¥æü„éH }æÝæ…èãG, ç…ËÎ:6, ¨-ÈGUãGæ:655, ç…G²æ©H ÜéGUÚ¥æÝ ÐÏHèÜUïàæ‹…G HæãæñÚ)
“xæéGS¨ï ¨ï ÚÏæ ÜUè ÐÝæã” ÜUï ¨æïHã16
ãéGM ÈGU ÜUè çÝSÏæ„ ¨ï xæéGS¨ï ¨ï
…Ý}æ HïÝï ±æHè 16 ÏæéÚ槲æï¢ ÜUè çÝàææÝÎãè
xæéGS¨ï ÜUï ¨ÏæÏæ Ïæãé„ ¨æÚè ÏæéÚæ§²æ¢ …Ý}æ Hï„è ãñ¢ …æï ¥æç¶GÚ„ ÜUï çH²ï „ÏææãÜéUÝ ãñ¢ }æ-¨HÝ :
(1) ãG¨Î
(2) xæGèÏæ„
(3) ™éxGHè
(4) ÜUèÝæ
(5) ÜGUy¥G „¥GËHéÜGU
(6) 󾐁
(7) ¥æÏæM Úï…Gè
(8) Îê¨Úï ÜUæï ãGÜGUèÚ …æÝÝæ
(9) xææHè xæHæï™
(10) „ÜUÏÏæéÚ
(11) Ïæï…æ }ææÚ {æÇG
(12) „}æS¶éGÚ (²æ’Ýè }æ…GæÜGU ©ÇGæÝæ)
(13) ÜGUyG»G ÚïãG}æè
(14) Ïæï }æéLñ„è
(15) àæé}ææ„„ ²æ’Ýè çÜU¨è ÜUï ÝévG¨æÝ ÐÚ Úæ…Gè ãæïÝæ
(16) »ãG¨æÝ ÈGUÚæ}ææïàæè ±xæGñÚæ J
±æÜUïG§üG ç…¨ ÐÚ xæéGS¨æ ¥æ …æ„æ ãñ, ©¨ ÜUæ ¥xæÚ ÝévG¨æÝ ãæï …æ» „æï xæéGS¨ï ãæïÝï ±æHæ ¶éGàæè
}æãG¨ê¨ ÜUÚ„æ ãñ, ¥xæÚ ©¨ ÐÚ ÜUæï§ü }æé¨èÏæ„ ¥æ„è ãñ „æï ²ïã Úæ…Gè ãæï„æ ãñ, §¨ ÜUï ¨æÚï »ãG¨æÝæ„
|æêH …æ„æ ãñ ¥æñÚ ©¨ ¨ï „¥GËHéÜGUæ„ ¶Gy}æ ÜUÚ Îï„æ ãñ J Ïææ’…Gæï¢ ÜUæ xæéGS¨æ çÎH }æï¢ ÀéÐæ
Úã„æ ãñ ¥æñÚ ÏæÚ¨æï¢ „ÜU Ýãè¢ …æ„æ ©¨è xæéGS¨ï ÜUè ±…ã ¨ï ±æïã àææÎè xæG}æè ÜUï }æ±æÜUïG¥G
ÐÚ çàæÜüU„ Ýãè¢ ÜUÚ„æ J Ïææ’…G Hæïxæ ¥xæÚ Ïæ …GæçãÚ ÝïÜU |æè ãæï„ï ãñ¢ çÈUÚ |æè ç…¨ ÐÚ
xæéGS¨æ çÎH }æï¢ ÀéÐæ ÜUÚ Ú¶„ï ãñ¢, ©¨ ÜUæ §ÁGãæÚ ²ê¢ ãæï …æ„æ ãñ çÜU ¥xæÚ ÐãHï ©¨ ÐÚ
»ãG¨æÝ ÜUÚ„ï ƒï „æï ¥Ïæ Ýãè¢ ÜUÚ„ï, ¥Ïæ ©¨ ÜUï ¨æƒ ãéGSÝï ¨éHêÜU ¨ï Ðïàæ Ýãè¢ ¥æ„ï, Ý
ã}æÎÎèü ÜUæ }æé…GæãÚæ ÜUÚ„ï ãñ¢, ¥xæÚ ©¨ Ýï §çÁ„}ææ»G ç…GRUæï Ýæ’„ ±xæñGÚæ ÜUæ »ãç„}ææ}æ
çÜU²æ „æï }æãG…G ÝzG¨ ÜUï çH²ï ãæïÝï ±æHè ÝæÚæ…Gxæè ¥æñÚ xæéGS¨ï ÜUè ±…ã ¨ï ©¨
- 6 -

7. }æï¢ çàæÜüU„ ¨ï ¥ÐÝï ¥æÐ ÜUæï }æãGM}æ ÜUÚ Hï„ï ãñ¢ J Ïææ’…G çÚà„ïÎæÚ »ï¨ï |æè ãæï„ï ãñ¢ çÜU
§Ý ÜUï ¨æƒ ¥æÎ}æè Hæ¶ ãéGSÝï ¨éHêÜU ÜUÚï }æxæÚ ±æïã Úæã ÐÚ ¥æ„ï ãè Ýãè¢ }æxæÚ ã}æï¢
}ææ²ê¨ Ýãè¢ ãæïÝæ ™æçã²ï J “…æ}æ§GS¨xæGèÚ” }æï¢ ãñ : ²æ’Ýè “…æï „éÛæ ¨ï
çÚà„æ ÜUæÅï „ê ©¨ ¨ï …æïÇG J”(¥H …æ}æï§GS¨xæGèÚ çHS¨é²ê„Gè, ¨-ÈGUãGæ:309, ãGÎè¨:5004) }ææñHæÝæ
M}æè ÈGUÚ}ææ„ï ãñ¢,
„ê ÏæÚæ» ±SH ÜUÚÎÝ ¥æ}æÎè
Ýñ ÏæÚæ» ÈGUSH ÜUÚÎÝ ¥æ}æÎè
(²æ’Ýè „ê …æïÇG ÐñÎæ ÜUÚÝï ÜUï çH²ï ¥æ²æ ãñ „æïÇG ÐñÎæ ÜUÚÝï ÜUï çH²ï Ýãè¢ ¥æ²æ J)
xæéGS¨ï ÜUæ ¥G}æHè §GHæ…
}æèÆï }æèÆï §SHæ}æè |æ槲æï ! xæéGS¨ï ÜUæ ¥G}æHè §GHæ… §¨ „GÚãG ãæï ¨ÜU„æ ãñ çÜU xæéGS¨æ
Ðè …æÝï ¥æñÚ ÎÚ xæé…GÚ ¨ï ÜUæ}æ HïÝï ÜUï ÈGU…Gæ§H ¨ï ¥æxææãè ãGæç¨H ÜUÚï, …Ïæ ÜU|æè xæéGS¨æ ¥æ»
§Ý ÈGU…Gæ§H ÐÚ xæGæñÚæï çÈGURU ÜUÚ ÜUï xæéGS¨ï ÜUæï ÐèÝï ÜUè ÜUæïçàæàæ ÜUÚï J Ïæé¶GæÚè àæÚèÈGU }æï¢ ãñ, »ÜU
àæwG¨ Ýï ÏææÚxææãï çÚ¨æH„ }æï¢ ¥G…üG ÜUè, ²æ Ú¨êHËHæã !
}æéÛæï ±ç¨Ä²„ ÈGUÚ}æ槲ï J §àææüÎ ÈGUÚ}ææ²æ : “xæéGS¨æ }æ„ ÜUÚæï J” ©¨ Ýï ÏææÚ ÏææÚ ²ïãè ¨é±æH
çÜU²æ J …±æÏæ ²ïãè ç}æHæ : “xæéGS¨æ }æ„ ÜUÚæï”
(¨ãGèãG Ïæé¶GæÚè, ç…ËÎ:4, ¨-ÈGUãGæ:131, ãGÎè¨:6116)
…‹Ý„ ÜUè çÏæàææÚ„
ãG…GÚ„ï ¨çIJÎéÝæ ¥ÏæêÎ ÎÎæü ÜUïã„ï ãñ¢, çÜU }æñ¢ Ýï ¥G…üG ÜUè, ²æ Ú¨êHËHæã !
}æéÛæï ÜUæï§ü »ï¨æ ¥G}æH §àææüÎ ÈGUÚ}ææ§²ï …æï }æéÛæï …‹Ý„ }æï¢ Îæç¶GH ÜUÚ Îï ?
¨ÚÜUæÚï }æÎèÝæ, ÜGUÚæÚï ÜGUËÏææï ¨èÝæ Ýï §àææüÎ ÈGUÚ}ææ²æ : “ ”
²æ’Ýè xæéGS¨æ Ý ÜUÚæï, „æï „é}ãæÚï çH²ï …‹Ý„ ãñ J
(}æÁ}æ©GÁG…G±æ§Î, ç…ËÎ:8, ¨-ÈGUãGæ:134, ãGÎè¨:12990, ÎæLH çÈGURU ÏæñM„)
„GæÜGU„±Ú ÜUæñÝ ?
