This Book Is On the Biography Of member of Central Committee Of Dawateislami Mufti Farooq Attari Almadani.This is Very informative Book For You It Will Increase Your Knowledge اشاءاللہ

2. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè A-1
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè
²ïã çÚS¢¢H¢ (}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè)
}¢Á¢çHS¢ï ¥H }¢ÎèݼéH §GçË}¢Ä²¢ (΢’±¼ï §SH¢}¢è) Ýï ©Îêü …GÏ¢¢Ý }¢ïæ Ðïà¢
çÜU²¢ ãñ J
}¢…çH„ï ¼Ú¢ç…}¢ (΢’±¼ï §SH¢}¢è) Ýï §„ çÚ„¢Hï ÜU¢ï çã‹Îè ÚS}¢éH ¶G¼G }¢ïæ
¼Ú¼èÏ¢ Îï ÜUÚ ÐïࢠçÜU²¢ ãñ, §„ }¢ïæ ¥x¢Ú çÜU„è …x¢ã ÜU}¢è Ï¢ïà¢è Т»æ ¼¢ï }¢…çH„ï
¼Ú¢ç…}¢ ÜU¢ï (Ï¢ …GÚè¥G» }¢v¼êÏ¢, §ü-}¢ï§H) }¢éœ¢GH¥G ÈGUÚ}¢¢ ÜUÚ „±¢Ï¢ ÜU}¢¢§²ï J
Ú¢çÏ¢¼G¢ : }¢…çH„ï ¼Ú¢ç…}¢ (΢’±¼ï §SH¢}¢è) }¢ÜU-¼-Ï¢¼éH }¢ÎèÝ¢
ç„HïvÅïÇ ã¢©„, ¥çHÈGU ÜUè }¢çS…Î ÜUï „¢}¢Ýï,
¼èÝ ÎÚ±¢…G¢, ¥ãG}¢Î¥¢Ï¢¢Î, x¢é…Ú¢¼ J
MO.09374031409 E-mail :maktabahind@gmail.com
çÜU¼¢Ï¢ ÐÉGÝï ÜUè Îé¥G¢
¥…G : à¢ñ¶Gï ¼GÚèÜUG¼, ¥}¢èÚï ¥ãHï „é‹Ý¼, Ï¢¢çݲï ΢’±¼ï §SH¢}¢è, ãG…GÚ¼ï ¥GËH¢}¢¢ }¢¢ñH¢Ý¢
¥Ï¢ê çÏ¢H¢H }¢éãG}}¢Î §Ë²¢„ ¥Gœ¢G¢Ú ÜUG¢çÎÚè Ú-…G±è
ÎèÝè çÜU¼¢Ï¢ ²¢ §SH¢}¢è „Ï¢ÜUG ÐÉGÝï „ï ÐãHï …ñGH }¢ïæ Îè ãé§ü Îé¥G¢ ÐÉG
Hèç…²ï …¢ï ÜéUÀ ÐÉGïæx¢ï ²¢Î Úãïx¢¢ J Îé¥G¢ ²ïã ãñ :
¼Ú…}¢¢ : »ï ¥ËH¢ã ! ã}¢ ÐÚ §GË}¢ ± çãGv}¢¼ ÜUï ÎÚ±¢…Gï ¶¢ïH Îï ¥¢ñÚ ã}¢ ÐÚ ¥ÐÝè
ÚãG}¢¼ Ý¢ç…GH ÈUGÚ}¢¢ ! »ï ¥G-…G}¢¼ ¥¢ñÚ Ï¢é…Géx¢èü ±¢Hï J
Ý¢ïÅ : ¥Ã±H ¥¢ç¶GÚ »ÜU »ÜU Ï¢¢Ú ÎéMÎ à¢ÚèÈUG ÐÉG Hèç…²ï J
¼G¢çHÏ¢ï x¢G}¢ï }¢ÎèÝ¢
± Ï¢ÜUGè¥G
± }¢çxGÈUGÚ¼ 13 à¢Ã±¢HéH }¢éÜUÚü}¢ 1428 çã.

3. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
¼SÎèÜUG ÜUè …¢¼è ãñ çÜU ²ïã çÜU¼¢Ï¢
“}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè”
(}¢yGÏ¢ê¥G¢ }¢ÜU-¼-Ï¢¼éH }¢ÎèÝ¢) ÐÚ }¢…çH„ï ¼zG¼èà¢ï
ÜéU¼éÏ¢¢ï Ú„¢§H ÜUè …¢çÝÏ¢ „ï Ý…GÚï „¢Ýè ÜUè ÜU¢ïçà¢à¢ ÜUè x¢§ü ãñ J
}¢…çH„ Ýï §„ï ¥GÜUG¢§Î, ÜéGUçÈUíGIJ¢ §GÏ¢¢Ú¢¼, ¥wGH¢çÜUGIJ¢¼, çÈUGvGãè
}¢„¢§H ¥¢ñÚ ¥G-ÚÏ¢è §GÏ¢¢Ú¢¼ ±x¢GñÚ¢ ÜUï ãG±¢Hï „ï }¢vGÎêÚ |¢Ú
}¢éH¢-ãG…G¢ ÜUÚ çH²¢ ãñ, ¥HÏ¢œ¢¢ ÜU}Тïô…Gx¢ ²¢ çÜU¼¢Ï¢¼ ÜUè
x¢G-Hç¼G²¢ïæ ÜU¢ ç…G}}¢¢ }¢…çH„ ÐÚ Ýãèæ J
}¢…çH„ï ¼zG¼èà¢ï ÜéU¼éÏ¢¢ï Ú„¢§H
(΢’±¼ï §SH¢}¢è)
22-05-2006
¼SÎèÜGU Ý¢}¢¢
¼¢Úè¶G: 24 ÚÏ¢è©GH x¢G¢ñ„ 1428 çã. ãG±¢H¢: 131
1

4. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
²¢Î ΢à¼
΢ñÚ¢Ýï }¢é¼G¢H¥G¢ …GMÚ¼Ý ¥‹ÇÚ H¢§Ý ÜUèç…²ï, §à¢¢Ú¢¼ çH¶ ÜUÚ
„-ÈUGãG¢ Ý}Ï¢Ú Ý¢ïÅ ÈUGÚ}¢¢ Hèç…²ï J §GË}¢ }¢ïæ ¼ÚvGÜUGè ã¢ïx¢è J
©G‹±¢Ý ©G‹±¢Ý„ÈUGãG¢ „ÈUGãG¢
2

5. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
“}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè” ÜUï 15 ãéGMÈUG ÜUè çÝSÏ¢¼ „ï §„ çÜU¼¢Ï¢
ÜU¢ï ÐÉGÝï ÜUè 15 çÝIJ¼ïæ
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : “
²¢’Ýè }¢é„Ë}¢¢Ý ÜUè çÝIJ¼ ©„ ÜUï ¥G}¢H „ï Ï¢ïã¼Ú ãñ J”
(¥H }¢¢ï’…}¢éH ÜUÏ¢èÚ çHœ¢GÏ¢Ú¢Ýè, ¥H ãGÎè„:5942, ç….6, „.185)
΢ï }¢-ÎÝè ÈêUH :
(1) çÏ¢x¢GñÚ ¥ÓÀè çÝIJ¼ ÜUï çÜU„è |¢è ¥G}¢Hï ¶GñÚ ÜU¢ „±¢Ï¢ Ýãèæ ç}¢H¼¢ J
(2) ç…¼Ýè ¥ÓÀè çÝIJ¼ïæ ç…G²¢Î¢, ©¼Ý¢ „±¢Ï¢ |¢è ç…G²¢Î¢ J
1...... çÚ…G¢» §H¢ãè ÜUï çH²ï §„ çÜU¼¢Ï¢ ÜU¢ ¥Ã±H ¼¢ ¥¢ç¶GÚ
}¢é¼G¢H¥G¢ ÜUMæx¢¢ J
2...... ãGœ¢H ±S¥G §„ ÜU¢ Ï¢¢ ±é…êG ¥¢ñÚ
3...... çÜUGÏH¢ M }¢é¼G¢H¥G¢ ÜUMæx¢¢ J
4...... ÜéGUÚ¥¢Ýè ¥¢²¢¼ ¥¢ñÚ
5...... ¥ãG¢Îè„ï }¢éÏ¢¢ÚÜU¢ ÜUè ç…G²¢Ú¼ ÜUMæx¢¢ J
6...... …ã¢æ …ã¢æ “¥ËH¢ã” ÜU¢ Ý¢}¢ï ТÜU ¥¢»x¢¢ ±ã¢æ ¥¢ñÚ
7...... …ã¢æ …ã¢æ „ÚÜU¢Ú ÜU¢ §S}¢ï }¢éÏ¢¢ÚÜU ¥¢»x¢¢ ±ã¢æ
ÐÉêæx¢¢ J
8...... }¢éçzG¼²ï ΢’±¼ï §SH¢}¢è ãG¢…è }¢éãG}}¢Î ÈGU¢MÜGU ¥H ¥Gœ¢G¢çÚIJéH
}¢-ÎÝè ÜUï ÝvGà¢ï ÜGUÎ}¢ ÐÚ ™HÝï ÜUè ÜU¢ïçà¢à¢ ÜUMæx¢¢ J
9...... §„ çÚ±¢²¼ “ ²¢’Ýè ÝïÜU H¢ïx¢¢ïæ ÜUï ç…GRU ÜUï ±vG¼ ÚãG}¢¼
Ý¢ç…GH ã¢ï¼è ãñ .” (çãG˲¼éH ¥¢ñçH²¢, ÚÜGU}¢ : 10750, ç…. 7, „. 335) ÐÚ ¥G}¢H
ÜUÚ¼ï ãé» §„ çÜU¼¢Ï¢ }¢ïæ çβï x¢» ±¢çÜGU¥G¢¼ Îê„Ú¢ïæ ÜU¢ï „éÝ¢ ÜUÚ ç…GRUï „¢çHãGèÝ
ÜUè Ï¢-Ú-ÜU¼ïæ HêÅêæx¢¢ J
(10) (¥ÐÝï Á¢G¢¼è ÝéS¶Gï ÐÚ) §G‹ÎÁGÁ¢GMÚ¼ ¶G¢S¢ ¶G¢S¢ }¢ÜGU¢}¢¢¼ ÐÚ ¥‹ÇÚ
H¢§Ý ÜUMæx¢¢ J
(11) (¥ÐÝï …G¢¼è ÝéS¶Gï ÜïU) “²¢Î ΢༔ ±¢Hï S¢ÈGUãGï ÐÚ Á¢GÚêÚè çÝÜU¢¼
çH¶êæx¢¢ J
(12)...... Îê„Ú¢ïæ ÜU¢ï ²ïã çÜU¼¢Ï¢ ÐÉGÝï ¼Úx¢GèÏ¢ çÎH¢ªæx¢¢ J
(13) §S¢ ãGÎèS¢ï ТÜU “ ” »ÜU ÎêS¢Úï ÜU¢ï ¼¢ïãGÈGU¢ Î¢ï ¥¢ÐS¢ }¢ï´
}¢ãGÏÏ¢¼ Ï¢ÉGïx¢è J
(14) ¥¢ñçH²¢ ÜUè çS¢ÈGU¢¼ ÜU¢ï ¥ÐÝ¢ªæx¢¢ J
(15)...... §„ çÜU¼¢Ï¢ ÜUï }¢é¼G¢-H» ÜU¢ „±¢Ï¢ „¢Úè ©}}¢¼ ÜU¢ï §ü„¢H ÜUMæx¢¢ J
çÜU¼¢Ï¢¼ ±x¢GñÚ¢ }¢ïæ à¢Ú-§üG x¢G-H¼Gè ç}¢Hè ¼¢ï Ý¢çà¢ÚèÝ ÜU¢ï }¢éœ¢GH¥G ÜUMæx¢¢ J
3

6. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè }æÜUü…Gè }æçÁH¨ï àæêÚæ ÜUï ÚévÝ }æézG„è }æéãG}}æÎ ÈGUæÚêÜGU ¥H
¥GœæGæçÚIJéH }æ-ÎÝè ÜUï ãGæHæ„ï ç…G‹Îxæè ÐÚ ÐÚ }¢éà¼ç}¢H ¼¢HèÈGU
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè
: Ðïà¢ÜUࢠ:
}¢…çH„ï ¥H }¢ÎèݼéH §GçË}¢Ä²¢ Îæ’±„ï §SHæ}æè
(ࢢï’Ï¢» §SH¢ãGè ÜéU¼éÏ¢)
: Ý¢çà¢Ú :
}¢ÜU-¼-Ï¢¼éH }¢ÎèÝ¢ ¥ãG}¢Î¥¢Ï¢¢Î
4

7. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
Ý¢}¢ çÜU¼¢Ï¢ : }æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè
Ðïà¢ÜUࢠ: }¢…çH„ï ¥H }¢ÎèݼéH §GçË}¢Ä²¢ (ࢢï’Ï¢» §SH¢ãGè ÜéU¼éÏ¢)
ç„Ýï ¼GÏ¢¢¥G¼ : }¢éãGÚü}¢éH ãGÚ¢}¢ 1430 çã., …ݱÚè 2009 §ü.
Ý¢çà¢Ú : }¢ÜU-¼-Ï¢¼éH }¢ÎèÝ¢ ¥ãG}¢Î¥¢Ï¢¢Î
: }¢ÜU-¼-Ï¢¼éH }¢ÎèÝ¢ ÜUè ࢢ¶Gï :
Ï¢}Ï¢§ü : 19,20, }¢éãG}}¢Î¥Hè Ú¢ïÇ, }¢¢æDZè ТïSÅ
¥¢ïçÈGUS¢ ÜïU S¢¢}¢Ýï, Ï¢}Ï¢§ü
ÈGU¢ïÝ : 022-23454429
ÎïãHè : 421, }¢çŲ¢ }¢ãïH, ©Îêü Ï¢¢Á¢G¢Ú, Á¢¢}¢ï¥G }¢çSÁ¢Î,
ÎïãHè ÈGU¢ïÝ : 011-23284560
Ý¢x¢ÐéÚ : }¢éãG}}¢Î ¥GHè S¢Ú¢² Ú¢ïÇ (C / 0) …¢ç}¢¥G¼éH
}¢ÎèÝ¢,ÜU}¢¢H ࢢ¢ã Ï¢¢Ï¢¢ ÎÚx¢¢ã ÜUï ТS¢
}¢¢ïç}¢ÝÐéÚ¢ Ý¢x¢ÐéÚ ÈUG¢ïÝ : 0712 -2737290
¥Á¢}¢ïÚ à¢ÚèÈU : 19 / 216 ÈUH¢ãïG ΢ÚñÝ }¢çS…Î. ÝËH¢ Ï¢¢Á¢G¢Ú,
SÅïà¢Ý Ú¢ïÇ, ÎÚx¢¢ã,
E.mail:ilmia26@yahoo.com
: ¼}Ï¢èã :
çÜU„è ¥¢ñÚ ÜU¢ï ²ïã çÜU¼¢Ï¢ À¢ÐÝï ÜUè §…¢…G¼ Ýãèæ ãñ J
5

8. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
¥H }¢ÎèݼéH §GçË}¢Ä²¢
¥…G : Ïææçݲï Îæ’±„ï §SHæ}æè, ¥GæçàæÜUïG ¥æ’Hæ ãG…GÚ„ àæñ¶Gï
„GÚèÜUG„, ¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„ ãG…GÚ„ ¥GËHæ}ææ }ææñHæÝæ ¥Ïæê
çÏæHæH }æéãG}}æÎ §Ë²æ¨ ¥GœæGæÚ ÜUGæçÎÚè Ú-…G±è ç…G²æ§
„ÏHèxæGï ÜéGUÚ¥æÝæï ¨é‹Ý„ ÜUè
¥GæH}æxæèÚ xæñGÚ ç¨²æ¨è „ãGÚèÜU “Îæ’±„ï §SHæ}æè” ÝïÜUè ÜUè
Îæ’±„, »ãGì²æ» ¨é‹Ý„ ¥æñÚ §àææ¥G„ï §GË}æï àæÚè¥G„ ÜUæï Î鋲æ |æÚ
}æï¢ ¥Gæ}æ ÜUÚÝï ÜUæ ¥GÁG}æï }æé¨}}æ}æ Ú¶„è ãñ, §Ý „}ææ}æ ©}æêÚ ÜUæï Ïæ
ãéGSÝæï ¶GêÏæè ¨Ú ¥‹…æ}æ ÎïÝï ÜUï çH²ï }æé-„¥GçgÎ }æ…æçH¨ ÜUæ
çÜUG²æ}æ ¥G}æH }æï¢ Hæ²æ xæ²æ ãñ ç…Ý }æï¢ ¨ï »ÜU }æ…çH¨ “¥H
}æÎèÝ„éH §GçË}æÄ²æ” |æè ãñ …æï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUï ©G-H}ææ
± }æéçzG„²æÝï çÜUÚæ}æ ÐÚ }æéà„ç}æH ãñ, ç…¨ Ýï
¶GæçH¨ §GË}æè, „ãGÜUGèÜUGè ¥æñÚ §àææ¥G„è ÜUæ}æ ÜUæ ÏæèÇGæ ©Ææ²æ
ãñ J §¨ ÜUï }æé‹ÎçÚ…» …GñH Àï àææï’Ïæï ãñ¢ :
(1) àææï’Ïæ» ÜéU„éÏæï ¥æ’Hæ ãG…GÚ„
(2) àææï’Ïæ» Î¨èü ÜéU„éÏæ
(3) àææï’Ïæ» §SHæãGè ÜéU„éÏæ
(4) àææï’Ïæ» „zG„èàæï ÜéU„éÏæ
(5) àææï’Ïæ» „Úæç…}æï ÜéU„éÏæ
(6) àææï’Ïæ» „wGÚè…
6

9. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
“¥H }æÎèÝ„éH §GçË}æÄ²æ” ÜUè ¥Ã±HèÝ „Ú…èãG ¨ÚÜUæÚï ¥æ’Hæ
ãG…GÚ„ §}ææ}æï ¥ãHï ¨é‹Ý„, ¥G…Gè}æéH Ïæ-Ú-ÜU„, ¥G…Gè}æéH }æ„üÏæ„,
ÐÚ±æÝ» àæ}»G çÚ¨æH„, }æé…çgÎï ÎèÝæï ç}æËH„, ãGæç}æ²ï ¨é‹Ý„, }ææçãG²ï
çÏæÎì¥G„, ¥GæçH}æï àæÚè¥G„, ÐèÚï „GÚèÜUG„, Ïææ§G¨ï ¶ñGÚæï Ïæ-Ú-ÜU„, ãG…GÚ„ï
¥GËHæ}ææ }ææñHæÝæ ¥ËãGæ… ¥H ãGæçÈUG…G ¥H ÜUGæÚè ¥ààææã §}ææ}æ ¥ãG}æÎ
Ú…Gæ ¶GæÝ ÜUè çxæÚæ¢ }ææ²æ „¨æÝèÈUG ÜUæï ¥GSÚï ãGæç…GÚ ÜUï
„ÜUGæ…Gæï¢ ÜUï }æé„GæçÏæÜUG ãGœæH ±éS¥G ¨ãìH ©SHêÏæ }æï¢ Ðïàæ ÜUÚÝæ ãñ J
„}ææ}æ §SHæ}æè |ææ§ü ¥æñÚ §SHæ}æè ÏæãÝï¢ §¨ §GË}æè, „ãGÜUGèÜUGè ¥æñÚ
§àææ¥G„è }æ-ÎÝè ÜUæ}æ }æï¢ ãÚ }æéç}ÜUÝ „¥Gæ±éÝ ÈUGÚ}æ滢 ¥æñÚ }æ…çH¨
ÜUè „GÚÈUG ¨ï àæ滥G ãæïÝï ±æHè ÜéU„éÏæ ÜUæ ¶éGÎ |æè }æé„Gæ-H¥Gæ ÈUGÚ}æ滢
¥æñÚ Îê¨Úæï¢ ÜUæï |æè §¨ ÜUè „ÚxæGèÏæ çÎH滢 J
¥ËHæã “Îæ’±„ï §SHæ}æè” ÜUè „}ææ}æ }æ…æçH¨ Ïæ
àæé}æêH “¥H }æÎèÝ„éH §GçË}æÄ²æ” ÜUæï çÎÝ x²æÚã±è¢ ¥æñÚ Úæ„ ÏææÚã±è¢
„ÚvGÜUGè ¥G„Gæ ÈUGÚ}ææ» ¥æñÚ ã}ææÚï ãÚ ¥G-}æHï ¶GñÚ ÜUæï …ïG±Úï §wGHæ¨ ¨ï
¥æÚæS„æ ÈUGÚ}ææ ÜUÚ ÎæïÝæï¢ …ãæ¢ ÜUè |æHæ§ü ÜUæ ¨ÏæÏæ ÏæÝæ» J ã}æï¢ …GïÚï
xæé}ÏæÎï ¶GÁGæÚæ àæãæ΄, …‹Ý„éH ÏæÜUGè¥G }æï¢ }æÎÈUGÝ ¥æñÚ …‹Ý„éH çÈUGÚÎæñ¨
}æï¢ …xæã ݨèÏæ ÈUGÚ}ææ» J
Ú-}æ…GæÝéH }æéÏææÚÜU ç¨Ýï 1425 çã…Úè
7

10. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
Ðïïàæï HzG…G
}æèÆï }æèÆï §SHæ}æè |æ槲æï !
²ÜGUèÝÝ ¨æçHãGèÝ ÜUï ±æçÜGU¥Gæ„ ± ãGæHæ„ }æï¢ ¥ãHï Ý…GÚ ÜUï çH²ï
§GÏæí„ ± Ïæ¨èÚ„ ÜUæ ÜU¨èÚ ¨æ}ææÝ ãæï„æ ãñ. ©Ý ÜUï ç…GRU ¨ï çÎHæï¢ ÜUæï
ÚæïàæÝè, ÚêãGæï¢ ÜUæï „æ…Gxæè ¥æñÚ çÈGURUæï Ý…GÚ ÜUæï ÏææHèÎxæè ç}æH„è ãñ. ²ïãè
±…ã ãñ çÜU ÜGéU¥æüÝï ÜUÚè}æ Ýï …ãæ¢ ¥¨ÚæÚæï ¥ãGÜUæ}æ ¥æñÚ àæÚ滥G ±
ÜGU±æÝèÝ ÜUè ©GvGÎæ ÜéUàææ§ü ÜUè ãñ, ±ãè¢ ¥ç}Ïæ²æ» ¨æçÏæÜGUèÝ ¥æñÚ
xæé…Gà„æ ¥vG±æ}æ ÜUï ãGæHæ„ ± ±æçÜGU¥Gæ„ |æè ÏæÇGè ¥¨Ú ¥¢xæï…Gè ¥æñÚ
ÈGUIJæ…Gè ÜUï ¨æƒ Ïæ²æÝ çÜU²ï ãñ¢ ¥æñÚ ã}ææÚï çH²ï ©‹ãï¢ ¨æ}ææÝï §GÏæí„ ±
Ïæ¨èÚ„ ÜGUÚæÚ çβæ ãñ, ™éÝæ‹™ï §àææüÎ ãæï„æ ãñ:
„Ú-…-}æ» ÜU‹…GéH §ü}ææÝ: ÏæïàæÜU
©Ý ÜUï ±æçÜGU¥Gæ„ }æï¢ ¥ãHï ¥GvGH
ÜUï çH²ï §GÏæí„ ãñ.
çÏæHæ àæéÏææ ãG²æ„ï ¨æçHãGèÝ ÜUæ H}ãGæ H}ãGæ ¥ÐÝï ¥‹ÎÚ Ïæï
ÐÝæã ÜUçàæàæ Ú¶„æ ãñ. §Ý ÜUè ç…G‹Îxæè ÜUæ ÜGUæçÏæHï „vGHèÎ ÐãHê ²ïã
ãñ çÜU ¥æç¶GÚ„ ÜUè Úæ’Ý槲æ¢, …‹Ý„ ÜUè ÏæãæÚï¢, ©GvGÏææ ÜUè }æé¨Úü„ï¢ ¥æñÚ
ãGéSÝï ãGÜGUèÜGUè ÜUï ÎèÎæÚ ÜUè HÁG…G„ï¢ ©Ý ÜUï ÜGUËÏææï çÝxææã }æï¢ Ïæ¨è ãé§ü
ãæï„è ãñ¢. §¨ çH²ï ²ïã ¥ÐÝï ¶GæçHÜGUï ãGÜGUèÜGUè ÜUè çÚ…Gæ ÜUè
…éS„é…ê }æï¢ Hxæï Úã„ï ãñ¢ ¥æñÚ Î鋲æ }æï¢ »ÜU }æé¨æçÈGUÚ ÜUè ¨è ç…G‹Îxæè Ïæ¨Ú
ÜUÚ„ï ãé» …ãæÝï ¥æç¶GÚ„ ÜUæï ¥ÐÝï Ðïàæï Ý…GÚ Ú¶„ï ãñ¢. ©¨ …ãæÝï
ÏææÜGUè ÜUè ¥æÏææÎ ÜUæÚè ÜUï çH²ï ±æïã §¨è „GÚãG }æé‹ãç}æÜU Ý…GÚ ¥æ„ï ãñ¢
…ñ¨ï ÜUæï§ü …GæçãÚ àæÝæ¨ §‹¨æÝ §¨ Îé‹²æ» ÈGUæÝè ÜUè ¥æÏææÎ ÜUæÚè ÜUï
çH²ï ãÚ H}ãGæ Ïæï ÜGUÚæÚ çζæ§ü Îï„æ ãñ ¥æñÚ ç…¨ „GÚãG ©¨ï ¶GæñÈGU ãæï„æ
ãñ çÜU ¥xæÚ }æñ¢ Ýï …GÚæ |æè xæGzGH„ ÜUè „æï ¥ÐÝï ã}æ ¨Úæï¢ ¨ï Ïæãé„ ÐèÀï
ãæï …æª¢xææ, ƒæïÇGè ¨è ™êÜU ãé§ü „æï }æïÚæ }æé-„±vGÜGU¥G ÝzG¥G ¶G¨æÚï }æï¢
„ÏÎèH ãæï …æ»xææ. §¨è „GÚãG §Ý ÝéÈGêU¨ï ÜGéUÎç¨Ä²æ ÜUæï ²ïã ¶GæñÈGU
8

11. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
HæçãGÜGU ãæï„æ ãñ çÜU ¥xæÚ ±æïã Î鋲æ±è HÁG…Gæ„ ¥æñÚ ¥æ¨æ§àææï¢ }æï¢ ¶æï
xæ» „æï ¥-ÏæÎè ç…G‹Îxæè ±èÚæÝ ãæï ¨ÜU„è ãñ. ±æïã ¥-ÏæÎè ç…G‹Îxæè …æï
ÜU|æè ¶Gy}æ ãæïÝï ±æHè Ýãè¢, ¨æÆ ²æ ¨y„Ú ¨æHæ Î鋲æ±è ç…G‹Îxæè ÜUè
Úæ’Ý槲æï¢, HÁG…G„æï¢ ¥æñÚ ¥æ¨æ§àææï¢ }æï¢ È¢U¨ ÜUÚ ©¨ ãG²æ„ï Îæ§}æè ÜUæï
Ïæï ÚæñÝÜGU ± Ïæï ÜñUÈGU ÏæÝæÝæ ²ÜGUèÝÝ Ïæï ¥GvGHè ¥æñÚ …éÝêÝ ãñ. çÈGURUï
¥æç¶GÚ„ ©‹ãï¢ »ï¨æ Ïæï„æÏæ ç¨ÈGU„ ÏæÝæ Îï„è ãñ çÜU ©‹ãï¢ Ý „æï ²ãæ¢ ÜUï
¥GæHèàææÝ }æãGËHæ„ |ææ„ï ãñ¢ ¥æñÚ Ý ãè ¨è}ææï …GÚ ÜUè ¶ÝÜU ©‹ãï¢
ÈGUÚïzG„æ ÜUÚ„è ãñ. ÎÚ ¥SH §Ý ÜUè çÝxææãï¢ „æï ¥ÐÝï ¶GæçHÜGU ±
}ææçHÜU ÜUè çÚ…Gæ ÐÚ …}æè ãæï„è ãñ¢ ¥æñÚ ±æïã §Ý „}ææ}æ ¥à²æ ¨ï
ç…G²æÎæ ÐéÚ àæÜUæïã ¥æñÚ …‹Ý„è Ýï’}æ„æï¢ ÜUï }æé-„}æ‹Ýè ãæï„ï ãñ¢. ²ïãè ±æïã
ãçS„²æ¢ ãñ¢ ç…Ý ÜUæ ç…GRU |æè Ïææ§G¨ï Ýé…GêHï ÚãG}æ„ ãñ. …ñ¨æ çÜU ãG…GÚ„ï
¨ézG²æÝ çÏæÝ ¥Gñçݲæ ÈGUÚ}ææ„ï ãñ¢: “
²æ’Ýè ÝïÜU Hæïxææï¢ ÜUï ç…GRU ÜUï ±vG„ ÚãG}æ„ Ýæç…GH ãæï„è ãñ.”
(çãG˲„éH ¥æñçH²æ, ÚÜGU}æ :10750, ¨. 335, ÎæÚéH ÜéU„éçÏæH §GçË}æIJæ ÏæñÚê„)
§¨ Ïææ„ }æï¢ ÜUæï§ü àæÜU Ýãè¢ çÜU ²ïã ¥æ’Hæ ± ÐæÜUè…Gæ „…Gïü
ç…G‹Îxæè §‹ãè ÝéÈGêU¨ï ÜGéUÎç¨Ä²æ ÜUæ çãGS¨æ ãñ ã}æ …ñ¨ï Ïæï }ææ²æï¢ ÜUï çH²ï
§Ý ÜUï ÝvGàæï ÜGUÎ}æ ÐÚ ™HÝæ Ýæ }æéç}ÜUÝ Ýãè¢ „æï Ïæï ãGÎ Îéà±æÚ …GÚêÚ ãñ.
HïçÜUÝ ¥xæÚ ã}æ §Ý ÐæÜUè…Gæ ãçS„²æï¢ ÜUï ÝvGàæï ÜGUÎ}æ Ýãè¢ ™H ¨ÜU„ï
„æï ¥ÐÝè çÝIJ„æï¢ ¥æñÚ ¥ÐÝï }æé¥Gæ-}æHæ„ ÜUè Îé‹²æ „æï ¨¢±æÚ ¨ÜU„ï
ãñ¢, }ææñHæ» ãGÜGUèÜGUè ÜUè ÝæÚæ…Gxæè }ææïH Hï ÜUÚ ¥ÐÝï ÝzG¨ ÜUè ¶GéàæÝêÎè
ÜUï ¨æïÎæï¢ ¨ï „æï Ïææ…G Úã ¨ÜU„ï ãñ¢, ãGHæH ± ãGÚæ}æ ÜUè „}æè…G, ¥æç¶GÚ„
ÜUï ÝzG¥G ± ÝévG¨æÝ ¥æñÚ ¥ÐÝï ÚÏÏæï ÜGUÎèÚ ÜUï xæG…GÏæ ± çÚ…Gæ ÜUæ
¶G²æH „æï Ú¶ ¨ÜU„ï ãñ¢.
§Ý „}ææ}æ Ïææ„æï¢ ÜUï Ðïàæï Ý…GÚ ÜéUÀ ¥G¨æü ÜGUÏH ¥™æÝÜU
§ç‹„ÜGUæH ÜUÚ …æÝï ±æHï ¨æHïãG ± }æéy„ÜGUè ¥GæçH}æï ÎèÝ ¥æñÚ „ÏHèxæGï
ÜGéU¥æüÝæï ¨é‹Ý„ ÜUè ¥GæH}æxæèÚ „ãGÚèÜU Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè }æÜUü…Gè
9

12. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
}æçÁH¨ï àæêÚæ ÜUï ÚévÝ ¥H ãGæçÈGU…G ¥H ÜGUæÚè ¥H }æézG„è }æéãG}}æÎ
ÈGUæÚêÜGU ¥H ¥GœæGæçÚIJéH }æ-ÎÝè ÜUï }æéwG„¨Ú ãGæHæ„ï
ç…G‹Îxæè ÏæÝæ}æ “}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ” Ðïàæ çÜU²ï
…æ Úãï ãñ¢. }æézG„è }æéãG}}æÎ ÈGUæÚêÜGU ¥GœæGæÚè ÎèÝï §SHæ}æ
ÜUï }æéçwGH¨ ¥æñÚ ÐéÚ …æïàæ }æéÏæçËHxæG ƒï. “}æéÛæï ¥ÐÝè ¥æñÚ ¨æÚè Î鋲æ
ÜUï Hæïxææï¢ ÜUè §SHæãG ÜUè ÜUæïçàæàæ ÜUÚÝè ãñ ” ÜUï }æéÜGUg¨ …ÁGÏæï ÜUï „ãGì„
¥æÐ Ýï Úæãï ¶GéÎæ }æï¢ ¨ÈGUÚ ÜUÚÝï ±æHï ¥GæçàæÜGUæÝï Ú¨êH ÜUï
}æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHæï¢ }æï¢ çã‹Î, ÎéÏæ§ü ¥æñÚ ÐæçÜUS„æÝ ÜUï „}ææ}æ ¨êÏææï¢
Т…æÏæ,¨ÚãGÎ, ÏæHêç™S„æÝ, 程{ ¥æñÚ ÜUà}æèÚ ÜUæ ¨ÈGUÚ |æè çÜU²æ.
…GæïãìÎæï ±Ú¥G ¥æñÚ „vG±æ ± ÐÚãï…G xææÚè }æï¢ ¥ÐÝè ç}æ¨æH ¥æÐ ƒï ¥æñÚ
§¨ ãGÎè¨ï ÐæÜU ÜUï ç}æSÎæÜGU ƒï: “
²æ’Ýè Î鋲æ }æï¢ §¨ „GÚãG Úãæï çÜU xææï²æ „é}æ }æé¨æçÈGUÚ ãæï.”
(¨ãGèãGéH Ïæé¶GæÚè, ¥H ãGÎè¨: 6416, ç…. 4, ¨. 223, ÎæÚéH ÜéU„éçÏæH §GçË}æIJæ ÏæñÚê„)
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUï ÏææÚï }æï¢ }æ…GèÎ
„zG¨èHæ„ …æÝÝï ÜUï çH²ï çÜU„æÏæ ÜUæ }æé„Gæ-H¥Gæ …æÚè Ú網ï. §¨
çÜU„æÏæ ÜUæï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè }æçÁH¨ï ¥H }æÎèÝ„éH §GçË}æIJæ ÜUï
àææï’Ïæ» §SHæãGè ÜéU„éÏæ ÜUï ç…G}}ææÎæÚæÝ Ýï }æéÚy„Ïæ çÜU²æ ãñ. §¨ çÜU„æÏæ
ÜUæï Ý ç¨ÈGUü ¶GéÎ ÐçÉG²ï ÏæçËÜU Îê¨Úï §SHæ}æè |æ槲æï¢ ÜUæï §¨ ÜUï
}æé„Gæ-H¥Gæ ÜUè „ÚxæGèÏæ Îï ÜUÚ ¨±æÏæï …æçÚ²æ ÜïU }æéS„ãGÜGU Ïæçݲï.
¥ËHæã „¥GæHæ ¨ï Îé¥Gæ ãñ çÜU ã}æï¢ “¥ÐÝè ¥æñÚ ¨æÚè Î鋲æ ÜUï Hæïxææï¢
ÜUè §SHæãG ÜUè ÜUæïçàæàæ” ÜUÚÝï ÜUï çH²ï }æ-ÎÝè §‹¥Gæ}ææ„ ÐÚ ¥G}æH
ÜUÚÝï ¥æñÚ }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHæï¢ ÜUæ }æé¨æçÈGUÚ ÏæÝ„ï ÚãÝï ÜUè „æñÈGUèÜGU ¥G„Gæ
ÈGUÚ}ææ» ¥æñÚ Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè „}ææ}æ }æ…æçH¨ Ïæ àæé}æêH }æçÁH¨ï
¥H }æÎèÝ„éH §GçË}æIJæ ÜUæï çÎÝ x²æÚã±è¢ Úæ„ ÏææÚã±è¢ „ÚvGÜGUè
¥G„æ ÈGUÚ}ææ».
àææï’Ïæ» §SHæãGè ÜéU„éÏæ (}æçÁH¨ï ¥H }æÎèÝ„éH §GçË}æIJæ)
10

13. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
©G‹±¢Ý „ÈUGãG¢
ÝæÏ¢Ú
à¢é}¢¢Ú
11
ç±Hæ΄ ¥æñÚ §çÏ„Îæ§ü „æ’Hè}æ :
Îæ’±„ï §SHæ}æè ¨ï çÜU¨ „GÚãG }æé-„¥çS¨Ú ãé» :
¥GãìÎï „GæçHÏæï §GË}æè ÜUæ çÜUÚÎæÚ :
„vGÚèÏæÝ ™æÚ ã…GæÚ ÈGU„æ±æ çH¶ï :
¨ÈGUÚï }æÎèÝæ ÜUè ¨¥Gæ΄ :
}æÜUü…Gè }æçÁH¨ï àæêÚæ }æï¢ àæé}æêçHIJ„ :
çÝxæÚæÝï àæêÚæ ÜUï „ãGÚèÚè „¥S¨éÚæ„ :
„ãG¨èH }æéàææ-±Ú„ ÜUï çÝxæÚæÝ ÜUï „¥S¨éÚæ„ :
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè §ç‹ÈGUÚæÎè ÜUæïçàæàæï¢ :
xæéHàæÝï §vGÏææH ÜUï ç…G}}ææÎæÚ ÜUï „¥S¨éÚæ„ :
¥GæçàæÜGUæÝï Ú¨êH ÜUï }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHæï¢ }æï¢ ¨ÈGUÚ :
}æ-ÎÝè §‹¥Gæ}ææ„ ÜUï ¥Gæç}æH :
ãÚ Î}æ }æ-ÎÝè ÜUæ}æ ÜUï çH²ï „IJæÚ :
}æ-ÎÝè }æà±Úï ÜUæ ¥‹Îæ…G :
¨Îæ» }æÎèÝæ :
¥GHæÜGUæ§ü ÎæñÚæ ÏæÚæ» ÝïÜUè ÜUè Îæ’±„ }æï¢ çàæÜUü„ :
Ψæïü Ïæ²æÝ :
ÎéÏæHæ ЄHæ }æéÏæçËHxæG :
§ç‹ÈGUÚæÎè ÜUæïçàæàæ :
ÜGéUzGHï }æÎèÝæ :
§„Gæ¥G„ï ¥}æèÚ :
}æ-ÎÝè }æÜUü…G ÜUè §„Gæ¥G„ :
14
15
15
16
17
18
18
19
19
20
22
25
26
26
27
27
28
28
30
32
34
35
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22

14. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
©G‹±¢Ý „ÈUGãG¢
ÝæÏ¢Ú
à¢é}¢¢Ú
12
ãzG„æ±æÚ §çÁ„}ææ¥G }æï¢ ÐæÏæ‹Îè ¨ï çàæÜUü„ :
§GàÜGUï Ú¨êH :
¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„ ¨ï }æãGÏÏæ„ :
¨Ïæí ÜUè ¥Gæ΄ :
ãÚ ÜUæ}æ }æï¢ Ý}æèü :
¶æÝï }æï¢ »GïÏæ Ý çÝÜUæHÝæ :
çÜUÈGU沄 çàæ¥GæÚè :
¨æÎxæè :
¨±æÏæï …æçÚIJæ ÜUï }æé-„}æ‹Ýè :
¨±æÏæï ¥æç¶GÚ„ ÜUï ãGÚè¨ :
ç„H汄ï ÜGéU¥æüÝ ÜUæ …GæñÜGU :
ÐÎïü ÜUè »ãGì焲æ„Gï¢ :
¥ÐÝè ÏæÓ™è ¥æñÚ ©¨ ÜUè ¥}}æè ÜUè „ÚçÏæIJ„ :
àææñÜGUï }æé„Gæ-H¥Gæ :
²æÎï }ææñ„ :
ÜGUÝæ¥G„ Ш‹Îè :
ÍæÚ ±æHæï¢ ÜUè ¥æÐ ¨ï }æãGÏÏæ„ :
“ÍæÚ }æï¢ }æ-ÎÝè }ææãGæïH” ÜUï 15 }æ-ÎÝè ÈêUH
±vG„ ÜUè ÐæÏæ‹Îè :
¥‹Îæ…Gï „ÎÚè¨ :
àæãèÎ }æçS…Î }æï¢ §}ææ}æ„ :
Ý}ææ…Gæï¢ ÜUæ »ãìç„}ææ}æ :
¥Gæç……Gè :
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
35
36
37
38
38
40
40
40
41
41
42
42
43
44
44
45
45
46
48
50
51
52
55

15. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
©G‹±¢Ý „ÈUGãG¢
ÝæÏ¢Ú
à¢é}¢¢Ú
13
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè Ïæ„GæñÚï ¥GHæÜGUæ§ü çÝxæÚæÝ :
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè ÚïãGìH„ :
±ÈGUæ„ ÜUè ÜñUçÈGUÄ²æ„ :
§ü¨æHï ¨±æÏæ ÜUæ ¥æxæGæ…G :
„wG„» xæGéSH ÐÚ }æéSÜUÚæãÅ :
Ýæ’„ wG±æÝè ÜUï ÎæñÚæÝ ãæï¢Åæï¢ ÜUè …éç}Ïæàæ :
ãæï¢Å çãHÝï Hxæï
Ïææçݲï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè ¥æ}æÎ
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè Ý}ææ…Gï …Ýæ…Gæ
Ý}ææ…Gï …Ýæ…Gæ ÜUï Ïææ’Î ÜUè çÚvGÜGU„ ¥¢xæï…G Îé¥Gæ
…Ýæ…Gæ Ïæ ¨ê» ¨ãGÚæ» }æÎèÝæ
„ÎÈGUèÝ ÜUè ÜGñUçÈGUIJæ„
ÜGUÏæí ÐÚ ¥…GæÝ
Îæ’±„ï §SHæ}æè ãÚçxæ…G }æ„ ÀæïçÇG²ï !
„…ÎèÎï ¥GãìÎï ±ÈGUæ
Ïææ’Îï „ÎÈGUèÝ ÐéÚ ¨æï…G Îé¥Gæ
}æ…GæÚ ÐÚ 12 Íæ‹Åï ÚéÜUÝï ±æHï
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUæ „è…æ
ÏææÏæéH §SHæ}æ ÜUï §çÁ„}ææ¥G }æï¢ Îé¥Gæ ÜUï ¥ËÈGUæ…G
§ü¨æHï ¨±æÏæ :
}æ-ÎÝè ÏæãæÚï¢
}æ-ÎÝè xæé…GæçÚàæ
56
57
57
58
58
59
59
60
61
62
64
65
66
67
68
69
72
73
75
75
76
79
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67

16. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
ÎéÚêÎ àæÚèÈGU ÜUè ÈGU…GèH„
àæñ¶Gï „GÚèÜGU„, ¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„, ¥GæçàæÜGUï ¥æ’Hæ ãG…GÚ„,
Ïææçݲï Îæ’±„ï §SHæ}æè ãG…GÚ„ ¥GËHæ}ææ }ææñHæÝæ }æéãG}}æÎ §Ë²æ¨ ¥GœæGæÚ
ÜGUæçÎÚè Ú-…G±è ¥ÐÝï çÚ¨æHï “ç…G²æ» ÎéÚêÎæï ¨Hæ}æ”
}æï¢ ÈGUÚ}ææÝï }æéS„GÈGUæ ÝvGH ÈGUÚ}ææ„ï ãñ¢ :
“¥ËHæã ÜUè ¶Gæç„GÚ ¥æШ }æï¢ }æãGÏÏæ„ Ú¶Ýï ±æHï
…Ïæ Ïææã}æ ç}æHï¢ ¥æñÚ }æé¨æ-ÈGUãGæ ÜUÚï¢ ¥æñÚ ÝÏæè ÐÚ
ÎéÚêÎï ÐæÜU |æï…ï¢ „æï ©Ý ÜUï …éÎæ ãæïÝï ¨ï ÐãHï ÎæïÝæï¢ ÜUï ¥xæHï çÐÀHï
xæéÝæã ÏæwGàæ çÎ²ï …æ„ï ãñ¢.” (}æéSÝÎæï ¥Ïæè ²æ’Hæ, ÚÜGU}æéH ãGÎè¨ : 2901,
ç…. 3, ¨. 95)
ç±Hæ΄ ¥æñÚ §çÏ„Îæ§ü „æ’Hè}æ :
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ¥H ãGæçÈGU…G ¥H ÜGUæÚè }æéãG}}æÎ
ÈGUæÚêÜGU ¥H ¥GœæGæçÚIJéH }æ-ÎÝè ÜUè ç±Hæ΄ 26 ¥xæS„
1976 §Gü. }ææãï Ú-}¢…G¢ÝéH }¢éÏ¢¢ÚÜU }æï¢ HæÇGÜUæÝæ (ç…¨ ÜUæ Ýæ}æ
¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„ Ïææçݲï Îæ’±„ï §SHæ}æè ¥GËHæ}ææ }ææñHæÝæ }æéãG}}æÎ
§Ë²æ¨ ¥GœæGæÚ ÜGUæçÎÚè Ú-…G±è Ýï ¥æÐ ÜUè ±ÈGUæ„ ÜUï
Ïææ’Î “ÈGUæÚêÜGU ÝxæÚ” Ú¶ çβæ ãñ) }æï¢ ãé§ü. SÜêUH ¨ï ±æШè ÐÚ ±æçHÎæ
ÜUæï ÜGéU¥æüÝï ÐæÜU ¨éÝæ²æ ÜUÚ„ï ƒï. §çÏ„Îæ§ü „æ’Hè}æ ± çãGzG…G ÎæÚéH
©GHê}æ ¥ãGì¨ÝéH Ïæ-ÚÜUæ„ (ãGñÎÚ¥æÏææΠ程{) ¨ï çÜU²æ. ÈGUæÚêÜGU ÝxæÚ
(HæÇGÜUæÝæ) ¨ï ãGñÎÚ¥æÏææÎ ¥æñÚ çÈUÚ 1989 §Gü. }æï¢ ÏææÏæéH }æÎèÝæ
(ÜUÚæ™è) }æé‹„çÜGUH ãæï xæ».
14

17. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
Îæ’±„ï §SHæ}æè ¨ï çÜU¨ „GÚãG }æé-„¥çS¨Ú ãé» :
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ãGæ…è }æéãG}}æÎ ÈGUæÚêÜGéU ¥H ¥GœæGæçÚIJéH
}æ-ÎÝè Ýï Î摱„ï §SHæ}æè ÜUï }æ-ÎÝè }ææãGæïH ¨ï ±æÏæS„xæè
ÜUï ÏææÚï }æï¢ ¶GéÎ ÜéUÀ §¨ „GÚãG ¨ï Ïæ„æ²æ ƒæ çÜU }æñ¢ Ýï …Ïæ ÐãHè }æ„üÏææ
¨é‹Ý„æï¢ |æÚï ãzG„æ±æÚ §çÁ„}ææ¥G }æï¢ çàæÜUü„ ÜUè „æï ±ãæ¢ ÜUè …æÝï ±æHè
§çwG„„æ}æè çÚvGÜGU„ ¥¢xæï…G Îé¥Gæ ¨éÝ ÜUÚ Ïæãé„ }æé-„¥çS¨Ú ãé±æ Ïæ¨
§¨ Îé¥Gæ ÜUæ ¥‹Îæ…G Ш‹Î ¥æ xæ²æ. §¨ ÜUï Ïææ’Î Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè
}æç‹…GHï¢ „Gñ ãæï„è ™Hè x槢ü.
¥GãìÎï „GæçHÏæï §GË}æè ÜUæ çÜUÚÎæÚ :
ÏææÏæéH }æÎèÝæ ÜUÚæ™è }æï¢ Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUï …æç}æ¥G„éH }æÎèÝæ
}æï¢ 1995 §Gü. }æï¢ Îæç¶GHæ çH²æ. ¥æÐ ¥ÐÝè ¥GæÎæ„æï ¥yG±æÚ }æï¢ ÎèxæÚ
„G-HÏææ ¨ï }æé}æ„æ…G ãGñ稲„ ÜUï ãGæç}æH ƒï. ¥æÐ ÜUï ¨æƒ ÐÉGÝï ±æHï
}æ-ÎÝè ©G-H}ææ ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ çÜU “ÎæñÚæÝï „GæçHÏæï §GË}æè …Ïæ ÐÉGæ§ü ÜUï
ÎÚç}æ²æÝè ±vGÈGUï }æï¢ ã}æ Hæïxæ ™æ² ±xæGñÚæ ÐèÝï ÜUï çH²ï ãæïÅH }æï¢ ™Hï
…æ„ï „æï ²ïã §¨ ±vGÈGUï ¨ï ÈGUæ»Îæ ©Ææ„ï ãé» ÜGéU¥æüÝï }æ…èÎ ÜUè ç„H汄
àæéÚê¥G ÜUÚ Îï„ï. »ÜU ÎzG¥Gæ §çS„zG¨æÚ ÐÚ ÈGUÚ}ææ²æ : }æñ¢
Úæï…GæÝæ »ÜU }æç‹…GH ÜUè ç„H汄 ÜUÚ„æ ãê¢ (ÜGéU¥æüÝï ÐæÜU ÜUè ¨æ„
}æç‹…GHï¢ ãñ¢ §¨ „GÚãG ¥æÐ ¨æ„ çÎÝ }æï¢ ÜGéU¥æüÝï }æ…èÎ ¶Gy}æ ÜUÚ çH²æ
ÜUÚ„ï ƒï) …GÏææÝ ÜUæ ÜGéUzGHï }æÎèÝæ Ïæãé„ }æ…GÏæê„ ƒæ, ¶GéÎ xæézG„éxæê àæéÚê¥G
ÜUÚÝï ÜUï Ïæ…æ» ¥v¨Ú ¨æ}æÝï ±æHï ÜUï ¥æxæGæ…ïG ÜUHæ}æ ÜUï }æé‹„ç…GÚ
Úã„ï ƒï. ÜU|æè ÜGUãìÜGUãæ Hxææ„ï Ýãè¢ Îï¶æ xæ²æ, ¥HÏæy„æ ©Ý ÜUï HÏææï¢
ÐÚ }æéSÜUÚæãÅ …GÚêÚ Îï¶è …æ„è. ²ïã ãGæçÈGU…Gï ÜGéU¥æüÝ |æè ƒï
¥æñÚ §ÝÜUæ çãGzG…G §„Ýæ }æ…GÏæê„G ƒæ çÜU „}ææ}æ ¥¨æç„…Gæ ÎæñÚæÝï ¨ÏæÜGU
¥æ²„ ¥æ …æÝï ÐÚ §Ý ãè ¨ï §¨ ÜUï ÏææÚï }æï¢ ÐêÀæ ÜUÚ„ï ƒï, ã}ææÚè Ý…GÚ
15

18. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
¨ï »ï¨æ }æ…GÏæê„G ãGæçÈGU…Gï ±æHæ ãGæçÈGU…G ÜU|æè Ýãè¢ xæé…GÚæ. ÜU|æè ¥¨æç„…Gæ
¨ï xæGñÚ …GÚêÚè ¨é±æHæ„ Ýãè¢ çÜU²ï, …Ïæ ÜU|æè ¨é±æH çÜU²æ „æï ãÚ »ÜU
©¨ ¨é±æH }æï¢ çÎH ™SÐè Hï„æ ƒæ ¥æñÚ ©¨ ¨é±æH ÜUæï ¥ã}}æ „ÚèÝ
ÜGUÚæÚ Îï„æ ƒæ. ã}æ Î-Ú…æ §SHæ}æè |æ槲æï¢ ¨ï çÜU¨è }æS¥Hï ÐÚ
§çwG„HæÈGUï Úæ² ãæïÝï ÜUè ¨êÚ„ }æï¢ ¥ÐÝï }ææñçÜGUÈGU ÜUæï ÐéÚ »’ç„}ææÎ „GÚèÜGUï
¨ï Ïæ²æÝ …GÚêÚ ÜUÚ„ï ƒï HïçÜUÝ çÜU¨è ÜUè „ãìGÜGUèÚ ²æ „…ãèH ãÚçxæ…
Ýãè¢ ÈGUÚ}ææ„ï ƒï. ÎæñÚæÝï „GæçHÏæéH §GË}æè …Ïæ çÐçÚ²Ç ¶GæHè ãæï„æ
ÜGéU¥æüÝï }æ…èÎ ÜUè ç„H汄 àæéÚê¥G ÈGUÚ}ææ Îï„ï ©Ý ÜUï ã}æ Î-Ú…æ
§SHæ}æè |æ槲æï¢ Ýï ©Ý ¨ï }æé-„¥çS¨Ú ãæï ÜUÚ ©Ý ¨ï „…±èÎæï çÜGUÚ楄
ÜUï ©¨êHæï¢ ÜUï }æé„GæçÏæÜGU ÜGéU¥æüÝï ÐæÜU ÐÉGÝæ àæéÚê¥G ÜUÚ çβæ v²ê¢çÜU ²ïã
ãGæçÈGU…Gï ÜGéU¥æüÝ ãæïÝï ÜUï ¨æƒ ¨æƒ »ÜU ¥ÓÀï ÜGUæÚè |æè ƒï. ©Ý ãè }æï¢
¨ï »ÜU §SHæ}æè |ææ§ü ÜUæ ÜUãÝæ ãñ çÜU }æñ¢ ÐÉGÝï ÜUï ¨æƒ ¨æƒ àææ}æ ÜUï
±vG„ „ÎÚè¨ |æè ÜUÚ„æ ƒæ. …Ïæ ÜU|æè |æè }æñ¢ Ýï ©Ý ¨ï çÜU¨è ¨ÏæÜGU ÜUï
ÏææÚï }æï¢ Î²æüzG„ çÜU²æ ©‹ãæï¢ Ýï ÜU|æè Ïæï…GæÚè ÜUæ §ÁGãæÚ Ýãè¢ çÜU²æ ÏæçËÜU
Ïæãé„ àææñÜGU ¥æñÚ HxæÝ ¨ï }æïÚï ¨é±æHæ„ ÜUï …±æÏææ„ çβï. ©Ý ÜUï
çÜUÚÎæÚ ÜUè ÏæéH‹Îè ÜUè çÏæÝæ ÐÚ ã}ææÚæ ©Ý ÜUï ÏææÚï }æï¢ ²ïãè ãGéSÝï …GÝ
ãñ çÜU ²ïã ¥ËHæã ÜUï ±Hè ƒï.” (§ç‹„ãæ)
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
„vGÚèÏæÝ ™æÚ ã…GæÚ ÈGU„æ±æ çH¶ï :
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ãGæçÈGU…G }æéãG}}æÎ ÈGUæÚêÜGU ¥H
¥GœæGæçÚIJéH }æ-ÎÝè Ýï ÈGU„±æ ݱï¨è ÜUè „ÚçÏæIJ„
…æç}æ¥Gæ xæGæñ稲æ Ú-…Gç±Ä²æ ¨w¶Ú (ÏææÏæéH §SHæ}æ 程{) ¨ï Hè
15 àææ’ÏææÝ, 1421 çã. Ïæ }æé„GæçÏæÜGU 13 ݱ}ÏæÚ 2001 §Gü. ÜUæï
16

19. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
ÐãHæ ÈGU„±æ çH¶æ. ÐãHï ÐãH „vGÚèÏæÝ »ÜU ¨æH ÎæÚéH §zG„æ ¥ãHï
¨é‹Ý„ “…æ}æï¥G }æçS…Î ÜU‹…GéH §ü}ææÝ” ÏææÏæÚè ™æïÜU (xæéÚê }æç‹ÎÚ)
ÏææÏæéH }æÎèÝæ (ÜUÚæ™è) }æï¢ Úãï, ¥æñÚ „vGÚèÏæÝ 500 ÈGU„æ±æ çH¶ï. §¨
ÜUï Ïææ’Î „vGÚèÏæÝ „èÝ ¨æH ÎæÚéH §zG„æ ÝêÚéH §GÚÈGUæÝ “…æ}æï¥G }æçS…Î
¨çIJΠ}ææ’¨ê}æ àææã Ïæé¶GæÚè ” ÝÁGÎ ÐæïHè¨ ™æïÜUè,
¶æÚæÎÚ, ÏææÏæéH }æÎèÝæ (ÜUÚæ™è) }æï¢ Úãï ¥æñÚ „vGÚèÏæÝ 2000 ÈGU„æ±æ
çH¶ï. çÈUÚ „vGÚèÏæÝ 11 }ææã }æv„Ïæ }æçÁH¨ï §zG„æ (¥GæH}æè }æ-ÎÝè
}æÜUü…G ÈGñU…GæÝï }æÎèÝæ ÏææÏæéH }æÎèÝæ) }æï¢ Úãï, ²ãæ¢ ¥æÐ ÜUï ÈGU„æ±æ ÜUè
„æ’ÎæÎ 1500 ãñ. §¨ „GÚãG ¥æÐ ÜUï ÈGU„æ±æ ÜUè „æ’ÎæÎ „vGÚèÏæÝ
4000 ãñ. §¨ ÜUï §GHæ±æ „zG¨èÚï …HæHñÝ ÜUæ „vGÚèÏæÝ 1200 ¨ÈGUãGæ„
ÐÚ }æéà„ç}æH ¥G-ÚÏæè ãGæçàæ²æ |æè çH¶æ ¥æñÚ „zG¨èÚï ÜGéU¥æüÝ “ç¨Úæ„GéH
ç…ÝæÝ” ÜUï À6
ÐæÚæï¢ ÐÚ |æè ÜUæ}æ ÜUÚ ™éÜUï ƒï.
¨ÈGUÚï }æÎèÝæ ÜUè ¨¥Gæ΄ :
7 ÈGUÚ±Úè 2002 §Gü. }æï¢ ¥ÐÝï }æé<àæÎï ÜUæç}æH àæñ¶Gï „GÚèÜGU„,
¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„, Ïææçݲï Îæ’±„ï §SHæ}æè ãG…GÚ„ ¥GËHæ}ææ }ææñHæÝæ
}æéãG}}æÎ §Ë²æ¨ ¥GœæGæÚ ÜGUæçÎÚè Ú-…G±è ÜUï ã}æÚæã ãG…
± ç…G²æÚ„ï }æÎèÝ» }æé‹Ã±Úã ÜUè ¨¥Gæ΄ ¨ï }æéàæÚüÈGU ãé». …Ïæ ¥ÚÜUæÝï
ãG… ¥Îæ ÜUÚÝï ÜUï Ïææ’Î }æ-ÎÝè ¥æÜGUæ ÜUè ÏææÚxææã
}æï¢ ãGæç…GÚè ÜUè ¨éãæÝè ÍæçÇG²æ¢ ¥æ§¢ü „æï ¥æÐ ÜUï }æé<àæÎï ÜUæç}æH Ýï …Ïæ
xæé}ÏæÎï ¶G…GÚæ ÜUè ç…G²æÚ„ ÜUÚæÝï ÜUï çH²ï ¥æÐ ÜUï ÛæéÜUï ãé» ¨Ú ÜUæï
ªÐÚ ©Ææ²æ „æï ¥æÐ Ýï ¥ÐÝèï }æé<àæÎï ÜUæç}æH ÜUè ¥æ¢¶æï¢ ÜUè
„GÚÈGU Îï¶Ýæ àæéÚê¥G ÜUÚ çβæ, ²ê¢ xææï²æ ¥æÐ ÜUï }æé<àæÎï ÜUæç}æH xæé}ÏæÎï
¶G…GÚæ ÜUæï Îï¶ Úãï ƒï ¥æñÚ }æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ©Ý
ÜUè ¥æ¢¶æï¢ }æï¢ xæé}ÏæÎï ¶G…GÚæ ÜUï Ý…GæÚï ÜUÚ Úãï ƒï.
17

20. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
}æé<àæÎ ÜUè ¥æ¢¶æï¢ ¨ï Úæñ…Gï ÜUæï }æñ¢ Îï¶ê¢
¥æñÚ xæé}ÏæÎï ¶G…GÚæ ÜUï …Ë±ï ÜUæï }æñ¢ Îï¶ê¢
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
}æÜUü…Gè }æçÁH¨ï àæêÚæ }æï¢ àæé}æêçHIJ„ :
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè 2000 §Gü. }æï¢ „ÏHèxæGï
ÜéGU¥æüÝæï ¨é‹Ý„ ÜUè ¥GæH}æxæèÚ xæGñÚ ç¨²æ¨è „ãGÚèÜU Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè
}æÜUü…Gè }æçÁH¨ï àæêÚæ ÜUï ÚévÝ ÏæÝï ¥æñÚ „æ Î}æï ãG²æ„ }æçÁH¨ï àæêÚæ }æï¢
àææç}æH Úãï, §¨ ÜUï ¨æƒ ¨æƒ ¥æÐ Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè }æçÁH¨ï
„ãGÜGUèÜGUæ„ï àæÚ§GIJæ, }æçÁH¨ï §zG„æ, }æçÁH¨ï …æç}æ¥Gæ„éH }æÎèÝæ,
}æçÁH¨ï §…æÚæ, }æçÁH¨ï }æ-ÎÝè }æé…GæÜUÚæ ÜUï çÝxæÚæÝ ¥æñÚ }æçÁH¨ï
}ææçH²æ„, }æçÁH¨ ÏæÚæ» §HïvÅîæïçÝÜU }æèçDzæ, }æçÁH¨ï }æÜU-„-Ïæ„éH
}æÎèÝæ, ÐæçÜUS„æÝ §ç‹„…Gæ}æè ÜUæÏæèÝæ, ÏææÏæéH }æÎèÝæ }æéàææ-±Ú„ ÜUï
ÚévÝ ¥æñÚ „¶GS¨é¨ çÈGUH çÈGUvGã (}æézG„è ÜUæõ¨ü) ÜUï ©S„æ…G |æè ƒï.
çÝxæÚæÝï àæêÚæ ÜUï „ãGÚèÚè „¥S¨éÚæ„ :
¥æÐ ÜUï §ç‹„ÜGUæH ÜUï Ïææ’Î çÝxæÚæÝï àæêÚæ
Ýï „ãGÚèÚè Ïæ²æÝ çβæ çÜU “ç…¨ çÎÝ ¨ï }æãGêü}æ Ýï ÚévÝï àæêÚæ
ÜUè ãñG稲„ ¨ï }æ-ÎÝè }æà±Úï }æï¢ çàæÜUü„ ÈGUÚ}ææ§ü ãÚ çÎH ¥G…Gè…G ÏæÝ
xæ». ¥æÐ }æ-ÎÝè }æà±Úæï¢ }æï¢ ±vG„ ÜUè ÐæÏæ‹Îè ÈGUÚ}ææ„ï. }æñ¢ ¥ÐÝæ ãGæH
v²æ Ïæ„檢 çÜU Ïæ„GæñÚï çÝxæÚæÝ }æàæãêÚ „æï }æñ¢ ãè Úãæ }æxæÚ ÎÚ ¥SH }æézG„è
¨æçãGÏæ ãè çÝxæÚæÝè ÈGUÚ}ææ„ï Úãï, ¥æã ! ¥Ïæ ã}æ ¥ÐÝï }æà±Úæï¢ }æï¢ (àæÚ-
§Gü ÚæãÝé}ææ§ü ÜUï çH²ï) ãæƒæï¢ ãæƒ çÜU¨ ÜUè „GÚÈGU Úé…ê¥G ÜUÚï¢xæï çÜU
¥ÚæÜUèÝï àæêÚæ Íæ‹Åæï¢ çÜU¨è ¥ã}}æ }æé¥Gæ-}æHï ÐÚ ÏæãìG¨ ÜUÚ„ï ¥æñÚ …Ïæ
18

21. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
çÜU¨è Ýév„ï ÜUæï „Gñ ÜUÚÝï ÜUè Ðæï…GèàæÝ }æï¢ ¥æ„ï „æï }æézG„è ¨æçãGÏæ ÜUè „GÚÈGU
Úé…ê¥G ÜUÚ„ï ©Ý ÜUè “ã梔 ÐÚ ã}ææÚæ ÈñGU¨Hæ }ææñÜGêUÈGU ãæï„æ, ¥æñÚ …Ïæ
çÜU¨è Ýév„ï ÐÚ §çwG„HæÈGUï Úæ² ÈGUÚ}ææ„ï „æï ¥GvGHè ± ÝvGHè ÎHæ§H ¨ï
ÜGUæ§H ÜUÚ„ï ¥æñÚ ÜU|æè ¶GéÎ ÜGUæ§H ãæï …æ„ï.”
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
„ãG¨èH }æéàææ-±Ú„ ÜUï çÝxæÚæÝ ÜUï „¥S¨éÚæ„ :
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè „‹…Gè}æè ÜUæÚÜUÎüxæè
|æè ç}æ¨æHè ƒè. ©Ý ÜUè }æ-ÎÝè „ãG¨èH xæéHàæÝï ¥GœæGæÚ ÜUè
}æéàææ-±Ú„ ÜUï çÝxæÚæÝ ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ çÜU :
“}æézG„è }æéãG}}æÎ ÈGUæÚêÜGU ç…Ý çÎÝæï¢ ¥GHæÜGUæ§ü
çÝxæÚæÝ ƒï ©Ý ÜUè ÜUæÚÜUÎüxæè „‹…Gè}æè ÜUæ}ææï¢ }æï¢ |æè ¨Ïæ çÝxæÚæÝ
§SHæ}æè |æ槲æï¢ ¨ï Ïæïã„Ú ƒè. ©Ý ÜUæ ÜUæÚÜUÎüxæè ÈGUæõ}æü çÏæÝ }ææ¢xæï ¨Ïæ
¨ï ÐãHï ç}æH …æ„æ ƒæ.”
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè §ç‹ÈGUÚæÎè ÜUæïçàæàæï¢ :
¥æÐ ÐãHï ÐãH ÜU‹…éGH §ü}ææÝ }æçS…Î ÜïU ÜGUÚèÏæè ¥GHæÜGUï
ÐÅïH ÐæÇGæ }æï¢ çÚãæ§àæ Ð…GèÚ Úãï. §Ý ÜUï ¥GHæÜGUï (»’…æ…G ÜUæõHæïÝè,
HSÏæïHæ ™æïÜU) ÜUï §SHæ}æè |æ槲æï¢ ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ çÜU • “}æéçzG„²ï
Îæ’±„ï §SHæ}æè ãGæ…è }æéãG}}æÎ ÈGUæÚêÜGU ¥GœæGæÚè ÜUè
§ç‹ÈGUÚæÎè ÜUæïçàæàæ ¨ï ÜU§ü §SHæ}æè |ææ§ü Ý}ææ…Gè ÏæÝï, ¥ÐÝï ™ïãÚï ÐÚ
ÎæçÉG²æ¢ ¨…æ Hè¢ ¥æñÚ }æ-ÎÝè }ææãGæïH ¨ï ±æÏæS„æ ãæï xæ». • ²ïã çÏæHæ
ÝæxæGæ ¨Îæ» }æÎèÝæ Hxææ²æ ÜUÚ„ï ƒï ¥æñÚ ¥ÐÝè çÚãæ§àæ xææã ±æÜGUï¥G
ÐÅïH ÐæÇGæ ¨ï çÏæHæH }æçS…Î (HSÏæïHæ ™æïÜU) „ÜU ¨Îæ» }æÎèÝæ
Hxææ„ï ãé» ¥æ²æ ÜUÚ„ï ƒï. • ¥GHæÜGUæ§ü ÎæñÚæ ÏæÚæ» ÝïÜUè ÜUè Îæ’±„
19

22. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
}æï¢ çàæÜUü„ ÈGUÚ}ææ„ï • }æÎí¨„éH }æÎèÝæ ÏæÚæ» ÏææçHxæGæÝ ÐÉGæ„ï ƒï •
»ÜU }æ„üÏææ ã}ææÚï ¨æ}æÝï ¥‹ÎÚêÝï 程{ ¨ï ¥æÝï ±æHï 50 ¨ï 60
ÜéUzGÈGUæÚ §Ý ÜUï ãæƒ ÐÚ }æé¨Ë}ææÝ ãé» • §Ý ÜUè „ÚxæGèÏæ ÐÚ }æé-„¥GgÎ
§SHæ}æè |æ槲æï¢ Ýï ¥ÐÝï ÏæÓ™æï¢ ÜUæï ãGæçÈGU…Gï ÜGéU¥æüÝ ÏæÝæ²æ • ©¨
¥GHæÜGUï }æï¢ Ïææ’…G Ýæñ …±æÝ …GÏææÝ ÜUè „ï…Gè ÜUè ±…ã ¨ï ÜéUçÈGUíIJæ
ÜUçH}ææ„ |æè ÏææïH …æ„ï ƒï, ¥æÐ Ýï ©Ý ÐÚ §ç‹ÈGUÚæÎè ÜUæïçàæàæ ÜUè
¥æñÚ „…ÎèÎï §ü}ææÝ ÜUï ÏææÚï }æï¢ ©Ý ÜUæ …GïãìÝ ÏæÝæ²æ „æï ±æïã „æ§Ïæ ãæï
xæ» ¥æñÚ …GÏææÝ ÜUè »ãGì焲æ„G ÜUÚÝï ±æHï ÏæÝ xæ» • ç…„Ýæ ¥G¨æü ã}ææÚï
¥GHæÜGUï }æï¢ Úãï, ÜU|æè ¥ÐÝè …Gæ„ ÜUï çH²ï çÜU¨è ¨ï ¨é±æH Ýãè¢ çÜU²æ
• ã}æ Ýï ©‹ãï¢ ÜU|æè ÈGéU…GêH xæézG„éxæê ÜUÚ„ï Ýãè¢ Îï¶æ • Ïæãé„ ç}æHݨæÚ
ƒï • ÜU|æè }æé-„ÜUçÏÏæÚæÝæ ¥‹Îæ…G }æï¢ xæézG„éxæê ÜUÚ„ï Ýãè¢ Îï¶æ Ý Î¨ïü
çÝ…Gæ}æè ¨ï ÐãHï Ý Ïææ’Î }æï¢ • §ü¨æÚ ÜUæ …ÁGÏææ §„Ýæ ƒæ çÜU »ÜU
}æ„üÏææ ¨é‹Ý„æï¢ |æÚï ÏæñÝH ¥vG±æ}æè §çÁ„}ææ¥G }æï¢ „}ææ}æ §SHæ}æè |æ槲æï¢
ÜUæï àææç}æ²æÝï ÜUï ¥‹ÎÚ ÎçÚ²æï¢ ÐÚ ¨éHæ²æ, ¨éÏãG …Ïæ §SHæ}æè |ææ§ü
ÏæïÎæÚ ãé» „æï ²ïã Îï¶ ÜUÚ ãGñÚæÝ Úã xæ» çÜU ÈGUæÚêÜGU |ææ§ü àææç}æ²æÝï ¨ï
ÏææãÚ ¶éHï ¥æS}ææÝ „Hï …G}æèÝ ÐÚ ãè ¨æï» ãé» ãñ¢ ¥æñÚ ©Ý ÜUï ÜUÐÇGæï¢
ÐÚ ç}æ^è Hxæè ãé§ü ãñ • »ÜU }æ„üÏææ ã}æ Ýï §Ý ÜUï ¨æƒ }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï
}æï¢ ¨ÈGUÚ çÜU²æ. çΨ}ÏæÚ ÜUè àæÎèÎ ¨Îü Úæ„ }æï¢ ã}æ Ýï Îï¶æ çÜU Úæ„ ÜUï
„èÝ Ïæ…ï ÜUï Hxæ|æxæ ÈGUæÚêÜGU |ææ§ü xæGéSH ÜUÚ ÜUï ¥æ Úãï ãñ¢, §¨ ÐÚ
§SHæ}æè |ææ§ü çÈGURU }æ‹Î ãæï xæ» çÜU ÜUãè¢ §Ý ÜUæï ¨Îèü Ý Hxæ …æ» ¥æñÚ
§àææÚæï¢ çÜUÝæ²æï¢ }æï¢ xæGéSH ÜUæ }ævG¨Î ÐêÀæ „æï ÜéUÀ §¨ „GÚãG ¨ï ÈGUÚ}ææ²æ :
}æéÛæï xæGéSH ÜUè ÜUæï§ü àæÚ-§Gü ãGæ…„ Ý ƒè, ²ïã ÝzG¨ „¢xæ ÜUÚ„æ Úã„æ ãñ
§¨ çH²ï Æ‹Çï ÐæÝè ¨ï xæGéSH çÜU²æ ãñ • ã}ææÚæ ãGéSÝï …GÝ ãñ çÜU ¥xæÚ
²ïã }æ…GèÎ ÜéUÀ ¥G¨æü ã}ææÚï ¥GHæÜGUï }æï¢ Úã …æ„ï „æï ±ãæ¢ §G}ææ}ææï¢ ÜUè
}æ…GèÎ ÏæãæÚï¢ ¥æ …æ„è¢ J”
20

23. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
}æÜUü…Gè }æçÁH¨ï àæêÚæ ÜUï çÝxæÚæÝ ÜUæ „ãGÚèÚè Ïæ²æÝ ãñ çÜU
“§Ý ÜUï ¨æƒ ¨ÈGUÚï çã‹Î §ç‹„ãæ§ü ²æÎxææÚ ¨ÈGUÚ Úãæ. §Ý ÜUè
}ææñ…êÎxæè …ãæ¢ àæÚ-§Gü ÚãÝé}ææ§ü ÜUæ Ïææ§G¨ ƒè ±ãè¢ }æ-ÎÝè §‹¥Gæ}ææ„
ÐÚ ©|ææÚÝï ±æHè |æè ƒè. §¨ ÎæñÚæÝ ÜGéU¥æüÝï ÐæÜU ÜUè ÜUSÚ„ ¨ï ç„H汄
¥æñÚ „ãÁ…éÎ }æï¢ ©ÆÝï ÜUæ }ææ’}æêH Úãæ ¥æñÚ ¨Îæ» }æÎèÝæ ÜUæ »ï¨æ
}ææ’}æêH Îï¶æ ç…¨ ÜUè ç}æ¨æH Ðïàæ ÜUÚÝæ }æéçàÜUH ãñ. …ãæ¢ çÜU¨è
„‹…Gè}æè ¥æñÚ àæÚ-§Gü ÚãÝé}ææ§ü ÜUè ãGæ…„ ãæï„è ÈGUæñÚÝ ãGH §àææüÎ ÈGUÚ}ææ
Îï„ï, ÎæñÚæÝï ¨ÈGUÚ ¥æ¢¶æï¢ ÜUæ ÜGéUzGHï }æÎèÝæ »ï¨æ ç}æ¨æHè ƒæ çÜU §Ý
ÜUè çÝxææãæï¢ ÜUæï ¥v¨Ú ÛæéÜUæ ãé±æ ãè Îï¶æ xæ²æ.”
xæéHàæÝï §vGÏææH ÜUï ç…G}}ææÎæÚ ÜUï „¥S¨éÚæ„ :
¥æÐ ÜUï ¥GHæÜGUï xæéHàæÝï §vGÏææH (ÏææÏæéH }æÎèÝæ ÜUÚæ™è) ÜUï
»ÜU §SHæ}æè |ææ§ü ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ, “ç…Ý çÎÝæï¢ }æïÚè ÜéUÀ „‹…Gè}æè
ç…G}}ææÎæçÚ²æ¢ ÏæÉGæ§ü xæ§ü ƒè¢ „æï ©Ý çÎÝæï¢ ãGæ…è ÈGUæÚêÜGU |ææ§ü }æïÚè ãGæñ¨Hæ
¥zG…Gæ§ü ÜUï çH²ï }æïÚï ¨æƒ }æéwG„çHÈGU …GñHè ãGËÜGUæï¢ }æï¢ Ý}ææ…ïG ÈGU…í ¥Îæ
ÜUÚ„ï, ¥æñÚ ã}æ ç}æH …éH ÜUÚ Ý» Ý» §SHæ}æè |æ槲æï¢ ¨ï ç}æH„ï ¥æñÚ
§ç‹ÈGUÚæÎè ÜUæïçàæàæ ÜUÚ„ï.
Ú-}æ…GæÝéH }æéÏææÚÜU }æï¢ }ææï’„çÜUÈGUèÝ ÜUï ¨æƒ ±vG„ xæé…GæÚÝï
ÜUæ ç¨ç˨Hæ ãæï„æ ƒæ. §¨ }æï¢ }æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè }æéwG„çHÈGU
…GñHè ãGËÜGUæï¢ ÜUè …éÎæ …éÎæ }æçS…Îæï¢ ÜUï çH²ï ±vG„ çβæ ÜUÚ„ï ¥æñÚ ±ãæ¢
„àæÚèÈGU Hï …æ ÜUÚ ¨é‹Ý„æï¢ |æÚï Ïæ²æÝæ„ ÈGUÚ}ææ„ï ¥æñÚ ç…GRUæï Îé¥Gæ
ÜUÚ±æ„ï. }ææï’„çÜUÈGUèÝ ¥æñÚ ±ãæ¢ ÜUï §SHæ}æè |æ槲æï¢ ÜUè wG±æçãàæ ²ïã
ãæï„è çÜU ¥æ… Úæ„ ÈGUæÚêÜGU |ææ§ü ã}ææÚï ãGËÜGUï }æï¢ ¥æ»¢. ã}ææÚï ¥GHæÜGUï }æï¢
§ç‹ÈUÚæÎè ÜUæïçàæàæ ÜUï çH²ï ç…„Ýæ }æézG„è ÈGUæÚêÜGU ÐñÎH
™Hï ãñ¢ àææ²Î ãè ÜUæï§ü ©„Ýæ ™Hæ ãæï. ç…Ý çÎÝæï¢ ¥æÐ ÜUï Ðæ¨ }ææïÅÚ
21

24. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
¨æ§çÜUH Ýãè¢ ƒè ¥æñÚ ¥æÐ ¥GHæÜGUæ§ü çÝxæÚæÝ ãé±æ ÜUÚ„ï ƒï „æï ¥æÐ
ÐñÎH ãè ¥æ}æÎæï ÚzG„ ÜUÚ„ï ¥æñÚ }ææïÅÚ ¨æ§çÜUH ±æHæï¢ ÜUï }æéÜGUæÏæHï }æï¢
ÐêÚï ±vG„ ÐÚ ¥æ …æ²æ ÜUÚ„ï. ±æÜGUï§Gü ! ¥æÐ ÜUæ }æ-ÎÝè ÜUæ}æ ÜUÚÝï ÜUæ
¥‹Îæ…G §ç‹„ãæ§ü ÜGUæçÏæHï ÚàÜU ƒæ.”
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
¥GæçàæÜGUæÝï Ú¨êH ÜUï }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHæï¢ }æï¢ ¨ÈGUÚ :
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUæï Úæãï ¶GéÎæ
}æï¢ ¨ÈGUÚ ÜUÚÝï ±æHï }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHæï¢ ¨ï ÏæÇGè }æãGÏÏæ„ ƒè ™éÝæ‹™ï §¨
ÜUè »ÜU ÛæHÜU }æéHæ-ãG…Gæ ãæï :
}æéãGÚü}æéH ãGÚæ}æ 1427 çã. ÜUï }æéÜGUg¨ }ææã }æï¢ ÐæçÜUS„æÝ ÜUï
„vGÚèÏæÝ „}ææ}æ …æç}æ¥Gæ„ }æï¢ „àæÚèÈGU Hï xæ» ¥æñÚ ±æШè ÐÚ ÏææÏæéH
§SHæ}æ (程{, ¨êÏææ§ü }æéàææ-±Ú„) ÜUï çÝxæÚæÝ (…æï ÚévÝï àæêÚæ |æè ãñ¢
©Ý) ÜUæï ÈGUæïÝ çÜU²æ çÜU }æñ¢ ÈGéUHæ¢ çÎÝ ¥æ Úãæ ãê¢ }æïÚæ }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHæ
Úã Ý …æ» çHãæ…Gæ }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHæ ¥xæÚ }æéÛæï „Ä²æÚ ç}æH …æ» „æï
}æñ¢ ©¨ }æï¢ ¨ÈGUÚ ÜUÚ ¨ÜêU¢xææ.
¥æÐ ÜUï ÍæÚ ÜUï ÜGUÚèÏæ çÚãæ§àæ Ð…GèÚ §SHæ}æè |ææ§ü ÜUæ Ïæ²æÝ
ãñ çÜU ¥æÐ }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHæï¢ }æï¢ ¨ÈGUÚ ÜUï àæéÚê¥G ¨ï ãè ¥GæÎè ƒï. Ïæãé„
ÐãHï ÜUè Ïææ„ ãñ çÜU »ÜU }æ„üÏææ }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHæ „Ä²æÚ Ý ãæï ¨ÜUæ
v²ê¢çÜU }æéÜGUÚüÚã ±vG„ ÐÚ §SHæ}æè |ææ§ü Ý Ðã颙 Ðæ» „æï }æézG„è ÈGUæÚêÜGU
}æ-ÎÝè }æéÛæï „‹ãæ ãè Hï ÜUÚ }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï }æï¢ ¨ÈGUÚ
ÜUï çH²ï „IJæÚ ãæï xæ» ¥æñÚ ã}æ ÎæïÝæï¢ §SHæ}æè |ææ§ü ÜGUæçÈGUHï ÜUï çH²ï
Ú±æÝæ ãæï xæ».
xæéHàæÝï §vGÏææH ÏææÏæéH }æÎèÝæ (ÜUÚæ™è) ÜUï »ÜU ç…G}}ææÎæÚ
22

25. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
§SHæ}æè |ææ§ü ÜUæ „ãGÚèÚè Ïæ²æÝ ÜéUÀ §¨ „GÚãG ¨ï ãñ çÜU
}æïÚæ }æéàææ-ãÎæ ãñ çÜU }æézG„è ÈGUæÚêÜGU „GæçHÏæï
§GË}æè ÜUï ÎæñÚ }æï¢ |æè ãÚ }ææã }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï }æï¢ ¨ÈGUÚ çÜU²æ ÜUÚ„ï ƒï
ãGæHæ¢çÜU ©¨ ÎæñÚ }æï¢ ãÚ Îê¨Úï }ææã }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï }æï¢ ¨ÈGUÚ ÜUè
„ÚÜUèÏæ ãé±æ ÜUÚ„è ƒè.
}æéÛæï |æè ©Ý ÜUï ¨æƒ }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï }æï¢ ¨ÈGUÚ
ÜUÚÝï ÜUè ¨¥Gæ΄ ç}æHè. ²ïã }æ-ÎÝè ÜGUæçÈG Hï ÜUï …Î±H ÐÚ Ïæãé„
ÐæÏæ‹Îè ¨ï ¥G}æH çÜU²æ ÜUÚ„ï ƒï. ²ïã ¥ÐÝï ¥G}æH ¨ï Îê¨Úæï¢ ÜUæï ¥G}æH
ÜUè „ÚxæGèÏæ Îï„ï ƒï ™éÝæ‹™ï …Ïæ ²ïã ¶éGÎ …αH ÐÚ ¥G}æH ÜUÚ„ï ƒï
ÎèxæÚ àæé-ÜUæ» ÜGUæçÈGUHæ |æè …Î±H ÐÚ ¶éGàæ çÎHè ¨ï ¥G}æH çÜU²æ
ÜUÚ„ï ƒï. ²ïã àæé-ÚÜUæ» ÜGUæçÈGUHæ ÜUè ¶éGÎ ç¶GÎ}æ„ |æè ÜUÚ„ï ¥æñÚ
„ÚçÏæIJ„ |æè çÜU²æ ÜUÚ„ï ƒï.
§¨ ÎæñÚæÝ …Ïæ Ïææ…GæÚ ¨ï ÚæïÅè, ™èÝè ²æ ÜUæï§ü ¥æñÚ ¨æ}ææÝ
}æ¢xæ±æ„ï „æï çÜU¨è Ý çÜU¨è Ïææ Ïæ-Ú-ÜU„ çÝSÏæ„ ¨ï }æ¢xæ±æ„ï,
}æ-¨HÝ xæGæñ¨ï ÐæÜU ÜUè çÝSÏæ„ ¨ï x²æÚã ÚæïçŲæ¢, ™æÚ
²æÚ ÜUè çÝSÏæ„ ¨ï ™æÚ ŒHïÅï¢,
…Ïæ |æè }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï }æï¢ ¨ÈGUÚ ÜUÚ„ï „æï ÜGUæçÈGUHï
ÜUæ ±vG„ ¶GéÎ |æè ÐêÚæ ÜUÚ„ï ¥æñÚ ÎèxæÚ àæé-ÚÜUæ¥ ¨ï |æè ÜUÚ±æ²æ ÜUÚ„ï
ƒï. ¥æñÚ §¨ „Úã …GïãìÝ ÏæÝæ²æ ÜUÚ„ï çÜU ÇæõvÅ…Gü ÜUè Îè ãé§ü αæ§ü ÜUæ
ÜUæõ¨ü ¥xæÚ ÐêÚæ Ý ÜUÚï¢ „æï ÈGUæ»Îæ Ýãè¢ ãæï„æ.
»ÜU }æ„üÏææ §Ý ÜUï ¨æƒ Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUï ¨é‹Ý„æï¢ |æÚï ÏæñÝH
¥vG±æ}æè §çÁ„}ææ¥G ¨ï 30 çÎÝ ÜUï çH²ï }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï }æï¢ ¨ÈGUÚ
ÜUÚÝæ ݨèÏæ ãé±æ. §çÁ„}ææ¥G ÜUï §çwG„„æ}æ ÐÚ àæÎèÎ ÏææçÚàæ ãé§ü ¥æñÚ
ãÚ „GÚÈGU ÜUè™ÇG Ý…GÚ ¥æ Úãè ƒè. §çy„ÈGUæÜGU Îï網ï çÜU }æ-ÎÝè
23

26. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
ÜGUæçÈGUHï ÜUï ÎèxæÚ àæé-ÚÜUæ¥ ¨ï ã}ææÚè }æéHæÜGUæ„ Ý ãæï Ðæ§ü. ©‹ãæï¢ Ýï }æéÛæï
¨æƒ çH²æ ¥æñÚ ™HÝæ àæéÚê¥G ÜUÚ çβæ. }æñ¢ ÐÚïàææÝ ƒæ çÜU ÎèxæÚ àæé-
ÚÜUæ» ÜGUæçÈGUHæ ¨ï ã}ææÚè }æéHæÜGUæ„ v²ê¢ ÜUÚ ãæï Ðæ»xæè. §¨ çH²ï }æñ¢ Ýï
xæé}ææÝ çÜU²æ çÜU àææ²Î ã}æ ¨ÈGUÚ Ý ÜUÚ Ð滢 }æxæÚ }æézG„è ÈGUæÚêÜGU
ÈGUÚ}ææÝï Hxæï çÜU ¥ÐÝæ „æï …GïãìÝ ÏæÝ„æ ãñ çÜU »ÜU
ÎzG¥Gæ 30 çÎÝ ¨ÈGUÚ ÜUï §ÚæÎï ¨ï çÝÜUH ¥æ» ãñ¢ „æï ¥xæÚ 30 çÎÝ
»ÜU ãè }æçS…Î }æï¢ xæé…GæÚÝï ÐÇGï¢ „æï xæé…GæÚ Hê¢xææ }æxæÚ 30 çÎÝ ¨ï ÐãHï
ÍæÚ Ýãè¢ …檢xææ. ÏæãÚ ãGæH çÈUÚ ÜGUæçÈGUHï ±æHï ç}æH xæ» ¥æñÚ ²ê¢ ã}æ
}æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï }æï¢ ¨ÈGUÚ ÜUÚÝï }æï¢ ÜUæ}²æÏæ ãæï xæ».
xæéHàæÝï §vGÏææH ÏææÏæéH }æÎèÝæ (ÜUÚæ™è) ÜUï »ÜU §SHæ}æè |ææ§ü ÜUæ
Ïæ²æÝ ãñ çÜU
“}æézG„è }æéãG}}æÎ ÈGUæÚêÜGU ¥GœæGæÚè }æ-ÎÝè
ÜGUæçÈGUHæï¢ ¨ï ÜGUæñHÝ ± ¥G-}æHÝ Ïæãé„ Œ²æÚ çÜU²æ ÜUÚ„ï ƒï J ¥æÐ ãÚ
»ÜU ÜUæï ãÚ Ïææ„ }æï¢ }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï ÜUè Îæ’±„ çβæ ÜUÚ„ï ƒï. ¥xæÚ
©Ý ¨ï ÜUæï§ü }æS¥Hæ ÐêÀæ …æ„æ „æï }æS¥Hæ Ïæ²æÝ ÈGUÚ}ææ ÜUÚ ÜUã„ï çÜU
}æ…GèÎ }ææ’Hê}ææ„ ÜUæ …ÁGÏææ ÏæÉGæÝï ÜUï çH²ï }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï }æï¢ ¨ÈGUÚ
ÜUèç…²ï J Ý» ¨Ïæ §SHæ}æè |æ槲æï¢ ÜUæï }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï ÜUè Îæ’±„
çβæ ÜUÚ„ï ƒï J }æ-ÎÝè }æà±Úæï¢ }æï¢ |æè ¥v¨Ú ²ïã àæï’Ú ¨éÝæ²æ ÜUÚ„ï :
ÈGUÝæ §„Ýæ „æï ãæï …æª¢ }æñ¢ ÜGUæçÈGUHï ÜUè „Ä²æÚè }æï¢
…æï }æéÛæ ÜUæï Îï¶ Hï ±æïã ÜGUæçÈGUHï ÜUï çH²ï „IJæÚ ãæï …æ»
xæéHàæÝï §vGÏææH ÏææÏæéH }æÎèÝæ (ÜUÚæ™è) ãè ÜUï »ÜU ç…G}}ææÎæÚ §SHæ}æè
|ææ§ü ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ :
“ÏææÏæéH }æÎèÝæ ÜUï ¥v¨Ú §SHæ}æè |æ槲æï¢ ÜUè ²ïã wG±æçãàæ
ãæï„è ãñ çÜU 12 ÚÏæè©G‹ÝêÚ àæÚèÈGU ÏææÏæéH }æÎèÝæ (ÜUÚæ™è) ãè }æï¢ xæé…GæÚï¢.
24

27. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
}æxæÚ }æézG„è ÈGUæÚêÜGU ¥GœæGæÚè ©¨ çÎÝ |æè }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï
ÜUè „ÚÜUèÏæ ÏæÝæ²æ ÜUÚ„ï. »ÜU }æ„üÏææ »ï¨æ |æè ãé±æ çÜU ¶éGÎ Úæ„ ãè ÜUæï
}æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï }æï¢ àæãÎæÎ ÐêÚ (ÏææÏæéH §SHæ}æ 程{) ™Hï xæ» ¥æñÚ
±ãæ¢ …æ ÜUÚ àæÏæï ç±Hæ΄ï }æéÏææ-ÚÜUæ ÜUï §çÁ„}ææ»G }æèHæÎ }æï¢ çàæÜUü„
ÜUè ¥æñÚ ã}æï¢ …éHê¨ ±æHï çÎÝ ¨éÏã Ïææ’Îï ÈGU…í ¥æÝï ÜUæ ÜUãæ. ÜU§ü
}æ„üÏææ »ï¨æ ãé±æ çÜU ÏææÏæéH }æÎèÝæ (ÜUÚæ™è) }æï¢ ãæïÝï ±æHï §çÁ„}ææ»G
}æèHæÎ }æï¢ ¨æÚè Úæ„ xæé…GæÚ ÜUÚ Ïææ’Îï ÈGU…í }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï }æï¢ ¨ÈGUÚ
çÜU²æ ¥æñÚ àæãÎæÎ ÐêÚ }æï¢ ÎèxæÚ àæé-ÚÜUæ» }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHæ ÜUï ¨æƒ
}æ-ÎÝè …éHê¨ }æï¢ çàæÜUü„ ÜUÚ±æ§ü. çÈUÚ ©¨ }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï }æï¢
àæé-ÚÜUæ¥ ÜUæï §GüÎè }æï¢ ÎèÎæÚï Ú¨êH }ææ¢xæÝï ÜUæ …GïãìÝ
Îï„ï, ¥æñÚ ²ïãè …GïãìÝ §GüÎéH çÈGU~Gæ ÜUè ™æ¢Î Úæ„ ²æ §GüÎ ÜUï çÎÝ ¨ÈGUÚ
ÜUÚÝï ±æHï ¥GæçàæÜGUæÝï Ú¨êH ÜUï }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï }æï¢ çβæ ÜUÚ„ï.”
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
}æ-ÎÝè §‹¥Gæ}ææ„ ÜUï ¥Gæç}æH :
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ¥ÐÝï àæñ¶Gï „GÚèÜGU„,
¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„, Ïææçݲï Îæ’±„ï §SHæ}æè ãG…GÚ„ ¥GËHæ}ææ }ææñHæÝæ
}æéãG}}æÎ §Ë²æ¨ ¥GœæGæÚ ÜGUæçÎÚè ÜUï ¥G„Gæ ÜUÎæü “}æ-ÎÝè
§‹¥Gæ}ææ„” ÐÚ |æè ÐæÏæ‹Îè ¨ï ¥G}æH çÜU²æ ÜUÚ„ï ƒï. ©Ý ÜUï ÍæÚ ±æHæï¢
ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ çÜU …Ïæ ÜU|æè Úæ„ ÜUæï çÜU¨è ÜUæ}æ ¨ï §Ý ÜUï ÜU}æÚï }æï¢ …æÝæ
ãé±æ „æï ¥v¨Ú Îï¶æ …æ„æ çÜU §Ý ÜUï Ðæ¨ }æ-ÎÝè §‹¥Gæ}æ ÜUæ ÜUæÇü
ãæï„æ ¥æñÚ ²ïã ©¨ ÐÚ çÝàææÝ Hxææ Úãï ãæï„ï.
ÏææÏæéH }æÎèÝæ (ÜUÚæ™è) ÜUè }æçÁH¨ï }æ-ÎÝè §‹¥Gæ}ææ„ ÜUï
ç…G}}ææÎæÚ ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ çÜU }æézG„è ¨æçãGÏæ ÜUæ }ææ’}æêH
25

28. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
ƒæ çÜU ãÚ }ææã ÐæÏæ‹Îè ¨ï ¨Ïæ ¨ï ÐãHï }æ-ÎÝè §‹¥Gæ}ææ„ ÜUæ ÜUæÇü
…}¥G ÜUÚ±æ„ï.
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
ãÚ Î}æ }æ-ÎÝè ÜUæ}æ ÜUï çH²ï „IJæÚ :
xæéHàæÝï §vGÏææH ÏææÏæéH }æÎèÝæ (ÜUÚæ™è) ÜUï »ÜU ç…G}}ææÎæÚ
§SHæ}æè |ææ§ü ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ çÜU }æñ¢ Ýï }æézG„è }æéãG}}æÎ ÈGUæÚêÜGU ¥GœæGæÚè
ÜUæï ãÚ ±vG„ }æ-ÎÝè ÜUæ}æ ÜUï çH²ï „IJæÚ Ðæ²æ. ÜUæï§ü
Ïæ²æÝ ÜUï çH²ï ÜUã„æ „æï ÈGUÚ}ææ„ï : }æñ¢ ãGæç…GÚ ãê¢ ,ÜUæï§ü …é}æé¥Gæ ÐÉGæÝï ÜUï
çH²ï ÜUã„æ „æï …±æÏæ Îï„ï : }æñ¢ ãGæç…GÚ ãê¢ , ÜU|æè ²ïã Ýãè¢ ÜUãæ çÜU }æéÛæï
ÐÉGÝæ ãæï„æ ãñ, }æé„Gæ-H¥Gæ ÜUÚÝæ ãñ, §ç}„ãGæÝæ„ ãæï Úãï ãñ¢, HïçÜUÝ §¨
ÜUï ¨æƒ ¨æƒ ©Ý ÜUæ ÐÉGæ§ü ÜUæ }æï’²æÚ |æè Ïæãé„ àææÝÎæÚ ƒæ.
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
}æ-ÎÝè }æà±Úï ÜUæ ¥‹Îæ…G :
}æ-ÎÝè }æà±Úï }æï¢ ±vG„ ÜUè ÐæÏæ‹Îè ¨ï àæÚèÜU ãæïÝæ, ±vG„ ÐÚ
àæéÚê¥G ÜUÚÝæ ¥æñÚ ±vG„ ÐÚ ¶Gy}æ ÜUÚ ÎïÝæ, }æézG„è }æéãG}}æÎ ÈGUæÚêÜGU
ÜUè ¶Gæç¨Ä²„ ƒè. }æà±Úï ÜUï ÎæñÚæÝ }æézG„è ÈGUæÚêÜGU
Ïæãé„ ãè ¨æÎæ ¥‹Îæ…G }æï¢ }æ-ÎÝè }æà±Úæ Hï„ï. ãÚ
§SHæ}æè |ææ§ü ÜUè Úæ² ¨éÝ„ï ¥æñÚ ¥ÐÝè Úæ² ÜUæï çÜU¨è ÜUï }æà±Úï ÜUè
„æ§üÎ }æï¢ Ðïàæ ÜUÚ„ï „æï §¨ ¨ï ©¨ ÜUæ çÎH |æè ¶Géàæ ãæï …æ„æ ¥æñÚ Ýév„æ
|æè „Gñ Ðæ …æ„æ.
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
26

29. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
¨Îæ» }æÎèÝæ :
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ãGæçÈGU…G }æéãG}}æÎ ÈGUæÚêÜGU
ÜUæ }ææ’}æêH ƒæ çÜU ¥v¨Ú }æé¨Ë}ææÝæï¢ ÜUæï Ý}ææ…G ÜUï çH²ï …xææÝï ÜUï
çH²ï ¨Îæ» }æÎèÝæ Hxææ²æ ÜUÚ„ï ƒï. ¥xæÚ ÜU|æè çÜU¨è “…æç}æ¥G„éH
}æÎèÝæ” }æï¢ ÚéÜUÝï ÜUæ §çy„ÈGUæÜGU ãæï„æ „æï „G-HÏææ ÜUæï ¶GéÎ ¨Îæ»
}æÎèÝæ Hxææ ÜUÚ Ý}ææ…G ÜUï çH²ï ©Ææ²æ ÜUÚ„ï.
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
¥GHæÜGUæ§ü ÎæñÚæ ÏæÚæ» ÝïÜUè ÜUè Îæ’±„ }æï¢ çàæÜUü„ :
}æçÁH¨ï }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHæ ÏææÏæéH }æÎèÝæ (ÜUÚæ™è) ÜUï ÚévÝ
§SHæ}æè |ææ§ü ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ çÜU “ã}æ ™‹Î §SHæ}æè |ææ§ü …æ}æï¥G }æçS…Î
¨çIJΠ}ææ’¨ê}æ àææã Ïæé¶GæÚè ¶æÚæÎÚ ÏææÏæéH }æÎèÝæ ÜUÚæ™è ÜUï ¥„GÚæÈGU
}æï¢ ÝïÜUè ÜUè Îæ’±„ ÎïÝï ÜUï çH²ï xæ» „æï §¨è }æçS…Î ¨ï }æéçËãGÜGU ÎæÚéH
§zG„æ ÝêÚéH §GÚÈGUæÝ }æï¢ }æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ¨ï
}æéHæÜGUæ„ ÜUæ àæ-ÚÈGU ãGæç¨H ãé±æ. ã}æ Ýï ©Ý ¨ï §çË„…æ ÜUè çÜU ¥æÐ
|æè ã}ææÚï ¨æƒ ¥GHæÜGUæ§ü ÎæñÚæ ÏæÚæ» ÝïÜUè ÜUè Îæ’±„ }æï¢ çàæÜUü„ ÈGUÚ}æ槲ï.
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè çÏæxæGñÚ çÜU¨è çãG²Hæï
ãGéÁ…„ ÜUï ã}ææÚï ¨æƒ ¥GHæÜGUæ§ü ÎæñÚæ ÏæÚæ» ÝïÜUè ÜUè Îæ’±„ }æï¢ àæÚèÜU
ãæï xæ». §¨ ÜUï Ïææ’Î …Ïæ |æè ã}æ ©Ý ÜUè ÏææÚxææã }æï¢ ãGæç…GÚ ãæï„ï „æï ²ïã
ã}æï¢ Îﶄï ãè ã}ææÚï ¨æƒ ¥GHæÜGUæ§ü ÎæñÚæ ÏæÚæ» ÝïÜUè ÜUè Îæ’±„ ÜUï
çH²ï ™H ÐÇG„ï.”
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
27

30. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
Ψæïü Ïæ²æÝ :
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè …Ïæ ¶æÚæÎÚ ÜUè àæãèÎ
}æçS…Î }æï¢ §}ææ}æ„ ÜUÚ±æ„ï ƒï „æï Úæï…GæÝæ Ïææ ÜGUæ§GÎxæè ¨ï Ý}ææ…Gï }æçxGÚÏæ
ÜUï Ïææ’Î ÈGUñ…GæÝï ¨é‹Ý„ ¨ï Ψü çβæ ÜUÚ„ï ¥æñÚ }æéwG„çHÈGU }æÜGUæ}ææ„ ÐÚ
Ïæ²æÝ |æè ÜUÚ„ï. ¥æÐ ¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„ ÜUï ãGév}æ ÜUï
}æé„GæçÏæÜGU (¥ÐÝè Çæ²Úè ²æ ¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„ ÜUï Ú¨æ§H ¨ï) Îï¶
ÜUÚ Ïæ²æÝ çÜU²æ ÜUÚ„ï ƒï. Ψïü çÝ…Gæ}æè ¨ï ÐãHï |æè ¥æñÚ Ïææ’Î }æï¢ |æè,
ÜU|æè ²ïã Ýãè¢ Îï¶æ xæ²æ çÜU ¥æÐ Ýï …GÏææÝè Ïæ²æÝ çÜU²æ ãæï ²æ ÜéUÀ
Ïæ²æÝ Îï¶ ÜUÚ ¥æñÚ ÜéUÀ …GÏææÝè çÜU²æ ãæï. Ýè…G ÜU|æè |æè ²ïã „ÜGUæ…Gæ
Ýãè¢ çÜU²æ çÜU ãzG„æ±æÚ §çÁ„}ææ¥G ²æ ÏæñÝH ¥vG±æ}æè ± ¨êÏææ§ü ¨yGãG
ÜUï ÏæÇïG §çÁ„}ææ¥Gæ„ }æï¢ }æïÚï Ïæ²æÝ ÜUè „ÚÜUèÏæ ÜUè …æ». ãæ¢ }æ-ÎÝè
}æÜUü…G ÜUè „GÚÈGU ¨ï …Ïæ |æè Ïæ²æÝ ÜUÚÝï ÜUæ ÜUãæ …æ„æ „æï ¥ÐÝè
ç¶GÎ}ææ„ Ðïàæ ÜUÚ„ï ¥æñÚ ±vG„ ÜUè ÐæÏæ‹Îè ÜUÚ„ï ãé» ©¨ }æÜGUæ}æ ÐÚ
„àæÚèÈGU Hï …æ„ï.
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
ÎéÏæHæ ЄHæ }æéÏæçËHxæG :
29 ¨-ÈG ÚéH }æé…GzGÈGUÚ ç¨. 1427 çã. Ïææ’Î Ý}ææ…ïG }æçxGÚÏæ
àæñ¶Gï „GÚèÜGU„, ¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„, Ïææçݲï Îæ’±„ï §SHæ}æè ãG…GÚ„ï
¥GËHæ}ææ }ææñHæÝæ }æéãG}}æÎ §Ë²æ¨ ¥GœæGæÚ ÜGUæçÎÚè Ú-…G±è
¨ï ÏææÏæéH }æÎèÝæ ÜUÚæ™è }æéHæÜGUæ„ ÜUï çH²ï ãGæç…GÚ ãæïÝï ±æHï }æÜUü…GéH
¥æñçH²æ (HæãæïÚ) ÜUï »ÜU §SHæ}æè |ææ§ü Ýï ãG-HçÈGUIJæ Ïæ„æ²æ ç…¨
ÜUæ ¶GéHæ¨æ ÜéUÀ ²ê¢ ãñ, Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUï }æ-ÎÝè }ææãGæïH ¨ï }æïÚè
±æÏæS„xæè ÜUæ §çÏ„Îæ§ü ÎæñÚ ƒæ, „GÏæè¥G„Ý }æñ¢ §ç‹„ãæ§ü àæÚæÚ„è ƒæ, »ÜU
28

31. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
ÏææÚ ÇïÚæ §S}ææ§GüH ¶GæÝ (¨ÚãGÎ, ÐæçÜUS„æÝ) ÎæïS„æï¢ ÜUï ã}æÚæã …æÝæ
ãé±æ „æï }ææ’Hê}æ ãé±æ çÜU ÏææÏæéH }æÎèÝæ ÜUÚæ™è ¨ï 12 çÎÝ ÜUï çH²ï
»ÜU }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHæ „àæÚèÈGU Hæ²æ ãñ ¥æñÚ §¨ …é}ææ’Úæ„ ÜUæï ãzG„æ±æÚ
¨é‹Ý„æï¢ |æÚï §çÁ„}ææ¥G }æï¢ ÏææÏæéH }æÎèÝæ ÜUÚæ™è ÜUï }æéÏæçËHxæG Ïæ²æÝ
ÈGUÚ}æ滢xæï.
}æñ¢ §çÁ„}ææ¥G }æï¢ Ðãé¢™æ „æï Îï¶æ çÜU »ÜU ÎéÏæHï ЄHï §SHæ}æè
|ææ§ü »ÜU çÚ¨æHæ ÐÉG ÜUÚ ¨éÝæ Úãï ãñ¢. }æñ¢ Ýï çÜU¨è ¨ï ÐêÀæ çÜU ÏææÏæéH
}æÎèÝæ ¨ï ¥æ» ãé» }æéÏæçËHxæG ÜUÏæ Ïæ²æÝ ÈGUÚ}æ滢xæï ? „æï ©¨ Ýï Ïæ„æ²æ
çÜU …æï Ïæ²æÝ ÈGUÚ}ææ Úãï ãñ¢ ±æïã ÏææÏæéH }æÎèÝæ ãè ÜUï }æéÏæçËHxæG ãñ¢. ²ïã
¨éÝ ÜUÚ }æñ¢ Ýï àæÚæÚ„ ÜUï ¥‹Îæ…G }æï¢ ÜUãæ çÜU ²ïã ÜñU¨ï }ææñHæÝæ ãñ¢ …æï
Îï¶ ÜUÚ Ïæ²æÝ ÜUÚ Úãï ãñ¢ ? ©¨ §SHæ}æè |ææ§ü Ýï }æéÛæï ¨}æÛææÝï ÜUè
ÜUæïçàæàæ ÜUè }æxæÚ }æñ¢ Ýï „ç‹…G²æ …é}Hï ÜU¨ ÜUÚ ©¨ ÜUæï çÎÜGU çÜU²æ.
Ýè…G }æñ¢ ©Ý ÐÚ „ç‹…G²æ …é}Hï ÜU¨Ýï Hxææ ¥æñÚ ÎéÏæHï ЄHï }ææñHæÝæ
¨æçãGÏæ ÜUæï |æè ¥ÐÝè àæÚæÚ„ ÜUæ çÝàææÝæ ÏæÝæÝï ÜUè ÆæÝè. §¨ §ÚæÎï ¨ï
Îê¨Úï Úæï…G }æñ¢ ¥ÐÝï Îæï ÎæïS„æï¢ ÜUï ¨æƒ ©¨ }æçS…Î }æï¢ …æ Ðãé¢™æ …ãæ¢
}æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHæ ÆãÚæ ãé±æ ƒæ ¥æñÚ ÀïÇGÝï ÜUï ¥‹Îæ…G }æï¢ ©Ý ÎéÏæHï
ЄHï }æéÏæçËHxæG ÜUæï }æé¶Gæ„GÏæ ÜUÚ ÜUï ÜUãÝï Hxææ çÜU Úæ„ ã}æ „æï ÏææÏæéH
}æÎèÝæ ±æHæï¢ ÜUè Ïæãé„ „æ’ÚèÈGU ¨éÝ ÜUÚ ¥æ» ƒï }æxæÚ ¥æÐ „æï çÚ¨æHæ
ÐÉG ÜUÚ Ïæ²æÝ ÜUÚ Úãï ƒï ! }æïÚè §¨ Ïææ„ ÜUæ ÏæéÚæ }æÝæÝï ÜUï Ïæ…æ» ©¨
}æéÏæçËHxæG ÜUï ™ïãÚï ÐÚ }æéSÜUÚæãÅ ÈñUH xæ§ü ¥æñÚ ÏæÇGï „ãG}}æéH ÜUï ¨æƒ
ÜUãÝï Hxæï, }æïÚï ÐèÚæï }æé<àæÎ àæñ¶Gï „GÚèÜGU„, ¥}æèÚï ¥ãHï
¨é‹Ý„ ãG…GÚ„ ¥GËHæ}ææ }ææñHæÝæ }æéãG}}æÎ §Ë²æ¨ ¥GœæGæÚ ÜGUæçÎÚè
Ú-…G±è …æï …G}ææÝï ÜUï ±Hè ¥æñÚ Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUï
¥}æèÚ ãñ¢ ©Ý ÜUï ¨é‹Ý„æï¢ |æÚï Ïæ²æÝæ„ ¨éÝ ÜUÚ ¥æñÚ }æ-ÎÝè Ú¨æ§H ÐÉG
29

32. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
ÜUÚ ã…GæÚæï¢ ÜUè ç…G‹Îçxæ²æï¢ }æï¢ }æ-ÎÝè §ç‹ÜGUHæÏæ ÏæÚÐæ ãæï ™éÜUæ ãñ, ™ê¢çÜU
}æïÚè ¥ÐÝè Ïææ„ }æï¢ „æ¨èÚ Ýãè¢ çHãæ…Gæ ©Ý ÜUï }æ-ÎÝè Ú¨æ§H ¨ï Îï¶
ÜUÚ Ïæ²æÝ ÜUè ÜUæïçàæàæ ÜUÚ„æ ãê¢.
©Ý }æéÏæçËHxæG ÜUï ÐéÚ ¶GéHê¨ ¥ËÈGUæ…G „æ¨èÚ ÜUæ „èÚ ÏæÝ ÜUÚ
ã}æ „èÝæï¢ ÎæïS„æï¢ ÜUï ç…xæÚ }æï¢ Ðñ±S„ ãæï xæ» ¥æñÚ ã}ææÚï çÎH ÜUè Î鋲æ
…GïÚæï …GÏæÚ ãæï xæ§ü ¥æñÚ àæÚæÚ„ ÜUï çH²ï ©Æï ãé» ¨Ú §Ý ¶Géàæ ¥wGHæÜGU
}æéÏæçËHxæG ÜUè ¥G-…G}æ„ ÜUï ¨æ}æÝï ÝÎæ}æ„ ¨ï ÛæéÜU xæ». çÈUÚ ©‹ãæï¢ Ýï
ã}æï¢ ¥ÓÀè ¥ÓÀè çÝIJ„ï¢ ÜUڱ槢ü ¥æñÚ ã}æ Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUï ãæï ÜUÚ
Úã xæ». Ïææ’Î }æï¢ |æè ©Ý ¨ï ã}ææÚæ ÚæçÏæ„Gæ ÏææÜGUè Úãæ. ¥æ…
}æñ¢ „ãG¨èH ¨yGãG ÐÚ }æçÁH¨ï ÚæçÏæ„Gæ ÏæÚæ» ©G-H}ææ¥ ± }æàæ槶G ÜUæ
ç…G}}ææÎæÚ ãê¢ ¥æñÚ }æïÚï ÎæïÝæï¢ ÎæïS„æï¢ }æï¢ ¨ï »ÜU ¥GHæÜGUæ§ü ¥æñÚ »ÜU
„ãG¨èH ¨yGãG ÐÚ }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï ÜUï ç…G}}ææÎæÚ ãñ¢.
}æèÆï }æèÆï §SHæ}æè |æ槲æï ! ¥æÐ …æÝ„ï ãñ¢ çÜU ©¨ ¨é‹Ý„æï¢
|æÚï §çÁ„}ææ¥G }æï¢ àæñ¶ïG „GÚèÜGU„, ¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„ ÜUæ
çÚ¨æHæ ÐÉG ÜUÚ ¨éÝæÝï ±æHï }æéÏæçËHxæG ÜUæñÝ ƒï ! ¥xæÚ Ýãè¢ …æÝ„ï „æï
¨éçÝ²ï ±æïã ¥æñÚ ÜUæï§ü Ýãè¢ Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUï }æãGêü}æ ÚévÝï àæêÚæ }æéçzG„²ï
Îæ’±„ï §SHæ}æè ¥HãGæ… }æéãG}}æÎ ÈGUæÚêÜGU ¥H ¥GœæGæçÚIJéH }æ-ÎÝè
ĕ J
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
§ç‹ÈGUÚæÎè ÜUæïçàæàæ :
Î摱„ï §SHæ}æè ÜUè }æÜUü…Gè }æçÁH¨ï àæêÚæ ÜUï çÝxæÚæÝ
ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ çÜU
30

33. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
“Ïæãé„ ¥G¨æü ÐãHï ÜUè Ïææ„ ãñ çÜU }æãGêü}æ }æÎí¨„éH }æÎèÝæ
ÜU‹…éGH §ü}ææÝ ÜUè …æ» Ý}ææ…G }æï¢ §}ææ}æ„ ÈGUÚ}ææ„ï ƒï. »ÜU ¥GHæÜGUæ§ü
„Ýæ…Gæï¥G ÜUæï ãGH ÜUÚÝï ÜUï ÏææÚï }æï¢ ãæïÝï ±æHï }æà±Úï }æï¢ çÜU¨è ÈGUÎü ¨ï
ÜUçH}æ» ÜéUÈGUí çÝÜUH xæ²æ. ¥æÐ Ýï ©¨è ±vG„ „}ææ}æ xæézG„éxæê ÚéÜU±æ
ÜUÚ çÜU¨è }æézG„è ¨æçãGÏæ ÜUæï ÈGUæïÝ çÜU²æ ¥æñÚ }æS¥Hï ÜUè „ã }æï¢ xæ».
çÈUÚ ÜGUæ§H ÜUæï „…ÎèÎï §ü}ææÝ ÜUÚ±æ§ü ¥æñÚ „…ÎèÎï çÝÜUæãG ÜUè „æÜUèÎ
ÜUè. ©Ý ÜUè §¨ …é¥ü„ ¥æñÚ ¶GñÚ wG±æãè ÜUï …ÁGÏæï Ýï Ïæãé„ }æé-„¥çS¨Ú
çÜU²æ.”
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ¥ÐÝï ÎæÚéH §zG„æ }æï¢
ÈGUæïÝ ÐÚ ²æ çÏæH }æéàææÈGUæ ¨æ§H ÜUè Ïææ„ ÜUæï „±Á…æïã ¨ï ¨éÝ„ï ãé»
¥æ¨æÝ ¥æñÚ ¥Gæ}æ ÈGUãì}æ ¥‹Îæ…G }æï¢ …±æÏæ ÎïÝï ÜUï ¨æƒ ÝïÜUè ÜUè
Îæ’±„ |æè çβæ ÜUÚ„ï ƒï. ™‹Î ±æçÜGU¥Gæ„ }æéHæ-ãG…Gæ ãæï¢......
(1) ÎæÚéH §zG„æ ÝêÚéH §GÚÈGUæÝ ¶æÚæÎÚ ÏææÏæéH }æÎèÝæ ÜUÚæ™è
}æï¢ »ÜU Ýæñ …±æÝ ¥v¨Ú §Ý ÜUï Ðæ¨ ¥æ²æ ÜUÚ„æ ¥æñÚ ÜUæÈGUè ÎïÚ „ÜU
±ãæ¢ ÏæñÆæ Úã„æ ¥æñÚ ¨é±æHæ„ ÐêÀ„æ Úã„æ. }æézG„è ¨æçãGÏæ
©¨ ÜUï ¨é±æHæ„ ÜUï …±æÏææ„ |æè §àææüÎ ÈGUÚ}ææ²æ ÜUÚ„ï ¥æñÚ ©¨ ÐÚ
§ç‹ÈGUÚæÎè ÜUæïçàæàæ |æè çÜU²æ ÜUÚ„ï. ©Ý ÜUè }æé¨Ë¨H §ç‹ÈGUÚæÎè ÜUæïçàæàæ
ÜUè Ïæ-Ú-ÜU„ ¨ï ©¨ Ýæñ …±æÝ Ýï Ïææ ÜGUæ§GÎæ „GæñÚ ÐÚ §GË}æï ÎèÝ ¨è¶Ýï
ÜUï çH²ï …æç}æ¥G„éH }æÎèÝæ }æï¢ Îæç¶GHæ Hï çH²æ.
(2) §¨è „GÚãG ÎæÚéH §zG„æ ÝêÚéH §GÚÈGUæÝ }æï¢ »ÜU }ææõÇÝü Ýæñ
…±æÝ ¥æÐ ÜUï Ðæ¨ àæÚ-§Gü }æ¨æ§H ÎÚ²æzG„ ÜUÚÝï ¥æ²æ ÜUÚ„æ ƒæ.
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè }æãGÏÏæ„ |æÚè §ç‹ÈGUÚæÎè
ÜUæïçàæàæ ÜUï Ý„è…ï }æï¢ ±æïã }ææõÇÝü Ýæñ …±æÝ ¨é‹Ý„æï¢ ÜUï ¨æ¢™ï }æï¢ ÉH xæ²æ
¥æñÚ }æ-ÎÝè çHÏææ¨ ÐãÝÝï Hxææ ¥æñÚ §G}ææ}ææ àæÚèÈGU Ïææ¢{Ýï ÜUæ |æè
31

34. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
}ææ’}æêH ÏæÝæ çH²æ.
(3) »ÜU ÏæÇGï ç}æ²æ¢ ÎæÚéH §zG„æ ÝêÚéH §GÚÈGUæÝ }æï¢ ¥æÐ ¨ï
àæÚ-§Gü }æ¨æ§H ÐêÀÝï ¥æ». Ïæï™æÚï Ïææ„êÝè Ïæãé„ ƒï, Ïææ„ ÜUÚ„ï ÜUÚ„ï ©Ý
ÜUï }æé¢ã ¨ï ÜUçH}æ» ÜéUÈGUí çÝÜUH xæ²æ. }æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè
Ýï ÈGUæñÚÝ §ç‹ÈGUÚæÎè ÜUæïçàæàæ ÜUÚ„ï ãé» ©‹ãï¢ „…ÎèÎï
§ü}ææÝ ÜUÚ±æ§ü ¥æñÚ çÜGUËH„ï ÜUHæ}æ (²æ’Ýè ÜU}æ ÏææïHÝï) ÜUè ݨèãG„
ÜUè.
(4) »ÜU }æ„üÏææ ÎæÚéH §zG„æ ÝêÚéH §GÚÈGUæÝ }æï¢ Îæï Ýæñ …±æÝ
¥æШ }æï¢ ÝæÚæ…Gxæè ÜUè ãGæH„ }æï¢ ¥æÐ ¨ï ÜUæï§ü àæÚ-§Gü }æS¥Hæ ÐêÀÝï
¥æ» ¥æñÚ ¥æÐ ¨ï ¨æÚè ¨êÚ„ï ãGæH Ïæ²æÝ ÜUè. ¥æÐ Ýï §ç‹ÈGUÚæÎè
ÜUæïçàæàæ ÜUÚ„ï ãé» ¨Ïæ ¨ï ÐãHï ÏæãæÚï àæÚè¥G„ ¨ï ¨éËãG ÜUï ÈGU…Gæ§H
©‹ãï¢ ÐÉG ÜUÚ ¨éÝæ» ¥æñÚ ©Ý ÜUè ¨éËãG ÜUÚ±æ§ü çÈUÚ ©Ý ÜUæ βæüzG„
ÜUÎæü àæÚ-§üG }æS¥Hæ |æè Ïæ„æ²æ.
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
ÜGéUzGHï }æÎèÝæ :
¥æÐ ÜUï ¨æƒ ÜUæ}æ ±æHï »ÜU }æézG„è ¨æçãGÏæ ÜUæ
Ïæ²æÝ ãñ çÜU
“}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè …GÏææÝ ÜUæ }æÁGÏæê„ ÜéGUzGHï
}æÎèÝæ1
Hxææ„ï ƒï. }æé-„¥GgÎ }æ„üÏææ »ï¨æ ãé±æ çÜU }æñ¢ }ææïÅÚ ¨æ§çÜUH
ÐÚ ÎæÚéH §zG„æ ÝêÚéH §GÚÈGUæÝ ¶æÚæÎÚ ¨ï ÈGñU…GæÝï }æÎèÝæ ÏææÏæéH }æÎèÝæ
32
(1) xæGñÚ …GÚêÚè Ïææ„æï¢ ¨ï Ïæ™Ýï ¥æñÚ ¶Gæ}ææïàæè §çwG„²æÚ ÜUÚÝï ÜUæï Îæ’±„ï §SHæ}æè
ÜUï }æ-ÎÝè }ææãGæïH }æï¢ “…GÏææÝ ÜUæ ÜéGUzGHï }æÎèÝæ” HxææÝæ ÜUã„ï ãñ¢.

35. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
ÜUÚæ™è ¥æÐ ÜUï ¨æƒ ¥æ²æ HïçÜUÝ ÚæS„ï }æï¢ }æéÜU}}æH
¶Gæ}ææïàæ Úãï. …Ïæ ÈñGU…GæÝï }æÎèÝæ Ðã颙 xæ» „æï ¨Hæ}æ ÜUÚ ÜUï ÚéwG¨„ ãæï
xæ». ÐïÅ ÜUæ ÜGéUzGHï }æÎèÝæ2
|æè }æÁGÏæê„ ƒæ, ©G}æê}æÝ çÎÝ Úæ„ }æï¢ Îæï
}æ„üÏææ ¥æñÚ ÜU|æè ÜU|ææÚ ÇÏæH ÏææÚã Íæ‹Åæï¢ }æï¢ »ÜU }æ„üÏææ ¶æÝæ ¶æ„ï.
¥æ¢¶æï¢ ÜUï ÜGéUzGHï }æÎèÝæ3
ÜUæ |æè …GÏæÚÎS„ …GïãìÝ ƒæ, }ææïÅÚ ¨æ§çÜUH
§¨ çH²ï Ïæï™ Îè çÜU ™Hæ„ï ãé» xæGñÚ }æãGÚ}æ ÜUï ¥æÇïG ¥æ …æÝï ÜUè ¨êÚ„
}æï¢ Ý…GÚ ÜUè çãGÈGUæ…G„ Ïæï ãGÎ ÜUçÆÝ ãñ. »ÜU ÎzG¥Gæ çÜU¨è xææÇGè }æï¢ ©Ý
ÜUï ¨æƒ ¨ÈGUÚ ÜUæ }ææñÜGU¥G ç}æHæ }æñ¢ Ýï ©‹ãï¢ àæèàææï¢ ÜUï ÏææãÚ Ý…GÚ ÇæH„ï
ãé» Ýãè¢ Îï¶æ.”
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUï ÍæÚ ±æHæï¢ ÜUæ
Ïæ²æÝ ãñ çÜU “²ïã Ïæãé„ ÜU}æ xæézG„éxæê ÈGUÚ}ææ„ï ƒï, ¥v¨Ú ¶Gæ}ææïàæ ãè
Úã„ï. Ïææ’…G ¥±ÜGUæ„ ÍæÚ ±æHæï¢ ¨ï çH¶ ÜUÚ |æè Ïææ„ ™è„ ÜUÚ„ï ƒï.”
¥æÐ ÜUï ¥GHæÜGUï xæéHàæÝï §vGÏææH (ÏææÏæéH }æÎèÝæ) ÜUï »ÜU
§SHæ}æè |ææ§ü ÜUæ „ãGÚèÚè Ïæ²æÝ ãñ, “»ÜU ÏææÚ „Gñ ãé±æ çÜU Ïææ’Îï ÈGU…í
}æãGêü}æ çÝxæÚæÝï àæêÚæ ãGæ…è }æéàæ„æÜGU ¥GœæGæÚè ÜUï }æ…GæÚ ÐÚ
ãGæç…Úè ÎïÝï …æ»¢xæï. ™éÝæ‹™ï Ïææ’Îï Ý}ææ…Gï ÈGU…í ã}æ ÜUæÚ }æï¢ ÏæñÆ ÜUÚ …æ
Úãï ƒï. ãGæ…è ÈGUæÚêÜGU ÜUæÚ }æï¢ ¥xæHè çÝàæS„ ÐÚ „àæÚèÈGU
ÈGUÚ}ææ ƒï …ÏæçÜU }æñ¢ çÐÀHè ¨èÅ ÐÚ ƒæ. ¥™æÝÜU }æïÚè Ý…GÚ ¨æ§Ç
xHæ¨ (sideGlass) ÐÚ ÐÇGè „æï }æñ¢ Ýï Îï¶æ çÜU ÈGUæÚêÜGU |ææ§ü ÜUè
33
(2) |æêÜU ¨ï ÜU}æ ¶æÝï ÜUæï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUï }æ-ÎÝè }ææãGæïH }æï¢ “ÐïÅ ÜUæ ÜGéUzGHï }æÎèÝæ”
ÜUã„ï ãñ¢. }æ…GèÎ „zG¨èH ÜUï çH²ï ¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„ ÜUè }ææ²æÝæ…G „æHèÈGU “ÐïÅ
ÜUæ ÜGéUzGHï }æÎèÝæ” ÜUæ }æé„Gæ-H¥Gæ ÈGUÚ}æ滢.
(3) ÏæÎ çÝxææãè ÜUï §GHæ±æ ÈGéU…GêH çÝxææãè ¨ï Ïæ™Ýï (¥æñÚ ¥v¨Ú Ýè™è çÝxææãï¢ Ú¶Ýï) ÜUæï
Îæ’±„ï §SHæ}æè }æï¢ “¥æ¢¶æï¢ ÜUæ ÜGéUzGHï }æÎèÝæ” ÜUã„ï ãñ¢.

36. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
çÝxææãï¢ çÏæHÜéUH ÛæéÜUè ãé§ü ƒè¢, ã}æ ©¨ ±vG„ ¨éÐÚ ãæ§±ï ¨ï xæé…GÚ Úãï ƒï
¥æñÚ Î滢 Ïæ滢 çÏæHÜéUH ¨éݨæÝ ¥GHæÜGUæ ƒæ ¥æñÚ ÏæÎ çÝxææãè ÜUæ
¶GÎàææ |æè Ý ƒæ HïçÜUÝ ¥æÐ ÜUè »ãG焲æ„G çÜU §¨ }æãGüHï ÐÚ |æè
çÝxææãï¢ ÛæéÜUè ãé§ü ƒè¢.”
©¨è §SHæ}æè |ææ§ü ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ çÜU “}æïÚè àææÎè ÜUè „vGÚèÏæ }æï¢
}æézG„è }æéãG}}æÎ ÈGUæÚêÜGU ¥GœæGæÚè Ýï |æè çàæÜUü„
ÈGUÚ}ææ§ü ƒè. …Ïæ ¨éÏãG ÈGU…í }æï¢ }æïÚè ©Ý ¨ï }æéHæÜGUæ„ ãé§ü „æï }æñ¢ Ýï çÎH
}æï¢ ¨æï™æ çÜU ÈGUæÚêÜGU |ææ§ü Úæ„ ÜUè „vGÚèÏæ ÜUï ÏææÚï }æï¢ ÜUæï§ü ÚS}æè xæézG„éxæê
ÈGUÚ}æ滢xæï. HïçÜUÝ ©‹ãæï¢ Ýï ÜUæï§ü ¨é±æH Ý çÜU²æ ÏæçËÜU Ý}ææ…G ÜUï Ïææ’Î
ÍæÚ ¥æ„ï ãé» |æè }æñ¢ Ýï ãè xæézG„éxæê ÜUæ ç¨ç˨Hæ àæéÚê¥G çÜU²æ, ²ÜGUèÝÝ
}æézG„è ¨æçãGÏæ ÜUæ ÜéGUzGHï }æÎèÝæ ç}æ¨æHè ƒæ.”
Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè }æÜUü…Gè }æçÁH¨ï àæêÚæ ÜUï »ÜU ÚévÝ ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ çÜU
“}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè ã}æÚæãè }æï¢ çã‹Î
ÜUï ¨ÈGUÚ ÜUæ §çy„ÈGUæÜGU ãé±æ. ¨ÈGUÚï çã‹Î ÜUï ÎæñÚæÝ ÏææÚãæ Îï¶æ çÜU
¥xæÚ ÜU|æè xææÇGè }æï¢ ¨é±æÚ ãæï ÜUÚ ÜUãè¢ …æÝæ ÐÇG„æ „æï }æézG„è ¨æçãGÏæ
xææÇGè }æï¢ ¨é±æÚ ãæï„ï ãè ¥ÐÝè ¥æ¢¶ï¢ Ïæ‹Î ÈGUÚ}ææ çH²æ
ÜUÚ„ï ƒï. }æç‹…GH ÐÚ Ðã颙Ýï ÜUï Ïææ’Î …Ïæ ÜUæï§ü ¥æÐ ÜUæï „±Á…æïã
çÎHæ„æ çÜU ã}æ }æyGHêÏææ }æÜGUæ}æ ÐÚ Ðã颙 xæ» ãñ¢ „æï ¥æÐ ¥æ¢¶ï¢ ¶æïHæ
ÜUÚ„ï ƒï.”
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
§„Gæ¥G„ï ¥}æèÚ :
§„Gæ¥G„ï ¥}æèÚ ÜUæ |æè Ïæï ãGÎ …ÁGÏææ ƒæ. »ÜU }æ„üÏææ Úæãï ¶GéÎæ
}æï¢ ¨ÈGUÚ ÜUï ÎæñÚæÝ …ãæ¢ ¥æÐ ÜUæ ÜGUæçÈGUHæ ÆãÚæ ãé±æ ƒæ »ÜU
34

37. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
§SHæ}æè |ææ§ü Ýï ¥æÐ ¨ï çÝÜUæãG ÐÉGæÝï ÜUè ÎÚ-wG±æS„ ÜUè „æï ¥æÐ Ýï
©Ý ¨ï ÜUãæ çÜU ¥}æèÚï ÜGUæçÈGUHæ ¨ï ÐêÀ Hèç…²ï ¥xæÚ ²ïã §…æ…G„ Îï¢xæï
„æï …æª¢xææ ±ÚÝæ Ýãè¢. (²æÎ Úãï çÜU ¥}æèÚï ÜGUæçÈGUHæ ±æïã §SHæ}æè |ææ§ü
ƒï …æï ¥æÐ ÜUï }ææ „ãGì„ }æv„Ïæ }æçÁH¨ï §zG„æ }æï¢ ¶GæçÎ}æ ÜUè ãGñç¨Ä²„
¨ï ÜUæ}æ ÜUÚ„ï ƒï.)
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
}æ-ÎÝè }æÜUü…G ÜUè §„Gæ¥G„ :
xæéHàæÝï §vGÏææH ÏææÏæéH }æÎèÝæ (ÜUÚæ™è) ÜUï »ÜU §SHæ}æè |ææ§ü ÜUæ
Ïæ²æÝ ãñ çÜU
“»ÜU }æ„üÏææ Àéç^²æï¢ }æï¢ }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHï ÜUè „ÚÜUèÏæ ƒè ¥æñÚ
„æÚè¶G |æè „Gñ ƒè çÜU ¥™æÝÜU ãzG„æ±æÚ §çÁ„}ææ¥G }æï¢ „ÚçÏæIJ„è
çÝàæS„ ÜUæ »’HæÝ ãæï xæ²æ. „æï }æñ¢ ÐÚïàææÝè ÜUè ãGæH„ }æï¢ ÈGUæÚêÜGU |ææ§ü ÜUï
Ðæ¨ ¥æ²æ }æxæÚ ©‹ãæï¢ Ýï ÈGUÚ}ææ²æ …ñ¨æ }æ-ÎÝè }æÜUü…G Ýï ÜUã çβæ ã}æ
±ñ¨æ ãè ÜUÚï¢xæï. ¥v¨Ú }æ-ÎÝè }æà±Úæï¢ ± }æéHæÜGUæ„æï¢ }æï¢
DO AS DIRECTED (²æ’Ýè …ñ¨æ ãév}æ çÎ²æ …æ» ±ñ¨æ ÜUÚÝæ
ãñ) ÜUæ …GïãìÝ Îï„ï ¥æñÚ ²ïã |æè ÈGUÚ}ææ„ï çÜU }æ-ÎÝè }æÜUü…G ÜUè ãÚ ±æïã
Ïææ„ …æï àæÚè¥G„ ¨ï Ý ÅÜUÚæ„è ãæï ±æïã ¥xæÚ ¨}æÛæ Ý |æè ¥æ» „æï |æè
§„Gæ¥G„ ÜUÚÝè ãñ.”
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
ãzG„æ±æÚ §çÁ„}ææ¥G }æï¢ ÐæÏæ‹Îè ¨ï çàæÜUü„ :
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÐæÏæ‹Îè ¨ï Îæ’±„ï
§SHæ}æè ÜUï ãzG„æ±æÚ ¨é‹Ý„æï¢ |æÚï §çÁ„}ææ¥G }æï¢ çàæÜUü„ çÜU²æ ÜUÚ„ï ƒï
35

38. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
¥æñÚ }æéÜU}}æH „±Á…æïã ÜUï ¨æƒ Ïæ²æÝ ±xæGñÚæ ¨éÝæ ÜUÚ„ï ƒï. ¥ÐÝè
ç…G‹Îxæè ÜUè ¥æç¶GÚè …é}ææ’Úæ„ |æè §çÁ„}ææ¥G }æï¢ çàæÜUü„ ÜUè ¥æñÚ ¨æÚè
Úæ„ ÈGñU…GæÝï }æÎèÝæ ãè }æï¢ Úãï. }æçÁH¨ï §zG„æ ÜUï »ÜU }æézG„è ¨æçãGÏæ
ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ çÜU
“»ÜU }æ„üÏææ }æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUæï
çÜUÚæ» ÜUï }æÜUæÝ ÜUè „Hæàæ ÜUï ç¨ç˨Hï }æï¢ ÐíæïÐÅèü ÇèHÚ ÜUï Ðæ¨
…æÝæ ƒæ HïçÜUÝ §¨ ¨ï ÐãHï »ÜU §SHæ}æè |ææ§ü ç…Ý ÜUæ ¥æõÐÚïàæÝ
ãé±æ ƒæ, ©Ý ÜUè §G²æ΄ }æï¢ ÜUæÈGUè ±vG„ Hxæ xæ²æ. …Ïæ ±ãæ¢ ¨ï ÈGUæçÚxæG
ãé» „æï ãzG„æ±æÚ ¨é‹Ý„æï¢ |æÚï §çÁ„}ææ¥G ÜUæ ±vG„ ãæï ™éÜUæ ƒæ, çHãæ…Gæ
}æéÛæï ÜUãÝï Hxæï çÜU §çÁ„}ææ¥G }æï¢ …æÝï ÜUæ ±vG„ ãæï ™éÜUæ ãñ çHãæ…Gæ
§çÁ„}ææ¥G ãè }æï¢ ™H„ï ãñ¢, }æÜUæÝ Ïææ’Î }æï¢ Îï¶ï¢xæï.”
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
§GàÜGUï Ú¨êH :
§GàÜGUï Ú¨êH }æéçzG„²ï Îæ’±„ï
§SHæ}æè ÜUæ ¨Ú}ææ²» ãG²æ„ ƒæ. …é}æé¥G„éH }æéÏææÚÜU ÜUæï ¥ÐÝè ±ÈGUæ„
¨ï ™‹Î Íæ‹Åï ÜGUÏH ¶æÝæ ¶æÝï ÜUï Ïææ’Î ²ïã Ïæãé„ ¥zG¨éÎæü ¥‹Îæ…G }æï¢
Ýæ}æê¨ï çÚ¨æH„ ÜUï ç¨ç˨Hï }æï¢ ãè xæézG„éxæê ÜUÚ Úãï
ƒï. ©Ý ÜUæï ãGæH ãè }æï¢ (²æ’Ýè ©Ý ÜUè ±ÈGUæ„ ¨ï ÜéUÀ ¥G¨æü ÜGUÏH) xæGñÚ
}æéçSH}ææï¢ ÜUè …æçÝÏæ ¨ï ÝçÏæIJï ÐæÜU ¨æçãGÏæï HæñHæÜU
ÜUè àææÝ }æï¢ ÜUè xæ§ü xæéS„æ¶Gè ÜUæ Ïæãé„ ¨Î}ææ ƒæ.
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
36

39. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„ ¨ï }æãGÏÏæ„ :
àæñ¶Gï „GÚèÜGU„, ¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„, Ïææçݲï Îæ’±„ï §SHæ}æè
ãG…GÚ„ ¥GËHæ}ææ }æéãG}}æÎ §Ë²æ¨ ¥GœæGæÚ ÜGUæçÎÚè ¥xæÚ
©‹ãï¢ ÜéUÀ §GÝ沄 ÈGUÚ}ææ„ï „æï ²ïã Ïæï ãGÎ ¶Géàæ ãæï …æ„ï ¥æñÚ …æ ÜUÚ
¥ÐÝè ±æçHλ }ææïãìG„Ú}ææ ÜUï ãæƒ }æï¢ Îï Îï„ï ¥æñÚ ¥G…Gü ÜUÚ„ï :
“§¨ „ÏæÚéüÜU ÜUæï ÍæÚ }æï¢ ¨Ïæ ÜUæï ƒæïÇGæ ƒæïÇGæ „vG¨è}æ ÜUÚ Îèç…²ï.”
…Ïæ ÜU|æè ÍæÚ }æï¢ }ææñ…êÎxæè ÜUï ÎæñÚæÝ àæñ¶Gï „GÚèÜGU„, ¥}æèÚï
¥ãHï ¨é‹Ý„ ÜUæ ÈGUæïÝ ¥æ„æ „æï …ñ¨ï ãè ÈGUæïÝ ¥æ„æ
ÜéU„æü ÐãÝÝï Hxæ„ï.
¥v¨Ú ÈGUÚ}ææ²æ ÜUÚ„ï çÜU : “}æéÛæï …æï §GÁG…G„ ç}æHè }æïÚï
}æé<àæÎ ÜUæ ¨ÎÜGUæ ãñ J” }æv„Ïæï }æçÁH¨ï §zG„æ }æï¢ §Ý ÜUè ÚÈGUæÜGU„ }æï¢
ÜUæ}æ ÜUÚÝï ±æHï }æézG„è ¨æçãGÏæ ÜUæ ÜUãÝæ ãñ çÜU ¥}æèÚï
¥ãHï ¨é‹Ý„ ÜUè Ïæãé„ ¨è ¥GæÎæ„ §Ý }æï¢ }ææñ…êÎ ƒè¢,
}æ-¨HÝ : }æéSÜUÚæÝï ÜUæ ¥‹Îæ…G, xæézG„éxæê ÜUæ ¥‹Îæ…G ¥æñÚ §àææÚæï¢ ¨ï
xæézG„éxæê ÜUÚÝï ÜUæ ¥‹Îæ…G ±xæGñÚæ. }æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè
ÜUæï …Ïæ |æè ¥ÐÝï }æé<àæÎï ÜUÚè}æ àæñ¶Gï „GÚèÜGU„, ¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„,
Ïææçݲï Îæ’±„ï §SHæ}æè ãG…GÚ„ ¥GËHæ}ææ }ææñHæÝæ }æéãG}}æÎ §Ë²æ¨ ¥GœæGæÚ
ÜGUæçÎÚè ÜUè ÏææÚxææã }æï¢ ãGæç…GÚè ÜUæ àæ-ÚÈGU ݨèÏæ ãæï„æ
„æï ¥æÐ ÏææÚxææãï }æé<àæÎ }æï¢ ãGæç…GÚè ÜUï ¥æÎæÏæ ÜUæï …GÚêÚ }ægï Ý…GÚ Ú¶æ
ÜUÚ„ï, }æ-¨HÝ Îæï …GæÝê ãæï ÜUÚ ÏæñÆ„ï, §¨ ÎæñÚæÝ ÜUæï§ü ±…GèÈGUæ Ý
ÐÉG„ï, çÏæHæ §…æ…G„ï }æé<àæÎ ±ãæ¢ ¨ï ÚéwG¨„ Ý ãæï„ï, ±xæGñÚãæ. }æéçzG„²ï
Îæ’±„ï §SHæ}æè ¥ÐÝï }æé<àæÎï ÜUæç}æH ÜUï
ÎæïÝæï¢ àæã…GæÎæï¢ ¨ï |æè Ïæï ãGÎ }æãGÏÏæ„ ÜUÚ„ï ƒï. ãGy„æ çÜU …Ïæ ÜU|æè
çÜU¨è àæã…GæÎï ÜUæï ¥æ„æ ãé±æ Îï¶„ï „æï »ãGìç„Úæ}æÝ ¶ÇGï ãæï …æ²æ ÜUÚ„ï
37

40. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
ãGæHæ¢çÜU ¥æÐ ÏæÇGï àæã…GæÎï ãG…GÚ„ }ææñHæÝæ ¥Ïæê ©¨ñÎ ¥HãGæ… ¥ãG}æÎ
©GÏæñÎ Ú…Gæ ¥GœæGæÚè }æ-ÎÝè ÜUï ©S„æ…G |æè ƒï.
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
¨Ïæí ÜUè ¥Gæ΄ :
àæñ¶Gï „GÚèÜGU„, ¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„, Ïææçݲï Îæ’±„ï §SHæ}æè
ãG…GÚ„ ¥GËHæ}ææ }ææñHæÝæ }æéãG}}æÎ §Ë²æ¨ ¥GœæGæÚ ÜGUæçÎÚè
ÈGUÚ}ææ„ï ãñ¢ çÜU }æñ¢ Ýï ÜU|æè |æè §Ý ÜUï }æé¢ã ¨ï ²ïã Ýãè¢ ¨éÝæ çÜU }æïÚï ç…S}æ
}æï¢ ÎÎü ãæï Úãæ ãñ, ²æ }æéÛæï Ïæé¶GæÚ ãñ, ²æ }æïÚæ ¨Ú |ææÚè ãæï Úãæ ãñ.
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUï ÍæÚ ±æHæï¢ ÜUæ
„ãGÚèÚè Ïæ²æÝ ãñ çÜU ãGæ…è ÈGUæÚêÜU |ææ§ü ÜUè „GÏæè¥G„ }æï¢ Ïæãé„ ¨Ïæí ƒæ.
©Ý ÜUè §„Ýè Œ²æÚè ¥Gæ΄ ƒè çÜU ²ïã ²ê¢ Ýãè¢ Ïæ„æ„ï ƒï çÜU ¥æ… }æïÚï
¨Ú }æï¢ ÎÎü ãñ ²æ }æéÛæï Ïæé¶GæÚ ãñ, ¥v¨Ú ©Ý ÜUï ™ïãÚï ÜUè ƒÜUæ±Å Îï¶
ÜUÚ ã}æ ÐêÀ„ï ƒï „æï }ææ’Hê}æ ãæï„æ ƒæ çÜU §Ý ÜUæï ÈGéUHæ¢ „vHèÈGU ãñ.
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
ãÚ ÜUæ}æ }æï¢ Ý}æèü :
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè ±æçHλ }ææïãGì„Ú}ææ
ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ çÜU ã}æ Ýï §Ý ÜUæï ÜU|æè xæGéS¨æ ÜUÚ„ï Ýãè¢ Îï¶æ, Ý ÏæãÝ,
|æ槲æï¢ ÐÚ, Ý ¥ÐÝè ÏæÓ™è ÜUè ¥}}æè ÐÚ xæGéS¨æ ÜUÚ„ï, ã}æïàææ Ý}æèü ¨ï
xæézG„éxæê ÈGUÚ}ææ„ï ƒï.
}æv„Ïæï }æçÁH¨ï §zG„æ }æï¢ §Ý ÜUè ÚÈGUæÜGU„ }æï¢ ¨é‹Ý„æï¢ ÜUè
ç¶GÎ}æ„ ÜUÚÝï ±æHï »ÜU }æézG„è ¨æçãGÏæ ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ çÜU
“}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ¥ÐÝï ¨æƒ ÜUæ}æ
38

41. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
ÜUÚÝï ±æHæï¢ ÐÚ ÜU}ææHï àæzGÜGU„ ÈGUÚ}ææ„ï ¥æñÚ ãÚ Î}æ ¶ñGÚ wG±æãè Ðïàæï
Ý…GÚ ãæï„è, „ÜUËHéÈGU Ýæ}æ ÜUè ÜUæï§ü ™è…G Ý ƒè. }æéÛæ ¨ï ÜU|æè ²ïã Ýãè¢
ÈGUÚ}ææ²æ “²ïã ÜUæ}æ v²ê¢ Ýãè¢ çÜU²æ” ¥æñÚ }æéÛæï ÜU|æè |æè Ýãè¢ Çæ¢Åæ
¥æñÚ Ý ãè çÜU¨è ÜUæï Çæ¢Å„ï Îï¶æ.”
}æçÁH¨ï §zG„æ ãè ÜUï »ÜU }æézG„è ¨æçãGÏæ ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ çÜU
“…Ïæ }æñ¢ „¶GS¨é¨ çÈGUH çÈGUvGã ¨æHï Îé±é}æ }æï¢ ƒæ }æéÛæï }æézG„è
¨æçãGÏæ ÜUï }ææ „ãGì„ “ÎæÚéH §zG„æ ÝêÚéH §GÚÈGUæÝ” }æï¢ 18 ¥xæS„
2003 §Gü. ¨ï 19 …êÝ 2004 §Gü. „ÜU ÈGU„±æ ݱï¨è ÜUè ¨¥Gæ΄
ãGæç¨H ãé§ü. }æézG„è ¨æçãGÏæ Ïæãé„ }æéçàÈGUÜGU ƒï …Ïæ |æè
ÈGU„±æ ©Ý ÜUè ç¶GÎ}æ„ }æï¢ Ðïàæ ÜUÚ„æ „æï ±æïã }æïÚè „ÚçÏæIJ„ ÜUï çH²ï
©¨ ÐÚ §àÜUæHæ„ ±æçÚÎ ÜUÚ ÜUï ©Ý ÜUï …±æÏææ„ „GHÏæ ÜUÚ„ï. çÈUÚ }æñ¢
©Ý ÜUï …±æÏææ„ Îï Îï„æ „æï Ïæï ãGÎ ¶Géàæ ãæï„ï ¥æñÚ ¥xæÚ ÝæÜUæ}æ Úã„æ „æï
Ý}æèü ÜUï ¨æƒ ¶éGÎ …±æÏæ §àææüÎ ÈGUÚ}ææ Îï„ï ¥æñÚ ÈGU„±æ }æï¢ „ÏÎèHè
ÜUÚÝæ ãæï„è „æï |æè Úæã Ýé}ææ§ü ÈGUÚ}ææ Îï„ï.”
}æv„Ïæï }æçÁH¨ï §zG„æ ± „ãGÜGUèÜGUæ„ï àæÚ§GIJæ }æï¢ ç¶GÎ}æ„ ÐÚ
}ææ}æêÚ §SHæ}æè |ææ§ü ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ çÜU »ÜU }æ„üÏææ }æv„Ïæ }æï¢ ÜU}Œ²êÅÚ ÜUè
}æï…Gï¢ Ú¶Ýï ÜUæ }æé¥Gæ-}æHæ ÎÚÐïàæ ƒæ. }æéÛæ ¨ï Ðñ}ææ§àæ }æï¢ |æêH ãæï xæ§ü
¥æñÚ Ý„è-…„Ý Hæ§ü …æÝï ±æHè }æï…Gï¢ ±ãæ¢ ÐêÚè Ý ¥æ Úãè ƒè¢. ÜUæï§ü ¥æñÚ
ãæï„æ „æï àææ²Î }æïÚè ¶GêÏæ ¶GÏæÚ Hï„æ }æxæÚ }æézG„è ¨æçãGÏæ ÜUï ÜéGUÚÏææÝ !
¥æÐ Ýï }æéÛæï §¨ ÏææÚï }æï¢ …GÚæ |æè Ýãè¢ Çæ¢Åæ ÏæçËÜU çÝã沄 Ý}æèü ÜUï ¨æƒ
}æéÛæï }æïÚè xæG-H„Gè ÜUè „GÚÈGU }æé-„±Á…ïã çÜU²æ.
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
39

42. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
¶æÝï }æï¢ »GïÏæ Ý çÝÜUæHÝæ :
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUï ÍæÚ ±æHæï¢ ÜUæ
ÜéUÀ §¨ „GÚãG Ïæ²æÝ ãñ çÜU §Ý ÜUæï …æï ¶æÝæ Ðïàæ çÜU²æ …æ„æ ²ïã
çàæv±æ çÜU²ï çÏæxæGñÚ ¶æ Hï„ï. ÜU§ü ÏææÚ »ï¨æ ãé±æ çÜU §Ý ÜUæï ¶æÝæ Ðïàæ
çÜU²æ xæ²æ ¥æñÚ ©¨ }æï¢ Ý}æÜU Ý ƒæ „æï |æè ²ïã »ÜU HzG…G Ý ÏææïHï ¥æñÚ
²ê¢ãè ¶æÝæ „Ýæ±éH ÈGUÚ}ææ çH²æ.
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
çÜUÈGU沄 çàæ¥GæÚè :
¥ÐÝè ¥H}ææÚè }æï¢ ç¨ÈGUü ™æÚ …æïÇGï Ú¶„ï, }ææãï ÚÏæè©G‹ÝêÚ }æï¢
Ý» ÜUÐÇGï ç¨H±æ„ï „æï ÐéÚæÝï çÜU¨è ÜUæï Îï Îï„ï. §ç‹„ÜGUæH ¨ï ÜéUÀ ¥G¨æü
ÜGUÏH …Ïæ Т…æÏæ „àæÚèÈGU Hï xæ» „æï ¥ÐÝï „}ææ}æ …æïÇGï ¨æƒ Hï xæ»
¥æñÚ „vG¨è}æ ÜUÚ çÎ²ï ƒï.
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
¨æÎxæè :
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUè ±æçHλ }ææïãGì„Ú}ææ
ÜUæ Ïæ²æÝ ãñ çÜU ©‹ãæï¢ Ýï ãGæ…è ÈGUæÚêÜGU ¨ï βæüzG„
ÈGUÚ}ææ²æ çÜU ÍæÚ }æï¢ ¥æÐ ÜUï ÚãÝï ÜUæ …æï çãGS¨æ ãñ ±ãæ¢ Ú¢xææï ÚæïxæGÝ ÜUÚ±æ
Îê¢ ? „æï ¥G…Gü ÜUè “Ýãè¢ ! }æéÛæï ç¨ÈGUü ±é…Gê¶GæÝæ Ïæݱæ Îèç…²ï.”
¥ÐÝè àææÎè ÜUï }ææñÜGU¥G ÐÚ ²ïã }æéç¨Ú ƒï çÜU §Ý ÜUè …Gæñ…æ
ÜUæï àææÎè }æï¢ …ãï…G Ý çÎ²æ …æ» }æxæÚ HÇGÜUè ÜUï ÍæÚ ±æHæï¢ Ýï …ãï…G
çβæ. ¥æÐ Ýï }æ…ÏæêÚÝ Hï „æï çH²æ }æxæÚ ©‹ãï¢ …ãï…G ¨ï |æÚï ãé» ÍæÚ }æï¢
HéyGÈGU Ý ¥æ„æ ƒæ ¥æñÚ ÏææÚ ÏææÚ ¥ÐÝè ÏæÓ™è ÜUè ¥}}æè ¨ï ²ïã §¨ÚæÚ
40

43. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
ÜUÚ„ï çÜU §¨ ÜUæï Ïæï™ Îï¢, ã}ææÚæ ÍæÚ çÏæHÜéUH ¨æÎæ ãæïÝæ ™æçã²ï.
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
¨±æÏæï …æçÚIJæ ÜUï }æé-„}æ‹Ýè :
»ÜU ÏææÚ §Ý ÜUè ã}æàæèÚæ çÜU„æÏææï¢ ÜUè ¥H}ææÚè ¨æÈGU ÜUÚ Úãè
ƒè¢ „æï ©‹ãï¢ »ÜU Йèü ç}æHè ç…¨ ÐÚ çH¶æ ƒæ “}æïÚï }æÚÝï ÜUï Ïææ’Î
„}ææ}æ çÜU„æÏæï¢ Îæ’±„ï §SHæ}æè ÜUï “…æç}æ¥G„éH }æÎèÝæ” ÜUæï Îï Îè
…滢.” çÈUÚ ÜéUÀ ¥G¨ïü ÜUï Ïææ’Î ¶GéÎ ãè ²ïã çÜU„æÏæï¢ Hï xæ» ¥æñÚ ÎæÚéH
§zG„æ }æï¢ Ú¶±æ Îè¢.
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
¨±æÏæï ¥æç¶GÚ„ ÜUï ãGÚè¨ :
»ÜU }æ„üÏææ ¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„ ãG…GÚ„ ¥GËHæ}ææ }ææñHæÝæ
}æéãG}}æÎ §Ë²æ¨ ¥GœæGæÚ ÜGUæçÎÚè „ãGÚèÚè ÜUæ}æ ÜUï ç¨ç˨Hï }æï¢
ÏæñÚêÝï }æéËÜU ƒï. §¨ ÎæñÚæÝ }æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè ãGæ…è }æéãG}}æÎ
ÈGUæÚêÜGU ¥GœæGæÚè ÜUæï |æè ¥æÐ ÜUè ÏææÚxææã }æï¢ ãGæç…GÚè ÜUæ
àæ-ÚÈGU ãGæç¨H ãé±æ. …Ïæ ¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„ Ýï Ý}ææ…Gï
}æçxGÚÏæ ÜUï Ïææ’ΠݱæçÈGUH (²æ’Ýè Ý}ææ…Gï ¥Ã±æÏæèÝ) }æï¢ ¨êÚ» ²æ¨èÝ
}æéÜU}}æH ç„H汄 ÜUè „æï }æézG„è ¨æçãGÏæ Ýï §¨ ÜUè
çãGv}æ„ Î²üæzG„ ÜUè „æï ¥}æèÚï ¥ãHï ¨é‹Ý„ Ýï ÈGUÚ}ææ²æ çÜU
ç„H汄ï ÜGéU¥æüÝ ÜUæ ¨±æÏæ Ý}ææ…G }æï¢ ç…G²æÎæ ãñ, ²ïã ¨éÝ ÜUÚ }æézG„è
¨æçãGÏæ ÜUãÝï Hxæï çÜU ¥Ïæ }æñ¢ |æè çãGzG…Gï
ÜGéU¥æüÝ ÜUè ÎæïãÚæ§ü Ý}ææ…ïG ÝzGH }æï¢ çÜU²æ ÜUÚê¢xææ.
41

44. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
ç„H汄ï ÜGéU¥æüÝ ÜUæ …GæñÜGU :
}æv„Ïæï }æçÁH¨ï §zG„æ }æï¢ ç¶GÎ}æ„ ÐÚ }ææ}æêÚ §SHæ}æè |ææ§ü ÜUæ
ÜUãÝæ ãñ çÜU }æézG„è }æéãG}}æÎ ÈGUæÚêÜGU ¥v¨Ú ± Ïæïàæ„Ú
¥ÐÝæ ±vG„ï §…æÚæ ¶Gy}æ ãæï …æÝï ÜUï Ïææ’Î }æv„Ïæ }æï¢ ÏæñÆ ÜUÚ ç„H汄ï
ÜGéU¥æüÝ çÜU²æ ÜUÚ„ï ƒï.
xæéHàæÝï §vGÏææH ÏææÏæéH }æÎèÝæ (ÜUÚæ™è) ÜUï §SHæ}æè |ææ§ü ÜUæ
Ïæ²æÝ ãñ çÜU “}æézG„è }æéãG}}æÎ ÈGUæÚêÜGU ¥v¨Ú ÜGéU¥æüÝï
}æ…èÎ ÜUè ç„H汄 ÜUÚ„ï Úã„ï ƒï. „Ú-…-}æ» ÜU‹…GéH §ü}ææÝ }æ¥G
„zG¨èÚï ¶G…Gæ§ÝéH §GÚÈGUæÝ ÜUæ ÜU§ü }æ„üÏææ }æéÜU}}æH }æé„Gæ-H¥Gæ ÜUÚ
™éÜUï ƒï. }æ-ÎÝè ÜGUæçÈGUHæ }æï¢ ¨ÈGUÚ ÜUï ÎæñÚæÝ |æè …Ïæ ÜU|æè ¶æÝæ
ÐÜUæÝï ÜUè ç…G}}ææÎæÚè ç}æH„è „æï ¶æÝæ ÐÜUæÝï ÜUï ÎæñÚæÝ ç„H汄ï
ÜGéU¥æüÝ ÜUÚ„ï Úã„ï. §„Ýï …GãèÝ ƒï çÜU ©Ý ÜUï ¨æ}æÝï ¥xæÚ
ÜUæï§ü ©Îêü „…ü}ææ ¨éÝæ ÜUÚ ¥æ²„ ÐêÀ„æ „æï Ïæ„æ çβæ ÜUÚ„ï ƒï.
»ÜU çÎÝ ¥æÐ }æïÚï ¨æƒ }ææïÅÚ ¨æ§çÜUH ÐÚ
¨é±æÚ ƒï. }æñ¢ }ææïÅÚ ¨æ§çÜUH ™Hæ Úãæ ƒæ ¥æñÚ ¥æÐ
ç„H汄 ÜUÚ Úãï ƒï. ÚæS„ï }æï¢ }æéÛæï ²ê¢ Hxææ çÜU ÜUæï§ü „æÚ ã}ææÚè }ææïÅÚ
¨æ§çÜUH ¨ï ÅÜUÚæ²æ ãñ. ÏæãÚ ãGæH …Ïæ }æñ¢ ¥æÐ ÜUæï ÍæÚ ÀæïÇG ÜUÚ ©¨è
ÚæS„ï ¨ï ±æШ ¥æ²æ „æï Hæïxææï¢ ÜUæ ¨ÇGÜU ÐÚ ãé…ê}æ ƒæ. ÐêÀÝï ÐÚ
}ææ’Hê}æ ãé±æ çÏæ…Hè ÜUæ „æÚ ¨ÇGÜU ÐÚ çxæÚæ ãé±æ ãñ, ç…¨ }æï¢ ÜUÚ‹Å ãñ.
²ïã ¨éÝ ÜUÚ }æéÛæï …GïãìÝè „GæñÚ ÐÚ {™ÜUæ Hxææ çÜU ²ïãè „æÚ „æï ã}ææÚè
}ææïÅÚ ¨æ§çÜUH ¨ï ÅÜUÚæ²æ ƒæ HïçÜUÝ ã}æï¢ ÜUÚ‹Å Ýãè¢ Hxææ. }æïÚæ ãGéSÝï
…GÝ ãñ ²ïã ç„H汄ï ÜéGU¥æüÝ ÜUè Ïæ-Ú-ÜU„ ƒè.”
ÐÎïü ÜUè »ãGì焲æ„Gï¢ :
}æéçzG„²ï Îæ’±„ï §SHæ}æè Ýï ¥ÐÝï ÍæÚ }æï¢ ²ïã
42

45. ÐïàæÜUàæ:}æ…çH¨ï¥H}æÎèÝ„éH§GçË}æIJæ(Îæ’±„ï§SHæ}æè)
}æéçzG„²ïÎæ’±„ï§SHæ}æè
„ÚÜUèÏæ ÏæÝæ Ú¶è ƒè çÜU ç…¨ ±vG„ ÜU}æÚï }æï¢ }æézG„è ¨æçãGÏæ ãæï„ï „æï ©¨
±vG„ ÜUæï§ü |ææ|æè ©¨ ÜU}æÚï }æï¢ Ý ¥æ ¨ÜU„è ƒè¢. ¥æñÚ …ãæ¢ ©Ý ÜUè
ÏæÓ™è ÜUè ¥}}æè ãæï„è¢ ±ãæ¢ ÍæÚ ÜUæ ÜUæï§ü Ýæ }æãGÚ}æ }æÎü Ý ¥æ ¨ÜU„æ
ƒæ. §¨ „GÚãG Ïæãé„ »ãGì焲æ„G ÜUï ¨æƒ }æéÜU}}æH ÐÎæü Úã„æ ƒæ. }æézG„è
¨æçãGÏæ ¥ÐÝè ¨æ¨ ÜUï ¨æ}æÝï |æè Ý ¥æ„ï ƒï ÏæçËÜU ©Ý
¨ï |æè ÐÎæü ÜUÚ„ï ƒï.
¥æÐ ÜUï §ç‹„ÜGUæH ¨ï ÜéUÀ ¥G¨æü ÐãHï ÜUè Ïææ„ ãñ çÜU ¥æÐ
ÜUï ÍæÚ }æï¢ ÜéUÀ „æ’}æèÚæ„è ÜUæ}æ ãæïÝæ ƒæ ¥æñÚ }æ…GÎêÚæï¢ ±xæGñÚæ ÜUè ¥æ}æÎ
ÐÚ Ïæï ÐÎüxæè ÜUæ »ãGìç„}ææH ƒæ. ™éÝæ‹™ï ¥æÐ Ïæï ÐÎüxæè ¨ï Ïæ™Ýï ÜUï
çH²ï ¥ÐÝè ÏæÓ™è ÜUè ¥}}æè ÜUï ¨æƒ ¥GæçÚ…Gè „GæñÚ ÐÚ çÜUÚæ» ÜUï ÍæÚ
}æï¢ }æé‹„çÜGUH ãæï xæ». §¨è „GÚãG …Ïæ ÜU|æè ¥ÐÝè ÏæÓ™è ÜUè ¥}}æè ÜUï
§GHæ… ÜUè …GÚêÚ„ Ðïàæ ¥æ„è „æï §¨ Ïææ„ ÜUæ §çË„…Gæ}æ çÜU²æ ÜUÚ„ï çÜU
§Ý ÜUæ ™ïÜU ¥Ð ±xæGñÚæ HïÇè ÇæõvÅÚ ãè ÜUÚï.
¥ÐÝè ÏæÓ™è ¥æñÚ ©¨ ÜUè ¥}}æè ÜUè „ÚçÏæIJ„ :
©Ý ÜUè }æ-ÎÝè }æé‹Ýè (©Ý ÜUï §ç‹„ÜGUæH ÜUï ±vG„) 11 }ææã
ÜUè ƒè, ©¨ ¨ï Ïæãé„ }æãGÏÏæ„ ÈGUÚ}ææ²æ ÜUÚ„ï ¥æñÚ ©¨ ÜUï ÏææÚï }æï¢ ¥v¨Ú
ÈGUÚ}ææ²æ Ü Ú„ï çÜU §¨ ÜUæï }æñ¢ ¶éGÎ ÐÉG檢xææ. §Ý ÜUè
}æ-ÎÝè }æé‹Ýè ¨ï ÍæÚ ÜUæ ÜUæï§ü ÈGUÎü ¥xæÚ ÜUã„æ çÜU ÏææïHæï ÏæïÅæ “ÐæÐæ”
„æï ÈGUÚ}ææ„ï çÜU §¨ ÜUæï ²ê¢ Ý ç¨¶æ¥æï ÏæçËÜU §¨ ÜUï ¨æ}æÝï “¥ËHæã,
¥ËHæã” ÜUã„ï Úãï¢. ÏæÓ™è ÜUè ¥}}æè ÜUæï „æÜUèÎ ÈGUÚ}ææ„ï çÜU ÍæÚ ÜUæ
ÜUæ}æ ÀæïÇG ÜUÚ ÐãHï Ý}ææ…G ¥Îæ ÜUÚï¢, ¥xæÚ ±æïã §Gàææ }æï¢ „æ¶GèÚ ÜUÚ
Îï„è¢ „æï ÝæÚæ…G ãæï„ï çÜU ÐãHï Ý}ææ…G ¥Îæ ÜUÚï¢.
¥ËHæã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}æ„ ãæï ¥æñÚ ©Ý ÜUï ¨ÎÜGUï ã}ææÚè }æçxGÈGUÚ„
ãæï.
43