Ïæé¶GæÚè }æï¢ ãñ : “„GæÜGU„±Ú ±æïã Ýãè¢ …æï ÐãH±æÝ ãæï Îê¨Úï ÜUæï ÐÀæÇG Îï ÏæçËÜU „GæÜGU„±Ú ±æïã
ãñ …æï xæéGS¨ï ÜUï ±vG„ ¥ÐÝï ¥æÐ ÜUæï ÜGUæÏæê }æï¢ Ú¶ï J”
(¨ãGèãG Ïæé¶GæÚè, ç…ËÎ:4, ¨-ÈGUãGæ:130, ãGÎè¨:6114, ÎæLH ÜéU„éçÏæH §GçË}æIJæ ÏæñM„)
xæéGS¨æ ÐèÝï ÜUè ÈGU…GèH„
ÜU‹…GéH ©G}}ææH }æï¢ ãñ : ¨ÚÜUæÚï }æÎèÝ» }æéÝñÚæ, ¨éË„GæÝï }ævÜU» }æéÜUÚü}ææ
ÜUæ ÈGUÚ}ææÝï }æé¥GÁG…G}æ ãñ : …æï xæéGS¨æ Ðè …æ»xææ ãGæHæ¢çÜU ÝæçÈGU…G ÜUÚÝï ÐÚ ÜéGUÎÚ„ Ú¶„æ ƒæ „æï
¥ËHæã çÜGU²æ}æ„ ÜUï çÎÝ ©¨ ÜUï çÎH ÜUæï ¥ÐÝè çÚ…Gæ ¨ï }ææ’}æêH ÈGUÚ}ææ Îïxææ J (ÜU‹…GéH ©G}}ææH,
ç…ËÎ:3, ¨-ÈGUãGæ:163, ãGÎè¨:7160, ÎæLH ÜéU„éçÏæH §GçË}æIJæ, ÏæñM„)
xæéGS¨ï ÜUæ »ÜU §GHæ… ²ïã |æè ãñ çÜU xæéGS¨æ HæÝï ±æHè Ïææ„æï¢ ÜUï }ææñÜGU¥G ÐÚ Ïæé…éGxææüÝï ÎèÝ
- 7 -

8. ÜUï „G…üGï ¥G}æH ¥æñÚ §Ý ÜUè çãGÜUæ²æ„ ÜUæï …ïGãÝ }æï¢ ÎæïãÚæ» :
¨æ„ §ü}ææÝ ¥ÈGUÚæï…G çãGÜUæ²æ„
çãGÜU沄 1 : ÜUèç}æ²æ» ¨¥Gæ΄ }æï¢ ãéGÁ…„éH §SHæ}æ ãG…GÚ„ï ¨çIJÎéÝæ §}ææ}æ }æéãG}}æÎ
xæG…GæHè ÝvGH ÈGUÚ}ææ„ï ãñ¢ : çÜU¨è àæwG¨ Ýï ãG…GÚ„ï ¥}æèLH }æé¥ç}æÝèÝ ¨çIJÎéÝæ
©G}æÚ çÏæÝ ¥GÏÎéH ¥G…Gè…G ¨ï ¨wG„ ÜUHæ}æè ÜUè J ¥æÐ Ýï ¨Ú ÛæéÜUæ
çH²æ ¥æñÚ ÈGUÚ}ææ²æ : “v²æ „é}æ ²ïã ™æã„ï ãæï çÜU }æéÛæï xæéGS¨æ ¥æ …æ» ¥æñÚ àæñ„GæÝ }æéÛæï
„ÜUÏÏæéÚ ¥æñÚ ãéGÜêU}æ„ ÜUï xæéGMÚ }æï¢ }æéÏ„Hæ ÜUÚï ¥æñÚ }æñ¢ „é}æ ÜUæï …éGË}æ ÜUæ çÝàææÝæ ÏæÝ檢 ¥æñÚ
ÏæÚæï…Gï çÜGU²æ}æ„ „é}æ }æéÛæ ¨ï §¨ ÜUæ ÏæÎHæ Hæï }æéÛæ ¨ï ²ïã ãÚçxæ…G Ýãè¢ ãæïxææ J” ²ïã ÈGUÚ}ææ
ÜUÚ ¶Gæ}ææïàæ ãæï xæ» J
(ÜUèç}æ²æ» ¨¥Gæ΄, ç…ËÎ:2, ¨-ÈGUãGæ:597, §ç‹„àææÚæ„ï x梅èÝæ „ïãÚæÝ)
çãGÜU沄 2 : çÜU¨è àæwG¨ Ýï ãG…GÚ„ï ¨çIJÎéÝæ ¨Ë}ææÝ ÈGUæÚ¨è ÜUæï xææHè Îè J
©‹ãæï¢ Ýï ÈGUÚ}ææ²æ : “¥xæÚ ÏæÚæï…Gï çÜGU²æ}æ„ }æïÚï xæéÝæãæï¢ ÜUæ ÐËHæ |ææÚè ãñ „æï …æï ÜéUÀ „é}æ Ýï
ÜUãæ }æ¢ñ ©¨ ¨ï |æè ÏæÎ„Ú ãê¢ ¥æñÚ ¥xæÚ }æïÚæ ±æïã ÐËHæ ãËÜUæ ãñ „æï }æéÛæï „é}ãæÚè xææHè ÜUè ÜUæï§ü
ÐÚ±æã Ýãè¢ J”
(§çœæãGæÈéGUS¨æ΄éH }æéœæÜGUèÝ, ç…ËÎ:9, ¨-ÈGUãGæ:416, ÎæLH ÜéU„éçÏæH §GçË}æIJæ ÏæñM„)
çãGÜU沄 3 : çÜU¨è Ýï ãG…GÚ„ï ¨çIJÎéÝæ àæñ¶G ÚÏæè¥G çÏæÝ ¶G¨è}æ ÜUæï xææHè Îè J
¥æÐ Ýï ÈGUÚ}ææ²æ : “¥ËHæã „¥GæHæ Ýï „ïÚï ÜUHæ}æ ÜUæï ¨éÝ çH²æ ãñ }æïÚï ¥æñÚ
…‹Ý„ ÜUï ÎÚç}æ²æÝ »ÜU ¶æ§ü ãGæ§H ãñ }æñ¢ ©¨ï „ñG ÜUÚÝï }æï¢ }æSMÈGU ãê¢ ¥xæÚ „ñG ÜUÚÝï }æï¢ ÜUæ}²æÏæ
ãæï xæ²æ „æï }æéÛæï „é}ãæÚè xææHè ÜUè v²æ ÐÚ±æã ! ¥æñÚ ¥xæÚ }æñ¢ ©¨ï „Gñ ÜUÚÝï }æï¢ Ýæ ÜUæ}æ Úãæ „æï
„é}ãæÚè xææHè }æïÚï çH²ï Ýæ ÜUæÈGUè ãñ J”
(»ï…GÝ)
çãGÜU沄 4 : ¥}æèLH }æé¥ç}æÝèÝ ãG…GÚ„ï ¨çIJÎéÝæ ¥Ïæê ÏæRU ç¨gèÜGU ÜUæï çÜU¨è
Ýï xææHè Îè, §àææüÎ ÈGUÚ}ææ²æ : “}æïÚï „æï §¨ „GÚãG ÜUï ¥æñÚ |æè ©G²êÏæ ãñ …æï ¥ËHæã „¥GæHæ Ýï
„éÛæ ¨ï ÐæïàæèÎæ Ú¶ï ãñ¢ J”
(»ãìG²æ©H ©GHê}æ, ç…ËÎ:3, ¨-ÈGUãGæ:212, ÎæÚï ¨æçÎÚ, ÏæñM„)
çãGÜU沄 5 : çÜU¨è àæwG¨ Ýï ¨çIJÎéÝæ àæ¥Ïæè ÜUæï xææHè Îè ¥æÐ Ýï ÈGUÚ}ææ²æ :
“¥xæÚ „ê ¨™ ÜUïã„æ ãñ „æï ¥ËHæã }æïÚè }æçxGÈGUÚ„ ÈGUÚ}ææ» ¥æñÚ ¥xæÚ „ê ÛæêÅ ÜUïã„æ ãñ „æï
¥ËHæã „ïÚè }æçxGÈGUÚ„ ÈGUÚ}ææ» J”
(»ãìG²æ©H ©GHê}æ, ç…ËÎ:3, ¨-ÈGUãGæ:212, ÎæÚï ¨æçÎÚ, ÏæñM„)
çãGÜU沄 6 : ãG…GÚ„ï ¨çIJÎéÝæ ÈéGU…GñH çÏæÝ §G²æ…G ÜUè ç¶GÎ}æ„ }æï¢ ¥G…üG ÜUè xæ§ü,
ãéG…êGÚ ! ÈéGUHæ¢ ¥æÐ ÜUæï ÏæéÚæ |æHæ ÜUïã Úãæ ƒæ J ÈGUÚ}ææ²æ : ¶éGÎæ ÜUè ÜGU¨}æ ! }æñ¢ „æï àæñ„GæÝ ÜUæï
ÝæÚæ…G ãè ÜUM¢xææ, çÈUÚ Îé¥Gæ }ææ¢xæè, ²æ ¥ËHæã ! ©¨ àæwG¨ Ýï }æïÚè …æï …æï ÏæéÚæ§²æ¢ Ïæ²æÝ
ÜUè¢ ¥xæÚ ±æïã }æéÛæ }æï¢ ãñ¢ „æï }æéÛæï }æé¥GæÈGU ÈGUÚ}ææ Îï ¥æñÚ }æïÚè §SHæãG ÈGUÚ}ææ J ¥æñÚ ¥xæÚ ©¨ Ýï
- 8 -

9. }æéÛæ ÐÚ ÛæêÅï §Ë…Gæ}ææ„ Ú¶ï ãñ¢ „æï ©¨ ÜUæï }æé¥GæÈGUè ¨ï ݱæ…G Îï J
çãGÜU沄 7 : »ÜU àæwG¨ ¨çIJÎéÝæ ÏæRU çÏæÝ ¥GÏÎéËHæã }æéÁGÝè ÜUæï ¨Úï ¥Gæ}æ ÏæéÚæ
|æHæ ÜUãï …æ Úãæ ƒæ }æxæÚ ¥æÐ ¶Gæ}ææïàæ ƒï J çÜU¨è Ýï ¥G…üG ÜUè, ¥æÐ …±æÏæè
ÜUæÚ±æ§ü v²ê¢ Ýãè¢ ÈGUÚ}ææ„ï ? ÈGUÚ}ææ²æ : “}æñ¢ §¨ ÜUè çÜU¨è ÏæéÚæ§ü ¨ï ±æçÜGUÈGU ãè Ýãè¢ ç…¨ ÜUï
¨ÏæÏæ §¨ï ÏæéÚæ ÜUïã ¨Üê¢U Ïææïã„æÝ Ïææ¢{ ÜUÚ ¨wG„ xæéÝãxææÚ v²ê¢ ÏæÝê¢ !” ! ²ïã ãG…GÚæ„ï
ÜéGUÎ稲æ çÜU„Ýï |æHï §‹¨æÝ ãé±æ ÜUÚ„ï ƒï ¥æñÚ çÜU¨ ¥ãG¨Ý ¥‹Îæ…G }æï¢ xæéGS¨ï ÜUæ §GHæ…
ÈGUÚ}ææ çH²æ ÜUÚ„ï ƒï J ©‹ãï¢ ¥ÓÀè „GÚãG }ææ’Hê}æ ƒæ çÜU ¥ÐÝï ÝzG¨ ÜUï ±æ稄Gï xæéGS¨æ ÜUÚ ÜUï
}ægï }æéÜGUæçÏæH ÐÚ ™ÉGæ§ü ÜUÚÝï }æï¢ |æHæ§ü Ýãè¢ ãñ J
¨éÝ Hæï ÝévG¨æÝ ãè ãæï„æ ãñ çÏæH ¥æç¶GÚ ©Ý ÜUæï
ÝzG¨ ÜUï ±æ稄Gï xæéGS¨æ …æï çÜU²æ ÜUÚ„ï ãñ¢
çÜU¨è ÐÚ xæéGS¨æ ¥æ» „æï ²ê¢ §GHæ… ÜUÚï¢
xæéGS¨ï ÜUè „ÏææãÜUæçÚ²æï¢ ÜUæï |æè Ðïàæï Ý…GÚ Ú網ï v²ê¢ çÜU xæéGS¨æ ãè ¥v¨Ú ΢xææ ÈGU¨æÎ,
Îæïï2
|æ槲æï¢ }æï¢ §çzG„ÚæÜU, ç}æ²æ¢ Ïæè±è }æï¢ „GHæÜGU, ¥æШ }æï¢ }æéÝæÈGUÚ„ ¥æñÚ ÜGUyHæï xæGæÚ„ ÜUæ
}æêç…Ïæ ãæï„æ ãñ J …Ïæ çÜU¨è ÐÚ xæéGS¨æ ¥æ» ¥æñÚ }ææÚ{æÇG „æïÇG„æÇG ÜUÚ ÇæHÝï ÜUæï …è ™æãï „æï
¥ÐÝï ¥æÐ ÜUæï §¨ „GÚãG ¨}æÛæ槲ï : }æéÛæï Îê¨Úæï¢ ÐÚ ¥xæÚ ÜéUÀ ÜGéUÎÚ„ ãGæç¨H |æè ãñ „æï ©¨
¨ï ÏæïãGÎ ç…G²æÎæ ¥ËHæã }æéÛæ ÐÚ ÜGUæçÎÚ ãñ ¥xæÚ }æñ¢ Ýï xæéGS¨ï }æï¢ çÜU¨è ÜUè çÎH ¥æ…GæÚè
²æ ãGÜGU „HÈGUè ÜUÚ ÇæHè „æï çÜGU²æ}æ„ ÜUï Úæï…G ¥ËHæã ÜUï xæG…GÏæ ¨ï }æñ¢ çÜU¨ „GÚãG
}æãÈêGU…G Úã ¨Üê¢Uxææ ?
xæéGHæ}æ Ýï ÎïÚ ÜUÚ Îè
àæã‹àææãï ¶GñLH ¥Ýæ}æ Ýï »ÜU xæéGHæ}æ ÜUæï çÜU¨è ÜUæ}æ ÜUï çH²ï
„GHÏæ ÈGUÚ}ææ²æ, ±æïã ÎïÚ ¨ï ãGæç…GÚ ãé±æ „æï ãéG…êGÚï ¥‹±Ú, }æÎèÝï ÜUï „æ…±Ú
ÜUï ÎS„ï }æéÝÃ±Ú }æï¢ ç}æS±æÜU ƒè ÈGUÚ}ææ²æ : “¥xæÚ çÜGU²æ}æ„ }æï¢ §ç‹„ÜGUæ}æ Ý çH²æ …æ„æ „æï
}æñ¢ „éÛæï §¨ ç}æS±æÜU ¨ï }ææÚ„æ J” (}æéSÝÎï ¥Ïæê ²æ’Hæ, ç…ËÎ:6, ¨-ÈGUãGæ:90, ãGÎè¨:6892, ÎæLH
ÜéU„éçÏæH §GçË}æIJæ, ÏæñM„) Îï¶æ ¥æÐÝï ! ã}ææÚï }æèÆï }æèÆï ¥æÜGUæ, àæã‹àææãï ¶ñGLH ¥Ýæ}æ
ÜU|æè |æè ¥ÐÝï ÝzG¨ ÜUè ¶Gæç„GÚ §ç‹„ÜGUæ}æ Ýãè¢ Hï„ï ƒï ¥æñÚ »ÜU ¥æ…ÜUH
ÜUæ }æé¨Ë}ææÝ ãñ çÜU ¥xæÚ ÝæñÜUÚ çÜU¨è ÜUæ}æ }æï¢ ÜUæï„æãè ÜUÚ Îï „æï xææçH²æï¢ ÜUè ÏææñÀæÇG
ÏæçËÜU }ææÚ{æÇG ÐÚ ©„Ú ¥æ„æ ãñ J
çÐÅæ§ü ÜUæ ÜUzGÈGUæÚæ
}æçSH}æ àæÚèÈGU }æï¢ ãñ, ãG…GÚ„ï ¨çIJÎéÝæ ¥Ïæê }æSªGÎ ¥‹¨æÚè ÈGUÚ}ææ„ï ãñ¢ :
}æñ¢ ¥ÐÝï xæéGHæ}æ ÜUè çÐÅæ§ü ÜUÚ Úãæ ƒæ çÜU }æñ¢ Ýï ¥ÐÝï ÐèÀï ¨ï ¥æ±æ…G ¨éÝè, “»ï ¥Ïæê
}æSªGÎ ! „é}ãï¢ §GË}æ ãæïÝæ ™æçã²ï çÜU „é}æ §¨ ÐÚ ç…„Ýè ÜéGUÎÚ„ Ú¶„ï ãæï ¥ËHæã §¨ ¨ï
ç…G²æÎæ „é}æ ÐÚ ÜéGUÎÚ„ Ú¶„æ ãñ J }æñ¢ Ýï ÐèÀï }æéÇG ÜUÚ Îï¶æ „æï ±æïã Ú¨êHéËHæã
- 9 -

10. ƒï J }æñ¢ Ýï ¥G…üG ÜUè : ²æ Ú¨êHËHæã !
²æ’Ýè ²ïã ¥ËHæã ÜUè çÚ…Gæ ÜUï çH²ï ¥æ…GæÎ ãñ J ¨ÚÜUæÚï }æÎèÝ» }æéÝñÚæ, ¨ÚÎæÚï }ævÜU»
}æéÜUÚü}ææ Ýï ÈGUÚ}ææ²æ : ¥xæÚ „é}æ ²ïã Ý ÜUÚ„ï „æï „é}ãï¢ Îæï…G¶G ÜUè ¥æxæ …Hæ„è
²æ ÈGUÚ}ææ²æ çÜU „é}ãï¢ Îæï…G¶G ÜUè ¥æxæ Àê„è J
(¨ãGèãG }æéçSH}æ, ¨-ÈGUãGæ:905, ãGÎè¨:1658-35, ÎæÚï §ÏÝï ãG…G}æ, ÏæñM„)
ÎÚxæé…GÚ ãè }æï¢ ¥GæçÈGUIJ„
}æèÆï }æèÆï §SHæ}æè |æ槲æï ! ¥æÐ Ýï Îï¶æ ! ã}ææÚï ¨ãGæÏæ» çÜUÚæ}æ
¥ËHæã ± Ú¨êH ¨ï çÜU¨ ÜGU-ÎÚ Œ²æÚ ÜUÚ„ï ƒï J ãG…GÚ„ï ¨çIJÎéÝæ
¥Ïæê }æSªGÎ ¥‹¨æÚè Ýï …ê¢ ãè ¥ÐÝï Œ²æÚï Œ²æÚï ¥æÜGUæ }æãGÏæêÏæï ÏææÚè
ÜUè ÝæÚæ…Gxæè }æãG¨ê¨ ÜUè ÈGUæñÚÝ Ý ç¨ÈüGUUxæéGHæ}æ ÜUè çÐÅæ§ü ¨ï
¥ÐÝæ ãæƒ ÚæïÜU çH²æ ÏæçËÜU ¥ÐÝï §¨ ÜéGU¨êÚ ÜUæ »’ç„ÚæÈGU ÜUÚ„ï ãé» ©¨ ÜUï ÜUzGÈGUæÚï
}æï¢ xæéGHæ}æ ÜUæï ¥æ…GæÎ ÜUÚ çβæ J ¥æã ! ¥æ… Hæïxæ ¥ÐÝï …ïGÚÎS„æï¢ ÜUæï çÏæHæ …GMÚ„ï
àæÚ-§üG ÛææÇGG„ï, çH„æÇG„ï, ©Ý ÐÚ ÎãæÇG„ï ô™ÍææÇG„ï ±vG„ §¨ Ïææ„ ÜUè „GÚÈGU çÏæËÜéUH
„±Á…æïã Ýãè¢ Îï„ï çÜU ¥ËHæã …æï ã}æ ¨ï …GÏæÚÎS„ ãñ ±æïã ã}ææÚï …éGË}æ ± ©GÎì±æÝ
ÜUæï Îï¶ Úãæ ãñ J ²ÜGUèÝÝ ¥ÐÝï }ææ „ãG„æï¢ ÜUï ¨æƒ ÝÚ}æè ± ãéGSÝï ¨éHêÜU, ¥æñÚ ¥GzG± ±
ÎÚxæé…GÚ ¨ï ÜUæ}æ HïÝï ãè }æï¢ ¥GæçÈGUIJ„ ãñ J ™éÝæ‹™ï
Ý}æÜU ç…G²æÎæ ÇæH ÎïÝæ
ÜUïã„ï ãñ¢, »ÜU ¥æÎ}æè ÜUè Ïæè±è Ýï ¶æÝï }æï¢ Ý}æÜU ç…G²æÎæ ÇæH çβæ J ©¨ï
xæéGS¨æ „æï Ïæãé„ ¥æ²æ }æxæÚ ²ïã ¨æï ãé» ±æïã xæéGS¨ï ÜUæï Ðè xæ²æ çÜU }æñ¢ |æè „æï ¶G„G滢
ÜUÚ„æ Úã„æ ãê¢ ¥xæÚ ¥æ… }æñ¢ Ýï Ïæè±è ÜUè ¶G„Gæ ÐÚ ¨wG„è ¨ï xæçÚzG„ ÜUè „æï ÜUãè¢ »ï¨æ
Ý ãæï çÜU ÜUH ÏæÚæï…Gï çÜGU²æ}æ„ ¥ËHæã |æè }æïÚè ¶G„Gæ¥æï¢ ÐÚ xæçÚzG„ ÈGUÚ}ææ Hï J
™éÝæ‹™ï ©¨ Ýï çÎH ãè çÎH }æï¢ ¥ÐÝè …Gæñ…æ ÜUè ¶G„Gæ }æé¥GæÈGU ÜUÚ Îè J §ç‹„ÜGUæH ÜUï
Ïææ’Î ©¨ ÜUæï çÜU¨è Ýï wG±æÏæ }æï¢ Îï¶ ÜUÚ ÐêÀæ, ¥ËHæã Ýï ¥æÐ ÜUï ¨æƒ v²æ
}æé¥Gæ}æHæ ÈGUÚ}ææ²æ ? ©¨ Ýï …±æÏæ çβæ çÜU xæéÝæãæï¢ ÜUè ÜU¨Ú„ ÜUï ¨ÏæÏæ ¥G…GæÏæ ãæïÝï
ãè ±æHæ ƒæ çÜU ¥ËHæã Ýï ÈGUÚ}ææ²æ : }æïÚè Ïæ‹Îè Ýï ¨æHÝ }æï¢ Ý}æÜU ç…G²æÎæ ÇæH
çÎ²æ ƒæ ¥æñÚ „é}æ Ýï ©¨ ÜUè ¶G„Gæ }æé¥GæÈGU ÜUÚ Îè ƒè, …æ¥æï }æñ¢ |æè ©¨ ÜUï ç¨Hï }æï¢ „é}æ
ÜUæï ¥æ… }æé¥GæÈGU ÜUÚ„æ ãê¢ J
xæéGS¨æ ÚæïÜUÝï ÜUè ÈGU…GèH„
ãGÎè¨ï ÐæÜU }æï¢ ãñ : …æï àæwG¨ ¥ÐÝï xæéGS¨ï ÜUæï ÚæïÜUïxææ ¥ËHæã çÜGU²æ}æ„ ÜUï Úæï…G ©¨ ¨ï
¥ÐÝæ ¥G…GæÏæ ÚæïÜU Îïxææ J
(àæé©GÏæéH §ü}ææÝ, ç…ËÎ:6, ¨-ÈGUãGæ:315, ãGÎè¨:8311)U
- 10 -

11. …±æÏæè ÜUæÚ±æ§ü ÐÚ àæñ„GæÝ ÜUè ¥æ}æÎ
}æèÆï }æèÆï §SHæ}æè |æ槲æï ! …Ïæ ÜUæï§ü ã}æ ¨ï ©ËÛæï ²æ ÏæéÚæ |æHæ ÜUãï ©¨ ±vG„
¶Gæ}ææïàæè }æï¢ ãè ã}ææÚï çH²ï ¥GæçÈGUIJ„ ãñ ¥xæ™ïü àæñ„GæÝ Hæ¶ ±S±¨ï ÇæHï çÜU „ê |æè ©¨ ÜUæï
…±æÏæ Îï ±ÚÝæ Hæïxæ „éÛæï ÏæéçÁGÎH ÜUãï¢xæï, ç}æ²æ¢ ! àæÚæÈGU„ ÜUæ …G}ææÝæ Ýãè¢ ãñ §¨ „GÚãG „æï Hæïxæ
„éÛæ ÜUæï …èÝï |æè Ýãè¢ Îï¢xæï ±xæñGÚæ ±xæGñÚæ J »ÜU ãGÎè¨ï }æéÏææÚÜUæ Ïæ²æÝ ÜUÚ„æ ãê¢ §¨ ÜUæï xæGæñÚ ¨ï
¨}ææ¥G„ ÈGUÚ}æ槲ï, ¨éÝ ÜUÚ ¥æÐ ÜUæï ¥‹Îæ…Gæ ãæïxææ çÜU Îê¨Úï ÜUï ÏæéÚæ |æHæ ÜUïã„ï ±vG„
¶Gæ}ææïàæ ÚãÝï ±æHæ ÚãG}æ„ï §Hæãè ÜUï çÜU¨ ÜGU-ÎÚ ÝÁGÎèÜU„Ú ãæï„æ ãñ J ™éÝæ‹™ï }æéSÝÎï
§}ææ}æ ¥ãG}æÎ }æï¢ ãñ, çÜU¨è àæwG¨ Ýï ¨ÚÜUæÚï }æÎèÝæ ÜUè }ææñ…êÎxæè }æï¢ ãG…GÚ„ï
¨çIJÎéÝæ ¥Ïæê ÏæRUï ç¨gèÜGU ÜUæï ÏæéÚæ ÜUãæ „æï …Ïæ ©¨Ýï Ïæãé„ ç…G²æ΄è ÜUè J „æï
©‹ãæï¢ Ýï ©¨ ÜUè Ïææ’…G Ïææ„æï¢ ÜUæ …±æÏæ çβæ (ãGæHæ¢çÜU ¥æÐ ÜUè …±æÏæè ÜUæÚ±æ§ü
}ææ’ç¨Ä²„ ¨ï ÐæÜU ƒè }æxæÚ) ¨ÚÜUæÚï Ýæ}æÎæÚ ±ãæ¢ ¨ï ©Æ xæ» J ¨çIJÎéÝæ
¥Ïæê ÏæRU ç¨gèÜGU ãéG…êGÚï ¥ÜUÚ}æ ÜUï ÐèÀï Ðã颙ï, ¥G…üG ÜUè, ²æ
Ú¨êHËHæã ! ±æïã }æéÛæï ÏæéÚæ ÜUïã„æ Úãæ ¥æÐ „àÚèÈGU ÈGUÚ}ææ Úãï, …Ïæ }æñ¢
Ýï ©¨ ÜUè Ïææ„ ÜUæ …±æÏæ çÎ²æ „æï ¥æÐ ©Æ xæ», ÈGUÚ}ææ²æ : “„ïÚï ¨æƒ çÈGUçÚà„æ ƒæ …æï ©¨
ÜUæ …±æÏæ Îï Úãæ ƒæ, çÈUÚ …Ïæ „ê Ýï ¶éGÎ ©¨ï …±æÏæ ÎïÝæ àæéM¥G çÜU²æ, „æï àæñ„GæÝ ÎÚç}æ²æÝ
}æï¢ ¥æ ÜêUÎæ J”
(}æéSÝÎï §}ææ}æ ¥ãG}æÎ çÏæÝ ãG}ÏæH, ç…ËÎ:3, ¨-ÈGUãGæ:434, ãGÎè¨:9630)
…æï ™éÐ Úãæ ©¨ Ýï Ý…æ„ Ðæ§ü
}æèÆï }æèÆï §SHæ}æè |æ槲æï ! ¥æÐ ÜUæï ÏææïH ÜUÚ ÏææÚãæ ÐÀ„æÝæ ÐÇGæ ãæïxææ }æxæÚ
¶Gæ}ææïàæ Úã ÜUÚ ÜU|æè ÝÎæ}æ„ Ýãè¢ ©Ææ§ü ãæïxæè J ç„Úç}æ…Gè àæÚèÈGU }æï¢ ãñ, ²æ’Ýè
…æï ™éÐ Úãæ ©¨ Ýï Ý…æ„ Ðæ§ü J” (¨éÝÝéçœæÚç}æ…Gè, ç…ËÎ:4, ¨-ÈGUãGæ:225, ãGÎè¨:2509, ÎæLH çÈGURU
ÏæñM„) ¥æñÚ ²ïã }æéãGæ±Úæ |æè ¶êGÏæ ãñ, “»ÜU ™éÐ ¨æñ100
ÜUæï ãÚæ» J”
ÜUÚ |æHæ ãæï |æHæ
ãG…GÚ„ï ¨çIJÎéÝæ àæñ¶G ¨æ’Îè ÏææïS„æÝï ¨æ’Îè }æï¢ ÝvGH ÜUÚ„ï ãñ¢ : »ÜU ÝïÜU
¨èÚ„ àæwG¨ ¥ÐÝï …Gæ„è Îéà}æÝæï¢ ÜUæ ç…GRU |æè ÏæéÚæ§ü ¨ï Ý ÜUÚ„æ ƒæ J …Ïæ |æè çÜU¨è ÜUè Ïææ„
çÀÇG„è, ©¨ ÜUè …GÏææÝ ¨ï ÝïÜU ÜUçH}ææ ãè çÝÜUH„æ J ©¨ ÜUï }æÚÝï ÜUï Ïææ’Î çÜU¨è Ýï ©¨ï
wG±æÏæ }æï¢ Îï¶æ „æï ¨é±æH çÜU²æ : ²æ’Ýè ¥ËHæã Ýï „ïÚï ¨æƒ v²æ
}æé¥Gæ}æHæ ÈGUÚ}ææ²æ ? ²ïã ¨é±æH ¨éÝ ÜUÚ ©¨ ÜUï ãæï¢Åæï¢ ÐÚ }æéSÜUÚæãÅ ¥æ xæ§ü ¥æñÚ ±æïã
ÏæéHÏæéH ÜUè „GÚã àæèÚè¢ ¥æ±æ…G }æï¢ ÏææïHæ : “Î鋲æ }æï¢ }æïÚè ²ïãè ÜUæïçàæàæ ãæï„è ƒè çÜU }æïÚè
…GÏææÝ ¨ï çÜU¨è ÜUï ÏææÚï }æï¢ ÜUæï§ü ÏæéÚè Ïææ„ Ý çÝÜUHï, ÝÜUèÚñÝ Ýï |æè }æéÛæ ¨ï ÜUæï§ü ¨wG„ ¨é±æH
Ý çÜU²æ ¥æñÚ ²ê¢ }æïÚæ }æé¥Gæ}æHæ Ïæãé„ ¥ÓÀæ Úãæ J”
(ÏææïS„æÝï ¨æ’Îè, ¨-ÈGUãGæ:144, ÏææÏæéH }æÎèÝæ ÜUÚæ™è)
- 11 -

12. ÝÚ}æè …GèÝ„ ÏæwGàæ„è ãñ
}æèÆï }æèÆï §SHæ}æè |æ槲æï ! ¥æÐ Ýï }æéHæ-ãG…Gæ ÈGUÚ}ææ²æ, ÝÚ}æè ¥æñÚ ¥GzG±æï ÎÚxæé…GÚ
ÜUÚÝï ¨ï ¥ËHæãé ÚÏÏæéH §GÁG…G„ ÜUè çÜU¨ ÜGU-ÎÚ ÚãG}æ„ ãæï„è ãñ J ÜUæàæ ! ã}æ |æè ¥ÐÝè
Ïæï §GÁG…G„è ÜUÚÝï ±æHæï¢ ²æ ¨„æÝï ±æHæï¢ ÜUæï }æé¥GæÈGU ÜUÚÝæ §çwG„²æÚ ÜUÚï¢ J }æéçSH}æ àæÚèÈGU }æï¢
ãñ : ç…¨ ™è…G }æï¢ ÝÚ}æè ãæï„è ãñ ©¨ï …GèÝ„ ÏæwGàæ„è ãñ ¥æñÚ ç…¨ ™è…G ¨ï …éÎæ ÜUÚ Hè …æ„è
ãñ ©¨ï »GÏæÎæÚ ÏæÝæ Îï„è ãñ J
(¨ãGèãG }æéçSH}æ, ¨-ÈGUãGæ:1398, ãGÎè¨:2594, ÎæÚï §ÏÝï ãG…G}æ, ÏæñM„)
Ðïàæxæè }æé¥GæÈGU ÜUÚÝï ÜUè ÈGU…GèH„
»ãìG²æ©H ©GHê}æ }æï¢ ãñ : »ÜU àæwG¨ Îé¥Gæ }ææ¢xæ Úãæ ƒæ, “²æ ¥ËHæã ! }æïÚï Ðæ¨
¨-ÎÜGUæ ± ¶GñÚæ„ ÜUï çH²ï ÜUæï§ü }ææH Ýãè¢ Ïæ¨ ²ïãè çÜU …æï }æé¨Ë}ææÝ }æïÚè Ïæï §GÁG…G„è ÜUÚï }æñ¢
Ýï ©¨ï }æé¥GæÈGU çÜU²æ J” ¨ÚÜUæÚ ÐÚ ±ãìG² ¥æ§ü, “ã}æ Ýï §¨ Ïæ‹Îï ÜUæï ÏæwGàæ
çβæ J”
(»ãìG²æ©H ©GHê}æ, ç…ËÎ:3, ¨-ÈGUãGæ:219, ÎæÚï ¨æçÎÚ, ÏæñM„)
xæéGS¨æ ÐèÝï ±æHï ÜUï çH²ï …‹Ý„è ãêGÚ
¥Ïæê Îæ±êÎ ÜUè ãGÎè¨ }æï¢ ãñ : ç…¨ Ýï xæéGS¨ï ÜUæï …GÏ„G ÜUÚ çH²æ ãGæHæ¢çÜU ±æïã §¨ï
ÝæçÈGU…G ÜUÚÝï ÐÚ ÜGUæçÎÚ ƒæ „æï ¥ËHæã ÏæÚæï…Gï çÜGU²æ}æ„ ©¨ ÜUæï „}ææ}æ }æwGHêÜGU ÜUï
¨æ}æÝï ÏæéHæ»xææ ¥æñÚ §çwG„²æÚ Îïxææ çÜU ç…¨ ãêGÚ ÜUæï ™æãï Hï Hï J
(¨éÝÝï ¥Ïæê Îæ±êÎ, ç…ËÎ:4, ¨-ÈGUãGæ:325, 326, ãGÎè¨:4777, ÎæÚï »ãGKæ§çœæÚæ¨éH ¥GÚÏæè, ÏæñM„)
çãG¨æÏæ }æï¢ ¥æ¨æÝè ÜUï „èÝ3
¥SÏææÏæ
ãG…GÚ„ï ¨çIJÎéÝæ ¥Ïæê ãéÚñÚæ ¨ï }æÚ±è ãñ çÜU „èÝ Ïææ„ï¢ ç…¨ àæwG¨ }æï¢ ãæï¢xæè
¥ËHæã „¥GæHæ (çÜGU²æ}æ„ ÜUï çÎÝ) ©¨ ÜUæ çãG¨æÏæ Ïæãé„ ¥æ¨æÝ „GÚèÜGUï ¨ï Hïxææ ¥æñÚ ©¨
ÜUæï ¥ÐÝè ÚãG}æ„ ¨ï …‹Ý„ }æï¢ Îæç¶GH ÈGUÚ}ææ»xææ J
(1) …æï „é}ãï¢ }æãGM}æ ÜUÚï „é}æ ©¨ï ¥G„Gæ ÜUÚæï
(2) ¥æñÚ …æï „é}æ ¨ï ÜGUyG»G „¥GËHéÜGU ÜUÚï „é}æ ©¨ ¨ï ç}æHæÐ ÜUÚæï
(3) ¥æñÚ …æï „é}æ ÐÚ …éGË}æ ÜUÚï „é}æ ©¨ ÜUæï }æé¥GæÈGU ÜUÚ Îæï J
(¥H }ææï’…}æéH ¥±¨„G, ç…ËÎ:4, ¨-ÈGUãGæ:18, ãGÎè¨:5064, ÎæÚéH ÜéU„éçÏæH §GçË}æIJæ, ÏæñM„)
xææçH²æï¢ |æÚï ¶éG„êG„G ÐÚ ¥æ’Hæ ãG…GÚ„ ÜUæ ¨Ïæí
ÜUæàæ ! ã}ææÚï ¥‹ÎÚ ²ïã …ÁGÏææ ÐñÎæ ãæï …æ» çÜU ã}æ ¥ÐÝè …Gæ„ ¥æñÚ ¥ÐÝï ÝzG¨ ÜUè
¶Gæç„GÚ xæéGS¨æ ÜUÚÝæ ãè ÀæïÇG Îï¢ J …ñ¨æ çÜU ã}ææÚï Ïæé…éGìxææïZ ÜUæ …ÁGÏææ ãæï„æ ƒæ çÜU ©Ý ÐÚ ÜUæï§ü
çÜU„Ýæ ãè …éGË}æ ÜUÚï ²ïã ãG…GÚæ„ ©¨ …GæçH}æ ÐÚ |æè àæzGÜGU„ ãè ÈGUÚ}ææ„ï ƒï J ™éÝæ‹™ï “ãG²æ„ï
¥æ’Hæ ãGG…GÚ„” }æï¢ ãñ, ¥æ’Hæ ãG…GÚ„ §}ææ}æï ¥ãHï ¨é‹Ý„ }ææñHæÝæ àææã ¥ãG}æÎ Ú…Gæ ¶GæÝ
ÜUè ç¶GÎ}æ„ }æï¢ »ÜU ÏææÚ …Ïæ ÇæÜU Ðïàæ ÜUè xæ§ü „æï Ïææ’…G ¶éG„êG„G }æéxæGËH…Gæ„
(²æ’Ýè xææçH²æï¢) ¨ï |æÚÐêÚ ƒï J }ææï’„çÜGUÎèÝ ÏæÚã}æ ãé» çÜU ã}æ §Ý Hæïxææï¢ ÜUï ç¶GHæÈGU
- 12 -

13. }æéÜGUg}ææ Îæ§Ú ÜUÚï¢xæï J §}ææ}æï ¥ãHï ¨é‹Ý„ }ææñHæÝæ àææã ¥ãG}æÎ Ú…Gæ ¶GæÝ Ýï
§àææüÎ ÈGUÚ}ææ²æ : “…æï Hæïxæ „æ’ÚèÈGUè ¶éG„êG„G çH¶„ï ãñ¢ ÐãHï ©Ý ÜUæï …æxæèÚï¢ „vG¨è}æ ÜUÚ Îæï,
çÈUÚ xææçH²æ¢ çH¶Ýï ±æHæï¢ ÐÚ }æéÜGUg}ææ Îæ§Ú ÜUÚ Îæï J” (ãG²æ„ï ¥æ’Hæ ãG…GÚ„, ç…ËÎ:1, ¨-ÈGUãGæ:
143,144, }æéHwG¶G¨Ý }æv„Ïæ» }æÜüU…GéH ¥æñçH²æ HæãæñÚ) }æ„GHÏæ ²ïã çÜU …Ïæ „æ’ÚèÈGU ÜUÚÝï ±æHæï¢ ÜUæï
„æï §‹¥Gæ}æ Îï„ï Ýãè¢ çÈUÚ ÏæéÚæ§ü ÜUÚÝï ±æHæï¢ ¨ï ÏæÎHæ v²ê¢ Hï¢ ?
}ææçHÜU çÏæÝ ÎèÝæÚ ÜUï ¨Ïæí ÜUï ¥‹±æÚ
ã}ææÚï Ïæé…éGxææüÝï ÎèÝ …éGË}æï …GæçH}æèÝ ¥æñÚ ç¨„}æï ÜUæçÈGUÚèÝ ÐÚ ¨Ïæí ÈGUÚ}ææ„ï
¥æñÚ çÜU¨ „GÚãG xæéGS¨ï ÜUæï |æxææ„ï ƒï §¨ï §¨ çãGÜU沄 ¨ï ¨}æÛæÝï ÜUè ÜUæïçàæàæ ÜUèç…²ï J
™éÝæ‹™ï ãG…GÚ„ï ¨çIJÎéÝæ }ææçHÜU çÏæÝ ÎèÝæÚ Ýï »ÜU }æÜUæÝ çÜUÚæ²ï ÐÚ çH²æ J
©¨ }æÜUæÝ ÜUï çÏæËÜéUH }æéœæç¨H »ÜU ²ãêÎè ÜUæ }æÜUæÝ ƒæ J ±æïã ²ãêÎè ÏæéxG…Gæï §GÝæÎ ÜUè
Ïæ鋲æÎ ÐÚ ÐÚÝæHï ÜUï …GÚè»G xæ‹Îæ ÐæÝè ¥æñÚ xæGHæ…G„ ¥æÐ ÜUï ÜUæàææÝ»
¥GÁG}æ„ }æï¢ ÇæH„æ Úã„æ J }æxæÚ ¥æÐ ¶Gæ}ææïàæ ãè Úã„ï J ¥æç¶GÚï ÜUæÚ »ÜU çÎÝ
©¨ Ýï ¶éGÎ ãè ¥æ ÜUÚ ¥G…üG ÜUè, …ÝæÏæ ! }æïÚï ÐÚÝæHï ¨ï xæé…GÚÝï ±æHè ݅樄 ÜUè ±…ã ¨ï
¥æÐ ÜUæï ÜUæï§ü çàæÜU沄 „æï Ýãè¢ ? ¥æÐ Ýï çÝã沄 ãè ÝÚ}æè ÜUï ¨æƒ ÈGUÚ}ææ²æ,
“ÐÚÝæHï ¨ï …æï xæ‹Îxæè çxæÚ„è ãñ ©¨ ÜUæï ÛææÇêG Îï ÜUÚ {æï ÇæH„æ ãê¢ J” ©¨ Ýï ÜUãæ, ¥æÐ
ÜUæï §„Ýè „ÜUHèÈGU ãæïÝï ÜUï Ïææ ±é…êÎ xæéGS¨æ Ýãè¢ ¥æ„æ ? ÈGUÚ}ææ²æ : ¥æ„æ „æï ãñ }æxæÚ Ðè
…æ„æ ãê¢ v²ê¢ çÜU : (ÐæÚã 4 ¨êÚ» ¥æHï §G}æÚæÝ ¥æ²„ Ý}ÏæÚ 134 }æï¢) ¶éGÎæ» ÚãG}ææÝ
ÜUæ ÈGUÚ}ææÝï }æãGÏÏæ„ çÝàææÝ ãñ :
„…ü}æ» ÜU‹…GéH §ü}ææÝ : ¥æñÚ xæéGS¨æ ÐèÝï ±æHï ¥æñÚ Hæïxææï¢
¨ï ÎÚ xæé…GÚ ÜUÚÝï ±æHï ¥æñÚ ÝïÜU Hæïxæ ¥ËHæã ÜUï
}æãGÏæêÏæ ãñ¢ J
(ÐæÚã 4 ¥æHï §G}æÚæÝ:134)
…±æÏæ ¨éÝ ÜUÚ ²ãêÎè }æé¨Ë}ææÝ ãæï xæ²æ J („çÁGÜUÚ„éH ¥æñçH²æ, ¨-ÈGUãGæ:51)
çÝxææãï ±Hè }æï¢ ±æïã „æ¨èÚ Îï¶è
ÏæÎH„è ã…GæÚæï¢ ÜUè „vGÎèÚ Îï¶è
}æèÆï }æèÆï §SHæ}æè |æ槲æï ! Îï¶æ ¥æÐ Ýï ! ÝÚ}æè ÜUè ÜñU¨è Ïæ-Ú-ÜU„ï¢ ãñ¢ ! ÝÚ}æè ¨ï
}æé„¥çS¨Ú ãæï ÜUÚ ±æïã ²ãêÎè }æé¨Ë}ææÝ ãæï xæ²æ J
ÝïÜU Ïæ‹Îï Ó²ê¢çŲæï¢ ÜUæï |æè §ü…Gæ Ýãè¢ Îï„ï
¥ËHæã ÜUï ÝïÜU Ïæ‹Îï ÜUè »ÜU ¥GHæ}æ„ ²ïã |æè ãñ çÜU ±æïã xæéGS¨ï }æï¢ ¥æ ÜUÚ }æé¨Ë}ææÝæï¢
ÜUæï „æï v²æ „ÜUHèÈGU Îïxææ Ó²ê¢çŲæï¢ „ÜU ÜUæï §ü…Gæ ÎïÝï ¨ï xæéÚï…G ÜUÚ„æ ãñ J ™éÝæ‹™ï ãG…GÚ„ï ¨çIJÎéÝæ
wG±æ…æ ãG¨Ý Ïæ¨Úè („…ü}æ» ÜU‹…GéH §ü}ææÝ : ÏæïàæÜU ÝïÜê ÜUæÚ
- 13 -

14. …GMÚ ™ñÝ }æï¢ ãñ¢ J (ÐæÚã :30, ¥H }æé„GçzGÈGUÈGUèÝ 22) ÜUè „zG¨èÚ ÜUÚ„ï ãé» ÈGUÚ}ææ„ï ãñ¢ :
²æ’Ýè ÝïÜU Ïæ‹Îï ±æïã ãñ¢ …æï Ó²ê¢çŲæï¢ ÜUæï |æè ¥ç…GIJ„ Ý Îï¢ J
(„zG¨èÚï ãG¨Ý Ïæ¨Úè, ç…ËÎ:5, ¨-ÈGUãGæ:264, ÏææÏæéH }æÎèÝ ÜUÚæ™è)
v²æ xæéGS¨æ ãGÚæ}æ ãñ ?
¥G±æ}æ }æï¢ ²ïã xæGH„G }æàãêÚ ãñ çÜU “xæéGS¨æ ãGÚæ}æ ãñ J” xæéGS¨æ »ÜU xæGñÚ §çwG„²æÚè ¥}æí ãñ,
§‹¨æÝ ÜUæï ¥æ ãè …æ„æ ãñ, §¨ }æï¢ §¨ ÜUæ ÜéGU¨êÚ Ýãè¢, ãæ¢ xæéGS¨ï ÜUæ Ïæï…æ §S„ï’}ææH ÏæéÚæ ãñ J Ïææ’…G
¨êÚ„æï¢ }æï¢ xæéGS¨æ …GMÚè |æè ãñ }æ-¨HÝ ç…ãæÎ ÜUï ±vG„ ¥xæÚ xæéGS¨æ Ýãè¢ ¥æ»xææ „æï ¥ËHæã
ÜUï Îéà}æÝæï¢ ¨ï çÜU¨ „GÚãG HÇGï¢xæï ! ÏæãÚ ãGæH xæéGS¨ï ÜUæ §…GæHæ (²æ’Ýè §¨ ÜUæ Ý ¥æÝæ) }æéç}ÜUÝ Ýãè¢
“§}ææHæ” ãæïÝæ ™æçã²ï ²æ’Ýè xæéGS¨ï ÜUæ L¶G Îê¨Úè „GÚÈGU çÈUÚ …æÝæ ™æçã²ï J }æ-¨HÝ ÜUæï§ü
Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUï }æ-ÎÝè }ææãGæñH ¨ï ±æÏæS„æ ãæïÝï ¨ï ÐãHï ÏæéÚè ¨æïãGÏæ„ }æï¢ ƒæ, xæéGS¨ï ÜUè
ãGæH„ ²ïã ƒè çÜU ¥xæÚ çÜU¨è Ýï ãæ¢ ÜUæ Ýæ ÜUïã çÎ²æ „æï ¥æÐï ¨ï ÏææãÚ ãæï xæ²æ ¥æñÚ xææçH²æï¢ ÜUè
ÏææñÀæÇG ÜUÚ Îè, çÜU¨è Ýï Ïæ΄}æè…Gè ÜUÚ Îè „æï ©Ææ ÜUÚ ƒŒÐÇG …ÇG çβæ J }æ„GÏæH ÜUæï§ü |æè ÜUæ}æ
ç¶GHæÈGUï ç}æ…Gæ… ãé±æ, xæéGS¨æ ¥æ²æ „æï ¨Ïæí ÜUÚÝï ÜUï Ïæ…æ» ÝæçÈGU…G ÜUÚ çβæ J …Ïæ ©¨ï ¶éGàæ
çÜGUS}æ„è ¨ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUæ }æ-ÎÝè }ææãGæñH }æé²S¨Ú ¥æ xæ²æ ¥æñÚ Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUï
¨é‹Ý„æï¢ ÜUè „ÚçÏæIJ„ ÜUï }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHæï¢ }æï¢ ¨ÈGUÚ ÜUè Ïæ-Ú-ÜU„ï¢ …GæçãÚ ãæïÝï Hxæè¢ ¥æñÚ xæéGS¨ï
ÜUæ “§}ææHæ” ãæï xæ²æ ²æ’Ýè L¶G ÏæÎH xæ²æ ²æ’Ýè ¥Ïæ |æè xæéGS¨æ „æï ÏææÜGUè ãñ }æxæÚ §¨ ÜUæ L¶
²ê¢ „ÏÎèH ãé±æ çÜ §¨ï ¥ËHæã ± Ú¨êH ¥æñÚ ¨ãGæÏææ ± ¥æñçH²æ ÜUï Îéà}æÝæï¢ ¨ï ÏæéxG…G ãæï xæ²æ }æxæÚ
¶éGÎ ©¨ ÜUè ¥ÐÝè …Gæ„ ÜUæï ÜUæï§ü çÜU„Ýæ ãè ÏæéÚæ |æHæ ÜUãï, xæéGS¨æ çÎHæ» }æxæÚ ¨Ïæí ÜUÚ„æ ãñ,
Îê¨Úæï¢ ÐÚ çÏæÈUÚÝï ÜUï Ïæ…æ» ¶éGÎ ¥ÐÝï ÝzG¨ ÐÚ xæéGS¨æ ÝæçÈGU…G ÜUÚ„æ ãñ çÜU „éÛæï xæéÝæã Ýãè¢ ÜUÚÝï
Îê¢xææ J ¥H xæG-Ú…G xæéGS¨æ „æï ãñ }æxæÚ ¥Ïæ ©¨ ÜUæ “§}ææHæ” ãæï xæ²æ, ²æ’Ýè L¶G ÏæÎH xæ²æ …æï
çÜU ¥æç¶GÚ„ ÜUï çH²ï §ç‹„ãæ§ü }æéÈGUèÎ ãñ J
çÎH }æï¢ ÝêÚï §ü}ææÝ ÐæÝï ÜUæ »ÜU ¨ÏæÏæ
ãGÎè¨ï ÐæÜU }æï¢ ãñ, “ç…¨ àæwG¨ Ýï xæéGS¨æ …GÏ„G ÜUÚ çH²æ Ïææ ±é…êÎ §¨ ÜUï çÜU ±æïã
xæéGS¨æ ÝæçÈGU…G ÜUÚÝï ÐÚ ÜéGUÎÚ„ Ú¶„æ ãñ ¥ËHæã ©¨ ÜUï çÎH ÜUæï ¨éÜêUÝ ± §ü}ææÝ ¨ï |æÚ Îïxææ J”
(¥H …æ}æï§GS¨xæGèÚ çHS¨é²ê„Gè, ¨-ÈGUãGæ:541, ãGÎè¨:8997, ÎæLH ÜéU„éçÏæH §GçË}æIJæ ÏæñM„) ²æ’Ýè ¥xæÚ çÜU¨è ÜUè
„GÚÈGU ¨ï ÜUæï§ü „ÜUHèÈGU Ðã颙 xæ§ü ¥æñÚ xæéGS¨æ ¥æ xæ²æ ²ïã ÏæÎHæ Hï ¨ÜU„æ ƒæ }æxæÚ }æãG…G çÚ…Gæ» §Hæãè
ÜUè ¶Gæç„GÚ xæéGS¨æ Ðè xæ²æ „æï ¥ËHæã ©¨ ¨éÜêUÝï ÜGUËÏæ ¥G„Gæ ÈGUÚ}ææ»xææ ¥æñÚ ©¨ ÜUæ çÎH ÝêÚï
§ü}ææÝ ¨ï |æÚ Îïxææ J §¨ ¨ï }ææ’Hê}æ ãé±æ çÜU Ïææ’…G ¥±ÜGUæ„ xæéGS¨æ ¥æÝæ }æéÈGUèÎ |æè ãñ …Ïæ çÜU …GÏ„G
ÜUÚÝæ ݨèÏæ ãæï …æ» J
™æÚ ²æÚ ÜUè çÝSÏæ„ ¨ï xæéGS¨ï ÜUè ¥Gæ΄ çÝÜUæHÝï ÜUï çH²ï 4
¥±ÚæÎ
}æÎèÝæ 1 ç…¨ ÜUæï xæéGS¨æ xæéÝæã ÜUÚ±æ„æ ãæï ©¨ï ™æçã²ï çÜU ãÚ Ý}ææ…G ÜUï Ïææ’Î
21 ÏææÚ ÐÉG ÜUÚ ¥ÐÝï ªÐÚ Î}æ ÜUÚ Hï J ¶æÝæ ¶æ„ï ±vG„ „èÝ3
„èÝ3
ÏææÚ ÐÉG ÜUÚ ¶æÝï ¥æñÚ ÐæÝè ÐÚ
- 14 -

15. |æè Î}æ ÜUÚ Hï J
}æÎèÝæ 2 ™H„ï çÈUÚ„ï ÜU|æè ÜU|æè ÜUïã çH²æ ÜUÚï J
}æÎèÝæ 3 ™H„ï çÈUÚ„ï ÐÉG„æ Úãï J
}æÎèÝæ 4 ÐæÚã 4 ¥æHï §G}æÚæÝ ÜUè 134 ±è¢ ¥æ²„ ÜUæ ²ïã çãGS¨æ Úæï…GæÝæ ¨æ„ ÏææÚ ÐÉG„æ Úãï :
(ÐæÚã:4¥æHï §G}æÚæÝ:134)
“¥wGHæÜGUï ÚãG}æ„ï ¥GæH}æ” ÜUï „ïÚã ãéGMÈGU ÜUè çÝSÏæ„ ¨ï xæéGS¨ï ÜUï
13 §GHæ…
…Ïæ xæéGS¨æ ¥æ …æ» „æï §Ý }æï¢ ¨ï ÜUæï§ü |æè »ÜU ²æ …GMÚ„Ý ¨æÚï §GHæ… ÈGUÚ}ææ Hèç…²ï :
}æÎèÝæ 1: ÐçÉG²ï J
}æÎèÝæ 2: ÐçÉG²ï J
}æÎèÝæ 3: ™éÐ ãæï …æ§²ï J
}æÎèÝæ 4: ±é…Gê ÜUÚ Hèç…²ï J
}æÎèÝæ 5: ÝæÜU }æï¢ ÐæÝè ™ÉG槲ï J
}æÎèÝæ 6: ¶ÇGï ãñ¢ „æï ÏæñÆ …槲ï J
}æÎèÝæ 7: ÏæñÆï ãñ¢ „æï HïÅ …æ§²ï ¥æñÚ …G}æèÝ ¨ï ç™ÐÅ …槲ï J
}æÎèÝæ 8: ¥ÐÝï ¶GÎ (²æ’Ýè xææH) ÜUæï …G}æèÝ ¨ï ç}æHæ Îèç…²ï (±é…êG ãæï „æï ¨ÁÎæ ÜUÚ Hèç…²ï)
„æçÜU »ãG¨æ¨ ãæï çÜU }æñ¢ ¶GæÜU ¨ï ÏæÝæ ãê¢ çHãæ…Gæ Ïæ‹Îï ÐÚ xæéGS¨æ ÜUÚÝæ }æéÛæï …ïGÏæ Ýãè¢ Îï„æ J
(»ãìG²æ©H ©GHê}æ, ç…ËÎ:3, ¨-ÈGUãGæ:388,389)
}æÎèÝæ 9: ç…¨ ÐÚ xæéGS¨æ ¥æ Úãæ ãñ ©¨ ÜUï ¨æ}æÝï ¨ï ãÅ …槲ï J
}æÎèÝæ 10: ¨æï癲ï çÜU ¥xæÚ }æñ¢ xæéGS¨æ ÜUM¢xææ „æï Îê¨Úæ |æè xæéGS¨æ ÜUÚïxææ ¥æñÚ ÏæÎHæ Hïxææ ¥æñÚ
}æéÛæï Îéà}æÝ ÜUæï ÜU}æ…GæïÚ Ýãè¢ ¨}æÛæÝæ ™æçã²ï J
}æÎèÝæ 11: ¥xæÚ çÜU¨è ÜUæï xæéGS¨ï }æï¢ ÛææÇG ±xæGñÚæ çÎ²æ „æï ¶éG¨êç¨Ä²„ ÜUï ¨æƒ ¨Ïæ ÜUï ¨æ}æÝï
ãæƒ …æïÇG ÜUÚ ©¨ ¨ï }æé¥GæÈGUè }ææ¢çxæ²ï, §¨ „GÚãG ÝzG¨ …GHèH ãæïxææ ¥æñÚ ¥æ§‹Îæ xæéGS¨æ
ÝæçÈGU…G ÜUÚ„ï ±vG„ ¥ÐÝè ç…GËH„ ²æÎ ¥æ»xæè ¥æñÚ ãæï ¨ÜU„æ ãñ ²ê¢ ÜUÚÝï ¨ï xæéGS¨ï ¨ï
¶GHæ¨è ç}æH …æ» J
}æÎèÝæ 12: ²ïã xæGæñÚ ÜUèç…²ï çÜU ¥æ… Ïæ‹Îï ÜUè ¶G„Gæ ÐÚ }æéÛæï xæéGS¨æ ™ÉGæ ãñ ¥æñÚ }æñ¢ ÎÚ xæé…GÚ
ÜUÚÝï ÜUï çH²ï „ñ²æÚ Ýãè¢ ãGæHæ¢ çÜU }æïÚè Ïæï àæé}ææÚ ¶G„G滢 ãñ¢ ¥xæÚ ¥ËHæã xæG…GÏæÝæÜU ãæï xæ²æ
¥æñÚ ©¨ Ýï }æéÛæï }æé¥GæÈGUè Ý Îè „æï }æïÚæ v²æ ÏæÝïxææ !
}æÎèÝæ 13: ÜUæï§ü ¥xæÚ ç…G²æ΄è ÜUÚï ²æ ¶G„Gæ ÜUÚ ÏæñÆï ¥æñÚ §Ý ÐÚ ÝzG¨ ÜUè ¶Gæç„GÚ xæéGS¨æ ¥æ
…æ» ©¨ ÜUæï }æé¥GæÈGU ÜUÚ ÎïÝæ ÜUæÚï ¨±æÏæ ãñ J „æï xæéGS¨æ ¥æÝï ÐÚ …ïGãÝ ÏæÝæ» çÜU v²ê¢ Ý }æñ¢
- 15 -

16. }æé¥GæÈGU ÜUÚ ÜUï ¨±æÏæ ÜUæ ãGÜGUÎæÚ ÏæÝê¢ ¥æñÚ ¨±æÏæ |æè ÜñU¨æ …GÏæÚÎS„ çÜU “çÜGU²æ}æ„ ÜUï Úæï…G
»’HæÝ çÜU²æ …æ»xææ ç…¨ ÜUæ ¥…í ¥ËHæã ÜUï ç…G}}æ» ÜUÚ}æ ÐÚ ãñ, ±æïã ©Æï ¥æñÚ …‹Ý„
}æï¢ Îæç¶GH ãæï …æ» J ÐêÀæ …æ»xææ çÜU¨ ÜUï çH²ï ¥…í ãñ ? ±æïã ÜUãïxææ : “§Ý Hæïxææï¢ ÜUï çH²ï
…æï }æé¥GæÈGU ÜUÚÝï ±æHï ãñ¢ J” „æï ã…GæÚæï¢ ¥æÎ}æè ¶ÇGï ãæï¢xæï ¥æñÚ çÏæHæ çãG¨æÏæ …‹Ý„ }æï¢ Îæç¶GH
ãæï …æ»¢xæï J
(¥H }ææï’…}æéH ¥±¨„G çHœæGÏæÚæÝè, ç…ËÎ:1, ¨-ÈGUãGæ:542, ãGÎè¨:1998, Ïæ §çwG„¨æÚ, ÎæLH çÈGURU, ÏæñM„)
- 16 -